महाभारतः
mahābhārataḥ
-
book-14, chapter-48
ब्रह्मोवाच ।
केचिद्ब्रह्ममयं वृक्षं केचिद्ब्रह्ममयं महत् ।
केचित्पुरुषमव्यक्तं केचित्परमनामयम् ।
मन्यन्ते सर्वमप्येतदव्यक्तप्रभवाव्ययम् ॥१॥
केचिद्ब्रह्ममयं वृक्षं केचिद्ब्रह्ममयं महत् ।
केचित्पुरुषमव्यक्तं केचित्परमनामयम् ।
मन्यन्ते सर्वमप्येतदव्यक्तप्रभवाव्ययम् ॥१॥
1. brahmovāca ,
kecidbrahmamayaṁ vṛkṣaṁ kecidbrahmamayaṁ mahat ,
kecitpuruṣamavyaktaṁ kecitparamanāmayam ,
manyante sarvamapyetadavyaktaprabhavāvyayam.
kecidbrahmamayaṁ vṛkṣaṁ kecidbrahmamayaṁ mahat ,
kecitpuruṣamavyaktaṁ kecitparamanāmayam ,
manyante sarvamapyetadavyaktaprabhavāvyayam.
1.
brahmā uvāca kecit brahmamayam vṛkṣam
kecit brahmamayam mahat kecit puruṣam
avyaktam kecit paramam anāmayam manyante
sarvam api etat avyaktaprabhava avyayam
kecit brahmamayam mahat kecit puruṣam
avyaktam kecit paramam anāmayam manyante
sarvam api etat avyaktaprabhava avyayam
1.
brahmā uvāca kecit brahmamayam vṛkṣam kecit
brahmamayam mahat kecit avyaktam puruṣam
kecit paramam anāmayam manyante sarvam api
etat avyaktaprabhava avyayam (iti manyante)
brahmamayam mahat kecit avyaktam puruṣam
kecit paramam anāmayam manyante sarvam api
etat avyaktaprabhava avyayam (iti manyante)
1.
Brahmā said: Some consider (brahman) to be a tree whose nature is (brahman); others consider it to be the great (brahman) itself. Still others consider it to be the unmanifest cosmic person (puruṣa), and some, the supreme, free from all affliction. They all believe that this entire (universe) originates from the unmanifest and is imperishable.
उच्छ्वासमात्रमपि चेद्योऽन्तकाले समो भवेत् ।
आत्मानमुपसंगम्य सोऽमृतत्वाय कल्पते ॥२॥
आत्मानमुपसंगम्य सोऽमृतत्वाय कल्पते ॥२॥
2. ucchvāsamātramapi cedyo'ntakāle samo bhavet ,
ātmānamupasaṁgamya so'mṛtatvāya kalpate.
ātmānamupasaṁgamya so'mṛtatvāya kalpate.
2.
ucchvāsamātram api cet yaḥ antakāle samaḥ bhavet
ātmanam upasaṃgamya saḥ amṛtatvāya kalpate
ātmanam upasaṃgamya saḥ amṛtatvāya kalpate
2.
yaḥ ucchvāsamātram api cet antakāle samaḥ bhavet
saḥ ātmanam upasaṃgamya amṛtatvāya kalpate
saḥ ātmanam upasaṃgamya amṛtatvāya kalpate
2.
If anyone, even for the duration of a single breath, remains composed at the final moment (antakāle), that person, by approaching the self (ātman), becomes eligible for immortality (amṛtatva).
निमेषमात्रमपि चेत्संयम्यात्मानमात्मनि ।
गच्छत्यात्मप्रसादेन विदुषां प्राप्तिमव्ययाम् ॥३॥
गच्छत्यात्मप्रसादेन विदुषां प्राप्तिमव्ययाम् ॥३॥
3. nimeṣamātramapi cetsaṁyamyātmānamātmani ,
gacchatyātmaprasādena viduṣāṁ prāptimavyayām.
gacchatyātmaprasādena viduṣāṁ prāptimavyayām.
3.
nimeṣamātram api cet saṃyamya ātmanam ātmani
gacchati ātmaprasādena viduṣām prāptim avyayām
gacchati ātmaprasādena viduṣām prāptim avyayām
3.
cet nimeṣamātram api ātmanam ātmani saṃyamya (saḥ)
ātmaprasādena viduṣām avyayām prāptim gacchati
ātmaprasādena viduṣām avyayām prāptim gacchati
3.
If one controls the self (ātman) within the self (ātman), even for merely the duration of a blink, that person, by the grace of the self (ātman), attains the imperishable state achieved by the wise.
प्राणायामैरथ प्राणान्संयम्य स पुनः पुनः ।
दशद्वादशभिर्वापि चतुर्विंशात्परं ततः ॥४॥
दशद्वादशभिर्वापि चतुर्विंशात्परं ततः ॥४॥
4. prāṇāyāmairatha prāṇānsaṁyamya sa punaḥ punaḥ ,
daśadvādaśabhirvāpi caturviṁśātparaṁ tataḥ.
daśadvādaśabhirvāpi caturviṁśātparaṁ tataḥ.
4.
prāṇāyāmaiḥ atha prāṇān saṃyamya saḥ punaḥ punaḥ
daśadvādaśabhiḥ vā api caturviṃśāt param tataḥ
daśadvādaśabhiḥ vā api caturviṃśāt param tataḥ
4.
atha saḥ punaḥ punaḥ prāṇāyāmaiḥ prāṇān saṃyamya
daśadvādaśabhiḥ vā api caturviṃśāt param tataḥ
daśadvādaśabhiḥ vā api caturviṃśāt param tataḥ
4.
Then, repeatedly restraining the vital energies (prāṇa) through breath control (prāṇāyāma), he performs this ten or twelve times, or even beyond twenty-four.
एवं पूर्वं प्रसन्नात्मा लभते यद्यदिच्छति ।
अव्यक्तात्सत्त्वमुद्रिक्तममृतत्वाय कल्पते ॥५॥
अव्यक्तात्सत्त्वमुद्रिक्तममृतत्वाय कल्पते ॥५॥
5. evaṁ pūrvaṁ prasannātmā labhate yadyadicchati ,
avyaktātsattvamudriktamamṛtatvāya kalpate.
avyaktātsattvamudriktamamṛtatvāya kalpate.
