महाभारतः
mahābhārataḥ
-
book-13, chapter-47
युधिष्ठिर उवाच ।
सर्वशास्त्रविधानज्ञ राजधर्मार्थवित्तम ।
अतीव संशयच्छेत्ता भवान्वै प्रथितः क्षितौ ॥१॥
सर्वशास्त्रविधानज्ञ राजधर्मार्थवित्तम ।
अतीव संशयच्छेत्ता भवान्वै प्रथितः क्षितौ ॥१॥
1. yudhiṣṭhira uvāca ,
sarvaśāstravidhānajña rājadharmārthavittama ,
atīva saṁśayacchettā bhavānvai prathitaḥ kṣitau.
sarvaśāstravidhānajña rājadharmārthavittama ,
atīva saṁśayacchettā bhavānvai prathitaḥ kṣitau.
कश्चित्तु संशयो मेऽस्ति तन्मे ब्रूहि पितामह ।
अस्यामापदि कष्टायामन्यं पृच्छाम कं वयम् ॥२॥
अस्यामापदि कष्टायामन्यं पृच्छाम कं वयम् ॥२॥
2. kaścittu saṁśayo me'sti tanme brūhi pitāmaha ,
asyāmāpadi kaṣṭāyāmanyaṁ pṛcchāma kaṁ vayam.
asyāmāpadi kaṣṭāyāmanyaṁ pṛcchāma kaṁ vayam.
यथा नरेण कर्तव्यं यश्च धर्मः सनातनः ।
एतत्सर्वं महाबाहो भवान्व्याख्यातुमर्हति ॥३॥
एतत्सर्वं महाबाहो भवान्व्याख्यातुमर्हति ॥३॥
3. yathā nareṇa kartavyaṁ yaśca dharmaḥ sanātanaḥ ,
etatsarvaṁ mahābāho bhavānvyākhyātumarhati.
etatsarvaṁ mahābāho bhavānvyākhyātumarhati.
चतस्रो विहिता भार्या ब्राह्मणस्य पितामह ।
ब्राह्मणी क्षत्रिया वैश्या शूद्रा च रतिमिच्छतः ॥४॥
ब्राह्मणी क्षत्रिया वैश्या शूद्रा च रतिमिच्छतः ॥४॥
4. catasro vihitā bhāryā brāhmaṇasya pitāmaha ,
brāhmaṇī kṣatriyā vaiśyā śūdrā ca ratimicchataḥ.
brāhmaṇī kṣatriyā vaiśyā śūdrā ca ratimicchataḥ.
तत्र जातेषु पुत्रेषु सर्वासां कुरुसत्तम ।
आनुपूर्व्येण कस्तेषां पित्र्यं दायाद्यमर्हति ॥५॥
आनुपूर्व्येण कस्तेषां पित्र्यं दायाद्यमर्हति ॥५॥
5. tatra jāteṣu putreṣu sarvāsāṁ kurusattama ,
ānupūrvyeṇa kasteṣāṁ pitryaṁ dāyādyamarhati.
ānupūrvyeṇa kasteṣāṁ pitryaṁ dāyādyamarhati.
केन वा किं ततो हार्यं पितृवित्तात्पितामह ।
एतदिच्छामि कथितं विभागस्तेषु यः स्मृतः ॥६॥
एतदिच्छामि कथितं विभागस्तेषु यः स्मृतः ॥६॥
6. kena vā kiṁ tato hāryaṁ pitṛvittātpitāmaha ,
etadicchāmi kathitaṁ vibhāgasteṣu yaḥ smṛtaḥ.
etadicchāmi kathitaṁ vibhāgasteṣu yaḥ smṛtaḥ.
भीष्म उवाच ।
ब्राह्मणः क्षत्रियो वैश्यस्त्रयो वर्णा द्विजातयः ।
एतेषु विहितो धर्मो ब्राह्मणस्य युधिष्ठिर ॥७॥
ब्राह्मणः क्षत्रियो वैश्यस्त्रयो वर्णा द्विजातयः ।
एतेषु विहितो धर्मो ब्राह्मणस्य युधिष्ठिर ॥७॥
7. bhīṣma uvāca ,
brāhmaṇaḥ kṣatriyo vaiśyastrayo varṇā dvijātayaḥ ,
eteṣu vihito dharmo brāhmaṇasya yudhiṣṭhira.
brāhmaṇaḥ kṣatriyo vaiśyastrayo varṇā dvijātayaḥ ,
eteṣu vihito dharmo brāhmaṇasya yudhiṣṭhira.
वैषम्यादथ वा लोभात्कामाद्वापि परंतप ।
ब्राह्मणस्य भवेच्छूद्रा न तु दृष्टान्ततः स्मृता ॥८॥
ब्राह्मणस्य भवेच्छूद्रा न तु दृष्टान्ततः स्मृता ॥८॥
8. vaiṣamyādatha vā lobhātkāmādvāpi paraṁtapa ,
brāhmaṇasya bhavecchūdrā na tu dṛṣṭāntataḥ smṛtā.
brāhmaṇasya bhavecchūdrā na tu dṛṣṭāntataḥ smṛtā.
शूद्रां शयनमारोप्य ब्राह्मणः पीडितो भवेत् ।
प्रायश्चित्तीयते चापि विधिदृष्टेन हेतुना ॥९॥
प्रायश्चित्तीयते चापि विधिदृष्टेन हेतुना ॥९॥
9. śūdrāṁ śayanamāropya brāhmaṇaḥ pīḍito bhavet ,
prāyaścittīyate cāpi vidhidṛṣṭena hetunā.
prāyaścittīyate cāpi vidhidṛṣṭena hetunā.
तत्र जातेष्वपत्येषु द्विगुणं स्याद्युधिष्ठिर ।
अतस्ते नियमं वित्ते संप्रवक्ष्यामि भारत ॥१०॥
अतस्ते नियमं वित्ते संप्रवक्ष्यामि भारत ॥१०॥
10. tatra jāteṣvapatyeṣu dviguṇaṁ syādyudhiṣṭhira ,
ataste niyamaṁ vitte saṁpravakṣyāmi bhārata.
ataste niyamaṁ vitte saṁpravakṣyāmi bhārata.
लक्षण्यो गोवृषो यानं यत्प्रधानतमं भवेत् ।
ब्राह्मण्यास्तद्धरेत्पुत्र एकांशं वै पितुर्धनात् ॥११॥
ब्राह्मण्यास्तद्धरेत्पुत्र एकांशं वै पितुर्धनात् ॥११॥
11. lakṣaṇyo govṛṣo yānaṁ yatpradhānatamaṁ bhavet ,
brāhmaṇyāstaddharetputra ekāṁśaṁ vai piturdhanāt.
brāhmaṇyāstaddharetputra ekāṁśaṁ vai piturdhanāt.
शेषं तु दशधा कार्यं ब्राह्मणस्वं युधिष्ठिर ।
तत्र तेनैव हर्तव्याश्चत्वारोंऽशाः पितुर्धनात् ॥१२॥
तत्र तेनैव हर्तव्याश्चत्वारोंऽशाः पितुर्धनात् ॥१२॥
12. śeṣaṁ tu daśadhā kāryaṁ brāhmaṇasvaṁ yudhiṣṭhira ,
tatra tenaiva hartavyāścatvāroṁ'śāḥ piturdhanāt.
tatra tenaiva hartavyāścatvāroṁ'śāḥ piturdhanāt.
क्षत्रियायास्तु यः पुत्रो ब्राह्मणः सोऽप्यसंशयः ।
स तु मातृविशेषेण त्रीनंशान्हर्तुमर्हति ॥१३॥
स तु मातृविशेषेण त्रीनंशान्हर्तुमर्हति ॥१३॥
13. kṣatriyāyāstu yaḥ putro brāhmaṇaḥ so'pyasaṁśayaḥ ,
sa tu mātṛviśeṣeṇa trīnaṁśānhartumarhati.
sa tu mātṛviśeṣeṇa trīnaṁśānhartumarhati.
वर्णे तृतीये जातस्तु वैश्यायां ब्राह्मणादपि ।
द्विरंशस्तेन हर्तव्यो ब्राह्मणस्वाद्युधिष्ठिर ॥१४॥
द्विरंशस्तेन हर्तव्यो ब्राह्मणस्वाद्युधिष्ठिर ॥१४॥
14. varṇe tṛtīye jātastu vaiśyāyāṁ brāhmaṇādapi ,
dviraṁśastena hartavyo brāhmaṇasvādyudhiṣṭhira.
dviraṁśastena hartavyo brāhmaṇasvādyudhiṣṭhira.
