Skip to content
אתר זה לא תומך בגרסאות ישנות של אינטרנט אקספלורר
מומלץ להשתמש בדפדפן גוגל כרום או פיירפוקס מוזילה
(או באינטרנט אקספלורר / edge עדכני)
Enjoy Learning Sanskrit tips, tools, resources and more...

महाभारतः       mahābhārataḥ - book-7, chapter-137

Use the following checkboxes to set the display options for this chapter (You can also control the display of each verse separately):
what would you like to see in each verse:
संजय उवाच ।
सोमदत्तं तु संप्रेक्ष्य विधुन्वानं महद्धनुः ।
सात्यकिः प्राह यन्तारं सोमदत्ताय मां वह ॥१॥
1. saṁjaya uvāca ,
somadattaṁ tu saṁprekṣya vidhunvānaṁ mahaddhanuḥ ,
sātyakiḥ prāha yantāraṁ somadattāya māṁ vaha.
1. sañjaya uvāca somadattaṃ tu samprekṣya vidhunvānaṃ mahat
dhanuḥ sātyakiḥ prāha yantāraṃ somadattāya mām vaha
1. sañjaya uvāca sātyakiḥ mahat dhanuḥ vidhunvānaṃ somadattaṃ
samprekṣya tu yantāraṃ prāha mām somadattāya vaha
1. Sañjaya said: But seeing Somadatta brandishing his mighty bow, Sātyaki said to his charioteer, "Drive me towards Somadatta!"
न ह्यहत्वा रणे शत्रुं बाह्लीकं कौरवाधमम् ।
निवर्तिष्ये रणात्सूत सत्यमेतद्वचो मम ॥२॥
2. na hyahatvā raṇe śatruṁ bāhlīkaṁ kauravādhamam ,
nivartiṣye raṇātsūta satyametadvaco mama.
2. na hi ahatvā raṇe śatruṃ bāhlīkaṃ kauravādhamam
nivartiṣye raṇāt sūta satyam etat vacaḥ mama
2. sūta hi raṇe śatruṃ bāhlīkaṃ kauravādhamam ahatvā
raṇāt na nivartiṣye etat mama vacaḥ satyam
2. Indeed, O charioteer, I shall certainly not return from battle without having killed the enemy, Bāhlīka, that despicable Kaurava. This is truly my word.
ततः संप्रेषयद्यन्ता सैन्धवांस्तान्महाजवान् ।
तुरङ्गमाञ्शङ्खवर्णान्सर्वशब्दातिगान्रणे ॥३॥
3. tataḥ saṁpreṣayadyantā saindhavāṁstānmahājavān ,
turaṅgamāñśaṅkhavarṇānsarvaśabdātigānraṇe.
3. tataḥ saṃpreṣayat yantā saindhavān tān mahājavān
turaṅgamān śaṅkhavarṇān sarvaśabdātigān raṇe
3. tataḥ yantā raṇe tān mahājavān śaṅkhavarṇān
sarvaśabdātigān saindhavān turaṅgamān saṃpreṣayat
3. Then, the charioteer sent forth those exceedingly swift Sindhu horses, which were white like conches and could outstrip all sounds, into the battle.
तेऽवहन्युयुधानं तु मनोमारुतरंहसः ।
यथेन्द्रं हरयो राजन्पुरा दैत्यवधोद्यतम् ॥४॥
4. te'vahanyuyudhānaṁ tu manomārutaraṁhasaḥ ,
yathendraṁ harayo rājanpurā daityavadhodyatam.
4. te avahan yuyudhānam tu manomārutarāṃhasaḥ yathā
indram harayaḥ rājan purā daityavadhodyatam
4. rājan te manomārutarāṃhasaḥ yuyudhānam avahan,
yathā purā harayaḥ daityavadhodyatam indram avahan
4. O king, those horses, whose speed was like that of the mind and the wind, carried Yuyudhāna, just as in ancient times, Indra's horses carried Indra when he was poised to slay the demons.
तमापतन्तं संप्रेक्ष्य सात्वतं रभसं रणे ।
सोमदत्तो महाबाहुरसंभ्रान्तोऽभ्यवर्तत ॥५॥
5. tamāpatantaṁ saṁprekṣya sātvataṁ rabhasaṁ raṇe ,
somadatto mahābāhurasaṁbhrānto'bhyavartata.
5. tam āpatantam saṃprekṣya sātvatam rabhasam raṇe
somadattaḥ mahābāhuḥ asaṃbhrāntaḥ abhyavartata
5. raṇe tam āpatantam rabhasam sātvatam saṃprekṣya,
mahābāhuḥ somadattaḥ asaṃbhrāntaḥ abhyavartata
5. Seeing him, Satyaki, approaching fiercely in battle, the mighty-armed Somadatta, remaining utterly unperturbed, advanced to meet him.
विमुञ्चञ्शरवर्षाणि पर्जन्य इव वृष्टिमान् ।
छादयामास शैनेयं जलदो भास्करं यथा ॥६॥
6. vimuñcañśaravarṣāṇi parjanya iva vṛṣṭimān ,
chādayāmāsa śaineyaṁ jalado bhāskaraṁ yathā.
