महाभारतः
mahābhārataḥ
-
book-13, chapter-1
युधिष्ठिर उवाच ।
शमो बहुविधाकारः सूक्ष्म उक्तः पितामह ।
न च मे हृदये शान्तिरस्ति कृत्वेदमीदृशम् ॥१॥
शमो बहुविधाकारः सूक्ष्म उक्तः पितामह ।
न च मे हृदये शान्तिरस्ति कृत्वेदमीदृशम् ॥१॥
1. yudhiṣṭhira uvāca ,
śamo bahuvidhākāraḥ sūkṣma uktaḥ pitāmaha ,
na ca me hṛdaye śāntirasti kṛtvedamīdṛśam.
śamo bahuvidhākāraḥ sūkṣma uktaḥ pitāmaha ,
na ca me hṛdaye śāntirasti kṛtvedamīdṛśam.
अस्मिन्नर्थे बहुविधा शान्तिरुक्ता त्वयानघ ।
स्वकृते का नु शान्तिः स्याच्छमाद्बहुविधादपि ॥२॥
स्वकृते का नु शान्तिः स्याच्छमाद्बहुविधादपि ॥२॥
2. asminnarthe bahuvidhā śāntiruktā tvayānagha ,
svakṛte kā nu śāntiḥ syācchamādbahuvidhādapi.
svakṛte kā nu śāntiḥ syācchamādbahuvidhādapi.
शराचितशरीरं हि तीव्रव्रणमुदीक्ष्य च ।
शमं नोपलभे वीर दुष्कृतान्येव चिन्तयन् ॥३॥
शमं नोपलभे वीर दुष्कृतान्येव चिन्तयन् ॥३॥
3. śarācitaśarīraṁ hi tīvravraṇamudīkṣya ca ,
śamaṁ nopalabhe vīra duṣkṛtānyeva cintayan.
śamaṁ nopalabhe vīra duṣkṛtānyeva cintayan.
रुधिरेणावसिक्ताङ्गं प्रस्रवन्तं यथाचलम् ।
त्वां दृष्ट्वा पुरुषव्याघ्र सीदे वर्षास्विवाम्बुजम् ॥४॥
त्वां दृष्ट्वा पुरुषव्याघ्र सीदे वर्षास्विवाम्बुजम् ॥४॥
4. rudhireṇāvasiktāṅgaṁ prasravantaṁ yathācalam ,
tvāṁ dṛṣṭvā puruṣavyāghra sīde varṣāsvivāmbujam.
tvāṁ dṛṣṭvā puruṣavyāghra sīde varṣāsvivāmbujam.
अतः कष्टतरं किं नु मत्कृते यत्पितामहः ।
इमामवस्थां गमितः प्रत्यमित्रै रणाजिरे ।
तथैवान्ये नृपतयः सहपुत्राः सबान्धवाः ॥५॥
इमामवस्थां गमितः प्रत्यमित्रै रणाजिरे ।
तथैवान्ये नृपतयः सहपुत्राः सबान्धवाः ॥५॥
5. ataḥ kaṣṭataraṁ kiṁ nu matkṛte yatpitāmahaḥ ,
imāmavasthāṁ gamitaḥ pratyamitrai raṇājire ,
tathaivānye nṛpatayaḥ sahaputrāḥ sabāndhavāḥ.
imāmavasthāṁ gamitaḥ pratyamitrai raṇājire ,
tathaivānye nṛpatayaḥ sahaputrāḥ sabāndhavāḥ.
वयं हि धार्तराष्ट्राश्च कालमन्युवशानुगाः ।
कृत्वेदं निन्दितं कर्म प्राप्स्यामः कां गतिं नृप ॥६॥
कृत्वेदं निन्दितं कर्म प्राप्स्यामः कां गतिं नृप ॥६॥
6. vayaṁ hi dhārtarāṣṭrāśca kālamanyuvaśānugāḥ ,
kṛtvedaṁ ninditaṁ karma prāpsyāmaḥ kāṁ gatiṁ nṛpa.
kṛtvedaṁ ninditaṁ karma prāpsyāmaḥ kāṁ gatiṁ nṛpa.
अहं तव ह्यन्तकरः सुहृद्वधकरस्तथा ।
न शान्तिमधिगच्छामि पश्यंस्त्वां दुःखितं क्षितौ ॥७॥
न शान्तिमधिगच्छामि पश्यंस्त्वां दुःखितं क्षितौ ॥७॥
7. ahaṁ tava hyantakaraḥ suhṛdvadhakarastathā ,
na śāntimadhigacchāmi paśyaṁstvāṁ duḥkhitaṁ kṣitau.
na śāntimadhigacchāmi paśyaṁstvāṁ duḥkhitaṁ kṣitau.
भीष्म उवाच ।
परतन्त्रं कथं हेतुमात्मानमनुपश्यसि ।
कर्मण्यस्मिन्महाभाग सूक्ष्मं ह्येतदतीन्द्रियम् ॥८॥
परतन्त्रं कथं हेतुमात्मानमनुपश्यसि ।
कर्मण्यस्मिन्महाभाग सूक्ष्मं ह्येतदतीन्द्रियम् ॥८॥
8. bhīṣma uvāca ,
paratantraṁ kathaṁ hetumātmānamanupaśyasi ,
karmaṇyasminmahābhāga sūkṣmaṁ hyetadatīndriyam.
paratantraṁ kathaṁ hetumātmānamanupaśyasi ,
karmaṇyasminmahābhāga sūkṣmaṁ hyetadatīndriyam.
अत्राप्युदाहरन्तीममितिहासं पुरातनम् ।
संवादं मृत्युगौतम्योः काललुब्धकपन्नगैः ॥९॥
संवादं मृत्युगौतम्योः काललुब्धकपन्नगैः ॥९॥
9. atrāpyudāharantīmamitihāsaṁ purātanam ,
saṁvādaṁ mṛtyugautamyoḥ kālalubdhakapannagaiḥ.
saṁvādaṁ mṛtyugautamyoḥ kālalubdhakapannagaiḥ.
गौतमी नाम कौन्तेय स्थविरा शमसंयुता ।
सर्पेण दष्टं स्वं पुत्रमपश्यद्गतचेतनम् ॥१०॥
सर्पेण दष्टं स्वं पुत्रमपश्यद्गतचेतनम् ॥१०॥
10. gautamī nāma kaunteya sthavirā śamasaṁyutā ,
sarpeṇa daṣṭaṁ svaṁ putramapaśyadgatacetanam.
sarpeṇa daṣṭaṁ svaṁ putramapaśyadgatacetanam.
अथ तं स्नायुपाशेन बद्ध्वा सर्पममर्षितः ।
लुब्धकोऽर्जुनको नाम गौतम्याः समुपानयत् ॥११॥
लुब्धकोऽर्जुनको नाम गौतम्याः समुपानयत् ॥११॥
11. atha taṁ snāyupāśena baddhvā sarpamamarṣitaḥ ,
lubdhako'rjunako nāma gautamyāḥ samupānayat.
lubdhako'rjunako nāma gautamyāḥ samupānayat.
तां चाब्रवीदयं ते स पुत्रहा पन्नगाधमः ।
ब्रूहि क्षिप्रं महाभागे वध्यतां केन हेतुना ॥१२॥
ब्रूहि क्षिप्रं महाभागे वध्यतां केन हेतुना ॥१२॥
12. tāṁ cābravīdayaṁ te sa putrahā pannagādhamaḥ ,
brūhi kṣipraṁ mahābhāge vadhyatāṁ kena hetunā.
brūhi kṣipraṁ mahābhāge vadhyatāṁ kena hetunā.
अग्नौ प्रक्षिप्यतामेष च्छिद्यतां खण्डशोऽपि वा ।
न ह्ययं बालहा पापश्चिरं जीवितुमर्हति ॥१३॥
न ह्ययं बालहा पापश्चिरं जीवितुमर्हति ॥१३॥
13. agnau prakṣipyatāmeṣa cchidyatāṁ khaṇḍaśo'pi vā ,
na hyayaṁ bālahā pāpaściraṁ jīvitumarhati.
na hyayaṁ bālahā pāpaściraṁ jīvitumarhati.
गौतम्युवाच ।
विसृजैनमबुद्धिस्त्वं न वध्योऽर्जुनक त्वया ।
को ह्यात्मानं गुरुं कुर्यात्प्राप्तव्ये सति चिन्तयन् ॥१४॥
विसृजैनमबुद्धिस्त्वं न वध्योऽर्जुनक त्वया ।
को ह्यात्मानं गुरुं कुर्यात्प्राप्तव्ये सति चिन्तयन् ॥१४॥
14. gautamyuvāca ,
visṛjainamabuddhistvaṁ na vadhyo'rjunaka tvayā ,
ko hyātmānaṁ guruṁ kuryātprāptavye sati cintayan.
visṛjainamabuddhistvaṁ na vadhyo'rjunaka tvayā ,
ko hyātmānaṁ guruṁ kuryātprāptavye sati cintayan.
प्लवन्ते धर्मलघवो लोकेऽम्भसि यथा प्लवाः ।
मज्जन्ति पापगुरवः शस्त्रं स्कन्नमिवोदके ॥१५॥
मज्जन्ति पापगुरवः शस्त्रं स्कन्नमिवोदके ॥१५॥
15. plavante dharmalaghavo loke'mbhasi yathā plavāḥ ,
majjanti pāpaguravaḥ śastraṁ skannamivodake.
majjanti pāpaguravaḥ śastraṁ skannamivodake.
न चामृत्युर्भविता वै हतेऽस्मिन्को वात्ययः स्यादहतेऽस्मिञ्जनस्य ।
अस्योत्सर्गे प्राणयुक्तस्य जन्तोर्मृत्योर्लोकं को नु गच्छेदनन्तम् ॥१६॥
अस्योत्सर्गे प्राणयुक्तस्य जन्तोर्मृत्योर्लोकं को नु गच्छेदनन्तम् ॥१६॥
16. na cāmṛtyurbhavitā vai hate'smi;nko vātyayaḥ syādahate'smiñjanasya ,
asyotsarge prāṇayuktasya janto;rmṛtyorlokaṁ ko nu gacchedanantam.
asyotsarge prāṇayuktasya janto;rmṛtyorlokaṁ ko nu gacchedanantam.