शूद्रायां ब्राह्मणाज्जातो नित्यादेयधनः स्मृतः ।
अल्पं वापि प्रदातव्यं शूद्रापुत्राय भारत ॥१५॥
अल्पं वापि प्रदातव्यं शूद्रापुत्राय भारत ॥१५॥
15. śūdrāyāṁ brāhmaṇājjāto nityādeyadhanaḥ smṛtaḥ ,
alpaṁ vāpi pradātavyaṁ śūdrāputrāya bhārata.
alpaṁ vāpi pradātavyaṁ śūdrāputrāya bhārata.
दशधा प्रविभक्तस्य धनस्यैष भवेत्क्रमः ।
सवर्णासु तु जातानां समान्भागान्प्रकल्पयेत् ॥१६॥
सवर्णासु तु जातानां समान्भागान्प्रकल्पयेत् ॥१६॥
16. daśadhā pravibhaktasya dhanasyaiṣa bhavetkramaḥ ,
savarṇāsu tu jātānāṁ samānbhāgānprakalpayet.
savarṇāsu tu jātānāṁ samānbhāgānprakalpayet.
अब्राह्मणं तु मन्यन्ते शूद्रापुत्रमनैपुणात् ।
त्रिषु वर्णेषु जातो हि ब्राह्मणाद्ब्राह्मणो भवेत् ॥१७॥
त्रिषु वर्णेषु जातो हि ब्राह्मणाद्ब्राह्मणो भवेत् ॥१७॥
17. abrāhmaṇaṁ tu manyante śūdrāputramanaipuṇāt ,
triṣu varṇeṣu jāto hi brāhmaṇādbrāhmaṇo bhavet.
triṣu varṇeṣu jāto hi brāhmaṇādbrāhmaṇo bhavet.
स्मृता वर्णाश्च चत्वारः पञ्चमो नाधिगम्यते ।
हरेत्तु दशमं भागं शूद्रापुत्रः पितुर्धनात् ॥१८॥
हरेत्तु दशमं भागं शूद्रापुत्रः पितुर्धनात् ॥१८॥
18. smṛtā varṇāśca catvāraḥ pañcamo nādhigamyate ,
harettu daśamaṁ bhāgaṁ śūdrāputraḥ piturdhanāt.
harettu daśamaṁ bhāgaṁ śūdrāputraḥ piturdhanāt.
तत्तु दत्तं हरेत्पित्रा नादत्तं हर्तुमर्हति ।
अवश्यं हि धनं देयं शूद्रापुत्राय भारत ॥१९॥
अवश्यं हि धनं देयं शूद्रापुत्राय भारत ॥१९॥
19. tattu dattaṁ haretpitrā nādattaṁ hartumarhati ,
avaśyaṁ hi dhanaṁ deyaṁ śūdrāputrāya bhārata.
avaśyaṁ hi dhanaṁ deyaṁ śūdrāputrāya bhārata.
आनृशंस्यं परो धर्म इति तस्मै प्रदीयते ।
यत्र तत्र समुत्पन्नो गुणायैवोपकल्पते ॥२०॥
यत्र तत्र समुत्पन्नो गुणायैवोपकल्पते ॥२०॥
20. ānṛśaṁsyaṁ paro dharma iti tasmai pradīyate ,
yatra tatra samutpanno guṇāyaivopakalpate.
yatra tatra samutpanno guṇāyaivopakalpate.
यदि वाप्येकपुत्रः स्यादपुत्रो यदि वा भवेत् ।
नाधिकं दशमाद्दद्याच्छूद्रापुत्राय भारत ॥२१॥
नाधिकं दशमाद्दद्याच्छूद्रापुत्राय भारत ॥२१॥
21. yadi vāpyekaputraḥ syādaputro yadi vā bhavet ,
nādhikaṁ daśamāddadyācchūdrāputrāya bhārata.
nādhikaṁ daśamāddadyācchūdrāputrāya bhārata.
त्रैवार्षिकाद्यदा भक्तादधिकं स्याद्द्विजस्य तु ।
यजेत तेन द्रव्येण न वृथा साधयेद्धनम् ॥२२॥
यजेत तेन द्रव्येण न वृथा साधयेद्धनम् ॥२२॥
22. traivārṣikādyadā bhaktādadhikaṁ syāddvijasya tu ,
yajeta tena dravyeṇa na vṛthā sādhayeddhanam.
yajeta tena dravyeṇa na vṛthā sādhayeddhanam.
त्रिसाहस्रपरो दायः स्त्रियो देयो धनस्य वै ।
तच्च भर्त्रा धनं दत्तं नादत्तं भोक्तुमर्हति ॥२३॥
तच्च भर्त्रा धनं दत्तं नादत्तं भोक्तुमर्हति ॥२३॥
23. trisāhasraparo dāyaḥ striyo deyo dhanasya vai ,
tacca bhartrā dhanaṁ dattaṁ nādattaṁ bhoktumarhati.
tacca bhartrā dhanaṁ dattaṁ nādattaṁ bhoktumarhati.
स्त्रीणां तु पतिदायाद्यमुपभोगफलं स्मृतम् ।
नापहारं स्त्रियः कुर्युः पतिवित्तात्कथंचन ॥२४॥
नापहारं स्त्रियः कुर्युः पतिवित्तात्कथंचन ॥२४॥
24. strīṇāṁ tu patidāyādyamupabhogaphalaṁ smṛtam ,
nāpahāraṁ striyaḥ kuryuḥ pativittātkathaṁcana.
nāpahāraṁ striyaḥ kuryuḥ pativittātkathaṁcana.
स्त्रियास्तु यद्भवेद्वित्तं पित्रा दत्तं युधिष्ठिर ।
ब्राह्मण्यास्तद्धरेत्कन्या यथा पुत्रस्तथा हि सा ।
सा हि पुत्रसमा राजन्विहिता कुरुनन्दन ॥२५॥
ब्राह्मण्यास्तद्धरेत्कन्या यथा पुत्रस्तथा हि सा ।
सा हि पुत्रसमा राजन्विहिता कुरुनन्दन ॥२५॥
25. striyāstu yadbhavedvittaṁ pitrā dattaṁ yudhiṣṭhira ,
brāhmaṇyāstaddharetkanyā yathā putrastathā hi sā ,
sā hi putrasamā rājanvihitā kurunandana.
brāhmaṇyāstaddharetkanyā yathā putrastathā hi sā ,
sā hi putrasamā rājanvihitā kurunandana.
एवमेतत्समुद्दिष्टं धर्मेषु भरतर्षभ ।
एतद्धर्ममनुस्मृत्य न वृथा साधयेद्धनम् ॥२६॥
एतद्धर्ममनुस्मृत्य न वृथा साधयेद्धनम् ॥२६॥
26. evametatsamuddiṣṭaṁ dharmeṣu bharatarṣabha ,
etaddharmamanusmṛtya na vṛthā sādhayeddhanam.
etaddharmamanusmṛtya na vṛthā sādhayeddhanam.
युधिष्ठिर उवाच ।
शूद्रायां ब्राह्मणाज्जातो यद्यदेयधनः स्मृतः ।
केन प्रतिविशेषेण दशमोऽप्यस्य दीयते ॥२७॥
शूद्रायां ब्राह्मणाज्जातो यद्यदेयधनः स्मृतः ।
केन प्रतिविशेषेण दशमोऽप्यस्य दीयते ॥२७॥
27. yudhiṣṭhira uvāca ,
śūdrāyāṁ brāhmaṇājjāto yadyadeyadhanaḥ smṛtaḥ ,
kena prativiśeṣeṇa daśamo'pyasya dīyate.
śūdrāyāṁ brāhmaṇājjāto yadyadeyadhanaḥ smṛtaḥ ,
kena prativiśeṣeṇa daśamo'pyasya dīyate.
ब्राह्मण्यां ब्राह्मणाज्जातो ब्राह्मणः स्यान्न संशयः ।
क्षत्रियायां तथैव स्याद्वैश्यायामपि चैव हि ॥२८॥
क्षत्रियायां तथैव स्याद्वैश्यायामपि चैव हि ॥२८॥
28. brāhmaṇyāṁ brāhmaṇājjāto brāhmaṇaḥ syānna saṁśayaḥ ,
kṣatriyāyāṁ tathaiva syādvaiśyāyāmapi caiva hi.
kṣatriyāyāṁ tathaiva syādvaiśyāyāmapi caiva hi.
कस्मात्ते विषमं भागं भजेरन्नृपसत्तम ।
यदा सर्वे त्रयो वर्णास्त्वयोक्ता ब्राह्मणा इति ॥२९॥
यदा सर्वे त्रयो वर्णास्त्वयोक्ता ब्राह्मणा इति ॥२९॥
29. kasmātte viṣamaṁ bhāgaṁ bhajerannṛpasattama ,
yadā sarve trayo varṇāstvayoktā brāhmaṇā iti.
yadā sarve trayo varṇāstvayoktā brāhmaṇā iti.