6. vimuñcan śaravarṣāṇi parjanyaḥ iva vṛṣṭimān
chādayāmāsa śaineyam jaladaḥ bhāskaram yathā
6. vṛṣṭimān parjanyaḥ iva śaravarṣāṇi vimuñcan,
jaladaḥ bhāskaram yathā,
śaineyam chādayāmāsa
6. Showering forth arrows like a rain-bearing cloud, he obscured Shainya, just as a cloud covers the sun.
असंभ्रान्तश्च समरे सात्यकिः कुरुपुंगवम् ।
छादयामास बाणौघैः समन्ताद्भरतर्षभ ॥७॥
7. asaṁbhrāntaśca samare sātyakiḥ kurupuṁgavam ,
chādayāmāsa bāṇaughaiḥ samantādbharatarṣabha.
7. asaṃbhrāntaḥ ca samare sātyakiḥ kurupuṅgavam
chādayāmāsa bāṇaughaiḥ samantāt bharatarṣabha
7. bharatarṣabha ca samare asaṃbhrāntaḥ sātyakiḥ
kurupuṅgavam samantāt bāṇaughaiḥ chādayāmāsa
7. O best of Bharatas, Satyaki, undismayed in battle, showered the Kuru hero with floods of arrows from all sides.
सोमदत्तस्तु तं षष्ट्या विव्याधोरसि माधवम् ।
सात्यकिश्चापि तं राजन्नविध्यत्सायकैः शितैः ॥८॥
8. somadattastu taṁ ṣaṣṭyā vivyādhorasi mādhavam ,
sātyakiścāpi taṁ rājannavidhyatsāyakaiḥ śitaiḥ.
8. somadattaḥ tu tam ṣaṣṭyā vivyādha urasi mādhavam
sātyakiḥ ca api tam rājan avidhyat sāyakaiḥ śitaiḥ
8. tu somadattaḥ ṣaṣṭyā urasi tam mādhavam vivyādha
ca api rājan sātyakiḥ śitaiḥ sāyakaiḥ tam avidhyat
8. But Somadatta pierced that Madhava (Satyaki) in the chest with sixty arrows. And, O king, Satyaki also pierced him (Somadatta) with sharp arrows.
तावन्योन्यं शरैः कृत्तौ व्यराजेतां नरर्षभौ ।
सुपुष्पौ पुष्पसमये पुष्पिताविव किंशुकौ ॥९॥
9. tāvanyonyaṁ śaraiḥ kṛttau vyarājetāṁ nararṣabhau ,
supuṣpau puṣpasamaye puṣpitāviva kiṁśukau.
9. tau anyonyam śaraiḥ kṛttau vyarājetām nararṣabhau
supuṣpau puṣpasamaye puṣpitau iva kiṃśukau
9. anyonyam śaraiḥ kṛttau tau nararṣabhau puṣpasamaye
supuṣpau puṣpitau kiṃśukau iva vyarājetām
9. Those two best of men, wounded by each other with arrows, shone brightly, like two palāśa trees abundantly blossomed in the springtime.
रुधिरोक्षितसर्वाङ्गौ कुरुवृष्णियशस्करौ ।
परस्परमवेक्षेतां दहन्ताविव लोचनैः ॥१०॥
10. rudhirokṣitasarvāṅgau kuruvṛṣṇiyaśaskarau ,
parasparamavekṣetāṁ dahantāviva locanaiḥ.
10. rudhirokṣitasarvāṅgau kuruvṛṣṇiyaśaskarau
parasparam avekṣetām dahantau iva locanaiḥ
10. rudhirokṣitasarvāṅgau kuruvṛṣṇiyaśaskarau
locanaiḥ dahantau iva parasparam avekṣetām
10. Their entire bodies bathed in blood, those two, who brought glory to the Kurus and Vrishnis, glared at each other with their eyes as if to burn them.
रथमण्डलमार्गेषु चरन्तावरिमर्दनौ ।
घोररूपौ हि तावास्तां वृष्टिमन्ताविवाम्बुदौ ॥११॥
11. rathamaṇḍalamārgeṣu carantāvarimardanau ,
ghorarūpau hi tāvāstāṁ vṛṣṭimantāvivāmbudau.
11. rathamāṇḍalamārgeṣu carantau arimardanau
ghorarūpau hi tau āstām vṛṣṭimantau iva ambudau
11. tau arimardanau rathamāṇḍalamārgeṣu carantau
ghorarūpau hi āstām vṛṣṭimantau ambudau iva
11. Indeed, those two great warriors, crushing their enemies (arimardanau) and moving swiftly on the chariot battlefield paths, appeared with a terrible form, like two rain-laden clouds (ambudau).
शरसंभिन्नगात्रौ तौ सर्वतः शकलीकृतौ ।
श्वाविधाविव राजेन्द्र व्यदृश्येतां शरक्षतौ ॥१२॥
12. śarasaṁbhinnagātrau tau sarvataḥ śakalīkṛtau ,
śvāvidhāviva rājendra vyadṛśyetāṁ śarakṣatau.
12. śarasaṃbhinnagātrau tau sarvataḥ śakalīkṛtau
śvāvidhau iva rājendra vyadṛśyetām śarakṣatau
12. rājendra tau śarasaṃbhinnagātrau sarvataḥ
śakalīkṛtau śarakṣatau śvāvidhau iva vyadṛśyetām
12. O King (rājendra), those two warriors, with their bodies completely pierced and shattered by arrows from all sides, appeared as if they were two porcupines (śvāvidhau) wounded by arrows.
सुवर्णपुङ्खैरिषुभिराचितौ तौ व्यरोचताम् ।
खद्योतैरावृतौ राजन्प्रावृषीव वनस्पती ॥१३॥
13. suvarṇapuṅkhairiṣubhirācitau tau vyarocatām ,
khadyotairāvṛtau rājanprāvṛṣīva vanaspatī.