लुब्धक उवाच ।
जानाम्येवं नेह गुणागुणज्ञाः सर्वे नियुक्ता गुरवो वै भवन्ति ।
स्वस्थस्यैते तूपदेशा भवन्ति तस्मात्क्षुद्रं सर्पमेनं हनिष्ये ॥१७॥
जानाम्येवं नेह गुणागुणज्ञाः सर्वे नियुक्ता गुरवो वै भवन्ति ।
स्वस्थस्यैते तूपदेशा भवन्ति तस्मात्क्षुद्रं सर्पमेनं हनिष्ये ॥१७॥
17. lubdhaka uvāca ,
jānāmyevaṁ neha guṇāguṇajñāḥ; sarve niyuktā guravo vai bhavanti ,
svasthasyaite tūpadeśā bhavanti; tasmātkṣudraṁ sarpamenaṁ haniṣye.
jānāmyevaṁ neha guṇāguṇajñāḥ; sarve niyuktā guravo vai bhavanti ,
svasthasyaite tūpadeśā bhavanti; tasmātkṣudraṁ sarpamenaṁ haniṣye.
समीप्सन्तः कालयोगं त्यजन्ति सद्यः शुचं त्वर्थविदस्त्यजन्ति ।
श्रेयः क्षयः शोचतां नित्यशो हि तस्मात्त्याज्यं जहि शोकं हतेऽस्मिन् ॥१८॥
श्रेयः क्षयः शोचतां नित्यशो हि तस्मात्त्याज्यं जहि शोकं हतेऽस्मिन् ॥१८॥
18. samīpsantaḥ kālayogaṁ tyajanti; sadyaḥ śucaṁ tvarthavidastyajanti ,
śreyaḥ kṣayaḥ śocatāṁ nityaśo hi; tasmāttyājyaṁ jahi śokaṁ hate'smin.
śreyaḥ kṣayaḥ śocatāṁ nityaśo hi; tasmāttyājyaṁ jahi śokaṁ hate'smin.
गौतम्युवाच ।
न चैवार्तिर्विद्यतेऽस्मद्विधानां धर्मारामः सततं सज्जनो हि ।
नित्यायस्तो बालजनो न चास्ति धर्मो ह्येष प्रभवाम्यस्य नाहम् ॥१९॥
न चैवार्तिर्विद्यतेऽस्मद्विधानां धर्मारामः सततं सज्जनो हि ।
नित्यायस्तो बालजनो न चास्ति धर्मो ह्येष प्रभवाम्यस्य नाहम् ॥१९॥
19. gautamyuvāca ,
na caivārtirvidyate'smadvidhānāṁ; dharmārāmaḥ satataṁ sajjano hi ,
nityāyasto bālajano na cāsti; dharmo hyeṣa prabhavāmyasya nāham.
na caivārtirvidyate'smadvidhānāṁ; dharmārāmaḥ satataṁ sajjano hi ,
nityāyasto bālajano na cāsti; dharmo hyeṣa prabhavāmyasya nāham.
न ब्राह्मणानां कोपोऽस्ति कुतः कोपाच्च यातना ।
मार्दवात्क्षम्यतां साधो मुच्यतामेष पन्नगः ॥२०॥
मार्दवात्क्षम्यतां साधो मुच्यतामेष पन्नगः ॥२०॥
20. na brāhmaṇānāṁ kopo'sti kutaḥ kopācca yātanā ,
mārdavātkṣamyatāṁ sādho mucyatāmeṣa pannagaḥ.
mārdavātkṣamyatāṁ sādho mucyatāmeṣa pannagaḥ.
लुब्धक उवाच ।
हत्वा लाभः श्रेय एवाव्ययं स्यात्सद्यो लाभो बलवद्भिः प्रशस्तः ।
कालाल्लाभो यस्तु सद्यो भवेत हते श्रेयः कुत्सिते त्वीदृशे स्यात् ॥२१॥
हत्वा लाभः श्रेय एवाव्ययं स्यात्सद्यो लाभो बलवद्भिः प्रशस्तः ।
कालाल्लाभो यस्तु सद्यो भवेत हते श्रेयः कुत्सिते त्वीदृशे स्यात् ॥२१॥
21. lubdhaka uvāca ,
hatvā lābhaḥ śreya evāvyayaṁ syā;tsadyo lābho balavadbhiḥ praśastaḥ ,
kālāllābho yastu sadyo bhaveta; hate śreyaḥ kutsite tvīdṛśe syāt.
hatvā lābhaḥ śreya evāvyayaṁ syā;tsadyo lābho balavadbhiḥ praśastaḥ ,
kālāllābho yastu sadyo bhaveta; hate śreyaḥ kutsite tvīdṛśe syāt.
गौतम्युवाच ।
कार्थप्राप्तिर्गृह्य शत्रुं निहत्य का वा शान्तिः प्राप्य शत्रुं नमुक्त्वा ।
कस्मात्सौम्य भुजगे न क्षमेयं मोक्षं वा किं कारणं नास्य कुर्याम् ॥२२॥
कार्थप्राप्तिर्गृह्य शत्रुं निहत्य का वा शान्तिः प्राप्य शत्रुं नमुक्त्वा ।
कस्मात्सौम्य भुजगे न क्षमेयं मोक्षं वा किं कारणं नास्य कुर्याम् ॥२२॥
22. gautamyuvāca ,
kārthaprāptirgṛhya śatruṁ nihatya; kā vā śāntiḥ prāpya śatruṁ namuktvā ,
kasmātsaumya bhujage na kṣameyaṁ; mokṣaṁ vā kiṁ kāraṇaṁ nāsya kuryām.
kārthaprāptirgṛhya śatruṁ nihatya; kā vā śāntiḥ prāpya śatruṁ namuktvā ,
kasmātsaumya bhujage na kṣameyaṁ; mokṣaṁ vā kiṁ kāraṇaṁ nāsya kuryām.
लुब्धक उवाच ।
अस्मादेकस्माद्बहवो रक्षितव्या नैको बहुभ्यो गौतमि रक्षितव्यः ।
कृतागसं धर्मविदस्त्यजन्ति सरीसृपं पापमिमं जहि त्वम् ॥२३॥
अस्मादेकस्माद्बहवो रक्षितव्या नैको बहुभ्यो गौतमि रक्षितव्यः ।
कृतागसं धर्मविदस्त्यजन्ति सरीसृपं पापमिमं जहि त्वम् ॥२३॥
23. lubdhaka uvāca ,
asmādekasmādbahavo rakṣitavyā; naiko bahubhyo gautami rakṣitavyaḥ ,
kṛtāgasaṁ dharmavidastyajanti; sarīsṛpaṁ pāpamimaṁ jahi tvam.
asmādekasmādbahavo rakṣitavyā; naiko bahubhyo gautami rakṣitavyaḥ ,
kṛtāgasaṁ dharmavidastyajanti; sarīsṛpaṁ pāpamimaṁ jahi tvam.
गौतम्युवाच ।
नास्मिन्हते पन्नगे पुत्रको मे संप्राप्स्यते लुब्धक जीवितं वै ।
गुणं चान्यं नास्य वधे प्रपश्ये तस्मात्सर्पं लुब्धक मुञ्च जीवम् ॥२४॥
नास्मिन्हते पन्नगे पुत्रको मे संप्राप्स्यते लुब्धक जीवितं वै ।
गुणं चान्यं नास्य वधे प्रपश्ये तस्मात्सर्पं लुब्धक मुञ्च जीवम् ॥२४॥
24. gautamyuvāca ,
nāsminhate pannage putrako me; saṁprāpsyate lubdhaka jīvitaṁ vai ,
guṇaṁ cānyaṁ nāsya vadhe prapaśye; tasmātsarpaṁ lubdhaka muñca jīvam.
nāsminhate pannage putrako me; saṁprāpsyate lubdhaka jīvitaṁ vai ,
guṇaṁ cānyaṁ nāsya vadhe prapaśye; tasmātsarpaṁ lubdhaka muñca jīvam.
लुब्धक उवाच ।
वृत्रं हत्वा देवराट्श्रेष्ठभाग्वै यज्ञं हत्वा भागमवाप चैव ।
शूली देवो देववृत्तं कुरु त्वं क्षिप्रं सर्पं जहि मा भूद्विशङ्का ॥२५॥
वृत्रं हत्वा देवराट्श्रेष्ठभाग्वै यज्ञं हत्वा भागमवाप चैव ।
शूली देवो देववृत्तं कुरु त्वं क्षिप्रं सर्पं जहि मा भूद्विशङ्का ॥२५॥
25. lubdhaka uvāca ,
vṛtraṁ hatvā devarāṭśreṣṭhabhāgvai; yajñaṁ hatvā bhāgamavāpa caiva ,
śūlī devo devavṛttaṁ kuru tvaṁ; kṣipraṁ sarpaṁ jahi mā bhūdviśaṅkā.
vṛtraṁ hatvā devarāṭśreṣṭhabhāgvai; yajñaṁ hatvā bhāgamavāpa caiva ,
śūlī devo devavṛttaṁ kuru tvaṁ; kṣipraṁ sarpaṁ jahi mā bhūdviśaṅkā.
भीष्म उवाच ।
असकृत्प्रोच्यमानापि गौतमी भुजगं प्रति ।
लुब्धकेन महाभागा पापे नैवाकरोन्मतिम् ॥२६॥
असकृत्प्रोच्यमानापि गौतमी भुजगं प्रति ।
लुब्धकेन महाभागा पापे नैवाकरोन्मतिम् ॥२६॥
26. bhīṣma uvāca ,
asakṛtprocyamānāpi gautamī bhujagaṁ prati ,
lubdhakena mahābhāgā pāpe naivākaronmatim.
asakṛtprocyamānāpi gautamī bhujagaṁ prati ,
lubdhakena mahābhāgā pāpe naivākaronmatim.
ईषदुच्छ्वसमानस्तु कृच्छ्रात्संस्तभ्य पन्नगः ।
उत्ससर्ज गिरं मन्दां मानुषीं पाशपीडितः ॥२७॥
उत्ससर्ज गिरं मन्दां मानुषीं पाशपीडितः ॥२७॥
27. īṣaducchvasamānastu kṛcchrātsaṁstabhya pannagaḥ ,
utsasarja giraṁ mandāṁ mānuṣīṁ pāśapīḍitaḥ.
utsasarja giraṁ mandāṁ mānuṣīṁ pāśapīḍitaḥ.
को न्वर्जुनक दोषोऽत्र विद्यते मम बालिश ।
अस्वतन्त्रं हि मां मृत्युर्विवशं यदचूचुदत् ॥२८॥
अस्वतन्त्रं हि मां मृत्युर्विवशं यदचूचुदत् ॥२८॥
28. ko nvarjunaka doṣo'tra vidyate mama bāliśa ,
asvatantraṁ hi māṁ mṛtyurvivaśaṁ yadacūcudat.
asvatantraṁ hi māṁ mṛtyurvivaśaṁ yadacūcudat.