5.
evam pūrvam prasannātmā labhate yat yat icchati
avyaktāt sattvam udriktam amṛtatvāya kalpate
avyaktāt sattvam udriktam amṛtatvāya kalpate
5.
evam pūrvam prasannātmā yat yat icchati labhate
avyaktāt udriktam sattvam amṛtatvāya kalpate
avyaktāt udriktam sattvam amṛtatvāya kalpate
5.
Thus, a person with a serene inner self (ātman) first obtains whatever he desires. The eminent clarity (sattva) that arises from the unmanifest (avyakta) becomes suitable for achieving immortality (amṛtatva).
सत्त्वात्परतरं नान्यत्प्रशंसन्तीह तद्विदः ।
अनुमानाद्विजानीमः पुरुषं सत्त्वसंश्रयम् ।
न शक्यमन्यथा गन्तुं पुरुषं तमथो द्विजाः ॥६॥
अनुमानाद्विजानीमः पुरुषं सत्त्वसंश्रयम् ।
न शक्यमन्यथा गन्तुं पुरुषं तमथो द्विजाः ॥६॥
6. sattvātparataraṁ nānyatpraśaṁsantīha tadvidaḥ ,
anumānādvijānīmaḥ puruṣaṁ sattvasaṁśrayam ,
na śakyamanyathā gantuṁ puruṣaṁ tamatho dvijāḥ.
anumānādvijānīmaḥ puruṣaṁ sattvasaṁśrayam ,
na śakyamanyathā gantuṁ puruṣaṁ tamatho dvijāḥ.
6.
sattvāt parataram na anyat praśaṃsanti
iha tadvidaḥ anumānāt vijānīmaḥ
puruṣam sattvasaṃśrayam na śakyam
anyathā gantum puruṣam tam atho dvijāḥ
iha tadvidaḥ anumānāt vijānīmaḥ
puruṣam sattvasaṃśrayam na śakyam
anyathā gantum puruṣam tam atho dvijāḥ
6.
iha tadvidaḥ sattvāt parataram anyat
na praśaṃsanti anumānāt sattvasaṃśrayam
puruṣam vijānīmaḥ atho dvijāḥ
tam puruṣam anyathā gantum na śakyam
na praśaṃsanti anumānāt sattvasaṃśrayam
puruṣam vijānīmaḥ atho dvijāḥ
tam puruṣam anyathā gantum na śakyam
6.
Here, those who know praise nothing superior to purity (sattva). Through inference, we understand the cosmic person (puruṣa) as being supported by (sattva). O twice-born ones, it is not possible to comprehend that (puruṣa) otherwise.
क्षमा धृतिरहिंसा च समता सत्यमार्जवम् ।
ज्ञानं त्यागोऽथ संन्यासः सात्त्विकं वृत्तमिष्यते ॥७॥
ज्ञानं त्यागोऽथ संन्यासः सात्त्विकं वृत्तमिष्यते ॥७॥
7. kṣamā dhṛtirahiṁsā ca samatā satyamārjavam ,
jñānaṁ tyāgo'tha saṁnyāsaḥ sāttvikaṁ vṛttamiṣyate.
jñānaṁ tyāgo'tha saṁnyāsaḥ sāttvikaṁ vṛttamiṣyate.
7.
kṣamā dhṛtiḥ ahiṃsā ca samatā satyam ārjavam jñānam
tyāgaḥ atha saṃnyāsaḥ sāttvikam vṛttam iṣyate
tyāgaḥ atha saṃnyāsaḥ sāttvikam vṛttam iṣyate
7.
kṣamā dhṛtiḥ ahiṃsā ca samatā satyam ārjavam jñānam
tyāgaḥ atha saṃnyāsaḥ sāttvikam vṛttam iṣyate
tyāgaḥ atha saṃnyāsaḥ sāttvikam vṛttam iṣyate
7.
Forgiveness, fortitude, non-violence (ahiṃsā), impartiality, truthfulness, straightforwardness, knowledge, renunciation, and also complete renunciation (saṃnyāsa) - this kind of conduct is considered to be characteristic of purity (sāttvika).
एतेनैवानुमानेन मन्यन्तेऽथ मनीषिणः ।
सत्त्वं च पुरुषश्चैकस्तत्र नास्ति विचारणा ॥८॥
सत्त्वं च पुरुषश्चैकस्तत्र नास्ति विचारणा ॥८॥
8. etenaivānumānena manyante'tha manīṣiṇaḥ ,
sattvaṁ ca puruṣaścaikastatra nāsti vicāraṇā.
sattvaṁ ca puruṣaścaikastatra nāsti vicāraṇā.
8.
etena eva anumānena manyante atha manīṣiṇaḥ
sattvam ca puruṣaḥ ca ekaḥ tatra na asti vicāraṇā
sattvam ca puruṣaḥ ca ekaḥ tatra na asti vicāraṇā
8.
atha manīṣiṇaḥ etena eva anumānena sattvam ca
puruṣaḥ ca ekaḥ manyante tatra vicāraṇā na asti
puruṣaḥ ca ekaḥ manyante tatra vicāraṇā na asti
8.
By this very inference, the wise ones now believe that the mind (sattva) and the conscious entity (puruṣa) are one. There is no room for further discussion on that matter.
आहुरेके च विद्वांसो ये ज्ञाने सुप्रतिष्ठिताः ।
क्षेत्रज्ञसत्त्वयोरैक्यमित्येतन्नोपपद्यते ॥९॥
क्षेत्रज्ञसत्त्वयोरैक्यमित्येतन्नोपपद्यते ॥९॥
9. āhureke ca vidvāṁso ye jñāne supratiṣṭhitāḥ ,
kṣetrajñasattvayoraikyamityetannopapadyate.
kṣetrajñasattvayoraikyamityetannopapadyate.
9.