13. suvarṇapuṅkhaiḥ iṣubhiḥ ācitau tau vyarocatām
khadyotaiḥ āvṛtau rājan prāvṛṣi iva vanaspatī
13. rājan suvarṇapuṅkhaiḥ iṣubhiḥ ācitau tau
vyarocatām prāvṛṣi khadyotaiḥ āvṛtau vanaspatī iva
13. O King (rājan), those two, covered with arrows featuring golden shafts, gleamed brightly, just like two trees (vanaspatī) enveloped by fireflies (khadyotaiḥ) during the rainy season.
संप्रदीपितसर्वाङ्गौ सायकैस्तौ महारथौ ।
अदृश्येतां रणे क्रुद्धावुल्काभिरिव कुञ्जरौ ॥१४॥
14. saṁpradīpitasarvāṅgau sāyakaistau mahārathau ,
adṛśyetāṁ raṇe kruddhāvulkābhiriva kuñjarau.
14. sampradīpitasarvāṅgau sāyakaiḥ tau mahārathau
adṛśyetām raṇe kruddhau ulkābhiḥ iva kuñjarau
14. raṇe kruddhau sāyakaiḥ sampradīpitasarvāṅgau
tau mahārathau adṛśyetām ulkābhiḥ kuñjarau iva
14. Those two great warriors (mahārathau), enraged in battle and with all their bodies appearing ablaze from the arrows that struck them, were seen like two elephants (kuñjarau) amidst flaming torches (ulkābhiḥ).
ततो युधि महाराज सोमदत्तो महारथः ।
अर्धचन्द्रेण चिच्छेद माधवस्य महद्धनुः ॥१५॥
15. tato yudhi mahārāja somadatto mahārathaḥ ,
ardhacandreṇa ciccheda mādhavasya mahaddhanuḥ.
15. tataḥ yudhi mahārāja somadattaḥ mahārathaḥ
ardhacandreṇa ciccheda mādhavasya mahat dhanuḥ
15. mahārāja tataḥ yudhi somadattaḥ mahārathaḥ
ardhacandreṇa mādhavasya mahat dhanuḥ ciccheda
15. Then, O great king, Somadatta, a great warrior, cut off Mādhava's great bow with a crescent-shaped arrow in battle.
अथैनं पञ्चविंशत्या सायकानां समार्पयत् ।
त्वरमाणस्त्वराकाले पुनश्च दशभिः शरैः ॥१६॥
16. athainaṁ pañcaviṁśatyā sāyakānāṁ samārpayat ,
tvaramāṇastvarākāle punaśca daśabhiḥ śaraiḥ.
16. atha enam pañcaviṃśatyā sāyakānām samārpayat
tvaramāṇaḥ tvarākāle punaḥ ca daśabhiḥ śaraiḥ
16. atha tvaramāṇaḥ tvarākāle enam pañcaviṃśatyā
sāyakānām samārpayat punaḥ ca daśabhiḥ śaraiḥ
16. Then, hurrying and in great haste, he (Somadatta) assailed him (Sātyaki) with twenty-five arrows, and again with ten arrows.
अथान्यद्धनुरादाय सात्यकिर्वेगवत्तरम् ।
पञ्चभिः सायकैस्तूर्णं सोमदत्तमविध्यत ॥१७॥
17. athānyaddhanurādāya sātyakirvegavattaram ,
pañcabhiḥ sāyakaistūrṇaṁ somadattamavidhyata.
17. atha anyat dhanuḥ ādāya sātyakiḥ vegavattaram
pañcabhiḥ sāyakaiḥ tūrṇam somadattam avidhyata
17. atha sātyakiḥ anyat vegavattaram dhanuḥ ādāya
pañcabhiḥ sāyakaiḥ tūrṇam somadattam avidhyata
17. Then, Sātyaki, taking up another more powerful bow, quickly pierced Somadatta with five arrows.
ततोऽपरेण भल्लेन ध्वजं चिच्छेद काञ्चनम् ।
बाह्लीकस्य रणे राजन्सात्यकिः प्रहसन्निव ॥१८॥
18. tato'pareṇa bhallena dhvajaṁ ciccheda kāñcanam ,
bāhlīkasya raṇe rājansātyakiḥ prahasanniva.
18. tataḥ apareṇa bhallena dhvajam ciccheda kāñcanam
bāhlīkasya raṇe rājan sātyakiḥ prahasan iva
18. tataḥ rājan sātyakiḥ prahasan iva apareṇa bhallena
bāhlīkasya kāñcanam dhvajam raṇe ciccheda
18. Then, O king, Sātyaki, as if laughing, cut off the golden standard of Bāhlīka in battle with another broad-headed arrow.
सोमदत्तस्त्वसंभ्रान्तो दृष्ट्वा केतुं निपातितम् ।
शैनेयं पञ्चविंशत्या सायकानां समाचिनोत् ॥१९॥
19. somadattastvasaṁbhrānto dṛṣṭvā ketuṁ nipātitam ,
śaineyaṁ pañcaviṁśatyā sāyakānāṁ samācinot.