तस्यायं वचनाद्दष्टो न कोपेन न काम्यया ।
तस्य तत्किल्बिषं लुब्ध विद्यते यदि किल्बिषम् ॥२९॥
तस्य तत्किल्बिषं लुब्ध विद्यते यदि किल्बिषम् ॥२९॥
29. tasyāyaṁ vacanāddaṣṭo na kopena na kāmyayā ,
tasya tatkilbiṣaṁ lubdha vidyate yadi kilbiṣam.
tasya tatkilbiṣaṁ lubdha vidyate yadi kilbiṣam.
लुब्धक उवाच ।
यद्यन्यवशगेनेदं कृतं ते पन्नगाशुभम् ।
कारणं वै त्वमप्यत्र तस्मात्त्वमपि किल्बिषी ॥३०॥
यद्यन्यवशगेनेदं कृतं ते पन्नगाशुभम् ।
कारणं वै त्वमप्यत्र तस्मात्त्वमपि किल्बिषी ॥३०॥
30. lubdhaka uvāca ,
yadyanyavaśagenedaṁ kṛtaṁ te pannagāśubham ,
kāraṇaṁ vai tvamapyatra tasmāttvamapi kilbiṣī.
yadyanyavaśagenedaṁ kṛtaṁ te pannagāśubham ,
kāraṇaṁ vai tvamapyatra tasmāttvamapi kilbiṣī.
मृत्पात्रस्य क्रियायां हि दण्डचक्रादयो यथा ।
कारणत्वे प्रकल्प्यन्ते तथा त्वमपि पन्नग ॥३१॥
कारणत्वे प्रकल्प्यन्ते तथा त्वमपि पन्नग ॥३१॥
31. mṛtpātrasya kriyāyāṁ hi daṇḍacakrādayo yathā ,
kāraṇatve prakalpyante tathā tvamapi pannaga.
kāraṇatve prakalpyante tathā tvamapi pannaga.
किल्बिषी चापि मे वध्यः किल्बिषी चासि पन्नग ।
आत्मानं कारणं ह्यत्र त्वमाख्यासि भुजंगम ॥३२॥
आत्मानं कारणं ह्यत्र त्वमाख्यासि भुजंगम ॥३२॥
32. kilbiṣī cāpi me vadhyaḥ kilbiṣī cāsi pannaga ,
ātmānaṁ kāraṇaṁ hyatra tvamākhyāsi bhujaṁgama.
ātmānaṁ kāraṇaṁ hyatra tvamākhyāsi bhujaṁgama.
सर्प उवाच ।
सर्व एते ह्यस्ववशा दण्डचक्रादयो यथा ।
तथाहमपि तस्मान्मे नैष हेतुर्मतस्तव ॥३३॥
सर्व एते ह्यस्ववशा दण्डचक्रादयो यथा ।
तथाहमपि तस्मान्मे नैष हेतुर्मतस्तव ॥३३॥
33. sarpa uvāca ,
sarva ete hyasvavaśā daṇḍacakrādayo yathā ,
tathāhamapi tasmānme naiṣa heturmatastava.
sarva ete hyasvavaśā daṇḍacakrādayo yathā ,
tathāhamapi tasmānme naiṣa heturmatastava.
अथ वा मतमेतत्ते तेऽप्यन्योन्यप्रयोजकाः ।
कार्यकारणसंदेहो भवत्यन्योन्यचोदनात् ॥३४॥
कार्यकारणसंदेहो भवत्यन्योन्यचोदनात् ॥३४॥
34. atha vā matametatte te'pyanyonyaprayojakāḥ ,
kāryakāraṇasaṁdeho bhavatyanyonyacodanāt.
kāryakāraṇasaṁdeho bhavatyanyonyacodanāt.
एवं सति न दोषो मे नास्मि वध्यो न किल्बिषी ।
किल्बिषं समवाये स्यान्मन्यसे यदि किल्बिषम् ॥३५॥
किल्बिषं समवाये स्यान्मन्यसे यदि किल्बिषम् ॥३५॥
35. evaṁ sati na doṣo me nāsmi vadhyo na kilbiṣī ,
kilbiṣaṁ samavāye syānmanyase yadi kilbiṣam.
kilbiṣaṁ samavāye syānmanyase yadi kilbiṣam.
लुब्धक उवाच ।
कारणं यदि न स्याद्वै न कर्ता स्यास्त्वमप्युत ।
विनाशे कारणं त्वं च तस्माद्वध्योऽसि मे मतः ॥३६॥
कारणं यदि न स्याद्वै न कर्ता स्यास्त्वमप्युत ।
विनाशे कारणं त्वं च तस्माद्वध्योऽसि मे मतः ॥३६॥
36. lubdhaka uvāca ,
kāraṇaṁ yadi na syādvai na kartā syāstvamapyuta ,
vināśe kāraṇaṁ tvaṁ ca tasmādvadhyo'si me mataḥ.
kāraṇaṁ yadi na syādvai na kartā syāstvamapyuta ,
vināśe kāraṇaṁ tvaṁ ca tasmādvadhyo'si me mataḥ.
असत्यपि कृते कार्ये नेह पन्नग लिप्यते ।
तस्मान्नात्रैव हेतुः स्याद्वध्यः किं बहु भाषसे ॥३७॥
तस्मान्नात्रैव हेतुः स्याद्वध्यः किं बहु भाषसे ॥३७॥
37. asatyapi kṛte kārye neha pannaga lipyate ,
tasmānnātraiva hetuḥ syādvadhyaḥ kiṁ bahu bhāṣase.
tasmānnātraiva hetuḥ syādvadhyaḥ kiṁ bahu bhāṣase.
सर्प उवाच ।
कार्याभावे क्रिया न स्यात्सत्यसत्यपि कारणे ।
तस्मात्त्वमस्मिन्हेतौ मे वाच्यो हेतुर्विशेषतः ॥३८॥
कार्याभावे क्रिया न स्यात्सत्यसत्यपि कारणे ।
तस्मात्त्वमस्मिन्हेतौ मे वाच्यो हेतुर्विशेषतः ॥३८॥
38. sarpa uvāca ,
kāryābhāve kriyā na syātsatyasatyapi kāraṇe ,
tasmāttvamasminhetau me vācyo heturviśeṣataḥ.
kāryābhāve kriyā na syātsatyasatyapi kāraṇe ,
tasmāttvamasminhetau me vācyo heturviśeṣataḥ.
यद्यहं कारणत्वेन मतो लुब्धक तत्त्वतः ।
अन्यः प्रयोगे स्यादत्र किल्बिषी जन्तुनाशने ॥३९॥
अन्यः प्रयोगे स्यादत्र किल्बिषी जन्तुनाशने ॥३९॥
39. yadyahaṁ kāraṇatvena mato lubdhaka tattvataḥ ,
anyaḥ prayoge syādatra kilbiṣī jantunāśane.
anyaḥ prayoge syādatra kilbiṣī jantunāśane.
लुब्धक उवाच ।
वध्यस्त्वं मम दुर्बुद्धे बालघाती नृशंसकृत् ।
भाषसे किं बहु पुनर्वध्यः सन्पन्नगाधम ॥४०॥
वध्यस्त्वं मम दुर्बुद्धे बालघाती नृशंसकृत् ।
भाषसे किं बहु पुनर्वध्यः सन्पन्नगाधम ॥४०॥
40. lubdhaka uvāca ,
vadhyastvaṁ mama durbuddhe bālaghātī nṛśaṁsakṛt ,
bhāṣase kiṁ bahu punarvadhyaḥ sanpannagādhama.
vadhyastvaṁ mama durbuddhe bālaghātī nṛśaṁsakṛt ,
bhāṣase kiṁ bahu punarvadhyaḥ sanpannagādhama.
सर्प उवाच ।
यथा हवींषि जुह्वाना मखे वै लुब्धकर्त्विजः ।
न फलं प्राप्नुवन्त्यत्र परलोके तथा ह्यहम् ॥४१॥
यथा हवींषि जुह्वाना मखे वै लुब्धकर्त्विजः ।
न फलं प्राप्नुवन्त्यत्र परलोके तथा ह्यहम् ॥४१॥
41. sarpa uvāca ,
yathā havīṁṣi juhvānā makhe vai lubdhakartvijaḥ ,
na phalaṁ prāpnuvantyatra paraloke tathā hyaham.
yathā havīṁṣi juhvānā makhe vai lubdhakartvijaḥ ,
na phalaṁ prāpnuvantyatra paraloke tathā hyaham.
भीष्म उवाच ।
तथा ब्रुवति तस्मिंस्तु पन्नगे मृत्युचोदिते ।
आजगाम ततो मृत्युः पन्नगं चाब्रवीदिदम् ॥४२॥
तथा ब्रुवति तस्मिंस्तु पन्नगे मृत्युचोदिते ।
आजगाम ततो मृत्युः पन्नगं चाब्रवीदिदम् ॥४२॥
42. bhīṣma uvāca ,
tathā bruvati tasmiṁstu pannage mṛtyucodite ,
ājagāma tato mṛtyuḥ pannagaṁ cābravīdidam.
tathā bruvati tasmiṁstu pannage mṛtyucodite ,
ājagāma tato mṛtyuḥ pannagaṁ cābravīdidam.
कालेनाहं प्रणुदितः पन्नग त्वामचूचुदम् ।
विनाशहेतुर्नास्य त्वमहं वा प्राणिनः शिशोः ॥४३॥
विनाशहेतुर्नास्य त्वमहं वा प्राणिनः शिशोः ॥४३॥
43. kālenāhaṁ praṇuditaḥ pannaga tvāmacūcudam ,
vināśaheturnāsya tvamahaṁ vā prāṇinaḥ śiśoḥ.
vināśaheturnāsya tvamahaṁ vā prāṇinaḥ śiśoḥ.
यथा वायुर्जलधरान्विकर्षति ततस्ततः ।
तद्वज्जलदवत्सर्प कालस्याहं वशानुगः ॥४४॥
तद्वज्जलदवत्सर्प कालस्याहं वशानुगः ॥४४॥
44. yathā vāyurjaladharānvikarṣati tatastataḥ ,
tadvajjaladavatsarpa kālasyāhaṁ vaśānugaḥ.
tadvajjaladavatsarpa kālasyāhaṁ vaśānugaḥ.