भीष्म उवाच ।
दारा इत्युच्यते लोके नाम्नैकेन परंतप ।
प्रोक्तेन चैकनाम्नायं विशेषः सुमहान्भवेत् ॥३०॥
दारा इत्युच्यते लोके नाम्नैकेन परंतप ।
प्रोक्तेन चैकनाम्नायं विशेषः सुमहान्भवेत् ॥३०॥
30. bhīṣma uvāca ,
dārā ityucyate loke nāmnaikena paraṁtapa ,
proktena caikanāmnāyaṁ viśeṣaḥ sumahānbhavet.
dārā ityucyate loke nāmnaikena paraṁtapa ,
proktena caikanāmnāyaṁ viśeṣaḥ sumahānbhavet.
तिस्रः कृत्वा पुरो भार्याः पश्चाद्विन्देत ब्राह्मणीम् ।
सा ज्येष्ठा सा च पूज्या स्यात्सा च ताभ्यो गरीयसी ॥३१॥
सा ज्येष्ठा सा च पूज्या स्यात्सा च ताभ्यो गरीयसी ॥३१॥
31. tisraḥ kṛtvā puro bhāryāḥ paścādvindeta brāhmaṇīm ,
sā jyeṣṭhā sā ca pūjyā syātsā ca tābhyo garīyasī.
sā jyeṣṭhā sā ca pūjyā syātsā ca tābhyo garīyasī.
स्नानं प्रसाधनं भर्तुर्दन्तधावनमञ्जनम् ।
हव्यं कव्यं च यच्चान्यद्धर्मयुक्तं भवेद्गृहे ॥३२॥
हव्यं कव्यं च यच्चान्यद्धर्मयुक्तं भवेद्गृहे ॥३२॥
32. snānaṁ prasādhanaṁ bharturdantadhāvanamañjanam ,
havyaṁ kavyaṁ ca yaccānyaddharmayuktaṁ bhavedgṛhe.
havyaṁ kavyaṁ ca yaccānyaddharmayuktaṁ bhavedgṛhe.
न तस्यां जातु तिष्ठन्त्यामन्या तत्कर्तुमर्हति ।
ब्राह्मणी त्वेव तत्कुर्याद्ब्राह्मणस्य युधिष्ठिर ॥३३॥
ब्राह्मणी त्वेव तत्कुर्याद्ब्राह्मणस्य युधिष्ठिर ॥३३॥
33. na tasyāṁ jātu tiṣṭhantyāmanyā tatkartumarhati ,
brāhmaṇī tveva tatkuryādbrāhmaṇasya yudhiṣṭhira.
brāhmaṇī tveva tatkuryādbrāhmaṇasya yudhiṣṭhira.
अन्नं पानं च माल्यं च वासांस्याभरणानि च ।
ब्राह्मण्यै तानि देयानि भर्तुः सा हि गरीयसी ॥३४॥
ब्राह्मण्यै तानि देयानि भर्तुः सा हि गरीयसी ॥३४॥
34. annaṁ pānaṁ ca mālyaṁ ca vāsāṁsyābharaṇāni ca ,
brāhmaṇyai tāni deyāni bhartuḥ sā hi garīyasī.
brāhmaṇyai tāni deyāni bhartuḥ sā hi garīyasī.
मनुनाभिहितं शास्त्रं यच्चापि कुरुनन्दन ।
तत्राप्येष महाराज दृष्टो धर्मः सनातनः ॥३५॥
तत्राप्येष महाराज दृष्टो धर्मः सनातनः ॥३५॥
35. manunābhihitaṁ śāstraṁ yaccāpi kurunandana ,
tatrāpyeṣa mahārāja dṛṣṭo dharmaḥ sanātanaḥ.
tatrāpyeṣa mahārāja dṛṣṭo dharmaḥ sanātanaḥ.
अथ चेदन्यथा कुर्याद्यदि कामाद्युधिष्ठिर ।
यथा ब्राह्मणचण्डालः पूर्वदृष्टस्तथैव सः ॥३६॥
यथा ब्राह्मणचण्डालः पूर्वदृष्टस्तथैव सः ॥३६॥
36. atha cedanyathā kuryādyadi kāmādyudhiṣṭhira ,
yathā brāhmaṇacaṇḍālaḥ pūrvadṛṣṭastathaiva saḥ.
yathā brāhmaṇacaṇḍālaḥ pūrvadṛṣṭastathaiva saḥ.
ब्राह्मण्याः सदृशः पुत्रः क्षत्रियायाश्च यो भवेत् ।
राजन्विशेषो नास्त्यत्र वर्णयोरुभयोरपि ॥३७॥
राजन्विशेषो नास्त्यत्र वर्णयोरुभयोरपि ॥३७॥
37. brāhmaṇyāḥ sadṛśaḥ putraḥ kṣatriyāyāśca yo bhavet ,
rājanviśeṣo nāstyatra varṇayorubhayorapi.
rājanviśeṣo nāstyatra varṇayorubhayorapi.
न तु जात्या समा लोके ब्राह्मण्याः क्षत्रिया भवेत् ।
ब्राह्मण्याः प्रथमः पुत्रो भूयान्स्याद्राजसत्तम ।
भूयोऽपि भूयसा हार्यं पितृवित्ताद्युधिष्ठिर ॥३८॥
ब्राह्मण्याः प्रथमः पुत्रो भूयान्स्याद्राजसत्तम ।
भूयोऽपि भूयसा हार्यं पितृवित्ताद्युधिष्ठिर ॥३८॥
38. na tu jātyā samā loke brāhmaṇyāḥ kṣatriyā bhavet ,
brāhmaṇyāḥ prathamaḥ putro bhūyānsyādrājasattama ,
bhūyo'pi bhūyasā hāryaṁ pitṛvittādyudhiṣṭhira.
brāhmaṇyāḥ prathamaḥ putro bhūyānsyādrājasattama ,
bhūyo'pi bhūyasā hāryaṁ pitṛvittādyudhiṣṭhira.
यथा न सदृशी जातु ब्राह्मण्याः क्षत्रिया भवेत् ।
क्षत्रियायास्तथा वैश्या न जातु सदृशी भवेत् ॥३९॥
क्षत्रियायास्तथा वैश्या न जातु सदृशी भवेत् ॥३९॥
39. yathā na sadṛśī jātu brāhmaṇyāḥ kṣatriyā bhavet ,
kṣatriyāyāstathā vaiśyā na jātu sadṛśī bhavet.
kṣatriyāyāstathā vaiśyā na jātu sadṛśī bhavet.
श्रीश्च राज्यं च कोशश्च क्षत्रियाणां युधिष्ठिर ।
विहितं दृश्यते राजन्सागरान्ता च मेदिनी ॥४०॥
विहितं दृश्यते राजन्सागरान्ता च मेदिनी ॥४०॥
40. śrīśca rājyaṁ ca kośaśca kṣatriyāṇāṁ yudhiṣṭhira ,
vihitaṁ dṛśyate rājansāgarāntā ca medinī.
vihitaṁ dṛśyate rājansāgarāntā ca medinī.
क्षत्रियो हि स्वधर्मेण श्रियं प्राप्नोति भूयसीम् ।
राजा दण्डधरो राजन्रक्षा नान्यत्र क्षत्रियात् ॥४१॥
राजा दण्डधरो राजन्रक्षा नान्यत्र क्षत्रियात् ॥४१॥
41. kṣatriyo hi svadharmeṇa śriyaṁ prāpnoti bhūyasīm ,
rājā daṇḍadharo rājanrakṣā nānyatra kṣatriyāt.
rājā daṇḍadharo rājanrakṣā nānyatra kṣatriyāt.
ब्राह्मणा हि महाभागा देवानामपि देवताः ।
तेषु राजा प्रवर्तेत पूजया विधिपूर्वकम् ॥४२॥
तेषु राजा प्रवर्तेत पूजया विधिपूर्वकम् ॥४२॥
42. brāhmaṇā hi mahābhāgā devānāmapi devatāḥ ,
teṣu rājā pravarteta pūjayā vidhipūrvakam.
teṣu rājā pravarteta pūjayā vidhipūrvakam.
प्रणीतमृषिभिर्ज्ञात्वा धर्मं शाश्वतमव्ययम् ।
लुप्यमानाः स्वधर्मेण क्षत्रियो रक्षति प्रजाः ॥४३॥
लुप्यमानाः स्वधर्मेण क्षत्रियो रक्षति प्रजाः ॥४३॥
43. praṇītamṛṣibhirjñātvā dharmaṁ śāśvatamavyayam ,
lupyamānāḥ svadharmeṇa kṣatriyo rakṣati prajāḥ.
lupyamānāḥ svadharmeṇa kṣatriyo rakṣati prajāḥ.