19. somadattas tu asaṃbhrāntaḥ dṛṣṭvā ketum nipātitam
śaineyam pañcaviṃśatyā sāyakānām samācinot
19. somadattaḥ tu asaṃbhrāntaḥ śaineyam nipātitam
ketum dṛṣṭvā pañcaviṃśatyā sāyakānām samācinot
19. Seeing Śaineya's banner struck down, Somadatta, remaining undisturbed, assailed him with twenty-five arrows.
सात्वतोऽपि रणे क्रुद्धः सोमदत्तस्य धन्विनः ।
धनुश्चिच्छेद समरे क्षुरप्रेण शितेन ह ॥२०॥
20. sātvato'pi raṇe kruddhaḥ somadattasya dhanvinaḥ ,
dhanuściccheda samare kṣurapreṇa śitena ha.
20. sātvataḥ api raṇe kruddhaḥ somadattasya dhanvinaḥ
dhanuḥ ciccheda samare kṣurapreṇa śitena ha
20. raṇe kruddhaḥ sātvataḥ api samare śitena kṣurapreṇa
somadattasya dhanvinaḥ dhanuḥ ciccheda ha
20. In that battle, the enraged Sātyaki also, with a sharp, razor-headed arrow, indeed, cut the bow of Somadatta, the archer.
अथैनं रुक्मपुङ्खानां शतेन नतपर्वणाम् ।
आचिनोद्बहुधा राजन्भग्नदंष्ट्रमिव द्विपम् ॥२१॥
21. athainaṁ rukmapuṅkhānāṁ śatena nataparvaṇām ,
ācinodbahudhā rājanbhagnadaṁṣṭramiva dvipam.
21. atha enam rukmapuṅkhānām śatena nataparvaṇām
ācinot bahudhā rājan bhagnadaṃṣṭram iva dvipam
21. atha rājan,
enam bhagnadaṃṣṭram dvipam iva rukmapuṅkhānām nataparvaṇām śatena bahudhā ācinot
21. Then, O King, he repeatedly assailed him with a hundred gold-feathered, straight-flying arrows, just as one would assail an elephant whose tusks are broken.
अथान्यद्धनुरादाय सोमदत्तो महारथः ।
सात्यकिं छादयामास शरवृष्ट्या महाबलः ॥२२॥
22. athānyaddhanurādāya somadatto mahārathaḥ ,
sātyakiṁ chādayāmāsa śaravṛṣṭyā mahābalaḥ.
22. atha anyat dhanuḥ ādāya somadattaḥ mahārathaḥ
sātyakim chādayāmāsa śaravṛṣṭyā mahābalaḥ
22. atha somadattaḥ mahārathaḥ mahābalaḥ anyat
dhanuḥ ādāya sātyakim śaravṛṣṭyā chādayāmāsa
22. Then, Somadatta, the great warrior (mahāratha) and mighty one, took another bow and overwhelmed Sātyaki with a shower of arrows.
सोमदत्तं तु संक्रुद्धो रणे विव्याध सात्यकिः ।
सात्यकिं चेषुजालेन सोमदत्तो अपीडयत् ॥२३॥
23. somadattaṁ tu saṁkruddho raṇe vivyādha sātyakiḥ ,
sātyakiṁ ceṣujālena somadatto apīḍayat.
23. somadattam tu saṃkruddhaḥ raṇe vivyādha sātyakiḥ
| sātyakim ca iṣujālena somadattaḥ apīḍayat
23. saṃkruddhaḥ sātyakiḥ tu raṇe somadattam vivyādha
ca somadattaḥ iṣujālena sātyakim apīḍayat
23. Satyaki, greatly enraged, pierced Somadatta in battle. And Somadatta, in turn, tormented Satyaki with a volley of arrows.
दशभिः सात्वतस्यार्थे भीमोऽहन्बाह्लिकात्मजम् ।
सोमदत्तोऽप्यसंभ्रान्तः शैनेयमवधीच्छरैः ॥२४॥
24. daśabhiḥ sātvatasyārthe bhīmo'hanbāhlikātmajam ,
somadatto'pyasaṁbhrāntaḥ śaineyamavadhīccharaiḥ.
24. daśabhiḥ sātvatasyārthe bhīmaḥ ahan bāhlikātmajam |
somadattaḥ api asaṃbhrāntaḥ śaineyam avadhīt śaraiḥ
24. daśabhiḥ bhīmaḥ sātvatasyārthe bāhlikātmajam ahan
api asaṃbhrāntaḥ somadattaḥ śaraiḥ śaineyam avadhīt
24. For Satyaki's sake, Bhima struck the son of Bahlika (Somadatta) with ten arrows. Somadatta, undismayed, in turn, wounded Śaineya (Satyaki) with arrows.
ततस्तु सात्वतस्यार्थे भैमसेनिर्नवं दृढम् ।
मुमोच परिघं घोरं सोमदत्तस्य वक्षसि ॥२५॥
25. tatastu sātvatasyārthe bhaimasenirnavaṁ dṛḍham ,
mumoca parighaṁ ghoraṁ somadattasya vakṣasi.
25. tataḥ tu sātvatasyārthe bhaimasenih navam dṛḍham
| mumoca parigham ghoram somadattasya vakṣasi
25. tataḥ tu bhaimaseniḥ sātvatasyārthe navam dṛḍham
ghoram parigham somadattasya vakṣasi mumoca
25. Then, for Satyaki's sake, Bhimasena's son (Bhima) hurled a new, mighty, dreadful iron club (parigha) at Somadatta's chest.
तमापतन्तं वेगेन परिघं घोरदर्शनम् ।
द्विधा चिच्छेद समरे प्रहसन्निव कौरवः ॥२६॥
26. tamāpatantaṁ vegena parighaṁ ghoradarśanam ,
dvidhā ciccheda samare prahasanniva kauravaḥ.