सात्त्विका राजसाश्चैव तामसा ये च केचन ।
भावाः कालात्मकाः सर्वे प्रवर्तन्ते हि जन्तुषु ॥४५॥
भावाः कालात्मकाः सर्वे प्रवर्तन्ते हि जन्तुषु ॥४५॥
45. sāttvikā rājasāścaiva tāmasā ye ca kecana ,
bhāvāḥ kālātmakāḥ sarve pravartante hi jantuṣu.
bhāvāḥ kālātmakāḥ sarve pravartante hi jantuṣu.
जङ्गमाः स्थावराश्चैव दिवि वा यदि वा भुवि ।
सर्वे कालात्मकाः सर्प कालात्मकमिदं जगत् ॥४६॥
सर्वे कालात्मकाः सर्प कालात्मकमिदं जगत् ॥४६॥
46. jaṅgamāḥ sthāvarāścaiva divi vā yadi vā bhuvi ,
sarve kālātmakāḥ sarpa kālātmakamidaṁ jagat.
sarve kālātmakāḥ sarpa kālātmakamidaṁ jagat.
प्रवृत्तयश्च या लोके तथैव च निवृत्तयः ।
तासां विकृतयो याश्च सर्वं कालात्मकं स्मृतम् ॥४७॥
तासां विकृतयो याश्च सर्वं कालात्मकं स्मृतम् ॥४७॥
47. pravṛttayaśca yā loke tathaiva ca nivṛttayaḥ ,
tāsāṁ vikṛtayo yāśca sarvaṁ kālātmakaṁ smṛtam.
tāsāṁ vikṛtayo yāśca sarvaṁ kālātmakaṁ smṛtam.
आदित्यश्चन्द्रमा विष्णुरापो वायुः शतक्रतुः ।
अग्निः खं पृथिवी मित्र ओषध्यो वसवस्तथा ॥४८॥
अग्निः खं पृथिवी मित्र ओषध्यो वसवस्तथा ॥४८॥
48. ādityaścandramā viṣṇurāpo vāyuḥ śatakratuḥ ,
agniḥ khaṁ pṛthivī mitra oṣadhyo vasavastathā.
agniḥ khaṁ pṛthivī mitra oṣadhyo vasavastathā.
सरितः सागराश्चैव भावाभावौ च पन्नग ।
सर्वे कालेन सृज्यन्ते ह्रियन्ते च तथा पुनः ॥४९॥
सर्वे कालेन सृज्यन्ते ह्रियन्ते च तथा पुनः ॥४९॥
49. saritaḥ sāgarāścaiva bhāvābhāvau ca pannaga ,
sarve kālena sṛjyante hriyante ca tathā punaḥ.
sarve kālena sṛjyante hriyante ca tathā punaḥ.
एवं ज्ञात्वा कथं मां त्वं सदोषं सर्प मन्यसे ।
अथ चैवंगते दोषो मयि त्वमपि दोषवान् ॥५०॥
अथ चैवंगते दोषो मयि त्वमपि दोषवान् ॥५०॥
50. evaṁ jñātvā kathaṁ māṁ tvaṁ sadoṣaṁ sarpa manyase ,
atha caivaṁgate doṣo mayi tvamapi doṣavān.
atha caivaṁgate doṣo mayi tvamapi doṣavān.
सर्प उवाच ।
निर्दोषं दोषवन्तं वा न त्वा मृत्यो ब्रवीम्यहम् ।
त्वयाहं चोदित इति ब्रवीम्येतावदेव तु ॥५१॥
निर्दोषं दोषवन्तं वा न त्वा मृत्यो ब्रवीम्यहम् ।
त्वयाहं चोदित इति ब्रवीम्येतावदेव तु ॥५१॥
51. sarpa uvāca ,
nirdoṣaṁ doṣavantaṁ vā na tvā mṛtyo bravīmyaham ,
tvayāhaṁ codita iti bravīmyetāvadeva tu.
nirdoṣaṁ doṣavantaṁ vā na tvā mṛtyo bravīmyaham ,
tvayāhaṁ codita iti bravīmyetāvadeva tu.
यदि काले तु दोषोऽस्ति यदि तत्रापि नेष्यते ।
दोषो नैव परीक्ष्यो मे न ह्यत्राधिकृता वयम् ॥५२॥
दोषो नैव परीक्ष्यो मे न ह्यत्राधिकृता वयम् ॥५२॥
52. yadi kāle tu doṣo'sti yadi tatrāpi neṣyate ,
doṣo naiva parīkṣyo me na hyatrādhikṛtā vayam.
doṣo naiva parīkṣyo me na hyatrādhikṛtā vayam.
निर्मोक्षस्त्वस्य दोषस्य मया कार्यो यथा तथा ।
मृत्यो विदोषः स्यामेव यथा तन्मे प्रयोजनम् ॥५३॥
मृत्यो विदोषः स्यामेव यथा तन्मे प्रयोजनम् ॥५३॥
53. nirmokṣastvasya doṣasya mayā kāryo yathā tathā ,
mṛtyo vidoṣaḥ syāmeva yathā tanme prayojanam.
mṛtyo vidoṣaḥ syāmeva yathā tanme prayojanam.
भीष्म उवाच ।
सर्पोऽथार्जुनकं प्राह श्रुतं ते मृत्युभाषितम् ।
नानागसं मां पाशेन संतापयितुमर्हसि ॥५४॥
सर्पोऽथार्जुनकं प्राह श्रुतं ते मृत्युभाषितम् ।
नानागसं मां पाशेन संतापयितुमर्हसि ॥५४॥
54. bhīṣma uvāca ,
sarpo'thārjunakaṁ prāha śrutaṁ te mṛtyubhāṣitam ,
nānāgasaṁ māṁ pāśena saṁtāpayitumarhasi.
sarpo'thārjunakaṁ prāha śrutaṁ te mṛtyubhāṣitam ,
nānāgasaṁ māṁ pāśena saṁtāpayitumarhasi.
लुब्धक उवाच ।
मृत्योः श्रुतं मे वचनं तव चैव भुजंगम ।
नैव तावद्विदोषत्वं भवति त्वयि पन्नग ॥५५॥
मृत्योः श्रुतं मे वचनं तव चैव भुजंगम ।
नैव तावद्विदोषत्वं भवति त्वयि पन्नग ॥५५॥
55. lubdhaka uvāca ,
mṛtyoḥ śrutaṁ me vacanaṁ tava caiva bhujaṁgama ,
naiva tāvadvidoṣatvaṁ bhavati tvayi pannaga.
mṛtyoḥ śrutaṁ me vacanaṁ tava caiva bhujaṁgama ,
naiva tāvadvidoṣatvaṁ bhavati tvayi pannaga.
मृत्युस्त्वं चैव हेतुर्हि जन्तोरस्य विनाशने ।
उभयं कारणं मन्ये न कारणमकारणम् ॥५६॥
उभयं कारणं मन्ये न कारणमकारणम् ॥५६॥
56. mṛtyustvaṁ caiva heturhi jantorasya vināśane ,
ubhayaṁ kāraṇaṁ manye na kāraṇamakāraṇam.
ubhayaṁ kāraṇaṁ manye na kāraṇamakāraṇam.
धिङ्मृत्युं च दुरात्मानं क्रूरं दुःखकरं सताम् ।
त्वां चैवाहं वधिष्यामि पापं पापस्य कारणम् ॥५७॥
त्वां चैवाहं वधिष्यामि पापं पापस्य कारणम् ॥५७॥
57. dhiṅmṛtyuṁ ca durātmānaṁ krūraṁ duḥkhakaraṁ satām ,
tvāṁ caivāhaṁ vadhiṣyāmi pāpaṁ pāpasya kāraṇam.
tvāṁ caivāhaṁ vadhiṣyāmi pāpaṁ pāpasya kāraṇam.
मृत्युरुवाच ।
विवशौ कालवशगावावां तद्दिष्टकारिणौ ।
नावां दोषेण गन्तव्यौ यदि सम्यक्प्रपश्यसि ॥५८॥
विवशौ कालवशगावावां तद्दिष्टकारिणौ ।
नावां दोषेण गन्तव्यौ यदि सम्यक्प्रपश्यसि ॥५८॥
58. mṛtyuruvāca ,
vivaśau kālavaśagāvāvāṁ taddiṣṭakāriṇau ,
nāvāṁ doṣeṇa gantavyau yadi samyakprapaśyasi.
vivaśau kālavaśagāvāvāṁ taddiṣṭakāriṇau ,
nāvāṁ doṣeṇa gantavyau yadi samyakprapaśyasi.
लुब्धक उवाच ।
युवामुभौ कालवशौ यदि वै मृत्युपन्नगौ ।
हर्षक्रोधौ कथं स्यातामेतदिच्छामि वेदितुम् ॥५९॥
युवामुभौ कालवशौ यदि वै मृत्युपन्नगौ ।
हर्षक्रोधौ कथं स्यातामेतदिच्छामि वेदितुम् ॥५९॥
59. lubdhaka uvāca ,
yuvāmubhau kālavaśau yadi vai mṛtyupannagau ,
harṣakrodhau kathaṁ syātāmetadicchāmi veditum.
yuvāmubhau kālavaśau yadi vai mṛtyupannagau ,
harṣakrodhau kathaṁ syātāmetadicchāmi veditum.
मृत्युरुवाच ।
याः काश्चिदिह चेष्टाः स्युः सर्वाः कालप्रचोदिताः ।
पूर्वमेवैतदुक्तं हि मया लुब्धक कालतः ॥६०॥
याः काश्चिदिह चेष्टाः स्युः सर्वाः कालप्रचोदिताः ।
पूर्वमेवैतदुक्तं हि मया लुब्धक कालतः ॥६०॥
60. mṛtyuruvāca ,
yāḥ kāścidiha ceṣṭāḥ syuḥ sarvāḥ kālapracoditāḥ ,
pūrvamevaitaduktaṁ hi mayā lubdhaka kālataḥ.
yāḥ kāścidiha ceṣṭāḥ syuḥ sarvāḥ kālapracoditāḥ ,
pūrvamevaitaduktaṁ hi mayā lubdhaka kālataḥ.
तस्मादुभौ कालवशावावां तद्दिष्टकारिणौ ।
नावां दोषेण गन्तव्यौ त्वया लुब्धक कर्हिचित् ॥६१॥
नावां दोषेण गन्तव्यौ त्वया लुब्धक कर्हिचित् ॥६१॥
61. tasmādubhau kālavaśāvāvāṁ taddiṣṭakāriṇau ,
nāvāṁ doṣeṇa gantavyau tvayā lubdhaka karhicit.
nāvāṁ doṣeṇa gantavyau tvayā lubdhaka karhicit.