āhuḥ eke ca vidvāṃsaḥ ye jñāne supratiṣṭhitāḥ
kṣetrajñasattvayoḥ aikyam iti etat na upapadyate
kṣetrajñasattvayoḥ aikyam iti etat na upapadyate
9.
ca eke vidvāṃsaḥ ye jñāne supratiṣṭhitāḥ āhuḥ
kṣetrajñasattvayoḥ aikyam iti etat na upapadyate
kṣetrajñasattvayoḥ aikyam iti etat na upapadyate
9.
And some scholars, who are well-established in true knowledge, declare that the oneness of the knower of the field (kṣetrajña) and the mind (sattva) is not tenable.
पृथग्भूतस्ततो नित्यमित्येतदविचारितम् ।
पृथग्भावश्च विज्ञेयः सहजश्चापि तत्त्वतः ॥१०॥
पृथग्भावश्च विज्ञेयः सहजश्चापि तत्त्वतः ॥१०॥
10. pṛthagbhūtastato nityamityetadavicāritam ,
pṛthagbhāvaśca vijñeyaḥ sahajaścāpi tattvataḥ.
pṛthagbhāvaśca vijñeyaḥ sahajaścāpi tattvataḥ.
10.
pṛthagbhūtaḥ tataḥ nityam iti etat avicāritam
pṛthagbhāvaḥ ca vijñeyaḥ sahajaḥ ca api tattvataḥ
pṛthagbhāvaḥ ca vijñeyaḥ sahajaḥ ca api tattvataḥ
10.
tataḥ nityam pṛthagbhūtaḥ (iti) etat avicāritam
ca pṛthagbhāvaḥ tattvataḥ ca api sahajaḥ vijñeyaḥ
ca pṛthagbhāvaḥ tattvataḥ ca api sahajaḥ vijñeyaḥ
10.
The assertion that it (the self) is eternally separate from that (sattva/mind) is not properly considered. In reality, this distinctness (pṛthagbhāva) should be understood as inherent and natural (sahaja).
तथैवैकत्वनानात्वमिष्यते विदुषां नयः ।
मशकोदुम्बरे त्वैक्यं पृथक्त्वमपि दृश्यते ॥११॥
मशकोदुम्बरे त्वैक्यं पृथक्त्वमपि दृश्यते ॥११॥
11. tathaivaikatvanānātvamiṣyate viduṣāṁ nayaḥ ,
maśakodumbare tvaikyaṁ pṛthaktvamapi dṛśyate.
maśakodumbare tvaikyaṁ pṛthaktvamapi dṛśyate.
11.
tathā eva ekatvanānātvam iṣyate viduṣām nayaḥ
maśakodumbare tu aikyam pṛthaktvam api dṛśyate
maśakodumbare tu aikyam pṛthaktvam api dṛśyate
11.
tathā eva viduṣām nayaḥ ekatvanānātvam iṣyate
tu maśakodumbare aikyam api pṛthaktvam dṛśyate
tu maśakodumbare aikyam api pṛthaktvam dṛśyate
11.
Similarly, the view of the wise accepts both unity and diversity. For instance, in the case of a mosquito and a fig, both identity and distinctness are observed.
मत्स्यो यथान्यः स्यादप्सु संप्रयोगस्तथानयोः ।
संबन्धस्तोयबिन्दूनां पर्णे कोकनदस्य च ॥१२॥
संबन्धस्तोयबिन्दूनां पर्णे कोकनदस्य च ॥१२॥
12. matsyo yathānyaḥ syādapsu saṁprayogastathānayoḥ ,
saṁbandhastoyabindūnāṁ parṇe kokanadasya ca.
saṁbandhastoyabindūnāṁ parṇe kokanadasya ca.
12.
matsyaḥ yathā anyaḥ syāt apsu saṃprayogaḥ tathā
anayoḥ saṃbandhaḥ toyabindūnām parṇe kokanadasya ca
anayoḥ saṃbandhaḥ toyabindūnām parṇe kokanadasya ca
12.
yathā matsyaḥ apsu anyaḥ syāt tathā anayoḥ saṃprayogaḥ
(asti) ca kokanadasya parṇe toyabindūnām saṃbandhaḥ (asti)
(asti) ca kokanadasya parṇe toyabindūnām saṃbandhaḥ (asti)
12.
Just as a fish, though in water, remains distinct, so too is the close association of these two. And similarly, it is like the connection of water droplets on the leaf of a red lotus.
गुरुरुवाच ।
इत्युक्तवन्तं ते विप्रास्तदा लोकपितामहम् ।
पुनः संशयमापन्नाः पप्रच्छुर्द्विजसत्तमाः ॥१३॥
इत्युक्तवन्तं ते विप्रास्तदा लोकपितामहम् ।
पुनः संशयमापन्नाः पप्रच्छुर्द्विजसत्तमाः ॥१३॥
13. gururuvāca ,
ityuktavantaṁ te viprāstadā lokapitāmaham ,
punaḥ saṁśayamāpannāḥ papracchurdvijasattamāḥ.
ityuktavantaṁ te viprāstadā lokapitāmaham ,
punaḥ saṁśayamāpannāḥ papracchurdvijasattamāḥ.
13.
guruḥ uvāca iti uktavantam te viprāḥ tadā lokapitāmaham
punaḥ saṃśayam āpannāḥ papracchuḥ dvijasattamāḥ
punaḥ saṃśayam āpannāḥ papracchuḥ dvijasattamāḥ
13.
guruḥ uvāca te dvijasattamāḥ viprāḥ punaḥ saṃśayam
āpannāḥ tadā iti uktavantam lokapitāmaham papracchuḥ
āpannāḥ tadā iti uktavantam lokapitāmaham papracchuḥ
13.
The Guru said: "Those eminent Brahmins, having again become assailed by doubt (saṃśaya), then asked the grandfather of the world (lokapitāmaha), who had just spoken thus."
ऋषय ऊचुः ।
किं स्विदेवेह धर्माणामनुष्ठेयतमं स्मृतम् ।
व्याहतामिव पश्यामो धर्मस्य विविधां गतिम् ॥१४॥
किं स्विदेवेह धर्माणामनुष्ठेयतमं स्मृतम् ।
व्याहतामिव पश्यामो धर्मस्य विविधां गतिम् ॥१४॥
14. ṛṣaya ūcuḥ ,
kiṁ svideveha dharmāṇāmanuṣṭheyatamaṁ smṛtam ,
vyāhatāmiva paśyāmo dharmasya vividhāṁ gatim.
kiṁ svideveha dharmāṇāmanuṣṭheyatamaṁ smṛtam ,
vyāhatāmiva paśyāmo dharmasya vividhāṁ gatim.