26. tam āpatantam vegena parigham ghoradarśanam
| dvidhā cicheda samare prahasan iva kauravaḥ
26. kauravaḥ prahasan iva tam vegena āpatantam
ghoradarśanam parigham dvidhā samare cicheda
26. The Kuru warrior (Somadatta), as if laughing, swiftly cut that dreadful-looking iron club (parigha) into two pieces in battle.
स पपात द्विधा छिन्न आयसः परिघो महान् ।
महीधरस्येव महच्छिखरं वज्रदारितम् ॥२७॥
27. sa papāta dvidhā chinna āyasaḥ parigho mahān ,
mahīdharasyeva mahacchikharaṁ vajradāritam.
27. sa papāta dvidhā chinnaḥ āyasaḥ parighaḥ mahān
mahīdharasya iva mahat śikharam vajradāritam
27. sa mahān āyasaḥ parighaḥ dvidhā chinnaḥ papāta
mahīdharasya vajradāritam mahat śikharam iva
27. That mighty iron mace, broken into two, fell like a great mountain peak split by a thunderbolt.
ततस्तु सात्यकी राजन्सोमदत्तस्य संयुगे ।
धनुश्चिच्छेद भल्लेन हस्तावापं च पञ्चभिः ॥२८॥
28. tatastu sātyakī rājansomadattasya saṁyuge ,
dhanuściccheda bhallena hastāvāpaṁ ca pañcabhiḥ.
28. tataḥ tu sātyakī rājan somadattasya saṃyuge
dhanuḥ ciccheda bhallena hastāvāpam ca pañcabhiḥ
28. rājan tataḥ tu saṃyuge sātyakī bhallena somadattasya
dhanuḥ ciccheda ca pañcabhiḥ hastāvāpam
28. Then, O King, in that battle, Satyaki cut Somadatta's bow with a bhalla arrow, and his hand-guard with five (arrows).
चतुर्भिस्तु शरैस्तूर्णं चतुरस्तुरगोत्तमान् ।
समीपं प्रेषयामास प्रेतराजस्य भारत ॥२९॥
29. caturbhistu śaraistūrṇaṁ caturasturagottamān ,
samīpaṁ preṣayāmāsa pretarājasya bhārata.
29. caturbhiḥ tu śaraiḥ tūrṇam caturaḥ turagottamān
samīpam preṣayāmāsa pretarājasya bhārata
29. bhārata tu caturbhiḥ śaraiḥ tūrṇam caturaḥ
turagottamān pretarājasya samīpam preṣayāmāsa
29. And with four arrows, O Bharata, he swiftly sent the four excellent horses into the presence of the King of the Dead (Yama).
सारथेश्च शिरः कायाद्भल्लेन नतपर्वणा ।
जहार रथशार्दूलः प्रहसञ्शिनिपुंगवः ॥३०॥
30. sāratheśca śiraḥ kāyādbhallena nataparvaṇā ,
jahāra rathaśārdūlaḥ prahasañśinipuṁgavaḥ.
30. sāratheḥ ca śiraḥ kāyāt bhallena nataparvaṇā
jahāra rathaśārdūlaḥ prahasan śinipuṅgavaḥ
30. ca rathaśārdūlaḥ śinipuṅgavaḥ prahasan
nataparvaṇā bhallena sāratheḥ śiraḥ kāyāt jahāra
30. And with a sharp-jointed bhalla arrow, the tiger among charioteers, the bull among the Shinis (Satyaki), smiling, removed the charioteer's head from his body.
ततः शरं महाघोरं ज्वलन्तमिव पावकम् ।
मुमोच सात्वतो राजन्स्वर्णपुङ्खं शिलाशितम् ॥३१॥
31. tataḥ śaraṁ mahāghoraṁ jvalantamiva pāvakam ,
mumoca sātvato rājansvarṇapuṅkhaṁ śilāśitam.
31. tataḥ śaram mahāghoram jvalantam iva pāvakam
mumocha sātvataḥ rājan svarṇapuṅkham śilāśitam
31. rājan tataḥ sātvataḥ śilāśitam svarṇapuṅkham
pāvakam iva jvalantam mahāghoram śaram mumocha
31. Then, O king, Satyaki (Sātvata) released a dreadful arrow, its shaft adorned with gold and sharpened on a stone, burning brightly like fire.
स विमुक्तो बलवता शैनेयेन शरोत्तमः ।
घोरस्तस्योरसि विभो निपपाताशु भारत ॥३२॥
32. sa vimukto balavatā śaineyena śarottamaḥ ,
ghorastasyorasi vibho nipapātāśu bhārata.
32. saḥ vimuktaḥ balavatā śaineyena śarottamaḥ
ghoraḥ tasya urasi vibho nipapāta āśu bhārata
32. bhārata vibho balavatā śaineyena vimuktaḥ
ghoraḥ saḥ śarottamaḥ āśu tasya urasi nipapāta
32. O scion of Bharata, that dreadful, excellent arrow, released by the mighty Shaineya (Satyaki), quickly struck him in the chest, O lord.
सोऽतिविद्धो बलवता सात्वतेन महारथः ।
सोमदत्तो महाबाहुर्निपपात ममार च ॥३३॥
33. so'tividdho balavatā sātvatena mahārathaḥ ,
somadatto mahābāhurnipapāta mamāra ca.