दस्युभिर्ह्रियमाणं च धनं दाराश्च सर्वशः ।
सर्वेषामेव वर्णानां त्राता भवति पार्थिवः ॥४४॥
सर्वेषामेव वर्णानां त्राता भवति पार्थिवः ॥४४॥
44. dasyubhirhriyamāṇaṁ ca dhanaṁ dārāśca sarvaśaḥ ,
sarveṣāmeva varṇānāṁ trātā bhavati pārthivaḥ.
sarveṣāmeva varṇānāṁ trātā bhavati pārthivaḥ.
भूयान्स्यात्क्षत्रियापुत्रो वैश्यापुत्रान्न संशयः ।
भूयस्तेनापि हर्तव्यं पितृवित्ताद्युधिष्ठिर ॥४५॥
भूयस्तेनापि हर्तव्यं पितृवित्ताद्युधिष्ठिर ॥४५॥
45. bhūyānsyātkṣatriyāputro vaiśyāputrānna saṁśayaḥ ,
bhūyastenāpi hartavyaṁ pitṛvittādyudhiṣṭhira.
bhūyastenāpi hartavyaṁ pitṛvittādyudhiṣṭhira.
युधिष्ठिर उवाच ।
उक्तं ते विधिवद्राजन्ब्राह्मणस्वे पितामह ।
इतरेषां तु वर्णानां कथं विनियमो भवेत् ॥४६॥
उक्तं ते विधिवद्राजन्ब्राह्मणस्वे पितामह ।
इतरेषां तु वर्णानां कथं विनियमो भवेत् ॥४६॥
46. yudhiṣṭhira uvāca ,
uktaṁ te vidhivadrājanbrāhmaṇasve pitāmaha ,
itareṣāṁ tu varṇānāṁ kathaṁ viniyamo bhavet.
uktaṁ te vidhivadrājanbrāhmaṇasve pitāmaha ,
itareṣāṁ tu varṇānāṁ kathaṁ viniyamo bhavet.
भीष्म उवाच ।
क्षत्रियस्यापि भार्ये द्वे विहिते कुरुनन्दन ।
तृतीया च भवेच्छूद्रा न तु दृष्टान्ततः स्मृता ॥४७॥
क्षत्रियस्यापि भार्ये द्वे विहिते कुरुनन्दन ।
तृतीया च भवेच्छूद्रा न तु दृष्टान्ततः स्मृता ॥४७॥
47. bhīṣma uvāca ,
kṣatriyasyāpi bhārye dve vihite kurunandana ,
tṛtīyā ca bhavecchūdrā na tu dṛṣṭāntataḥ smṛtā.
kṣatriyasyāpi bhārye dve vihite kurunandana ,
tṛtīyā ca bhavecchūdrā na tu dṛṣṭāntataḥ smṛtā.
एष एव क्रमो हि स्यात्क्षत्रियाणां युधिष्ठिर ।
अष्टधा तु भवेत्कार्यं क्षत्रियस्वं युधिष्ठिर ॥४८॥
अष्टधा तु भवेत्कार्यं क्षत्रियस्वं युधिष्ठिर ॥४८॥
48. eṣa eva kramo hi syātkṣatriyāṇāṁ yudhiṣṭhira ,
aṣṭadhā tu bhavetkāryaṁ kṣatriyasvaṁ yudhiṣṭhira.
aṣṭadhā tu bhavetkāryaṁ kṣatriyasvaṁ yudhiṣṭhira.
क्षत्रियाया हरेत्पुत्रश्चतुरोंऽशान्पितुर्धनात् ।
युद्धावहारिकं यच्च पितुः स्यात्स हरेच्च तत् ॥४९॥
युद्धावहारिकं यच्च पितुः स्यात्स हरेच्च तत् ॥४९॥
49. kṣatriyāyā haretputraścaturoṁ'śānpiturdhanāt ,
yuddhāvahārikaṁ yacca pituḥ syātsa harecca tat.
yuddhāvahārikaṁ yacca pituḥ syātsa harecca tat.
वैश्यापुत्रस्तु भागांस्त्रीन्शूद्रापुत्रस्तथाष्टमम् ।
सोऽपि दत्तं हरेत्पित्रा नादत्तं हर्तुमर्हति ॥५०॥
सोऽपि दत्तं हरेत्पित्रा नादत्तं हर्तुमर्हति ॥५०॥
50. vaiśyāputrastu bhāgāṁstrīnśūdrāputrastathāṣṭamam ,
so'pi dattaṁ haretpitrā nādattaṁ hartumarhati.
so'pi dattaṁ haretpitrā nādattaṁ hartumarhati.
एकैव हि भवेद्भार्या वैश्यस्य कुरुनन्दन ।
द्वितीया वा भवेच्छूद्रा न तु दृष्टान्ततः स्मृता ॥५१॥
द्वितीया वा भवेच्छूद्रा न तु दृष्टान्ततः स्मृता ॥५१॥
51. ekaiva hi bhavedbhāryā vaiśyasya kurunandana ,
dvitīyā vā bhavecchūdrā na tu dṛṣṭāntataḥ smṛtā.
dvitīyā vā bhavecchūdrā na tu dṛṣṭāntataḥ smṛtā.
वैश्यस्य वर्तमानस्य वैश्यायां भरतर्षभ ।
शूद्रायां चैव कौन्तेय तयोर्विनियमः स्मृतः ॥५२॥
शूद्रायां चैव कौन्तेय तयोर्विनियमः स्मृतः ॥५२॥
52. vaiśyasya vartamānasya vaiśyāyāṁ bharatarṣabha ,
śūdrāyāṁ caiva kaunteya tayorviniyamaḥ smṛtaḥ.
śūdrāyāṁ caiva kaunteya tayorviniyamaḥ smṛtaḥ.
पञ्चधा तु भवेत्कार्यं वैश्यस्वं भरतर्षभ ।
तयोरपत्ये वक्ष्यामि विभागं च जनाधिप ॥५३॥
तयोरपत्ये वक्ष्यामि विभागं च जनाधिप ॥५३॥
53. pañcadhā tu bhavetkāryaṁ vaiśyasvaṁ bharatarṣabha ,
tayorapatye vakṣyāmi vibhāgaṁ ca janādhipa.
tayorapatye vakṣyāmi vibhāgaṁ ca janādhipa.
वैश्यापुत्रेण हर्तव्याश्चत्वारोंऽशाः पितुर्धनात् ।
पञ्चमस्तु भवेद्भागः शूद्रापुत्राय भारत ॥५४॥
पञ्चमस्तु भवेद्भागः शूद्रापुत्राय भारत ॥५४॥
54. vaiśyāputreṇa hartavyāścatvāroṁ'śāḥ piturdhanāt ,
pañcamastu bhavedbhāgaḥ śūdrāputrāya bhārata.
pañcamastu bhavedbhāgaḥ śūdrāputrāya bhārata.
सोऽपि दत्तं हरेत्पित्रा नादत्तं हर्तुमर्हति ।
त्रिभिर्वर्णैस्तथा जातः शूद्रो देयधनो भवेत् ॥५५॥
त्रिभिर्वर्णैस्तथा जातः शूद्रो देयधनो भवेत् ॥५५॥
55. so'pi dattaṁ haretpitrā nādattaṁ hartumarhati ,
tribhirvarṇaistathā jātaḥ śūdro deyadhano bhavet.
tribhirvarṇaistathā jātaḥ śūdro deyadhano bhavet.
शूद्रस्य स्यात्सवर्णैव भार्या नान्या कथंचन ।
शूद्रस्य समभागः स्याद्यदि पुत्रशतं भवेत् ॥५६॥
शूद्रस्य समभागः स्याद्यदि पुत्रशतं भवेत् ॥५६॥
56. śūdrasya syātsavarṇaiva bhāryā nānyā kathaṁcana ,
śūdrasya samabhāgaḥ syādyadi putraśataṁ bhavet.
śūdrasya samabhāgaḥ syādyadi putraśataṁ bhavet.
जातानां समवर्णासु पुत्राणामविशेषतः ।
सर्वेषामेव वर्णानां समभागो धने स्मृतः ॥५७॥
सर्वेषामेव वर्णानां समभागो धने स्मृतः ॥५७॥
57. jātānāṁ samavarṇāsu putrāṇāmaviśeṣataḥ ,
sarveṣāmeva varṇānāṁ samabhāgo dhane smṛtaḥ.
sarveṣāmeva varṇānāṁ samabhāgo dhane smṛtaḥ.
ज्येष्ठस्य भागो ज्येष्ठः स्यादेकांशो यः प्रधानतः ।
एष दायविधिः पार्थ पूर्वमुक्तः स्वयंभुवा ॥५८॥
एष दायविधिः पार्थ पूर्वमुक्तः स्वयंभुवा ॥५८॥
58. jyeṣṭhasya bhāgo jyeṣṭhaḥ syādekāṁśo yaḥ pradhānataḥ ,
eṣa dāyavidhiḥ pārtha pūrvamuktaḥ svayaṁbhuvā.
eṣa dāyavidhiḥ pārtha pūrvamuktaḥ svayaṁbhuvā.
