Skip to content
אתר זה לא תומך בגרסאות ישנות של אינטרנט אקספלורר
מומלץ להשתמש בדפדפן גוגל כרום או פיירפוקס מוזילה
(או באינטרנט אקספלורר / edge עדכני)
Enjoy Learning Sanskrit tips, tools, resources and more...

महाभारतः       mahābhārataḥ - book-1, chapter-52

Use the following checkboxes to set the display options for this chapter (You can also control the display of each verse separately):
what would you like to see in each verse:
शौनक उवाच ।
ये सर्पाः सर्पसत्रेऽस्मिन्पतिता हव्यवाहने ।
तेषां नामानि सर्वेषां श्रोतुमिच्छामि सूतज ॥१॥
1. śaunaka uvāca ,
ye sarpāḥ sarpasatre'sminpatitā havyavāhane ,
teṣāṁ nāmāni sarveṣāṁ śrotumicchāmi sūtaja.
1. śaunakaḥ uvāca | ye sarpāḥ sarpasatre asmin patitāḥ
havyavāhane | teṣām nāmāni sarveṣām śrotum icchāmi sūtaja
1. Śaunaka said: "O son of Sūta, I wish to hear the names of all those snakes who fell into the fire during this snake sacrifice."
सूत उवाच ।
सहस्राणि बहून्यस्मिन्प्रयुतान्यर्बुदानि च ।
न शक्यं परिसंख्यातुं बहुत्वाद्वेदवित्तम ॥२॥
2. sūta uvāca ,
sahasrāṇi bahūnyasminprayutānyarbudāni ca ,
na śakyaṁ parisaṁkhyātuṁ bahutvādvedavittama.
2. sūtaḥ uvāca | sahasrāṇi bahūni asmin prayutāni arbudāni
ca | na śakyam parisaṃkhyātum bahutvāt vedavittama
2. Sūta said: "O most excellent knower of the Vedas, there were many thousands, tens of thousands, and hundreds of millions [of snakes present] in this [sacrifice]; it is not possible to enumerate them due to their immense number."
यथास्मृति तु नामानि पन्नगानां निबोध मे ।
उच्यमानानि मुख्यानां हुतानां जातवेदसि ॥३॥
3. yathāsmṛti tu nāmāni pannagānāṁ nibodha me ,
ucyamānāni mukhyānāṁ hutānāṁ jātavedasi.
3. yathāsmṛti tu nāmāni pannagānām nibodha me
ucyamānāni mukhyānām hutānām jātavedasi
3. Indeed, hear from me the names of the serpents, as I recall them, specifically of the chief ones who were offered into the sacrificial fire.
वासुकेः कुलजांस्तावत्प्राधान्येन निबोध मे ।
नीलरक्तान्सितान्घोरान्महाकायान्विषोल्बणान् ॥४॥
4. vāsukeḥ kulajāṁstāvatprādhānyena nibodha me ,
nīlaraktānsitānghorānmahākāyānviṣolbaṇān.
4. vāsukeḥ kulajān tāvat prādhānyena nibodha me
nīlaraktān sitān ghorān mahākāyān viṣolbaṇān
4. Now, learn from me, primarily, those born in the lineage of Vasuki - the blue, red, white, terrifying, huge-bodied, and fiercely venomous ones.
कोटिको मानसः पूर्णः सहः पैलो हलीसकः ।
पिच्छिलः कोणपश्चक्रः कोणवेगः प्रकालनः ॥५॥
5. koṭiko mānasaḥ pūrṇaḥ sahaḥ pailo halīsakaḥ ,
picchilaḥ koṇapaścakraḥ koṇavegaḥ prakālanaḥ.
5. koṭikaḥ mānasaḥ pūrṇaḥ sahaḥ pailaḥ halīsakaḥ
picchilaḥ koṇapaḥ cakraḥ koṇavegaḥ prakālanaḥ
5. Koṭika, Mānasa, Pūrṇa, Saha, Paila, Halīsaka, Picchila, Koṇapa, Cakra, Koṇavega, and Prakālana.
हिरण्यवाहः शरणः कक्षकः कालदन्तकः ।
एते वासुकिजा नागाः प्रविष्टा हव्यवाहनम् ॥६॥
6. hiraṇyavāhaḥ śaraṇaḥ kakṣakaḥ kāladantakaḥ ,
ete vāsukijā nāgāḥ praviṣṭā havyavāhanam.