33. saḥ atividdhaḥ balavatā sātvatena mahārathaḥ
somadattaḥ mahābāhuḥ nipapāta mamāra cha
33. balavatā sātvatena atividdhaḥ saḥ mahārathaḥ
mahābāhuḥ somadattaḥ nipapāta cha mamāra
33. Deeply pierced by the mighty Satyaki, that great charioteer, the mighty-armed Somadatta, fell and died.
तं दृष्ट्वा निहतं तत्र सोमदत्तं महारथाः ।
महता शरवर्षेण युयुधानमुपाद्रवन् ॥३४॥
34. taṁ dṛṣṭvā nihataṁ tatra somadattaṁ mahārathāḥ ,
mahatā śaravarṣeṇa yuyudhānamupādravan.
34. tam dṛṣṭvā nihatam tatra somadattam mahārathāḥ
mahatā śaravarṣeṇa yuyudhānam upādravan
34. tatra somadattam nihatam dṛṣṭvā mahārathāḥ
mahatā śaravarṣeṇa yuyudhānam upādravan
34. Upon seeing Somadatta killed there, the great charioteers rushed towards Yuyudhana (Satyaki) with a tremendous volley of arrows.
छाद्यमानं शरैर्दृष्ट्वा युयुधानं युधिष्ठिरः ।
महत्या सेनया सार्धं द्रोणानीकमुपाद्रवत् ॥३५॥
35. chādyamānaṁ śarairdṛṣṭvā yuyudhānaṁ yudhiṣṭhiraḥ ,
mahatyā senayā sārdhaṁ droṇānīkamupādravat.
35. chādyamānam śaraiḥ dṛṣṭvā yuyudhānam yudhiṣṭhiraḥ
mahatyā senayā sārdham droṇānīkam upādravat
35. yudhiṣṭhiraḥ yuyudhānam śaraiḥ chādyamānam dṛṣṭvā
mahatyā senayā sārdham droṇānīkam upādravat
35. When Yudhishthira saw Yuyudhana being overwhelmed by arrows, he, accompanied by a large army, swiftly advanced towards Drona's forces.
ततो युधिष्ठिरः क्रुद्धस्तावकानां महाबलम् ।
शरैर्विद्रावयामास भारद्वाजस्य पश्यतः ॥३६॥
36. tato yudhiṣṭhiraḥ kruddhastāvakānāṁ mahābalam ,
śarairvidrāvayāmāsa bhāradvājasya paśyataḥ.
36. tataḥ yudhiṣṭhiraḥ kruddhaḥ tāvakānām mahābalam
śaraiḥ vidrāvayāmāsa bhāradvājasya paśyataḥ
36. tataḥ kruddhaḥ yudhiṣṭhiraḥ bhāradvājasya
paśyataḥ tāvakānām mahābalam śaraiḥ vidrāvayāmāsa
36. Thereupon, the enraged Yudhishthira, with his arrows, routed your mighty army while Drona (Bhāradvāja) watched.
सैन्यानि द्रावयन्तं तु द्रोणो दृष्ट्वा युधिष्ठिरम् ।
अभिदुद्राव वेगेन क्रोधसंरक्तलोचनः ॥३७॥
37. sainyāni drāvayantaṁ tu droṇo dṛṣṭvā yudhiṣṭhiram ,
abhidudrāva vegena krodhasaṁraktalocanaḥ.
37. sainyāni drāvayantam tu droṇaḥ dṛṣṭvā yudhiṣṭhiram
abhidudrāva vegena krodhasaṃraktalocanaḥ
37. tu droṇaḥ yudhiṣṭhiram sainyāni drāvayantam
dṛṣṭvā krodhasaṃraktalocanaḥ vegena abhidudrāva
37. However, Drona, seeing Yudhishthira routing his armies, rushed forward swiftly, his eyes red with rage.
ततः सुनिशितैर्बाणैः पार्थं विव्याध सप्तभिः ।
सोऽतिविद्धो महाबाहुः सृक्किणी परिसंलिहन् ।
युधिष्ठिरस्य चिच्छेद ध्वजं कार्मुकमेव च ॥३८॥
38. tataḥ suniśitairbāṇaiḥ pārthaṁ vivyādha saptabhiḥ ,
so'tividdho mahābāhuḥ sṛkkiṇī parisaṁlihan ,
yudhiṣṭhirasya ciccheda dhvajaṁ kārmukameva ca.
38. tataḥ suniśitaiḥ bāṇaiḥ pārtham vivyādha
saptabhiḥ saḥ atividdhaḥ mahābāhuḥ
sṛkkiṇī parisaṃlihan yudhiṣṭhirasya
ciccheda dhvajam kārmukam eva ca
38. tataḥ suniśitaiḥ saptabhiḥ bāṇaiḥ pārtham vivyādha.
saḥ atividdhaḥ mahābāhuḥ sṛkkiṇī parisaṃlihan.
yudhiṣṭhirasya dhvajam kārmukam eva ca ciccheda
38. Then (Drona) struck Yudhishthira (Pārtha) with seven very sharp arrows. Though severely wounded, the mighty-armed Yudhishthira was licking the corners of his mouth, and (Drona) then cut down Yudhishthira's banner and his bow.
स छिन्नधन्वा त्वरितस्त्वराकाले नृपोत्तमः ।
अन्यदादत्त वेगेन कार्मुकं समरे दृढम् ॥३९॥
39. sa chinnadhanvā tvaritastvarākāle nṛpottamaḥ ,
anyadādatta vegena kārmukaṁ samare dṛḍham.