समवर्णासु जातानां विशेषोऽस्त्यपरो नृप ।
विवाहवैशेष्यकृतः पूर्वः पूर्वो विशिष्यते ॥५९॥
विवाहवैशेष्यकृतः पूर्वः पूर्वो विशिष्यते ॥५९॥
59. samavarṇāsu jātānāṁ viśeṣo'styaparo nṛpa ,
vivāhavaiśeṣyakṛtaḥ pūrvaḥ pūrvo viśiṣyate.
vivāhavaiśeṣyakṛtaḥ pūrvaḥ pūrvo viśiṣyate.
हरेज्ज्येष्ठः प्रधानांशमेकं तुल्यासुतेष्वपि ।
मध्यमो मध्यमं चैव कनीयांस्तु कनीयसम् ॥६०॥
मध्यमो मध्यमं चैव कनीयांस्तु कनीयसम् ॥६०॥
60. harejjyeṣṭhaḥ pradhānāṁśamekaṁ tulyāsuteṣvapi ,
madhyamo madhyamaṁ caiva kanīyāṁstu kanīyasam.
madhyamo madhyamaṁ caiva kanīyāṁstu kanīyasam.
Links to all chapters:
ādi parva
Chapter 1
Chapter 2
Chapter 3
Chapter 4
Chapter 5
Chapter 6
Chapter 7
Chapter 8
Chapter 9
Chapter 10
Chapter 11
Chapter 12
Chapter 13
Chapter 14
Chapter 15
Chapter 16
Chapter 17
Chapter 18
Chapter 19
Chapter 20
Chapter 21
Chapter 22
Chapter 23
Chapter 24
Chapter 25
Chapter 26
Chapter 27
Chapter 28
Chapter 29
Chapter 30
Chapter 31
Chapter 32
Chapter 33
Chapter 34
Chapter 35
Chapter 36
Chapter 37
Chapter 38
Chapter 39
Chapter 40
Chapter 41
Chapter 42
Chapter 43
Chapter 44
Chapter 45
Chapter 46
Chapter 47
Chapter 48
Chapter 49
Chapter 50
Chapter 51
Chapter 52
Chapter 53
Chapter 54
Chapter 55
Chapter 56
Chapter 57
Chapter 58
Chapter 59
Chapter 60
Chapter 61
Chapter 62
Chapter 63
Chapter 64
Chapter 65
Chapter 66
Chapter 67
Chapter 68
Chapter 69
Chapter 70
Chapter 71
Chapter 72
Chapter 73
Chapter 74
Chapter 75
Chapter 76
Chapter 77
Chapter 78
Chapter 79
Chapter 80
Chapter 81
Chapter 82
Chapter 83
Chapter 84
Chapter 85
Chapter 86
Chapter 87
Chapter 88
Chapter 89
Chapter 90
Chapter 91
Chapter 92
Chapter 93
Chapter 94
Chapter 95
Chapter 96
Chapter 97
Chapter 98
Chapter 99
Chapter 100
Chapter 101
Chapter 102
Chapter 103
Chapter 104
Chapter 105
Chapter 106
Chapter 107
Chapter 108
Chapter 109
Chapter 110
Chapter 111
Chapter 112
Chapter 113
Chapter 114
Chapter 115
Chapter 116
Chapter 117
Chapter 118
Chapter 119
Chapter 120
Chapter 121
Chapter 122
Chapter 123
Chapter 124
Chapter 125
Chapter 126
Chapter 127
Chapter 128
Chapter 129
Chapter 130
Chapter 131
Chapter 132
Chapter 133
Chapter 134
Chapter 135
Chapter 136
Chapter 137
Chapter 138
Chapter 139
Chapter 140
Chapter 141
Chapter 142
Chapter 143
Chapter 144
Chapter 145
Chapter 146
Chapter 147
Chapter 148
Chapter 149
Chapter 150
Chapter 151
Chapter 152
Chapter 153
Chapter 154
Chapter 155
Chapter 156
Chapter 157
Chapter 158
Chapter 159
Chapter 160
Chapter 161
Chapter 162
Chapter 163
Chapter 164
Chapter 165
Chapter 166
Chapter 167
Chapter 168
Chapter 169
Chapter 170
Chapter 171
Chapter 172
Chapter 173
Chapter 174
Chapter 175
Chapter 176
Chapter 177
Chapter 178
Chapter 179
Chapter 180
Chapter 181
Chapter 182
Chapter 183
Chapter 184
Chapter 185
Chapter 186
Chapter 187
Chapter 188
Chapter 189
Chapter 190
Chapter 191
Chapter 192
Chapter 193
Chapter 194
Chapter 195
Chapter 196
Chapter 197
Chapter 198
Chapter 199
Chapter 200
Chapter 201
Chapter 202
Chapter 203
Chapter 204
Chapter 205
Chapter 206
Chapter 207
Chapter 208
Chapter 209
Chapter 210
Chapter 211
Chapter 212
Chapter 213
Chapter 214
Chapter 215
Chapter 216
Chapter 217
Chapter 218
Chapter 219
Chapter 220
Chapter 221
Chapter 222
Chapter 223
Chapter 224
Chapter 225
sabhā parva
Chapter 1
Chapter 2
Chapter 3
Chapter 4
Chapter 5
Chapter 6
Chapter 7
Chapter 8
Chapter 9
Chapter 10
Chapter 11
Chapter 12
Chapter 13
Chapter 14
Chapter 15
Chapter 16
Chapter 17
Chapter 18
Chapter 19
Chapter 20
Chapter 21
Chapter 22
Chapter 23
Chapter 24
Chapter 25
Chapter 26
Chapter 27
Chapter 28
Chapter 29
Chapter 30
Chapter 31
Chapter 32
Chapter 33
Chapter 34
Chapter 35
Chapter 36
Chapter 37
Chapter 38
Chapter 39
Chapter 40
Chapter 41
Chapter 42
Chapter 43
Chapter 44
Chapter 45
Chapter 46
Chapter 47
Chapter 48
Chapter 49
Chapter 50
Chapter 51
Chapter 52
Chapter 53
Chapter 54
Chapter 55
Chapter 56
Chapter 57
Chapter 58
Chapter 59
Chapter 60
Chapter 61
Chapter 62
Chapter 63
Chapter 64
Chapter 65
Chapter 66
Chapter 67
Chapter 68
Chapter 69
Chapter 70
Chapter 71
Chapter 72
vana parva
Chapter 1
Chapter 2
Chapter 3
Chapter 4
Chapter 5
Chapter 6
Chapter 7
Chapter 8
Chapter 9
Chapter 10
Chapter 11
Chapter 12
Chapter 13
Chapter 14
Chapter 15
Chapter 16
Chapter 17
Chapter 18
Chapter 19
Chapter 20
Chapter 21
Chapter 22
Chapter 23
Chapter 24
Chapter 25
Chapter 26
Chapter 27
Chapter 28
Chapter 29
Chapter 30
Chapter 31
Chapter 32
Chapter 33
Chapter 34
Chapter 35
Chapter 36
Chapter 37
Chapter 38
Chapter 39
Chapter 40
Chapter 41
Chapter 42
Chapter 43
Chapter 44
Chapter 45
Chapter 46
Chapter 47
Chapter 48
Chapter 49
Chapter 50
Chapter 51
Chapter 52
Chapter 53
Chapter 54
Chapter 55
Chapter 56
Chapter 57
Chapter 58
Chapter 59
Chapter 60
Chapter 61
Chapter 62
Chapter 63
Chapter 64
Chapter 65
Chapter 66
Chapter 67
Chapter 68
Chapter 69
Chapter 70
Chapter 71
Chapter 72
Chapter 73
Chapter 74
Chapter 75
Chapter 76
Chapter 77
Chapter 78
Chapter 79
Chapter 80
Chapter 81
Chapter 82
Chapter 83
Chapter 84
Chapter 85
Chapter 86
Chapter 87
Chapter 88
Chapter 89
Chapter 90
Chapter 91
Chapter 92
Chapter 93
Chapter 94
Chapter 95
Chapter 96
Chapter 97
Chapter 98
Chapter 99
Chapter 100
Chapter 101
Chapter 102
Chapter 103
Chapter 104
Chapter 105
Chapter 106
Chapter 107
Chapter 108
Chapter 109
Chapter 110
Chapter 111
Chapter 112
Chapter 113
Chapter 114
Chapter 115
Chapter 116
Chapter 117
Chapter 118
Chapter 119
Chapter 120
Chapter 121
Chapter 122
Chapter 123
Chapter 124
Chapter 125
Chapter 126
Chapter 127
Chapter 128
Chapter 129
Chapter 130
Chapter 131
Chapter 132
Chapter 133
Chapter 134
Chapter 135
Chapter 136
Chapter 137
Chapter 138
Chapter 139
Chapter 140
Chapter 141
Chapter 142
Chapter 143
Chapter 144
Chapter 145
Chapter 146
Chapter 147
Chapter 148
Chapter 149
Chapter 150
Chapter 151
Chapter 152