6. hiraṇyavāhaḥ śaraṇaḥ kakṣakaḥ kāladantakaḥ
ete vāsukijāḥ nāgāḥ praviṣṭāḥ havyavāhanam
6. Hiraṇyavāha, Śaraṇa, Kakṣaka, and Kāladantaka - these are the serpents born of Vasuki who entered the sacrificial fire.
तक्षकस्य कुले जातान्प्रवक्ष्यामि निबोध तान् ।
पुच्छण्डको मण्डलकः पिण्डभेत्ता रभेणकः ॥७॥
7. takṣakasya kule jātānpravakṣyāmi nibodha tān ,
pucchaṇḍako maṇḍalakaḥ piṇḍabhettā rabheṇakaḥ.
7. takṣakasya kule jātān pravakṣyāmi nibodha tān
pucchandakaḥ maṇḍalakaḥ piṇḍabhettā rabheṇakaḥ
7. Now I will declare those born in the lineage of Takṣaka; learn them from me: Pucchandaka, Maṇḍalaka, Piṇḍabhettā, and Rabheṇaka.
उच्छिखः सुरसो द्रङ्गो बलहेडो विरोहणः ।
शिलीशलकरो मूकः सुकुमारः प्रवेपनः ॥८॥
8. ucchikhaḥ suraso draṅgo balaheḍo virohaṇaḥ ,
śilīśalakaro mūkaḥ sukumāraḥ pravepanaḥ.
8. ucchikhaḥ surasaḥ draṅgaḥ balaheḍaḥ virohaṇaḥ
śilīśalakaraḥ mūkaḥ sukumāraḥ pravepanaḥ
8. Ucchikha, Surasa, Draṅga, Balaheḍa, Virohaṇa, Śilīśalakara, Mūka, Sukumāra, and Pravepana (are Nagas).
मुद्गरः शशरोमा च सुमना वेगवाहनः ।
एते तक्षकजा नागाः प्रविष्टा हव्यवाहनम् ॥९॥
9. mudgaraḥ śaśaromā ca sumanā vegavāhanaḥ ,
ete takṣakajā nāgāḥ praviṣṭā havyavāhanam.
9. mudgaraḥ śaśaromā ca sumanā vegavāhanaḥ
ete takṣakajāḥ nāgāḥ praviṣṭāḥ havyavāhanam
9. Mudgara, Śaśaroma, Sumana, and Vegavahana - these Nagas, born of Takṣaka's lineage, entered the sacrificial fire.
पारावतः पारियात्रः पाण्डरो हरिणः कृशः ।
विहंगः शरभो मोदः प्रमोदः संहताङ्गदः ॥१०॥
10. pārāvataḥ pāriyātraḥ pāṇḍaro hariṇaḥ kṛśaḥ ,
vihaṁgaḥ śarabho modaḥ pramodaḥ saṁhatāṅgadaḥ.
10. pārāvataḥ pāriyātraḥ pāṇḍaraḥ hariṇaḥ kṛśaḥ
vihaṅgaḥ śarabhaḥ modaḥ pramodaḥ saṃhatāṅgadaḥ
10. Paravata, Pariyatra, Pandara, Hariṇa, Kṛśa, Vihaṅga, Śarabha, Moda, Pramoda, and Saṃhatāṅgada (are Nagas).
ऐरावतकुलादेते प्रविष्टा हव्यवाहनम् ।
कौरव्यकुलजान्नागाञ्शृणु मे द्विजसत्तम ॥११॥
11. airāvatakulādete praviṣṭā havyavāhanam ,
kauravyakulajānnāgāñśṛṇu me dvijasattama.
11. airāvatakulāt ete praviṣṭāḥ havyavāhanam
kauravyakulajān nāgān śṛṇu me dvijasattama
11. These (Nagas) from the Airavata lineage entered the sacrificial fire. O best of the twice-born, listen to me now about the Nagas born of the Kauravya family.