39. saḥ chinna-dhanvā tvaritaḥ tvarā-kāle nṛpa-uttamaḥ
anyat ādattat vegena kārmukam samare dṛḍham
39. saḥ nṛpa-uttamaḥ chinna-dhanvā tvarā-kāle tvaritaḥ
vegena dṛḍham anyat kārmukam samare ādattat
39. With his bow shattered, that best of kings, acting swiftly in a moment of urgency, quickly seized another strong bow for the battle.
ततः शरसहस्रेण द्रोणं विव्याध पार्थिवः ।
साश्वसूतध्वजरथं तदद्भुतमिवाभवत् ॥४०॥
40. tataḥ śarasahasreṇa droṇaṁ vivyādha pārthivaḥ ,
sāśvasūtadhvajarathaṁ tadadbhutamivābhavat.
40. tataḥ śara-sahasreṇa droṇam vivyādha pārthivaḥ
sa-aśva-sūta-dhvaja-ratham tat adbhutam iva abhavat
40. tataḥ pārthivaḥ śara-sahasreṇa sa-aśva-sūta-dhvaja-ratham
droṇam vivyādha tat adbhutam iva abhavat
40. Then, the king pierced Droṇa with a thousand arrows, hitting him along with his horses, charioteer, banner, and chariot. That event seemed truly miraculous.
ततो मुहूर्तं व्यथितः शरघातप्रपीडितः ।
निषसाद रथोपस्थे द्रोणो भरतसत्तम ॥४१॥
41. tato muhūrtaṁ vyathitaḥ śaraghātaprapīḍitaḥ ,
niṣasāda rathopasthe droṇo bharatasattama.
41. tataḥ muhūrtam vyathitaḥ śara-ghāta-prapīḍitaḥ
niṣasāda ratha-upasthe droṇaḥ bharata-sattama
41. bharata-sattama tataḥ śara-ghāta-prapīḍitaḥ
vyathitaḥ droṇaḥ muhūrtam ratha-upasthe niṣasāda
41. Then Droṇa, greatly pained and tormented by the impact of the arrows, sat down on his chariot's platform for a moment, O best of Bharatas.
प्रतिलभ्य ततः संज्ञां मुहूर्ताद्द्विजसत्तमः ।
क्रोधेन महताविष्टो वायव्यास्त्रमवासृजत् ॥४२॥
42. pratilabhya tataḥ saṁjñāṁ muhūrtāddvijasattamaḥ ,
krodhena mahatāviṣṭo vāyavyāstramavāsṛjat.
42. pratilabdhya tataḥ saṃjñām muhūrtāt dvija-sattamaḥ
krodhena mahatā āviṣṭaḥ vāyavya-astram avāsṛjat
42. tataḥ muhūrtāt saṃjñām pratilabdhya dvija-sattamaḥ
mahatā krodhena āviṣṭaḥ vāyavya-astram avāsṛjat
42. Then, having regained his consciousness after a moment, the most excellent among the twice-born, overcome by intense anger, discharged the Vāyavya weapon.
असंभ्रान्तस्ततः पार्थो धनुराकृष्य वीर्यवान् ।
तदस्त्रमस्त्रेण रणे स्तम्भयामास भारत ॥४३॥
43. asaṁbhrāntastataḥ pārtho dhanurākṛṣya vīryavān ,
tadastramastreṇa raṇe stambhayāmāsa bhārata.
43. asaṃbhrāntaḥ tataḥ pārthaḥ dhanuḥ ākṛṣya vīryavān
tat astram astreṇa raṇe stambhayāmāsa bhārata
43. bhārata tataḥ asaṃbhrāntaḥ vīryavān pārthaḥ dhanuḥ
ākṛṣya raṇe tat astram astreṇa stambhayāmāsa
43. Then, O Bhārata, the valiant Partha (Arjuna), undisturbed, drew his bow and neutralized that weapon in battle with another weapon.
ततोऽब्रवीद्वासुदेवः कुन्तीपुत्रं युधिष्ठिरम् ।
युधिष्ठिर महाबाहो यत्त्वा वक्ष्यामि तच्छृणु ॥४४॥
44. tato'bravīdvāsudevaḥ kuntīputraṁ yudhiṣṭhiram ,
yudhiṣṭhira mahābāho yattvā vakṣyāmi tacchṛṇu.
44. tataḥ abravīt vāsudevaḥ kuntīputram yudhiṣṭhiram
yudhiṣṭhira mahābāho yat tvā vakṣyāmi tat śṛṇu
44. tataḥ vāsudevaḥ kuntīputram yudhiṣṭhiram abravīt he
yudhiṣṭhira he mahābāho yat tvā vakṣyāmi tat śṛṇu
44. Then Vāsudeva (Kṛṣṇa) spoke to Yudhishthira, the son of Kuntī: "O mighty-armed Yudhishthira, listen to what I am about to tell you."
उपारमस्व युद्धाय द्रोणाद्भरतसत्तम ।
गृध्यते हि सदा द्रोणो ग्रहणे तव संयुगे ॥४५॥
45. upāramasva yuddhāya droṇādbharatasattama ,
gṛdhyate hi sadā droṇo grahaṇe tava saṁyuge.