Chapter 153
Chapter 154
Chapter 155
Chapter 156
Chapter 157
Chapter 158
Chapter 159
Chapter 160
Chapter 161
Chapter 162
Chapter 163
Chapter 164
Chapter 165
Chapter 166
Chapter 167
Chapter 168
Chapter 169
Chapter 170
Chapter 171
Chapter 172
Chapter 173
Chapter 174
Chapter 175
Chapter 176
Chapter 177
Chapter 178
Chapter 179
Chapter 180
Chapter 181
Chapter 182
Chapter 183
Chapter 184
Chapter 185
Chapter 186
Chapter 187
Chapter 188
Chapter 189
Chapter 190
Chapter 191
Chapter 192
Chapter 193
Chapter 194
Chapter 195
Chapter 196
Chapter 197
Chapter 198
Chapter 199
Chapter 200
Chapter 201
Chapter 202
Chapter 203
Chapter 204
Chapter 205
Chapter 206
Chapter 207
Chapter 208
Chapter 209
Chapter 210
Chapter 211
Chapter 212
Chapter 213
Chapter 214
Chapter 215
Chapter 216
Chapter 217
Chapter 218
Chapter 219
Chapter 220
Chapter 221
Chapter 222
Chapter 223
Chapter 224
Chapter 225
Chapter 226
Chapter 227
Chapter 228
Chapter 229
Chapter 230
Chapter 231
Chapter 232
Chapter 233
Chapter 234
Chapter 235
Chapter 236
Chapter 237
Chapter 238
Chapter 239
Chapter 240
Chapter 241
Chapter 242
Chapter 243
Chapter 244
Chapter 245
Chapter 246
Chapter 247
Chapter 248
Chapter 249
Chapter 250
Chapter 251
Chapter 252
Chapter 253
Chapter 254
Chapter 255
Chapter 256
Chapter 257
Chapter 258
Chapter 259
Chapter 260
Chapter 261
Chapter 262
Chapter 263
Chapter 264
Chapter 265
Chapter 266
Chapter 267
Chapter 268
Chapter 269
Chapter 270
Chapter 271
Chapter 272
Chapter 273
Chapter 274
Chapter 275
Chapter 276
Chapter 277
Chapter 278
Chapter 279
Chapter 280
Chapter 281
Chapter 282
Chapter 283
Chapter 284
Chapter 285
Chapter 286
Chapter 287
Chapter 288
Chapter 289
Chapter 290
Chapter 291
Chapter 292
Chapter 293
Chapter 294
Chapter 295
Chapter 296
Chapter 297
Chapter 298
Chapter 299
virāṭa parva
Chapter 1
Chapter 2
Chapter 3
Chapter 4
Chapter 5
Chapter 6
Chapter 7
Chapter 8
Chapter 9
Chapter 10
Chapter 11
Chapter 12
Chapter 13
Chapter 14
Chapter 15
Chapter 16
Chapter 17
Chapter 18
Chapter 19
Chapter 20
Chapter 21
Chapter 22
Chapter 23
Chapter 24
Chapter 25
Chapter 26
Chapter 27
Chapter 28
Chapter 29
Chapter 30
Chapter 31
Chapter 32
Chapter 33
Chapter 34
Chapter 35
Chapter 36
Chapter 37
Chapter 38
Chapter 39
Chapter 40
Chapter 41
Chapter 42
Chapter 43
Chapter 44
Chapter 45
Chapter 46
Chapter 47
Chapter 48
Chapter 49
Chapter 50
Chapter 51
Chapter 52
Chapter 53
Chapter 54
Chapter 55
Chapter 56
Chapter 57
Chapter 58
Chapter 59
Chapter 60
Chapter 61
Chapter 62
Chapter 63
Chapter 64
Chapter 65
Chapter 66
Chapter 67
udyoga parva
Chapter 1
Chapter 2
Chapter 3
Chapter 4
Chapter 5
Chapter 6
Chapter 7
Chapter 8
Chapter 9
Chapter 10
Chapter 11
Chapter 12
Chapter 13
Chapter 14
Chapter 15
Chapter 16
Chapter 17
Chapter 18
Chapter 19
Chapter 20
Chapter 21
Chapter 22
Chapter 23
Chapter 24
Chapter 25
Chapter 26
Chapter 27
Chapter 28
Chapter 29
Chapter 30
Chapter 31
Chapter 32
Chapter 33
Chapter 34
Chapter 35
Chapter 36
Chapter 37
Chapter 38
Chapter 39
Chapter 40
Chapter 41
Chapter 42
Chapter 43
Chapter 44
Chapter 45
Chapter 46
Chapter 47
Chapter 48
Chapter 49
Chapter 50
Chapter 51
Chapter 52
Chapter 53
Chapter 54
Chapter 55
Chapter 56
Chapter 57
Chapter 58
Chapter 59
Chapter 60
Chapter 61
Chapter 62
Chapter 63
Chapter 64
Chapter 65
Chapter 66
Chapter 67
Chapter 68
Chapter 69
Chapter 70
Chapter 71
Chapter 72
Chapter 73
Chapter 74
Chapter 75
Chapter 76
Chapter 77
Chapter 78
Chapter 79
Chapter 80
Chapter 81
Chapter 82
Chapter 83
Chapter 84
Chapter 85
Chapter 86
Chapter 87
Chapter 88
Chapter 89
Chapter 90
Chapter 91
Chapter 92
Chapter 93
Chapter 94
Chapter 95
Chapter 96
Chapter 97
Chapter 98
Chapter 99
Chapter 100
Chapter 101
Chapter 102
Chapter 103
Chapter 104
Chapter 105
Chapter 106
Chapter 107
Chapter 108
Chapter 109
Chapter 110
Chapter 111
Chapter 112
Chapter 113
Chapter 114
Chapter 115
Chapter 116
Chapter 117
Chapter 118
Chapter 119
Chapter 120
Chapter 121
Chapter 122
Chapter 123
Chapter 124
Chapter 125
Chapter 126
Chapter 127
Chapter 128
Chapter 129
Chapter 130
Chapter 131
Chapter 132
Chapter 133
Chapter 134
Chapter 135
Chapter 136
Chapter 137
Chapter 138
Chapter 139
Chapter 140
Chapter 141
Chapter 142
Chapter 143
Chapter 144
Chapter 145
Chapter 146
Chapter 147
Chapter 148
Chapter 149
Chapter 150
Chapter 151
Chapter 152
Chapter 153
Chapter 154
Chapter 155
Chapter 156
Chapter 157
Chapter 158
Chapter 159
Chapter 160
Chapter 161
Chapter 162
Chapter 163
Chapter 164
Chapter 165
Chapter 166
Chapter 167
Chapter 168
Chapter 169
Chapter 170
Chapter 171
Chapter 172
Chapter 173
Chapter 174
Chapter 175
Chapter 176
Chapter 177
Chapter 178
Chapter 179
Chapter 180
Chapter 181
Chapter 182
Chapter 183
Chapter 184
Chapter 185
Chapter 186
Chapter 187
Chapter 188
Chapter 189
Chapter 190
Chapter 191
Chapter 192
Chapter 193
Chapter 194
Chapter 195
Chapter 196
Chapter 197
bhīṣma parva
Chapter 1
Chapter 2
Chapter 3
Chapter 4
Chapter 5
Chapter 6
Chapter 7
Chapter 8
Chapter 9
Chapter 10
Chapter 11
Chapter 12
Chapter 13
Chapter 14
Chapter 15
Chapter 16
Chapter 17
Chapter 18
Chapter 19
Chapter 20
Chapter 21
Chapter 22
Chapter 23
Chapter 24
Chapter 25
Chapter 26
Chapter 27
Chapter 28
Chapter 29
Chapter 30
Chapter 31
Chapter 32
Chapter 33
Chapter 34
Chapter 35
Chapter 36
Chapter 37
Chapter 38
Chapter 39
Chapter 40
Chapter 41
Chapter 42
Chapter 43
Chapter 44
Chapter 45
Chapter 46
Chapter 47
Chapter 48
Chapter 49
Chapter 50
Chapter 51
Chapter 52
Chapter 53
Chapter 54
Chapter 55
Chapter 56
Chapter 57
Chapter 58
Chapter 59
Chapter 60
Chapter 61
Chapter 62
Chapter 63
Chapter 64
Chapter 65
Chapter 66
Chapter 67
Chapter 68
Chapter 69
Chapter 70
Chapter 71
Chapter 72
Chapter 73
Chapter 74
Chapter 75
Chapter 76
Chapter 77
Chapter 78
Chapter 79
Chapter 80
Chapter 81
Chapter 82
Chapter 83