14.
ṛṣayaḥ ūcuḥ kim svid eva iha dharmāṇām anuṣṭheyatamam
smṛtam vyāhatām iva paśyāmaḥ dharmasya vividhām gatim
smṛtam vyāhatām iva paśyāmaḥ dharmasya vividhām gatim
14.
ṛṣayaḥ ūcuḥ iha dharmāṇām kim svid eva anuṣṭheyatamam
smṛtam? vayam dharmasya vividhām gatim vyāhatām iva paśyāmaḥ
smṛtam? vayam dharmasya vividhām gatim vyāhatām iva paśyāmaḥ
14.
The Rishis said: "What, indeed, among the (dharma)s here, is considered the most to be practiced? We perceive the diverse courses of (dharma) as if contradictory."
ऊर्ध्वं देहाद्वदन्त्येके नैतदस्तीति चापरे ।
केचित्संशयितं सर्वं निःसंशयमथापरे ॥१५॥
केचित्संशयितं सर्वं निःसंशयमथापरे ॥१५॥
15. ūrdhvaṁ dehādvadantyeke naitadastīti cāpare ,
kecitsaṁśayitaṁ sarvaṁ niḥsaṁśayamathāpare.
kecitsaṁśayitaṁ sarvaṁ niḥsaṁśayamathāpare.
15.
ūrdhvam dehāt vadanti eke na etat asti iti ca apare
kecit saṃśayitam sarvam niḥsaṃśayam atha apare
kecit saṃśayitam sarvam niḥsaṃśayam atha apare
15.
eke dehāt ūrdhvam asti (iti) vadanti,
ca apare etat na asti iti kecit sarvam saṃśayitam,
atha apare niḥsaṃśayam
ca apare etat na asti iti kecit sarvam saṃśayitam,
atha apare niḥsaṃśayam
15.
Some assert that there is existence after the physical body, while others say that this is not so. Some consider everything to be doubtful, while still others hold it to be entirely without doubt.
अनित्यं नित्यमित्येके नास्त्यस्तीत्यपि चापरे ।
एकरूपं द्विधेत्येके व्यामिश्रमिति चापरे ।
एकमेके पृथक्चान्ये बहुत्वमिति चापरे ॥१६॥
एकरूपं द्विधेत्येके व्यामिश्रमिति चापरे ।
एकमेके पृथक्चान्ये बहुत्वमिति चापरे ॥१६॥
16. anityaṁ nityamityeke nāstyastītyapi cāpare ,
ekarūpaṁ dvidhetyeke vyāmiśramiti cāpare ,
ekameke pṛthakcānye bahutvamiti cāpare.
ekarūpaṁ dvidhetyeke vyāmiśramiti cāpare ,
ekameke pṛthakcānye bahutvamiti cāpare.
16.
anityaṃ nityam iti eke na asti asti
iti api ca apare ekarūpaṃ dvidhā iti
eke vyāmiśram iti ca apare ekam eke
pṛthak ca anye bahutvam iti ca apare
iti api ca apare ekarūpaṃ dvidhā iti
eke vyāmiśram iti ca apare ekam eke
pṛthak ca anye bahutvam iti ca apare
16.
eke anityaṃ iti; apare nityam; ca (apare) na asti
iti; api ca (apare) asti iti; eke ekarūpaṃ iti;
dvidhā ca (apare) iti; vyāmiśram iti ca apare;
ekam eke; pṛthak ca anye; bahutvam iti ca apare
iti; api ca (apare) asti iti; eke ekarūpaṃ iti;
dvidhā ca (apare) iti; vyāmiśram iti ca apare;
ekam eke; pṛthak ca anye; bahutvam iti ca apare
16.
Some assert reality to be impermanent, while others consider it eternal. Similarly, some claim it does not exist, while others maintain that it does. Some believe it has a single form, others that it is twofold, and still others that it is a complex mixture. Moreover, some consider it to be one, others distinct, and yet others perceive it as a multitude.
मन्यन्ते ब्राह्मणा एवं प्राज्ञास्तत्त्वार्थदर्शिनः ।
जटाजिनधराश्चान्ये मुण्डाः केचिदसंवृताः ॥१७॥
जटाजिनधराश्चान्ये मुण्डाः केचिदसंवृताः ॥१७॥
17. manyante brāhmaṇā evaṁ prājñāstattvārthadarśinaḥ ,
jaṭājinadharāścānye muṇḍāḥ kecidasaṁvṛtāḥ.
jaṭājinadharāścānye muṇḍāḥ kecidasaṁvṛtāḥ.
17.
manyante brāhmaṇāḥ evaṃ prājñāḥ tattvārthadarśinaḥ
jaṭājina dharāḥ ca anye muṇḍāḥ kecit asaṃvṛtāḥ
jaṭājina dharāḥ ca anye muṇḍāḥ kecit asaṃvṛtāḥ
17.
prājñāḥ tattvārthadarśinaḥ brāhmaṇāḥ evaṃ manyante ca
anye jaṭājinadharāḥ kecit muṇḍāḥ (kecit) asaṃvṛtāḥ
anye jaṭājinadharāḥ kecit muṇḍāḥ (kecit) asaṃvṛtāḥ
17.
Thus, wise brahmins (brāhmaṇa), who are seers of the true meaning of reality, conceive of things. While others wear matted hair and deerskins, some are shaven-headed, and some remain completely uncovered.
अस्नानं केचिदिच्छन्ति स्नानमित्यपि चापरे ।
आहारं केचिदिच्छन्ति केचिच्चानशने रताः ॥१८॥
आहारं केचिदिच्छन्ति केचिच्चानशने रताः ॥१८॥
18. asnānaṁ kecidicchanti snānamityapi cāpare ,
āhāraṁ kecidicchanti keciccānaśane ratāḥ.