ऐण्डिलः कुण्डलो मुण्डो वेणिस्कन्धः कुमारकः ।
बाहुकः शृङ्गवेगश्च धूर्तकः पातपातरौ ॥१२॥
12. aiṇḍilaḥ kuṇḍalo muṇḍo veṇiskandhaḥ kumārakaḥ ,
bāhukaḥ śṛṅgavegaśca dhūrtakaḥ pātapātarau.
12. aiṇḍilaḥ kuṇḍalaḥ muṇḍaḥ veṇiskandhaḥ kumārakaḥ
bāhukaḥ śṛṅgavegaḥ ca dhūrtakaḥ pātapātarau
12. Aiṇḍila, Kuṇḍala, Muṇḍa, Veṇiskandha, Kumāraka, Bāhuka, Śṛṅgavega, Dhūrtaka, and the two Pātapātaras (are also Nagas from the Kauravya lineage).
धृतराष्ट्रकुले जाताञ्शृणु नागान्यथातथम् ।
कीर्त्यमानान्मया ब्रह्मन्वातवेगान्विषोल्बणान् ॥१३॥
13. dhṛtarāṣṭrakule jātāñśṛṇu nāgānyathātatham ,
kīrtyamānānmayā brahmanvātavegānviṣolbaṇān.
13. dhṛtarāṣṭrakule jātān śṛṇu nāgān yathātatham
kīrtyamānān mayā brahman vātavegān viṣolbaṇān
13. O Brahman, listen to the serpents born in Dhritarashtra's lineage, just as they are, as they are being recounted by me - those swift as the wind and intensely venomous.
शङ्कुकर्णः पिङ्गलकः कुठारमुखमेचकौ ।
पूर्णाङ्गदः पूर्णमुखः प्रहसः शकुनिर्हरिः ॥१४॥
14. śaṅkukarṇaḥ piṅgalakaḥ kuṭhāramukhamecakau ,
pūrṇāṅgadaḥ pūrṇamukhaḥ prahasaḥ śakunirhariḥ.
14. śaṅkukarṇaḥ piṅgalakaḥ kuṭhāramukhamecakau
pūrṇāṅgadaḥ pūrṇamukhaḥ prahasaḥ śakuniḥ hariḥ
14. Shankukarna, Pingalaka, Kutharamukha, Mecaka, Purnangada, Purnamukha, Prahasa, Shakuni, and Hari.
आमाहठः कोमठकः श्वसनो मानवो वटः ।
भैरवो मुण्डवेदाङ्गः पिशङ्गश्चोद्रपारगः ॥१५॥
15. āmāhaṭhaḥ komaṭhakaḥ śvasano mānavo vaṭaḥ ,
bhairavo muṇḍavedāṅgaḥ piśaṅgaścodrapāragaḥ.
15. āmāhaṭhaḥ komaṭhakaḥ śvasanaḥ mānavaḥ vaṭaḥ
bhairavaḥ muṇḍavedāṅgaḥ piśaṅgaḥ ca udrapāragaḥ
15. Amahaṭha, Komaṭhaka, Śvasana, Mānava, Vaṭa, Bhairava, Muṇḍavedāṅga, Pishanga, and Udrapāraga.
ऋषभो वेगवान्नाम पिण्डारकमहाहनू ।
रक्ताङ्गः सर्वसारङ्गः समृद्धः पाटराक्षसौ ॥१६॥
16. ṛṣabho vegavānnāma piṇḍārakamahāhanū ,
raktāṅgaḥ sarvasāraṅgaḥ samṛddhaḥ pāṭarākṣasau.
16. ṛṣabhaḥ vegavān nāma piṇḍārakamahāhanū
raktāṅgaḥ sarvasāraṅgaḥ samṛddhaḥ pāṭarākṣasau
16. Ṛṣabha, Vegavān by name, Piṇḍāraka, Mahāhanu, Raktāṅga, Sarvasāraṅga, Samṛddha, Pāṭara, and Akṣasa.