Chapter 84
Chapter 85
Chapter 86
Chapter 87
Chapter 88
Chapter 89
Chapter 90
Chapter 91
Chapter 92
Chapter 93
Chapter 94
Chapter 95
Chapter 96
Chapter 97
Chapter 98
Chapter 99
Chapter 100
Chapter 101
Chapter 102
Chapter 103
Chapter 104
Chapter 105
Chapter 106
Chapter 107
Chapter 108
Chapter 109
Chapter 110
Chapter 111
Chapter 112
Chapter 113
Chapter 114
Chapter 115
Chapter 116
Chapter 117
droṇa parva
Chapter 1
Chapter 2
Chapter 3
Chapter 4
Chapter 5
Chapter 6
Chapter 7
Chapter 8
Chapter 9
Chapter 10
Chapter 11
Chapter 12
Chapter 13
Chapter 14
Chapter 15
Chapter 16
Chapter 17
Chapter 18
Chapter 19
Chapter 20
Chapter 21
Chapter 22
Chapter 23
Chapter 24
Chapter 25
Chapter 26
Chapter 27
Chapter 28
Chapter 29
Chapter 30
Chapter 31
Chapter 32
Chapter 33
Chapter 34
Chapter 35
Chapter 36
Chapter 37
Chapter 38
Chapter 39
Chapter 40
Chapter 41
Chapter 42
Chapter 43
Chapter 44
Chapter 45
Chapter 46
Chapter 47
Chapter 48
Chapter 49
Chapter 50
Chapter 51
Chapter 52
Chapter 53
Chapter 54
Chapter 55
Chapter 56
Chapter 57
Chapter 58
Chapter 59
Chapter 60
Chapter 61
Chapter 62
Chapter 63
Chapter 64
Chapter 65
Chapter 66
Chapter 67
Chapter 68
Chapter 69
Chapter 70
Chapter 71
Chapter 72
Chapter 73
Chapter 74
Chapter 75
Chapter 76
Chapter 77
Chapter 78
Chapter 79
Chapter 80
Chapter 81
Chapter 82
Chapter 83
Chapter 84
Chapter 85
Chapter 86
Chapter 87
Chapter 88
Chapter 89
Chapter 90
Chapter 91
Chapter 92
Chapter 93
Chapter 94
Chapter 95
Chapter 96
Chapter 97
Chapter 98
Chapter 99
Chapter 100
Chapter 101
Chapter 102
Chapter 103
Chapter 104
Chapter 105
Chapter 106
Chapter 107
Chapter 108
Chapter 109
Chapter 110
Chapter 111
Chapter 112
Chapter 113
Chapter 114
Chapter 115
Chapter 116
Chapter 117
Chapter 118
Chapter 119
Chapter 120
Chapter 121
Chapter 122
Chapter 123
Chapter 124
Chapter 125
Chapter 126
Chapter 127
Chapter 128
Chapter 129
Chapter 130
Chapter 131
Chapter 132
Chapter 133
Chapter 134
Chapter 135
Chapter 136
Chapter 137
Chapter 138
Chapter 139
Chapter 140
Chapter 141
Chapter 142
Chapter 143
Chapter 144
Chapter 145
Chapter 146
Chapter 147
Chapter 148
Chapter 149
Chapter 150
Chapter 151
Chapter 152
Chapter 153
Chapter 154
Chapter 155
Chapter 156
Chapter 157
Chapter 158
Chapter 159
Chapter 160
Chapter 161
Chapter 162
Chapter 163
Chapter 164
Chapter 165
Chapter 166
Chapter 167
Chapter 168
Chapter 169
Chapter 170
Chapter 171
Chapter 172
Chapter 173
karṇa parva
Chapter 1
Chapter 2
Chapter 3
Chapter 4
Chapter 5
Chapter 6
Chapter 7
Chapter 8
Chapter 9
Chapter 10
Chapter 11
Chapter 12
Chapter 13
Chapter 14
Chapter 15
Chapter 16
Chapter 17
Chapter 18
Chapter 19
Chapter 20
Chapter 21
Chapter 22
Chapter 23
Chapter 24
Chapter 25
Chapter 26
Chapter 27
Chapter 28
Chapter 29
Chapter 30
Chapter 31
Chapter 32
Chapter 33
Chapter 34
Chapter 35
Chapter 36
Chapter 37
Chapter 38
Chapter 39
Chapter 40
Chapter 41
Chapter 42
Chapter 43
Chapter 44
Chapter 45
Chapter 46
Chapter 47
Chapter 48
Chapter 49
Chapter 50
Chapter 51
Chapter 52
Chapter 53
Chapter 54
Chapter 55
Chapter 56
Chapter 57
Chapter 58
Chapter 59
Chapter 60
Chapter 61
Chapter 62
Chapter 63
Chapter 64
Chapter 65
Chapter 66
Chapter 67
Chapter 68
Chapter 69
śalya parva
Chapter 1
Chapter 2
Chapter 3
Chapter 4
Chapter 5
Chapter 6
Chapter 7
Chapter 8
Chapter 9
Chapter 10
Chapter 11
Chapter 12
Chapter 13
Chapter 14
Chapter 15
Chapter 16
Chapter 17
Chapter 18
Chapter 19
Chapter 20
Chapter 21
Chapter 22
Chapter 23
Chapter 24
Chapter 25
Chapter 26
Chapter 27
Chapter 28
Chapter 29
Chapter 30
Chapter 31
Chapter 32
Chapter 33
Chapter 34
Chapter 35
Chapter 36
Chapter 37
Chapter 38
Chapter 39
Chapter 40
Chapter 41
Chapter 42
Chapter 43
Chapter 44
Chapter 45
Chapter 46
Chapter 47
Chapter 48
Chapter 49
Chapter 50
Chapter 51
Chapter 52
Chapter 53
Chapter 54
Chapter 55
Chapter 56
Chapter 57
Chapter 58
Chapter 59
Chapter 60
Chapter 61
Chapter 62
Chapter 63
Chapter 64
sauptika parva
strī parva
śānti parva
Chapter 1
Chapter 2
Chapter 3
Chapter 4
Chapter 5
Chapter 6
Chapter 7
Chapter 8
Chapter 9
Chapter 10
Chapter 11
Chapter 12
Chapter 13
Chapter 14
Chapter 15
Chapter 16
Chapter 17
Chapter 18
Chapter 19
Chapter 20
Chapter 21
Chapter 22
Chapter 23
Chapter 24
Chapter 25
Chapter 26
Chapter 27
Chapter 28
Chapter 29
Chapter 30
Chapter 31
Chapter 32
Chapter 33
Chapter 34
Chapter 35
Chapter 36
Chapter 37
Chapter 38
Chapter 39
Chapter 40
Chapter 41
Chapter 42
Chapter 43
Chapter 44
Chapter 45
Chapter 46
Chapter 47
Chapter 48
Chapter 49
Chapter 50
Chapter 51
Chapter 52
Chapter 53
Chapter 54
Chapter 55
Chapter 56
Chapter 57
Chapter 58
Chapter 59
Chapter 60
Chapter 61
Chapter 62
Chapter 63
Chapter 64
Chapter 65
Chapter 66
Chapter 67
Chapter 68
Chapter 69
Chapter 70
Chapter 71
Chapter 72
Chapter 73
Chapter 74
Chapter 75
Chapter 76
Chapter 77
Chapter 78
Chapter 79
Chapter 80
Chapter 81
Chapter 82
Chapter 83
Chapter 84
Chapter 85
Chapter 86
Chapter 87
Chapter 88
Chapter 89
Chapter 90
Chapter 91
Chapter 92
Chapter 93
Chapter 94
Chapter 95
Chapter 96
Chapter 97
Chapter 98
Chapter 99
Chapter 100
Chapter 101
Chapter 102
Chapter 103
Chapter 104
Chapter 105
Chapter 106
Chapter 107
Chapter 108
Chapter 109
Chapter 110
Chapter 111
Chapter 112
Chapter 113
Chapter 114
Chapter 115
Chapter 116
Chapter 117
Chapter 118
Chapter 119
Chapter 120
Chapter 121
Chapter 122
Chapter 123
Chapter 124
Chapter 125
Chapter 126
Chapter 127
Chapter 128
Chapter 129
Chapter 130
Chapter 131
Chapter 132
Chapter 133
Chapter 134
Chapter 135
Chapter 136
Chapter 137
Chapter 138
Chapter 139
Chapter 140
Chapter 141
Chapter 142
Chapter 143
Chapter 144
Chapter 145
Chapter 146
Chapter 147
Chapter 148
Chapter 149
Chapter 150
Chapter 151
Chapter 152
Chapter 153
Chapter 154
Chapter 155
Chapter 156
Chapter 157
Chapter 158
Chapter 159
Chapter 160