āhāraṁ kecidicchanti keciccānaśane ratāḥ.
18.
asnānaṃ kecit icchanti snānam iti api ca apare
āhāraṃ kecit icchanti kecit ca anaśane ratāḥ
āhāraṃ kecit icchanti kecit ca anaśane ratāḥ
18.
kecit asnānam icchanti api ca apare snānam iti
kecit āhāraṃ icchanti ca kecit anaśane ratāḥ
kecit āhāraṃ icchanti ca kecit anaśane ratāḥ
18.
Some prefer not bathing, while others favor bathing. Similarly, some prefer consuming food, while others are devoted to fasting.
कर्म केचित्प्रशंसन्ति प्रशान्तिमपि चापरे ।
देशकालावुभौ केचिन्नैतदस्तीति चापरे ।
केचिन्मोक्षं प्रशंसन्ति केचिद्भोगान्पृथग्विधान् ॥१९॥
देशकालावुभौ केचिन्नैतदस्तीति चापरे ।
केचिन्मोक्षं प्रशंसन्ति केचिद्भोगान्पृथग्विधान् ॥१९॥
19. karma kecitpraśaṁsanti praśāntimapi cāpare ,
deśakālāvubhau kecinnaitadastīti cāpare ,
kecinmokṣaṁ praśaṁsanti kecidbhogānpṛthagvidhān.
deśakālāvubhau kecinnaitadastīti cāpare ,
kecinmokṣaṁ praśaṁsanti kecidbhogānpṛthagvidhān.
19.
karma kecit praśaṃsanti praśāntim api
ca apare deśakālau ubhau kecit na
etat asti iti ca apare kecit mokṣaṃ
praśaṃsanti kecit bhogān pṛthagvidhān
ca apare deśakālau ubhau kecit na
etat asti iti ca apare kecit mokṣaṃ
praśaṃsanti kecit bhogān pṛthagvidhān
19.
kecit karma praśaṃsanti api ca apare
praśāntim kecit deśakālau ubhau ca
apare na etat asti iti kecit mokṣaṃ
praśaṃsanti ca kecit pṛthagvidhān bhogān
praśāntim kecit deśakālau ubhau ca
apare na etat asti iti kecit mokṣaṃ
praśaṃsanti ca kecit pṛthagvidhān bhogān
19.
Some commend action (karma), while others praise tranquility. Some consider both place and time (important), while others assert that such things do not exist. Some extol final liberation (mokṣa), while others praise various kinds of worldly enjoyments.
धनानि केचिदिच्छन्ति निर्धनत्वं तथापरे ।
उपास्यसाधनं त्वेके नैतदस्तीति चापरे ॥२०॥
उपास्यसाधनं त्वेके नैतदस्तीति चापरे ॥२०॥
20. dhanāni kecidicchanti nirdhanatvaṁ tathāpare ,
upāsyasādhanaṁ tveke naitadastīti cāpare.
upāsyasādhanaṁ tveke naitadastīti cāpare.
20.
dhanāni kecit icchanti nirdhanatvam tathā apare
| upāsyasādhanam tu eke na etat asti iti ca apare
| upāsyasādhanam tu eke na etat asti iti ca apare
20.
kecit dhanāni icchanti tathā apare nirdhanatvam
tu eke upāsyasādhanam ca apare na etat asti iti
tu eke upāsyasādhanam ca apare na etat asti iti
20.
Some people desire wealth, while others desire poverty. Still, some aspire to the means for meditation or worship. And yet others believe, "This (means) does not exist."
अहिंसानिरताश्चान्ये केचिद्धिंसापरायणाः ।
पुण्येन यशसेत्येके नैतदस्तीति चापरे ॥२१॥
पुण्येन यशसेत्येके नैतदस्तीति चापरे ॥२१॥
21. ahiṁsāniratāścānye keciddhiṁsāparāyaṇāḥ ,
puṇyena yaśasetyeke naitadastīti cāpare.
puṇyena yaśasetyeke naitadastīti cāpare.
21.
ahiṃsāniratāḥ ca anye kecit hiṃsāparāyaṇāḥ |
puṇyena yaśasā iti eke na etat asti iti ca apare
puṇyena yaśasā iti eke na etat asti iti ca apare
21.
ca anye ahiṃsāniratāḥ kecit hiṃsāparāyaṇāḥ eke
puṇyena yaśasā iti ca apare na etat asti iti
puṇyena yaśasā iti ca apare na etat asti iti
21.
And others are devoted to non-violence, while some are intent on violence. Some believe it is for merit (puṇya) or fame, and yet others think, "This (purpose or result) does not exist."
सद्भावनिरताश्चान्ये केचित्संशयिते स्थिताः ।
दुःखादन्ये सुखादन्ये ध्यानमित्यपरे स्थिताः ॥२२॥
दुःखादन्ये सुखादन्ये ध्यानमित्यपरे स्थिताः ॥२२॥
22. sadbhāvaniratāścānye kecitsaṁśayite sthitāḥ ,
duḥkhādanye sukhādanye dhyānamityapare sthitāḥ.
duḥkhādanye sukhādanye dhyānamityapare sthitāḥ.
22.
sadbhāvaniratāḥ ca anye kecit saṃśayite sthitāḥ |
duḥkhāt anye sukhāt anye dhyānam iti apare sthitāḥ
duḥkhāt anye sukhāt anye dhyānam iti apare sthitāḥ
22.
ca anye sadbhāvaniratāḥ kecit saṃśayite sthitāḥ anye duḥkhāt
(sthitāḥ) anye sukhāt (sthitāḥ) apare dhyānam iti (sthitāḥ)
(sthitāḥ) anye sukhāt (sthitāḥ) apare dhyānam iti (sthitāḥ)
22.
And others are devoted to good intentions or reality, while some remain in doubt. Some people engage in (meditation) due to suffering, others due to happiness. Still others remain thinking, "This is (dhyāna)."
यज्ञमित्यपरे धीराः प्रदानमिति चापरे ।
सर्वमेके प्रशंसन्ति न सर्वमिति चापरे ॥२३॥
सर्वमेके प्रशंसन्ति न सर्वमिति चापरे ॥२३॥
23. yajñamityapare dhīrāḥ pradānamiti cāpare ,
sarvameke praśaṁsanti na sarvamiti cāpare.
sarvameke praśaṁsanti na sarvamiti cāpare.