भीष्म उवाच ।
अथोपगम्य कालस्तु तस्मिन्धर्मार्थसंशये ।
अब्रवीत्पन्नगं मृत्युं लुब्धमर्जुनकं च तम् ॥६२॥
अथोपगम्य कालस्तु तस्मिन्धर्मार्थसंशये ।
अब्रवीत्पन्नगं मृत्युं लुब्धमर्जुनकं च तम् ॥६२॥
62. bhīṣma uvāca ,
athopagamya kālastu tasmindharmārthasaṁśaye ,
abravītpannagaṁ mṛtyuṁ lubdhamarjunakaṁ ca tam.
athopagamya kālastu tasmindharmārthasaṁśaye ,
abravītpannagaṁ mṛtyuṁ lubdhamarjunakaṁ ca tam.
काल उवाच ।
नैवाहं नाप्ययं मृत्युर्नायं लुब्धक पन्नगः ।
किल्बिषी जन्तुमरणे न वयं हि प्रयोजकाः ॥६३॥
नैवाहं नाप्ययं मृत्युर्नायं लुब्धक पन्नगः ।
किल्बिषी जन्तुमरणे न वयं हि प्रयोजकाः ॥६३॥
63. kāla uvāca ,
naivāhaṁ nāpyayaṁ mṛtyurnāyaṁ lubdhaka pannagaḥ ,
kilbiṣī jantumaraṇe na vayaṁ hi prayojakāḥ.
naivāhaṁ nāpyayaṁ mṛtyurnāyaṁ lubdhaka pannagaḥ ,
kilbiṣī jantumaraṇe na vayaṁ hi prayojakāḥ.
अकरोद्यदयं कर्म तन्नोऽर्जुनक चोदकम् ।
प्रणाशहेतुर्नान्योऽस्य वध्यतेऽयं स्वकर्मणा ॥६४॥
प्रणाशहेतुर्नान्योऽस्य वध्यतेऽयं स्वकर्मणा ॥६४॥
64. akarodyadayaṁ karma tanno'rjunaka codakam ,
praṇāśaheturnānyo'sya vadhyate'yaṁ svakarmaṇā.
praṇāśaheturnānyo'sya vadhyate'yaṁ svakarmaṇā.
यदनेन कृतं कर्म तेनायं निधनं गतः ।
विनाशहेतुः कर्मास्य सर्वे कर्मवशा वयम् ॥६५॥
विनाशहेतुः कर्मास्य सर्वे कर्मवशा वयम् ॥६५॥
65. yadanena kṛtaṁ karma tenāyaṁ nidhanaṁ gataḥ ,
vināśahetuḥ karmāsya sarve karmavaśā vayam.
vināśahetuḥ karmāsya sarve karmavaśā vayam.
कर्मदायादवाँल्लोकः कर्मसंबन्धलक्षणः ।
कर्माणि चोदयन्तीह यथान्योन्यं तथा वयम् ॥६६॥
कर्माणि चोदयन्तीह यथान्योन्यं तथा वयम् ॥६६॥
66. karmadāyādavāँllokaḥ karmasaṁbandhalakṣaṇaḥ ,
karmāṇi codayantīha yathānyonyaṁ tathā vayam.
karmāṇi codayantīha yathānyonyaṁ tathā vayam.
यथा मृत्पिण्डतः कर्ता कुरुते यद्यदिच्छति ।
एवमात्मकृतं कर्म मानवः प्रतिपद्यते ॥६७॥
एवमात्मकृतं कर्म मानवः प्रतिपद्यते ॥६७॥
67. yathā mṛtpiṇḍataḥ kartā kurute yadyadicchati ,
evamātmakṛtaṁ karma mānavaḥ pratipadyate.
evamātmakṛtaṁ karma mānavaḥ pratipadyate.
यथा छायातपौ नित्यं सुसंबद्धौ निरन्तरम् ।
तथा कर्म च कर्ता च संबद्धावात्मकर्मभिः ॥६८॥
तथा कर्म च कर्ता च संबद्धावात्मकर्मभिः ॥६८॥
68. yathā chāyātapau nityaṁ susaṁbaddhau nirantaram ,
tathā karma ca kartā ca saṁbaddhāvātmakarmabhiḥ.
tathā karma ca kartā ca saṁbaddhāvātmakarmabhiḥ.
एवं नाहं न वै मृत्युर्न सर्पो न तथा भवान् ।
न चेयं ब्राह्मणी वृद्धा शिशुरेवात्र कारणम् ॥६९॥
न चेयं ब्राह्मणी वृद्धा शिशुरेवात्र कारणम् ॥६९॥
69. evaṁ nāhaṁ na vai mṛtyurna sarpo na tathā bhavān ,
na ceyaṁ brāhmaṇī vṛddhā śiśurevātra kāraṇam.
na ceyaṁ brāhmaṇī vṛddhā śiśurevātra kāraṇam.
तस्मिंस्तथा ब्रुवाणे तु ब्राह्मणी गौतमी नृप ।
स्वकर्मप्रत्ययाँल्लोकान्मत्वार्जुनकमब्रवीत् ॥७०॥
स्वकर्मप्रत्ययाँल्लोकान्मत्वार्जुनकमब्रवीत् ॥७०॥
70. tasmiṁstathā bruvāṇe tu brāhmaṇī gautamī nṛpa ,
svakarmapratyayāँllokānmatvārjunakamabravīt.
svakarmapratyayāँllokānmatvārjunakamabravīt.
नैव कालो न भुजगो न मृत्युरिह कारणम् ।
स्वकर्मभिरयं बालः कालेन निधनं गतः ॥७१॥
स्वकर्मभिरयं बालः कालेन निधनं गतः ॥७१॥
71. naiva kālo na bhujago na mṛtyuriha kāraṇam ,
svakarmabhirayaṁ bālaḥ kālena nidhanaṁ gataḥ.
svakarmabhirayaṁ bālaḥ kālena nidhanaṁ gataḥ.
मया च तत्कृतं कर्म येनायं मे मृतः सुतः ।
यातु कालस्तथा मृत्युर्मुञ्चार्जुनक पन्नगम् ॥७२॥
यातु कालस्तथा मृत्युर्मुञ्चार्जुनक पन्नगम् ॥७२॥
72. mayā ca tatkṛtaṁ karma yenāyaṁ me mṛtaḥ sutaḥ ,
yātu kālastathā mṛtyurmuñcārjunaka pannagam.
yātu kālastathā mṛtyurmuñcārjunaka pannagam.
भीष्म उवाच ।
ततो यथागतं जग्मुर्मृत्युः कालोऽथ पन्नगः ।
अभूद्विरोषोऽर्जुनको विशोका चैव गौतमी ॥७३॥
ततो यथागतं जग्मुर्मृत्युः कालोऽथ पन्नगः ।
अभूद्विरोषोऽर्जुनको विशोका चैव गौतमी ॥७३॥
73. bhīṣma uvāca ,
tato yathāgataṁ jagmurmṛtyuḥ kālo'tha pannagaḥ ,
abhūdviroṣo'rjunako viśokā caiva gautamī.
tato yathāgataṁ jagmurmṛtyuḥ kālo'tha pannagaḥ ,
abhūdviroṣo'rjunako viśokā caiva gautamī.
एतच्छ्रुत्वा शमं गच्छ मा भूश्चिन्तापरो नृप ।
स्वकर्मप्रत्ययाँल्लोकांस्त्रीन्विद्धि मनुजर्षभ ॥७४॥
स्वकर्मप्रत्ययाँल्लोकांस्त्रीन्विद्धि मनुजर्षभ ॥७४॥
74. etacchrutvā śamaṁ gaccha mā bhūścintāparo nṛpa ,
svakarmapratyayāँllokāṁstrīnviddhi manujarṣabha.
svakarmapratyayāँllokāṁstrīnviddhi manujarṣabha.
न तु त्वया कृतं पार्थ नापि दुर्योधनेन वै ।
कालेन तत्कृतं विद्धि विहता येन पार्थिवाः ॥७५॥
कालेन तत्कृतं विद्धि विहता येन पार्थिवाः ॥७५॥
75. na tu tvayā kṛtaṁ pārtha nāpi duryodhanena vai ,
kālena tatkṛtaṁ viddhi vihatā yena pārthivāḥ.
kālena tatkṛtaṁ viddhi vihatā yena pārthivāḥ.