Chapter 161
Chapter 162
Chapter 163
Chapter 164
Chapter 165
Chapter 166
Chapter 167
Chapter 168
Chapter 169
Chapter 170
Chapter 171
Chapter 172
Chapter 173
Chapter 174
Chapter 175
Chapter 176
Chapter 177
Chapter 178
Chapter 179
Chapter 180
Chapter 181
Chapter 182
Chapter 183
Chapter 184
Chapter 185
Chapter 186
Chapter 187
Chapter 188
Chapter 189
Chapter 190
Chapter 191
Chapter 192
Chapter 193
Chapter 194
Chapter 195
Chapter 196
Chapter 197
Chapter 198
Chapter 199
Chapter 200
Chapter 201
Chapter 202
Chapter 203
Chapter 204
Chapter 205
Chapter 206
Chapter 207
Chapter 208
Chapter 209
Chapter 210
Chapter 211
Chapter 212
Chapter 213
Chapter 214
Chapter 215
Chapter 216
Chapter 217
Chapter 218
Chapter 219
Chapter 220
Chapter 221
Chapter 222
Chapter 223
Chapter 224
Chapter 225
Chapter 226
Chapter 227
Chapter 228
Chapter 229
Chapter 230
Chapter 231
Chapter 232
Chapter 233
Chapter 234
Chapter 235
Chapter 236
Chapter 237
Chapter 238
Chapter 239
Chapter 240
Chapter 241
Chapter 242
Chapter 243
Chapter 244
Chapter 245
Chapter 246
Chapter 247
Chapter 248
Chapter 249
Chapter 250
Chapter 251
Chapter 252
Chapter 253
Chapter 254
Chapter 255
Chapter 256
Chapter 257
Chapter 258
Chapter 259
Chapter 260
Chapter 261
Chapter 262
Chapter 263
Chapter 264
Chapter 265
Chapter 266
Chapter 267
Chapter 268
Chapter 269
Chapter 270
Chapter 271
Chapter 272
Chapter 273
Chapter 274
Chapter 275
Chapter 276
Chapter 277
Chapter 278
Chapter 279
Chapter 280
Chapter 281
Chapter 282
Chapter 283
Chapter 284
Chapter 285
Chapter 286
Chapter 287
Chapter 288
Chapter 289
Chapter 290
Chapter 291
Chapter 292
Chapter 293
Chapter 294
Chapter 295
Chapter 296
Chapter 297
Chapter 298
Chapter 299
Chapter 300
Chapter 301
Chapter 302
Chapter 303
Chapter 304
Chapter 305
Chapter 306
Chapter 307
Chapter 308
Chapter 309
Chapter 310
Chapter 311
Chapter 312
Chapter 313
Chapter 314
Chapter 315
Chapter 316
Chapter 317
Chapter 318
Chapter 319
Chapter 320
Chapter 321
Chapter 322
Chapter 323
Chapter 324
Chapter 325
Chapter 326
Chapter 327
Chapter 328
Chapter 329
Chapter 330
Chapter 331
Chapter 332
Chapter 333
Chapter 334
Chapter 335
Chapter 336
Chapter 337
Chapter 338
Chapter 339
Chapter 340
Chapter 341
Chapter 342
Chapter 343
Chapter 344
Chapter 345
Chapter 346
Chapter 347
Chapter 348
Chapter 349
Chapter 350
Chapter 351
Chapter 352
Chapter 353
anuśāsana parva (current book)
Chapter 1
Chapter 2
Chapter 3
Chapter 4
Chapter 5
Chapter 6
Chapter 7
Chapter 8
Chapter 9
Chapter 10
Chapter 11
Chapter 12
Chapter 13
Chapter 14
Chapter 15
Chapter 16
Chapter 17
Chapter 18
Chapter 19
Chapter 20
Chapter 21
Chapter 22
Chapter 23
Chapter 24
Chapter 25
Chapter 26
Chapter 27
Chapter 28
Chapter 29
Chapter 30
Chapter 31
Chapter 32
Chapter 33
Chapter 34
Chapter 35
Chapter 36
Chapter 37
Chapter 38
Chapter 39
Chapter 40
Chapter 41
Chapter 42
Chapter 43
Chapter 44
Chapter 45
Chapter 46
Chapter 47 (current chapter)
Chapter 48
Chapter 49
Chapter 50
Chapter 51
Chapter 52
Chapter 53
Chapter 54
Chapter 55
Chapter 56
Chapter 57
Chapter 58
Chapter 59
Chapter 60
Chapter 61
Chapter 62
Chapter 63
Chapter 64
Chapter 65
Chapter 66
Chapter 67
Chapter 68
Chapter 69
Chapter 70
Chapter 71
Chapter 72
Chapter 73
Chapter 74
Chapter 75
Chapter 76
Chapter 77
Chapter 78
Chapter 79
Chapter 80
Chapter 81
Chapter 82
Chapter 83
Chapter 84
Chapter 85
Chapter 86
Chapter 87
Chapter 88
Chapter 89
Chapter 90
Chapter 91
Chapter 92
Chapter 93
Chapter 94
Chapter 95
Chapter 96
Chapter 97
Chapter 98
Chapter 99
Chapter 100
Chapter 101
Chapter 102
Chapter 103
Chapter 104
Chapter 105
Chapter 106
Chapter 107
Chapter 108
Chapter 109
Chapter 110
Chapter 111
Chapter 112
Chapter 113
Chapter 114
Chapter 115
Chapter 116
Chapter 117
Chapter 118
Chapter 119
Chapter 120
Chapter 121
Chapter 122
Chapter 123
Chapter 124
Chapter 125
Chapter 126
Chapter 127
Chapter 128
Chapter 129
Chapter 130
Chapter 131
Chapter 132
Chapter 133
Chapter 134
Chapter 135
Chapter 136
Chapter 137
Chapter 138
Chapter 139
Chapter 140
Chapter 141
Chapter 142
Chapter 143
Chapter 144
Chapter 145
Chapter 146
Chapter 147
Chapter 148
Chapter 149
Chapter 150
Chapter 151
Chapter 152
Chapter 153
Chapter 154
aśvamedhika parva
Chapter 1
Chapter 2
Chapter 3
Chapter 4
Chapter 5
Chapter 6
Chapter 7
Chapter 8
Chapter 9
Chapter 10
Chapter 11
Chapter 12
Chapter 13
Chapter 14
Chapter 15
Chapter 16
Chapter 17
Chapter 18
Chapter 19
Chapter 20
Chapter 21
Chapter 22
Chapter 23
Chapter 24
Chapter 25
Chapter 26
Chapter 27
Chapter 28
Chapter 29
Chapter 30
Chapter 31
Chapter 32
Chapter 33
Chapter 34
Chapter 35
Chapter 36
Chapter 37
Chapter 38
Chapter 39
Chapter 40
Chapter 41
Chapter 42
Chapter 43
Chapter 44
Chapter 45
Chapter 46
Chapter 47
Chapter 48
Chapter 49
Chapter 50
Chapter 51
Chapter 52
Chapter 53
Chapter 54
Chapter 55
Chapter 56
Chapter 57
Chapter 58
Chapter 59
Chapter 60
Chapter 61
Chapter 62
Chapter 63
Chapter 64
Chapter 65
Chapter 66
Chapter 67
Chapter 68
Chapter 69
Chapter 70
Chapter 71
Chapter 72
Chapter 73
Chapter 74
Chapter 75
Chapter 76
Chapter 77
Chapter 78
Chapter 79
Chapter 80
Chapter 81
Chapter 82
Chapter 83
Chapter 84
Chapter 85
Chapter 86
Chapter 87
Chapter 88
Chapter 89
Chapter 90
Chapter 91
Chapter 92
Chapter 93
Chapter 94
Chapter 95
Chapter 96
āśramavāsika parva
Chapter 1
Chapter 2
Chapter 3
Chapter 4
Chapter 5
Chapter 6
Chapter 7
Chapter 8
Chapter 9
Chapter 10
Chapter 11
Chapter 12
Chapter 13
Chapter 14
Chapter 15
Chapter 16
Chapter 17
Chapter 18
Chapter 19
Chapter 20
Chapter 21
Chapter 22
Chapter 23
Chapter 24
Chapter 25
Chapter 26
Chapter 27
Chapter 28
Chapter 29
Chapter 30
Chapter 31
Chapter 32
Chapter 33
Chapter 34
Chapter 35
Chapter 36
Chapter 37
Chapter 38
Chapter 39
Chapter 40
Chapter 41
Chapter 42
Chapter 43
Chapter 44
Chapter 45
Chapter 46
Chapter 47