23.
yajñam iti apare dhīrāḥ pradānam iti ca apare
| sarvam eke praśaṃsanti na sarvam iti ca apare
| sarvam eke praśaṃsanti na sarvam iti ca apare
23.
apare dhīrāḥ yajñam iti ca apare pradānam iti
eke sarvam praśaṃsanti ca apare na sarvam iti
eke sarvam praśaṃsanti ca apare na sarvam iti
23.
Other wise individuals consider it a Vedic ritual (yajña), and still others consider it an offering. Some praise everything, while others believe, "Not everything (is worthy of praise)."
तपस्त्वन्ये प्रशंसन्ति स्वाध्यायमपरे जनाः ।
ज्ञानं संन्यासमित्येके स्वभावं भूतचिन्तकाः ॥२४॥
ज्ञानं संन्यासमित्येके स्वभावं भूतचिन्तकाः ॥२४॥
24. tapastvanye praśaṁsanti svādhyāyamapare janāḥ ,
jñānaṁ saṁnyāsamityeke svabhāvaṁ bhūtacintakāḥ.
jñānaṁ saṁnyāsamityeke svabhāvaṁ bhūtacintakāḥ.
24.
tapas tu anye praśaṃsanti svādhyāyam apare janāḥ
jñānam saṃnyāsam iti eke svabhāvam bhūtacintakāḥ
jñānam saṃnyāsam iti eke svabhāvam bhūtacintakāḥ
24.
anye janāḥ tu tapas praśaṃsanti
apare svādhyāyam (praśaṃsanti) eke
jñānam saṃnyāsam iti (praśaṃsanti)
bhūtacintakāḥ svabhāvam (praśaṃsanti)
apare svādhyāyam (praśaṃsanti) eke
jñānam saṃnyāsam iti (praśaṃsanti)
bhūtacintakāḥ svabhāvam (praśaṃsanti)
24.
Some people praise austerity (tapas), others praise self-study. Still others consider knowledge and renunciation to be supreme, while those who contemplate the nature of beings speak of intrinsic nature (svabhāva).
एवं व्युत्थापिते धर्मे बहुधा विप्रधावति ।
निश्चयं नाधिगच्छामः संमूढाः सुरसत्तम ॥२५॥
निश्चयं नाधिगच्छामः संमूढाः सुरसत्तम ॥२५॥
25. evaṁ vyutthāpite dharme bahudhā vipradhāvati ,
niścayaṁ nādhigacchāmaḥ saṁmūḍhāḥ surasattama.
niścayaṁ nādhigacchāmaḥ saṁmūḍhāḥ surasattama.
25.
evam vyutthāpite dharme bahudhā vipradhāvāti
niścayam na adhigacchāmaḥ saṃmūḍhāḥ surasattama
niścayam na adhigacchāmaḥ saṃmūḍhāḥ surasattama
25.
surasattama,
evam dharme bahudhā vyutthāpite (sati),
(saḥ) vipradhāvāti saṃmūḍhāḥ (vayam) niścayam na adhigacchāmaḥ
evam dharme bahudhā vyutthāpite (sati),
(saḥ) vipradhāvāti saṃmūḍhāḥ (vayam) niścayam na adhigacchāmaḥ
25.
When the natural law (dharma) is thus proclaimed in many ways, it becomes confused and widespread. We, being completely bewildered, do not attain a clear conclusion, O best among the gods.
इदं श्रेय इदं श्रेय इत्येवं प्रस्थितो जनः ।
यो हि यस्मिन्रतो धर्मे स तं पूजयते सदा ॥२६॥
यो हि यस्मिन्रतो धर्मे स तं पूजयते सदा ॥२६॥
26. idaṁ śreya idaṁ śreya ityevaṁ prasthito janaḥ ,
yo hi yasminrato dharme sa taṁ pūjayate sadā.
yo hi yasminrato dharme sa taṁ pūjayate sadā.
26.
idam śreyaḥ idam śreyaḥ iti evam prasthitaḥ janaḥ
yaḥ hi yasmin rataḥ dharme saḥ tam pūjayate sadā
yaḥ hi yasmin rataḥ dharme saḥ tam pūjayate sadā
26.
janaḥ idam śreyaḥ idam śreyaḥ iti evam prasthitaḥ hi yaḥ yasmin dharme rataḥ (asti),
saḥ tam sadā pūjayate
saḥ tam sadā pūjayate
26.
People proceed in this manner, saying 'This is superior, this is superior!' Indeed, whichever natural law (dharma) a person is devoted to, he always reveres that.
तत्र नो विहता प्रज्ञा मनश्च बहुलीकृतम् ।
एतदाख्यातुमिच्छामः श्रेयः किमिति सत्तम ॥२७॥
एतदाख्यातुमिच्छामः श्रेयः किमिति सत्तम ॥२७॥
27. tatra no vihatā prajñā manaśca bahulīkṛtam ,
etadākhyātumicchāmaḥ śreyaḥ kimiti sattama.
etadākhyātumicchāmaḥ śreyaḥ kimiti sattama.
27.
tatra naḥ vihatā prajñā manaḥ ca bahulīkṛtam
etat ākhyātum icchāmaḥ śreyaḥ kim iti sattama
etat ākhyātum icchāmaḥ śreyaḥ kim iti sattama
27.
sattama,
tatra naḥ prajñā vihatā (asti),
ca manaḥ bahulīkṛtam (asti) (vayam) etat kim śreyaḥ iti ākhyātum icchāmaḥ
tatra naḥ prajñā vihatā (asti),
ca manaḥ bahulīkṛtam (asti) (vayam) etat kim śreyaḥ iti ākhyātum icchāmaḥ
27.
Because of this, our wisdom is impaired, and our minds are greatly confused. We wish to know this: What, O best one, is truly superior?