Links to all chapters:
ādi parva
Chapter 1
Chapter 2
Chapter 3
Chapter 4
Chapter 5
Chapter 6
Chapter 7
Chapter 8
Chapter 9
Chapter 10
Chapter 11
Chapter 12
Chapter 13
Chapter 14
Chapter 15
Chapter 16
Chapter 17
Chapter 18
Chapter 19
Chapter 20
Chapter 21
Chapter 22
Chapter 23
Chapter 24
Chapter 25
Chapter 26
Chapter 27
Chapter 28
Chapter 29
Chapter 30
Chapter 31
Chapter 32
Chapter 33
Chapter 34
Chapter 35
Chapter 36
Chapter 37
Chapter 38
Chapter 39
Chapter 40
Chapter 41
Chapter 42
Chapter 43
Chapter 44
Chapter 45
Chapter 46
Chapter 47
Chapter 48
Chapter 49
Chapter 50
Chapter 51
Chapter 52
Chapter 53
Chapter 54
Chapter 55
Chapter 56
Chapter 57
Chapter 58
Chapter 59
Chapter 60
Chapter 61
Chapter 62
Chapter 63
Chapter 64
Chapter 65
Chapter 66
Chapter 67
Chapter 68
Chapter 69
Chapter 70
Chapter 71
Chapter 72
Chapter 73
Chapter 74
Chapter 75
Chapter 76
Chapter 77
Chapter 78
Chapter 79
Chapter 80
Chapter 81
Chapter 82
Chapter 83
Chapter 84
Chapter 85
Chapter 86
Chapter 87
Chapter 88
Chapter 89
Chapter 90
Chapter 91
Chapter 92
Chapter 93
Chapter 94
Chapter 95
Chapter 96
Chapter 97
Chapter 98
Chapter 99
Chapter 100
Chapter 101
Chapter 102
Chapter 103
Chapter 104
Chapter 105
Chapter 106
Chapter 107
Chapter 108
Chapter 109
Chapter 110
Chapter 111
Chapter 112
Chapter 113
Chapter 114
Chapter 115
Chapter 116
Chapter 117
Chapter 118
Chapter 119
Chapter 120
Chapter 121
Chapter 122
Chapter 123
Chapter 124
Chapter 125
Chapter 126
Chapter 127
Chapter 128
Chapter 129
Chapter 130
Chapter 131
Chapter 132
Chapter 133
Chapter 134
Chapter 135
Chapter 136
Chapter 137
Chapter 138
Chapter 139
Chapter 140
Chapter 141
Chapter 142
Chapter 143
Chapter 144
Chapter 145
Chapter 146
Chapter 147
Chapter 148
Chapter 149
Chapter 150
Chapter 151
Chapter 152
Chapter 153
Chapter 154
Chapter 155
Chapter 156
Chapter 157
Chapter 158
Chapter 159
Chapter 160
Chapter 161
Chapter 162
Chapter 163
Chapter 164
Chapter 165
Chapter 166
Chapter 167
Chapter 168
Chapter 169
Chapter 170
Chapter 171
Chapter 172
Chapter 173
Chapter 174
Chapter 175
Chapter 176
Chapter 177
Chapter 178
Chapter 179
Chapter 180
Chapter 181
Chapter 182
Chapter 183
Chapter 184
Chapter 185
Chapter 186
Chapter 187
Chapter 188
Chapter 189
Chapter 190
Chapter 191
Chapter 192
Chapter 193
Chapter 194
Chapter 195
Chapter 196
Chapter 197
Chapter 198
Chapter 199
Chapter 200
Chapter 201
Chapter 202
Chapter 203
Chapter 204
Chapter 205
Chapter 206
Chapter 207
Chapter 208
Chapter 209
Chapter 210
Chapter 211
Chapter 212
Chapter 213
Chapter 214
Chapter 215
Chapter 216
Chapter 217
Chapter 218
Chapter 219
Chapter 220
Chapter 221
Chapter 222
Chapter 223
Chapter 224
Chapter 225
sabhā parva
Chapter 1
Chapter 2
Chapter 3
Chapter 4
Chapter 5
Chapter 6
Chapter 7
Chapter 8
Chapter 9
Chapter 10
Chapter 11
Chapter 12
Chapter 13
Chapter 14
Chapter 15
Chapter 16
Chapter 17
Chapter 18
Chapter 19
Chapter 20
Chapter 21
Chapter 22
Chapter 23
Chapter 24
Chapter 25
Chapter 26
Chapter 27
Chapter 28
Chapter 29
Chapter 30
Chapter 31
Chapter 32
Chapter 33
Chapter 34
Chapter 35
Chapter 36
Chapter 37
Chapter 38
Chapter 39
Chapter 40
Chapter 41
Chapter 42
Chapter 43
Chapter 44
Chapter 45
Chapter 46
Chapter 47
Chapter 48
Chapter 49
Chapter 50
Chapter 51
Chapter 52
Chapter 53
Chapter 54
Chapter 55
Chapter 56
Chapter 57
Chapter 58
Chapter 59
Chapter 60
Chapter 61
Chapter 62
Chapter 63
Chapter 64
Chapter 65
Chapter 66
Chapter 67
Chapter 68
Chapter 69
Chapter 70
Chapter 71
Chapter 72
vana parva
Chapter 1
Chapter 2
Chapter 3
Chapter 4
Chapter 5
Chapter 6
Chapter 7
Chapter 8
Chapter 9
Chapter 10
Chapter 11
Chapter 12
Chapter 13
Chapter 14
Chapter 15
Chapter 16
Chapter 17
Chapter 18
Chapter 19
Chapter 20
Chapter 21
Chapter 22
Chapter 23
Chapter 24
Chapter 25
Chapter 26
Chapter 27
Chapter 28
Chapter 29
Chapter 30
Chapter 31
Chapter 32
Chapter 33
Chapter 34
Chapter 35
Chapter 36
Chapter 37
Chapter 38
Chapter 39
Chapter 40
Chapter 41
Chapter 42
Chapter 43
Chapter 44
Chapter 45
Chapter 46
Chapter 47
Chapter 48
Chapter 49
Chapter 50
Chapter 51
Chapter 52
Chapter 53
Chapter 54
Chapter 55
Chapter 56
Chapter 57
Chapter 58
Chapter 59
Chapter 60
Chapter 61
Chapter 62
Chapter 63
Chapter 64
Chapter 65
Chapter 66
Chapter 67
Chapter 68
Chapter 69
Chapter 70
Chapter 71
Chapter 72
Chapter 73
Chapter 74
Chapter 75
Chapter 76
Chapter 77
Chapter 78
Chapter 79
Chapter 80
Chapter 81
Chapter 82
Chapter 83
Chapter 84
Chapter 85
Chapter 86
Chapter 87
Chapter 88
Chapter 89
Chapter 90
Chapter 91
Chapter 92
Chapter 93
Chapter 94
Chapter 95
Chapter 96
Chapter 97
Chapter 98
Chapter 99
Chapter 100
Chapter 101
Chapter 102
Chapter 103
Chapter 104
Chapter 105
Chapter 106
Chapter 107
Chapter 108
Chapter 109
Chapter 110
Chapter 111
Chapter 112
Chapter 113
Chapter 114
Chapter 115
Chapter 116
Chapter 117
Chapter 118
Chapter 119
Chapter 120
Chapter 121
Chapter 122
Chapter 123
Chapter 124
Chapter 125
Chapter 126
Chapter 127
Chapter 128
Chapter 129
Chapter 130
Chapter 131
Chapter 132
Chapter 133
Chapter 134
Chapter 135
Chapter 136
Chapter 137
Chapter 138
Chapter 139
Chapter 140
Chapter 141
Chapter 142
Chapter 143
Chapter 144
Chapter 145
Chapter 146
Chapter 147
Chapter 148
Chapter 149
Chapter 150
Chapter 151
Chapter 152
Chapter 153
Chapter 154
Chapter 155
Chapter 156
Chapter 157
Chapter 158
Chapter 159
Chapter 160
Chapter 161
Chapter 162
Chapter 163
Chapter 164
Chapter 165
Chapter 166
Chapter 167
Chapter 168
Chapter 169
Chapter 170
Chapter 171
Chapter 172
Chapter 173
Chapter 174
Chapter 175
Chapter 176
Chapter 177
Chapter 178
Chapter 179
Chapter 180
Chapter 181
Chapter 182
Chapter 183
Chapter 184
Chapter 185
Chapter 186
Chapter 187
Chapter 188
Chapter 189
Chapter 190
Chapter 191
Chapter 192
Chapter 193
Chapter 194
Chapter 195
Chapter 196
Chapter 197
Chapter 198
Chapter 199
Chapter 200
Chapter 201
Chapter 202
Chapter 203
Chapter 204
Chapter 205
Chapter 206
Chapter 207
Chapter 208
Chapter 209
Chapter 210
Chapter 211
Chapter 212
Chapter 213
Chapter 214
Chapter 215
Chapter 216
Chapter 217
Chapter 218
Chapter 219
Chapter 220
Chapter 221
Chapter 222
Chapter 223
Chapter 224
Chapter 225
Chapter 226
Chapter 227
Chapter 228
Chapter 229
Chapter 230
Chapter 231
Chapter 232
Chapter 233
Chapter 234
Chapter 235
Chapter 236
Chapter 237
Chapter 238
Chapter 239
Chapter 240
Chapter 241
Chapter 242
Chapter 243
Chapter 244
Chapter 245
Chapter 246
Chapter 247
Chapter 248
Chapter 249
Chapter 250
Chapter 251
Chapter 252
Chapter 253
Chapter 254
Chapter 255
Chapter 256
Chapter 257
Chapter 258
Chapter 259
Chapter 260
Chapter 261
Chapter 262
Chapter 263
Chapter 264
Chapter 265
Chapter 266
Chapter 267
Chapter 268
Chapter 269
Chapter 270
Chapter 271
Chapter 272
Chapter 273
Chapter 274
Chapter 275
Chapter 276
Chapter 277
Chapter 278
Chapter 279
Chapter 280
Chapter 281
Chapter 282
Chapter 283
Chapter 284
Chapter 285
Chapter 286
Chapter 287
Chapter 288
Chapter 289
Chapter 290
Chapter 291
Chapter 292
Chapter 293
Chapter 294
Chapter 295
Chapter 296
Chapter 297
Chapter 298
Chapter 299
virāṭa parva
Chapter 1
Chapter 2
Chapter 3
Chapter 4
Chapter 5
Chapter 6
Chapter 7
Chapter 8
Chapter 9
Chapter 10
Chapter 11
Chapter 12
Chapter 13
Chapter 14
Chapter 15
Chapter 16
Chapter 17
Chapter 18
Chapter 19
Chapter 20
Chapter 21
Chapter 22
Chapter 23
Chapter 24
Chapter 25
Chapter 26
Chapter 27
Chapter 28
Chapter 29
Chapter 30
Chapter 31
Chapter 32
Chapter 33
Chapter 34
Chapter 35
Chapter 36
Chapter 37
Chapter 38
Chapter 39
Chapter 40
Chapter 41
Chapter 42
Chapter 43
Chapter 44
Chapter 45