45. upāramasva yuddhāya droṇāt bharatasattama
gṛdhyate hi sadā droṇaḥ grahaṇe tava saṃyuge
45. he bharatasattama droṇāt yuddhāya upāramasva
hi droṇaḥ sadā saṃyuge tava grahaṇe gṛdhyate
45. O best among the Bhāratas, withdraw from fighting Droṇa, for Droṇa always desires your capture in battle.
नानुरूपमहं मन्ये युद्धमस्य त्वया सह ।
योऽस्य सृष्टो विनाशाय स एनं श्वो हनिष्यति ॥४६॥
46. nānurūpamahaṁ manye yuddhamasya tvayā saha ,
yo'sya sṛṣṭo vināśāya sa enaṁ śvo haniṣyati.
46. na anurūpam aham manye yuddham asya tvayā saha
yaḥ asya sṛṣṭaḥ vināśāya saḥ enam śvaḥ haniṣyati
46. aham asya tvayā saha yuddham anurūpam na manye
yaḥ asya vināśāya sṛṣṭaḥ saḥ enam śvaḥ haniṣyati
46. I do not consider battle with him (Droṇa) to be fitting for you. He who was created for Droṇa's destruction will surely kill him tomorrow.
परिवर्ज्य गुरुं याहि यत्र राजा सुयोधनः ।
भीमश्च रथशार्दूलो युध्यते कौरवैः सह ॥४७॥
47. parivarjya guruṁ yāhi yatra rājā suyodhanaḥ ,
bhīmaśca rathaśārdūlo yudhyate kauravaiḥ saha.
47. parivarjya gurum yāhi yatra rājā suyodhanaḥ
bhīmaḥ ca rathaśārdūlaḥ yudhyate kauravaiḥ saha
47. guruṃ parivarjya yāhi yatra rājā suyodhanaḥ ca
yatra rathaśārdūlaḥ bhīmaḥ kauravaiḥ saha yudhyate
47. Leaving your teacher (guru), go to where King Duryodhana is, and where Bhima, the tiger among charioteers, is fighting against the Kauravas.
वासुदेववचः श्रुत्वा धर्मराजो युधिष्ठिरः ।
मुहूर्तं चिन्तयित्वा तु ततो दारुणमाहवम् ॥४८॥
48. vāsudevavacaḥ śrutvā dharmarājo yudhiṣṭhiraḥ ,
muhūrtaṁ cintayitvā tu tato dāruṇamāhavam.
48. vāsudevavacaḥ śrutvā dharmarājaḥ yudhiṣṭhiraḥ
muhūrtam cintayitvā tu tataḥ dāruṇam āhavam
48. vāsudevavacaḥ śrutvā dharmarājaḥ yudhiṣṭhiraḥ
tu muhūrtam cintayitvā tataḥ dāruṇam āhavam
48. Having heard the words of Vasudeva (Kṛṣṇa), Yudhiṣṭhira, the king of righteousness (dharma), after pondering for a moment, then (approached) the dreadful battle...
प्रायाद्द्रुतममित्रघ्नो यत्र भीमो व्यवस्थितः ।
विनिघ्नंस्तावकान्योधान्व्यादितास्य इवान्तकः ॥४९॥
49. prāyāddrutamamitraghno yatra bhīmo vyavasthitaḥ ,
vinighnaṁstāvakānyodhānvyāditāsya ivāntakaḥ.
49. prāyāt drutam amitraghnaḥ yatra bhīmaḥ vyavasthitaḥ
vinighnan tāvakān yodhān vyāditāsyaḥ iva antakaḥ
49. amitraghnaḥ drutam prāyāt yatra bhīmaḥ vyavasthitaḥ
vyāditāsyaḥ antakaḥ iva tāvakān yodhān vinighnan
49. The slayer of foes swiftly went to where Bhima was positioned, striking down your warriors like Antaka (Yama), with a wide-open mouth.
रथघोषेण महता नादयन्वसुधातलम् ।
पर्जन्य इव घर्मान्ते नादयन्वै दिशो दश ॥५०॥
50. rathaghoṣeṇa mahatā nādayanvasudhātalam ,
parjanya iva gharmānte nādayanvai diśo daśa.
50. rathaghoṣeṇa mahatā nādayan vasudhātalam
parjanyaḥ iva gharmānte nādayan vai diśaḥ daśa
50. mahatā rathaghoṣeṇa vasudhātalam nādayan,
gharmānte parjanyaḥ iva vai daśa diśaḥ nādayan
50. Making the surface of the earth resound with his mighty chariot's roar, just as a thundercloud at the end of the hot season makes the ten directions resound.
भीमस्य निघ्नतः शत्रून्पार्ष्णिं जग्राह पाण्डवः ।
द्रोणोऽपि पाण्डुपाञ्चालान्व्यधमद्रजनीमुखे ॥५१॥
51. bhīmasya nighnataḥ śatrūnpārṣṇiṁ jagrāha pāṇḍavaḥ ,
droṇo'pi pāṇḍupāñcālānvyadhamadrajanīmukhe.
51. bhīmasya nighnataḥ śatrūn pārṣṇim jagrāha pāṇḍavaḥ
droṇaḥ api pāṇḍupāñcālān vyadhamat rajanīmukhe
51. pāṇḍavaḥ bhīmasya śatrūn nighnataḥ pārṣṇim jagrāha
api ca droṇaḥ rajanīmukhe pāṇḍupāñcālān vyadhamat
51. While Bhīma was slaying enemies, a Pāṇḍava attacked their rear flank. Droṇa, on the other hand, even at the beginning of the night, continued to harass the Pāṇḍavas and Pāñcālas.