अतः परं च यद्गुह्यं तद्भवान्वक्तुमर्हति ।
सत्त्वक्षेत्रज्ञयोश्चैव संबन्धः केन हेतुना ॥२८॥
सत्त्वक्षेत्रज्ञयोश्चैव संबन्धः केन हेतुना ॥२८॥
28. ataḥ paraṁ ca yadguhyaṁ tadbhavānvaktumarhati ,
sattvakṣetrajñayoścaiva saṁbandhaḥ kena hetunā.
sattvakṣetrajñayoścaiva saṁbandhaḥ kena hetunā.
28.
ataḥ param ca yat guhyam tat bhavān vaktum arhati
sattva-kṣetrajñayoḥ ca eva sambandhaḥ kena hetunā
sattva-kṣetrajñayoḥ ca eva sambandhaḥ kena hetunā
28.
bhavān ataḥ param ca yat guhyam tat vaktum arhati
ca eva sattva-kṣetrajñayoḥ sambandhaḥ kena hetunā
ca eva sattva-kṣetrajñayoḥ sambandhaḥ kena hetunā
28.
And furthermore, you are capable of explaining whatever profound secret remains. What is the relationship between the mind (sattva) and the knower of the field (kṣetrajña), and by what cause does it arise?
एवमुक्तः स तैर्विप्रैर्भगवाँल्लोकभावनः ।
तेभ्यः शशंस धर्मात्मा याथातथ्येन बुद्धिमान् ॥२९॥
तेभ्यः शशंस धर्मात्मा याथातथ्येन बुद्धिमान् ॥२९॥
29. evamuktaḥ sa tairviprairbhagavāँllokabhāvanaḥ ,
tebhyaḥ śaśaṁsa dharmātmā yāthātathyena buddhimān.
tebhyaḥ śaśaṁsa dharmātmā yāthātathyena buddhimān.
29.
evam uktaḥ saḥ taiḥ vipraiḥ bhagavān loka-bhāvanaḥ
tebhyaḥ śaśaṃsa dharma-ātmā yāthātathyena buddhimān
tebhyaḥ śaśaṃsa dharma-ātmā yāthātathyena buddhimān
29.
taiḥ vipraiḥ evam uktaḥ saḥ bhagavān loka-bhāvanaḥ
dharma-ātmā buddhimān tebhyaḥ yāthātathyena śaśaṃsa
dharma-ātmā buddhimān tebhyaḥ yāthātathyena śaśaṃsa
29.
Thus addressed by those Brahmins, the glorious Lord, sustainer of the worlds, whose nature was righteousness (dharma), and who was wise, explained to them truly, in accordance with reality.
Links to all chapters:
ādi parva
Chapter 1
Chapter 2
Chapter 3
Chapter 4
Chapter 5
Chapter 6
Chapter 7
Chapter 8
Chapter 9
Chapter 10
Chapter 11
Chapter 12
Chapter 13
Chapter 14
Chapter 15
Chapter 16
Chapter 17
Chapter 18
Chapter 19
Chapter 20
Chapter 21
Chapter 22
Chapter 23
Chapter 24
Chapter 25
Chapter 26
Chapter 27
Chapter 28
Chapter 29
Chapter 30
Chapter 31
Chapter 32
Chapter 33
Chapter 34
Chapter 35
Chapter 36
Chapter 37
Chapter 38
Chapter 39
Chapter 40
Chapter 41
Chapter 42
Chapter 43
Chapter 44
Chapter 45
Chapter 46
Chapter 47
Chapter 48
Chapter 49
Chapter 50
Chapter 51
Chapter 52
Chapter 53
Chapter 54
Chapter 55
Chapter 56
Chapter 57
Chapter 58
Chapter 59
Chapter 60
Chapter 61
Chapter 62
Chapter 63
Chapter 64
Chapter 65
Chapter 66
Chapter 67
Chapter 68
Chapter 69
Chapter 70
Chapter 71
Chapter 72
Chapter 73
Chapter 74
Chapter 75
Chapter 76
Chapter 77
Chapter 78
Chapter 79
Chapter 80
Chapter 81
Chapter 82
Chapter 83
Chapter 84
Chapter 85
Chapter 86
Chapter 87
Chapter 88
Chapter 89
Chapter 90
Chapter 91
Chapter 92
Chapter 93
Chapter 94
Chapter 95
Chapter 96
Chapter 97
Chapter 98
Chapter 99
Chapter 100
Chapter 101
Chapter 102
Chapter 103
Chapter 104
Chapter 105
Chapter 106
Chapter 107
Chapter 108
Chapter 109
Chapter 110
Chapter 111
Chapter 112
Chapter 113
Chapter 114
Chapter 115
Chapter 116
Chapter 117
Chapter 118
Chapter 119
Chapter 120
Chapter 121
Chapter 122
Chapter 123
Chapter 124
Chapter 125
Chapter 126
Chapter 127
Chapter 128
Chapter 129
Chapter 130
Chapter 131
Chapter 132
Chapter 133
Chapter 134
Chapter 135
Chapter 136
Chapter 137
Chapter 138
Chapter 139
Chapter 140
Chapter 141
Chapter 142
Chapter 143
Chapter 144
Chapter 145
Chapter 146
Chapter 147
Chapter 148
Chapter 149
Chapter 150
Chapter 151
Chapter 152
Chapter 153
Chapter 154
Chapter 155
Chapter 156
Chapter 157
Chapter 158
Chapter 159
Chapter 160
Chapter 161
Chapter 162
Chapter 163
Chapter 164
Chapter 165
Chapter 166
Chapter 167
Chapter 168
Chapter 169
Chapter 170
Chapter 171
Chapter 172
Chapter 173
Chapter 174
Chapter 175
Chapter 176
Chapter 177
Chapter 178
Chapter 179
Chapter 180
Chapter 181
Chapter 182
Chapter 183
Chapter 184
Chapter 185
Chapter 186
Chapter 187
Chapter 188
Chapter 189
Chapter 190
Chapter 191
Chapter 192
Chapter 193
Chapter 194
Chapter 195
Chapter 196
Chapter 197
Chapter 198
Chapter 199
Chapter 200
Chapter 201
Chapter 202
Chapter 203
Chapter 204
Chapter 205
Chapter 206
Chapter 207
Chapter 208
Chapter 209
Chapter 210