Chapter 46
Chapter 47
Chapter 48
Chapter 49
Chapter 50
Chapter 51
Chapter 52
Chapter 53
Chapter 54
Chapter 55
Chapter 56
Chapter 57
Chapter 58
Chapter 59
Chapter 60
Chapter 61
Chapter 62
Chapter 63
Chapter 64
Chapter 65
Chapter 66
Chapter 67
udyoga parva
Chapter 1
Chapter 2
Chapter 3
Chapter 4
Chapter 5
Chapter 6
Chapter 7
Chapter 8
Chapter 9
Chapter 10
Chapter 11
Chapter 12
Chapter 13
Chapter 14
Chapter 15
Chapter 16
Chapter 17
Chapter 18
Chapter 19
Chapter 20
Chapter 21
Chapter 22
Chapter 23
Chapter 24
Chapter 25
Chapter 26
Chapter 27
Chapter 28
Chapter 29
Chapter 30
Chapter 31
Chapter 32
Chapter 33
Chapter 34
Chapter 35
Chapter 36
Chapter 37
Chapter 38
Chapter 39
Chapter 40
Chapter 41
Chapter 42
Chapter 43
Chapter 44
Chapter 45
Chapter 46
Chapter 47
Chapter 48
Chapter 49
Chapter 50
Chapter 51
Chapter 52
Chapter 53
Chapter 54
Chapter 55
Chapter 56
Chapter 57
Chapter 58
Chapter 59
Chapter 60
Chapter 61
Chapter 62
Chapter 63
Chapter 64
Chapter 65
Chapter 66
Chapter 67
Chapter 68
Chapter 69
Chapter 70
Chapter 71
Chapter 72
Chapter 73
Chapter 74
Chapter 75
Chapter 76
Chapter 77
Chapter 78
Chapter 79
Chapter 80
Chapter 81
Chapter 82
Chapter 83
Chapter 84
Chapter 85
Chapter 86
Chapter 87
Chapter 88
Chapter 89
Chapter 90
Chapter 91
Chapter 92
Chapter 93
Chapter 94
Chapter 95
Chapter 96
Chapter 97
Chapter 98
Chapter 99
Chapter 100
Chapter 101
Chapter 102
Chapter 103
Chapter 104
Chapter 105
Chapter 106
Chapter 107
Chapter 108
Chapter 109
Chapter 110
Chapter 111
Chapter 112
Chapter 113
Chapter 114
Chapter 115
Chapter 116
Chapter 117
Chapter 118
Chapter 119
Chapter 120
Chapter 121
Chapter 122
Chapter 123
Chapter 124
Chapter 125
Chapter 126
Chapter 127
Chapter 128
Chapter 129
Chapter 130
Chapter 131
Chapter 132
Chapter 133
Chapter 134
Chapter 135
Chapter 136
Chapter 137
Chapter 138
Chapter 139
Chapter 140
Chapter 141
Chapter 142
Chapter 143
Chapter 144
Chapter 145
Chapter 146
Chapter 147
Chapter 148
Chapter 149
Chapter 150
Chapter 151
Chapter 152
Chapter 153
Chapter 154
Chapter 155
Chapter 156
Chapter 157
Chapter 158
Chapter 159
Chapter 160
Chapter 161
Chapter 162
Chapter 163
Chapter 164
Chapter 165
Chapter 166
Chapter 167
Chapter 168
Chapter 169
Chapter 170
Chapter 171
Chapter 172
Chapter 173
Chapter 174
Chapter 175
Chapter 176
Chapter 177
Chapter 178
Chapter 179
Chapter 180
Chapter 181
Chapter 182
Chapter 183
Chapter 184
Chapter 185
Chapter 186
Chapter 187
Chapter 188
Chapter 189
Chapter 190
Chapter 191
Chapter 192
Chapter 193
Chapter 194
Chapter 195
Chapter 196
Chapter 197
bhīṣma parva
Chapter 1
Chapter 2
Chapter 3
Chapter 4
Chapter 5
Chapter 6
Chapter 7
Chapter 8
Chapter 9
Chapter 10
Chapter 11
Chapter 12
Chapter 13
Chapter 14
Chapter 15
Chapter 16
Chapter 17
Chapter 18
Chapter 19
Chapter 20
Chapter 21
Chapter 22
Chapter 23
Chapter 24
Chapter 25
Chapter 26
Chapter 27
Chapter 28
Chapter 29
Chapter 30
Chapter 31
Chapter 32
Chapter 33
Chapter 34
Chapter 35
Chapter 36
Chapter 37
Chapter 38
Chapter 39
Chapter 40
Chapter 41
Chapter 42
Chapter 43
Chapter 44
Chapter 45
Chapter 46
Chapter 47
Chapter 48
Chapter 49
Chapter 50
Chapter 51
Chapter 52
Chapter 53
Chapter 54
Chapter 55
Chapter 56
Chapter 57
Chapter 58
Chapter 59
Chapter 60
Chapter 61
Chapter 62
Chapter 63
Chapter 64
Chapter 65
Chapter 66
Chapter 67
Chapter 68
Chapter 69
Chapter 70
Chapter 71
Chapter 72
Chapter 73
Chapter 74
Chapter 75
Chapter 76
Chapter 77
Chapter 78
Chapter 79
Chapter 80
Chapter 81
Chapter 82
Chapter 83
Chapter 84
Chapter 85
Chapter 86
Chapter 87
Chapter 88
Chapter 89
Chapter 90
Chapter 91
Chapter 92
Chapter 93
Chapter 94
Chapter 95
Chapter 96
Chapter 97
Chapter 98
Chapter 99
Chapter 100
Chapter 101
Chapter 102
Chapter 103
Chapter 104
Chapter 105
Chapter 106
Chapter 107
Chapter 108
Chapter 109
Chapter 110
Chapter 111
Chapter 112
Chapter 113
Chapter 114
Chapter 115
Chapter 116
Chapter 117
droṇa parva
Chapter 1
Chapter 2
Chapter 3
Chapter 4
Chapter 5
Chapter 6
Chapter 7
Chapter 8
Chapter 9
Chapter 10
Chapter 11
Chapter 12
Chapter 13
Chapter 14
Chapter 15
Chapter 16
Chapter 17
Chapter 18
Chapter 19
Chapter 20
Chapter 21
Chapter 22
Chapter 23
Chapter 24
Chapter 25
Chapter 26
Chapter 27
Chapter 28
Chapter 29
Chapter 30
Chapter 31
Chapter 32
Chapter 33
Chapter 34
Chapter 35
Chapter 36
Chapter 37
Chapter 38
Chapter 39
Chapter 40
Chapter 41
Chapter 42
Chapter 43
Chapter 44
Chapter 45
Chapter 46
Chapter 47
Chapter 48
Chapter 49
Chapter 50
Chapter 51
Chapter 52
Chapter 53
Chapter 54
Chapter 55
Chapter 56
Chapter 57
Chapter 58
Chapter 59
Chapter 60
Chapter 61
Chapter 62
Chapter 63
Chapter 64
Chapter 65
Chapter 66
Chapter 67
Chapter 68
Chapter 69
Chapter 70
Chapter 71
Chapter 72
Chapter 73
Chapter 74
Chapter 75
Chapter 76
Chapter 77
Chapter 78
Chapter 79
Chapter 80
Chapter 81
Chapter 82
Chapter 83
Chapter 84
Chapter 85
Chapter 86
Chapter 87
Chapter 88
Chapter 89
Chapter 90
Chapter 91
Chapter 92
Chapter 93
Chapter 94
Chapter 95
Chapter 96
Chapter 97
Chapter 98
Chapter 99
Chapter 100
Chapter 101
Chapter 102
Chapter 103
Chapter 104
Chapter 105
Chapter 106
Chapter 107
Chapter 108
Chapter 109
Chapter 110
Chapter 111
Chapter 112
Chapter 113
Chapter 114
Chapter 115
Chapter 116
Chapter 117
Chapter 118
Chapter 119
Chapter 120
Chapter 121
Chapter 122
Chapter 123
Chapter 124
Chapter 125
Chapter 126
Chapter 127
Chapter 128
Chapter 129
Chapter 130
Chapter 131
Chapter 132
Chapter 133
Chapter 134
Chapter 135
Chapter 136
Chapter 137
Chapter 138
Chapter 139
Chapter 140
Chapter 141
Chapter 142
Chapter 143
Chapter 144
Chapter 145
Chapter 146
Chapter 147
Chapter 148
Chapter 149
Chapter 150
Chapter 151
Chapter 152
Chapter 153
Chapter 154
Chapter 155
Chapter 156
Chapter 157
Chapter 158
Chapter 159
Chapter 160
Chapter 161
Chapter 162
Chapter 163
Chapter 164
Chapter 165
Chapter 166
Chapter 167
Chapter 168
Chapter 169
Chapter 170
Chapter 171
Chapter 172
Chapter 173
karṇa parva
Chapter 1
Chapter 2
Chapter 3
Chapter 4
Chapter 5
Chapter 6
Chapter 7
Chapter 8
Chapter 9
Chapter 10
Chapter 11
Chapter 12
Chapter 13
Chapter 14
Chapter 15
Chapter 16
Chapter 17
Chapter 18
Chapter 19
Chapter 20
Chapter 21
Chapter 22
Chapter 23
Chapter 24
Chapter 25
Chapter 26
Chapter 27
Chapter 28
Chapter 29
Chapter 30
Chapter 31
Chapter 32
Chapter 33
Chapter 34
Chapter 35
Chapter 36
Chapter 37
Chapter 38
Chapter 39
Chapter 40
Chapter 41
Chapter 42
Chapter 43
Chapter 44
Chapter 45
Chapter 46
Chapter 47
Chapter 48
Chapter 49
Chapter 50
Chapter 51
Chapter 52
Chapter 53
Chapter 54
Chapter 55
Chapter 56
Chapter 57
Chapter 58
Chapter 59
Chapter 60
Chapter 61
Chapter 62
Chapter 63
Chapter 64
Chapter 65
Chapter 66
Chapter 67
Chapter 68
Chapter 69
śalya parva
Chapter 1
Chapter 2
Chapter 3
Chapter 4
Chapter 5
Chapter 6
Chapter 7
Chapter 8
Chapter 9
Chapter 10
Chapter 11
Chapter 12
Chapter 13
Chapter 14
Chapter 15
Chapter 16
Chapter 17
Chapter 18
Chapter 19
Chapter 20
Chapter 21
Chapter 22
Chapter 23
Chapter 24
Chapter 25
Chapter 26
Chapter 27
Chapter 28
Chapter 29
Chapter 30
Chapter 31
Chapter 32
Chapter 33
Chapter 34
Chapter 35
Chapter 36
Chapter 37
Chapter 38
Chapter 39
Chapter 40
Chapter 41
Chapter 42
Chapter 43
Chapter 44
Chapter 45
Chapter 46
Chapter 47
Chapter 48
Chapter 49
Chapter 50
Chapter 51
Chapter 52
Chapter 53
Chapter 54
Chapter 55
Chapter 56
Chapter 57
Chapter 58
Chapter 59
Chapter 60
Chapter 61
Chapter 62
Chapter 63
Chapter 64
sauptika parva
strī parva
śānti parva
Chapter 1
Chapter 2
Chapter 3
Chapter 4
Chapter 5
Chapter 6
Chapter 7
Chapter 8
Chapter 9
Chapter 10