वराहको वारणकः सुमित्रश्चित्रवेदिकः ।
पराशरस्तरुणको मणिस्कन्धस्तथारुणिः ॥१७॥
17. varāhako vāraṇakaḥ sumitraścitravedikaḥ ,
parāśarastaruṇako maṇiskandhastathāruṇiḥ.
17. varāhakaḥ vāraṇakaḥ sumitraḥ citravedikaḥ
parāśaraḥ taruṇakaḥ maṇiskandhaḥ tathā aruṇiḥ
17. Varāhaka, Vāraṇaka, Sumitra, Chitravedika, Parāśara, Taruṇaka, Maṇiskandha, and Aruṇi.
इति नागा मया ब्रह्मन्कीर्तिताः कीर्तिवर्धनाः ।
प्राधान्येन बहुत्वात्तु न सर्वे परिकीर्तिताः ॥१८॥
18. iti nāgā mayā brahmankīrtitāḥ kīrtivardhanāḥ ,
prādhānyena bahutvāttu na sarve parikīrtitāḥ.
18. iti nāgāḥ mayā brahman kīrtitāḥ kīrtivardhanāḥ
prādhānyena bahutvāt tu na sarve parikīrtitāḥ
18. Thus, O Brāhmaṇa, I have enumerated these fame-increasing Nāgas. However, due to their vast number, not all of them have been fully recounted.
एतेषां पुत्रपौत्रास्तु प्रसवस्य च संततिः ।
न शक्याः परिसंख्यातुं ये दीप्तं पावकं गताः ॥१९॥
19. eteṣāṁ putrapautrāstu prasavasya ca saṁtatiḥ ,
na śakyāḥ parisaṁkhyātuṁ ye dīptaṁ pāvakaṁ gatāḥ.
19. eteṣām putrapautrāḥ tu prasavasya ca saṃtatiḥ na
śakyāḥ parisaṃkhyātum ye dīptam pāvakam gatāḥ
19. It is not possible to fully enumerate the sons, grandsons, and entire progeny of these (Nāgas), especially those who entered the blazing fire.
सप्तशीर्षा द्विशीर्षाश्च पञ्चशीर्षास्तथापरे ।
कालानलविषा घोरा हुताः शतसहस्रशः ॥२०॥
20. saptaśīrṣā dviśīrṣāśca pañcaśīrṣāstathāpare ,
kālānalaviṣā ghorā hutāḥ śatasahasraśaḥ.
20. saptasīrṣāḥ dviśīrṣāḥ ca pañcaśīrṣāḥ tathā
apare kālānalaviṣāḥ ghorāḥ hutāḥ śatasahasraśaḥ
20. Seven-headed, two-headed, and five-headed Nāgas, as well as others, who were terrible and whose venom was like the fire of doom, were offered into the sacrificial fire by hundreds of thousands.
महाकाया महावीर्याः शैलशृङ्गसमुच्छ्रयाः ।
योजनायामविस्तारा द्वियोजनसमायताः ॥२१॥
21. mahākāyā mahāvīryāḥ śailaśṛṅgasamucchrayāḥ ,
yojanāyāmavistārā dviyojanasamāyatāḥ.
21. mahākāyāḥ mahāvīryāḥ śailaśṛṅgasamucchrayāḥ
yojanāyāmavistārāḥ dviyojanasamāyatāḥ
21. They had immense bodies, great prowess, and were as tall as mountain peaks. Some stretched for a Yojana in both length and width, while others were two Yojanas long.
कामरूपाः कामगमा दीप्तानलविषोल्बणाः ।
दग्धास्तत्र महासत्रे ब्रह्मदण्डनिपीडिताः ॥२२॥
22. kāmarūpāḥ kāmagamā dīptānalaviṣolbaṇāḥ ,
dagdhāstatra mahāsatre brahmadaṇḍanipīḍitāḥ.
22. kāmarūpāḥ kāmagamāḥ dīptānalaviṣolbaṇāḥ
dagdhāḥ tatra mahāsatre brahmadaṇḍanipīḍitāḥ
22. Those who could assume any form at will, move as they pleased, and possessed excessively blazing fiery venom, were burned there in that great sacrifice, tormented by the curse of Brahmā.