Chapter 11
Chapter 12
Chapter 13
Chapter 14
Chapter 15
Chapter 16
Chapter 17
Chapter 18
Chapter 19
Chapter 20
Chapter 21
Chapter 22
Chapter 23
Chapter 24
Chapter 25
Chapter 26
Chapter 27
Chapter 28
Chapter 29
Chapter 30
Chapter 31
Chapter 32
Chapter 33
Chapter 34
Chapter 35
Chapter 36
Chapter 37
Chapter 38
Chapter 39
Chapter 40
Chapter 41
Chapter 42
Chapter 43
Chapter 44
Chapter 45
Chapter 46
Chapter 47
Chapter 48
Chapter 49
Chapter 50
Chapter 51
Chapter 52
Chapter 53
Chapter 54
Chapter 55
Chapter 56
Chapter 57
Chapter 58
Chapter 59
Chapter 60
Chapter 61
Chapter 62
Chapter 63
Chapter 64
Chapter 65
Chapter 66
Chapter 67
Chapter 68
Chapter 69
Chapter 70
Chapter 71
Chapter 72
Chapter 73
Chapter 74
Chapter 75
Chapter 76
Chapter 77
Chapter 78
Chapter 79
Chapter 80
Chapter 81
Chapter 82
Chapter 83
Chapter 84
Chapter 85
Chapter 86
Chapter 87
Chapter 88
Chapter 89
Chapter 90
Chapter 91
Chapter 92
Chapter 93
Chapter 94
Chapter 95
Chapter 96
Chapter 97
Chapter 98
Chapter 99
Chapter 100
Chapter 101
Chapter 102
Chapter 103
Chapter 104
Chapter 105
Chapter 106
Chapter 107
Chapter 108
Chapter 109
Chapter 110
Chapter 111
Chapter 112
Chapter 113
Chapter 114
Chapter 115
Chapter 116
Chapter 117
Chapter 118
Chapter 119
Chapter 120
Chapter 121
Chapter 122
Chapter 123
Chapter 124
Chapter 125
Chapter 126
Chapter 127
Chapter 128
Chapter 129
Chapter 130
Chapter 131
Chapter 132
Chapter 133
Chapter 134
Chapter 135
Chapter 136
Chapter 137
Chapter 138
Chapter 139
Chapter 140
Chapter 141
Chapter 142
Chapter 143
Chapter 144
Chapter 145
Chapter 146
Chapter 147
Chapter 148
Chapter 149
Chapter 150
Chapter 151
Chapter 152
Chapter 153
Chapter 154
Chapter 155
Chapter 156
Chapter 157
Chapter 158
Chapter 159
Chapter 160
Chapter 161
Chapter 162
Chapter 163
Chapter 164
Chapter 165
Chapter 166
Chapter 167
Chapter 168
Chapter 169
Chapter 170
Chapter 171
Chapter 172
Chapter 173
Chapter 174
Chapter 175
Chapter 176
Chapter 177
Chapter 178
Chapter 179
Chapter 180
Chapter 181
Chapter 182
Chapter 183
Chapter 184
Chapter 185
Chapter 186
Chapter 187
Chapter 188
Chapter 189
Chapter 190
Chapter 191
Chapter 192
Chapter 193
Chapter 194
Chapter 195
Chapter 196
Chapter 197
Chapter 198
Chapter 199
Chapter 200
Chapter 201
Chapter 202
Chapter 203
Chapter 204
Chapter 205
Chapter 206
Chapter 207
Chapter 208
Chapter 209
Chapter 210
Chapter 211
Chapter 212
Chapter 213
Chapter 214
Chapter 215
Chapter 216
Chapter 217
Chapter 218
Chapter 219
Chapter 220
Chapter 221
Chapter 222
Chapter 223
Chapter 224
Chapter 225
Chapter 226
Chapter 227
Chapter 228
Chapter 229
Chapter 230
Chapter 231
Chapter 232
Chapter 233
Chapter 234
Chapter 235
Chapter 236
Chapter 237
Chapter 238
Chapter 239
Chapter 240
Chapter 241
Chapter 242
Chapter 243
Chapter 244
Chapter 245
Chapter 246
Chapter 247
Chapter 248
Chapter 249
Chapter 250
Chapter 251
Chapter 252
Chapter 253
Chapter 254
Chapter 255
Chapter 256
Chapter 257
Chapter 258
Chapter 259
Chapter 260
Chapter 261
Chapter 262
Chapter 263
Chapter 264
Chapter 265
Chapter 266
Chapter 267
Chapter 268
Chapter 269
Chapter 270
Chapter 271
Chapter 272
Chapter 273
Chapter 274
Chapter 275
Chapter 276
Chapter 277
Chapter 278
Chapter 279
Chapter 280
Chapter 281
Chapter 282
Chapter 283
Chapter 284
Chapter 285
Chapter 286
Chapter 287
Chapter 288
Chapter 289
Chapter 290
Chapter 291
Chapter 292
Chapter 293
Chapter 294
Chapter 295
Chapter 296
Chapter 297
Chapter 298
Chapter 299
Chapter 300
Chapter 301
Chapter 302
Chapter 303
Chapter 304
Chapter 305
Chapter 306
Chapter 307
Chapter 308
Chapter 309
Chapter 310
Chapter 311
Chapter 312
Chapter 313
Chapter 314
Chapter 315
Chapter 316
Chapter 317
Chapter 318
Chapter 319
Chapter 320
Chapter 321
Chapter 322
Chapter 323
Chapter 324
Chapter 325
Chapter 326
Chapter 327
Chapter 328
Chapter 329
Chapter 330
Chapter 331
Chapter 332
Chapter 333
Chapter 334
Chapter 335
Chapter 336
Chapter 337
Chapter 338
Chapter 339
Chapter 340
Chapter 341
Chapter 342
Chapter 343
Chapter 344
Chapter 345
Chapter 346
Chapter 347
Chapter 348
Chapter 349
Chapter 350
Chapter 351
Chapter 352
Chapter 353
anuśāsana parva (current book)
Chapter 1 (current chapter)
Chapter 2
Chapter 3
Chapter 4
Chapter 5
Chapter 6
Chapter 7
Chapter 8
Chapter 9
Chapter 10
Chapter 11
Chapter 12
Chapter 13
Chapter 14
Chapter 15
Chapter 16
Chapter 17
Chapter 18
Chapter 19
Chapter 20
Chapter 21
Chapter 22
Chapter 23
Chapter 24
Chapter 25
Chapter 26
Chapter 27
Chapter 28
Chapter 29
Chapter 30
Chapter 31
Chapter 32
Chapter 33
Chapter 34
Chapter 35
Chapter 36
Chapter 37
Chapter 38
Chapter 39
Chapter 40
Chapter 41
Chapter 42
Chapter 43
Chapter 44
Chapter 45
Chapter 46
Chapter 47
Chapter 48
Chapter 49
Chapter 50
Chapter 51
Chapter 52
Chapter 53
Chapter 54
Chapter 55
Chapter 56
Chapter 57
Chapter 58
Chapter 59
Chapter 60
Chapter 61
Chapter 62
Chapter 63
Chapter 64
Chapter 65
Chapter 66
Chapter 67
Chapter 68
Chapter 69
Chapter 70
Chapter 71
Chapter 72
Chapter 73
Chapter 74
Chapter 75
Chapter 76
Chapter 77
Chapter 78
Chapter 79
Chapter 80
Chapter 81
Chapter 82
Chapter 83
Chapter 84
Chapter 85
Chapter 86
Chapter 87
Chapter 88
Chapter 89
Chapter 90
Chapter 91
Chapter 92
Chapter 93
Chapter 94
Chapter 95
Chapter 96
Chapter 97
Chapter 98
Chapter 99
Chapter 100
Chapter 101
Chapter 102
Chapter 103
Chapter 104
Chapter 105
Chapter 106
Chapter 107
Chapter 108
Chapter 109
Chapter 110
Chapter 111
Chapter 112
Chapter 113
Chapter 114
Chapter 115
Chapter 116
Chapter 117
Chapter 118
Chapter 119
Chapter 120
Chapter 121
Chapter 122
Chapter 123
Chapter 124
Chapter 125
Chapter 126
Chapter 127
Chapter 128
Chapter 129
Chapter 130
Chapter 131
Chapter 132
Chapter 133
Chapter 134
Chapter 135
Chapter 136
Chapter 137
Chapter 138
Chapter 139
Chapter 140
Chapter 141
Chapter 142
Chapter 143
Chapter 144
Chapter 145
Chapter 146
Chapter 147
Chapter 148
Chapter 149
Chapter 150
Chapter 151
Chapter 152
Chapter 153
Chapter 154
aśvamedhika parva
Chapter 1
Chapter 2
Chapter 3
Chapter 4
Chapter 5
Chapter 6
Chapter 7
Chapter 8
Chapter 9
Chapter 10
Chapter 11
Chapter 12
Chapter 13
Chapter 14
Chapter 15
Chapter 16
Chapter 17
Chapter 18
Chapter 19
Chapter 20
Chapter 21
Chapter 22
Chapter 23
Chapter 24
Chapter 25
Chapter 26
Chapter 27
Chapter 28
Chapter 29
Chapter 30
Chapter 31
Chapter 32
Chapter 33
Chapter 34
Chapter 35
Chapter 36
Chapter 37
Chapter 38
Chapter 39
Chapter 40
Chapter 41
Chapter 42
Chapter 43
Chapter 44
Chapter 45
Chapter 46
Chapter 47
Chapter 48
Chapter 49
Chapter 50
Chapter 51
Chapter 52
Chapter 53
Chapter 54
Chapter 55
Chapter 56
Chapter 57
Chapter 58
Chapter 59
Chapter 60
Chapter 61
Chapter 62
Chapter 63
Chapter 64
Chapter 65
Chapter 66
Chapter 67
Chapter 68
Chapter 69
Chapter 70
Chapter 71
Chapter 72
Chapter 73
Chapter 74
Chapter 75
Chapter 76
Chapter 77
Chapter 78
Chapter 79
Chapter 80
Chapter 81
Chapter 82
Chapter 83
Chapter 84
Chapter 85
Chapter 86
Chapter 87
Chapter 88
Chapter 89
Chapter 90
Chapter 91
Chapter 92
Chapter 93
Chapter 94
Chapter 95
Chapter 96
āśramavāsika parva
Chapter 1
Chapter 2
Chapter 3
Chapter 4
Chapter 5
Chapter 6
Chapter 7
Chapter 8
Chapter 9
Chapter 10
Chapter 11
Chapter 12
Chapter 13
Chapter 14
Chapter 15
Chapter 16
Chapter 17
Chapter 18
Chapter 19
Chapter 20
Chapter 21
Chapter 22
Chapter 23
Chapter 24
Chapter 25
Chapter 26
Chapter 27
Chapter 28
Chapter 29
Chapter 30
Chapter 31
Chapter 32
Chapter 33
Chapter 34
Chapter 35
Chapter 36
Chapter 37
Chapter 38
Chapter 39
Chapter 40
Chapter 41
Chapter 42
Chapter 43
Chapter 44
Chapter 45
Chapter 46
Chapter 47