Chapter 211
Chapter 212
Chapter 213
Chapter 214
Chapter 215
Chapter 216
Chapter 217
Chapter 218
Chapter 219
Chapter 220
Chapter 221
Chapter 222
Chapter 223
Chapter 224
Chapter 225
sabhā parva
Chapter 1
Chapter 2
Chapter 3
Chapter 4
Chapter 5
Chapter 6
Chapter 7
Chapter 8
Chapter 9
Chapter 10
Chapter 11
Chapter 12
Chapter 13
Chapter 14
Chapter 15
Chapter 16
Chapter 17
Chapter 18
Chapter 19
Chapter 20
Chapter 21
Chapter 22
Chapter 23
Chapter 24
Chapter 25
Chapter 26
Chapter 27
Chapter 28
Chapter 29
Chapter 30
Chapter 31
Chapter 32
Chapter 33
Chapter 34
Chapter 35
Chapter 36
Chapter 37
Chapter 38
Chapter 39
Chapter 40
Chapter 41
Chapter 42
Chapter 43
Chapter 44
Chapter 45
Chapter 46
Chapter 47
Chapter 48
Chapter 49
Chapter 50
Chapter 51
Chapter 52
Chapter 53
Chapter 54
Chapter 55
Chapter 56
Chapter 57
Chapter 58
Chapter 59
Chapter 60
Chapter 61
Chapter 62
Chapter 63
Chapter 64
Chapter 65
Chapter 66
Chapter 67
Chapter 68
Chapter 69
Chapter 70
Chapter 71
Chapter 72
vana parva
Chapter 1
Chapter 2
Chapter 3
Chapter 4
Chapter 5
Chapter 6
Chapter 7
Chapter 8
Chapter 9
Chapter 10
Chapter 11
Chapter 12
Chapter 13
Chapter 14
Chapter 15
Chapter 16
Chapter 17
Chapter 18
Chapter 19
Chapter 20
Chapter 21
Chapter 22
Chapter 23
Chapter 24
Chapter 25
Chapter 26
Chapter 27
Chapter 28
Chapter 29
Chapter 30
Chapter 31
Chapter 32
Chapter 33
Chapter 34
Chapter 35
Chapter 36
Chapter 37
Chapter 38
Chapter 39
Chapter 40
Chapter 41
Chapter 42
Chapter 43
Chapter 44
Chapter 45
Chapter 46
Chapter 47
Chapter 48
Chapter 49
Chapter 50
Chapter 51
Chapter 52
Chapter 53
Chapter 54
Chapter 55
Chapter 56
Chapter 57
Chapter 58
Chapter 59
Chapter 60
Chapter 61
Chapter 62
Chapter 63
Chapter 64
Chapter 65
Chapter 66
Chapter 67
Chapter 68
Chapter 69
Chapter 70
Chapter 71
Chapter 72
Chapter 73
Chapter 74
Chapter 75
Chapter 76
Chapter 77
Chapter 78
Chapter 79
Chapter 80
Chapter 81
Chapter 82
Chapter 83
Chapter 84
Chapter 85
Chapter 86
Chapter 87
Chapter 88
Chapter 89
Chapter 90
Chapter 91
Chapter 92
Chapter 93
Chapter 94
Chapter 95
Chapter 96
Chapter 97
Chapter 98
Chapter 99
Chapter 100
Chapter 101
Chapter 102
Chapter 103
Chapter 104
Chapter 105
Chapter 106
Chapter 107
Chapter 108
Chapter 109
Chapter 110
Chapter 111
Chapter 112
Chapter 113
Chapter 114
Chapter 115
Chapter 116
Chapter 117
Chapter 118
Chapter 119
Chapter 120
Chapter 121
Chapter 122
Chapter 123
Chapter 124
Chapter 125
Chapter 126
Chapter 127
Chapter 128
Chapter 129
Chapter 130
Chapter 131
Chapter 132
Chapter 133
Chapter 134
Chapter 135
Chapter 136
Chapter 137
Chapter 138
Chapter 139
Chapter 140
Chapter 141
Chapter 142
Chapter 143
Chapter 144
Chapter 145
Chapter 146
Chapter 147
Chapter 148
Chapter 149
Chapter 150
Chapter 151
Chapter 152
Chapter 153
Chapter 154
Chapter 155
Chapter 156
Chapter 157
Chapter 158
Chapter 159
Chapter 160
Chapter 161
Chapter 162
Chapter 163
Chapter 164
Chapter 165
Chapter 166
Chapter 167
Chapter 168
Chapter 169
Chapter 170
Chapter 171
Chapter 172
Chapter 173
Chapter 174
Chapter 175
Chapter 176
Chapter 177
Chapter 178
Chapter 179
Chapter 180
Chapter 181
Chapter 182
Chapter 183
Chapter 184
Chapter 185
Chapter 186
Chapter 187
Chapter 188
Chapter 189
Chapter 190
Chapter 191
Chapter 192
Chapter 193
Chapter 194
Chapter 195
Chapter 196
Chapter 197
Chapter 198
Chapter 199
Chapter 200
Chapter 201
Chapter 202
Chapter 203
Chapter 204
Chapter 205
Chapter 206
Chapter 207
Chapter 208
Chapter 209
Chapter 210
Chapter 211
Chapter 212
Chapter 213
Chapter 214
Chapter 215
Chapter 216
Chapter 217
Chapter 218
Chapter 219
Chapter 220
Chapter 221
Chapter 222
Chapter 223
Chapter 224
Chapter 225
Chapter 226
Chapter 227
Chapter 228
Chapter 229
Chapter 230
Chapter 231
Chapter 232
Chapter 233
Chapter 234
Chapter 235
Chapter 236
Chapter 237
Chapter 238
Chapter 239
Chapter 240
Chapter 241
Chapter 242
Chapter 243
Chapter 244
Chapter 245
Chapter 246
Chapter 247
Chapter 248
Chapter 249
Chapter 250
Chapter 251
Chapter 252
Chapter 253
Chapter 254
Chapter 255
Chapter 256
Chapter 257
Chapter 258
Chapter 259
Chapter 260
Chapter 261
Chapter 262
Chapter 263
Chapter 264
Chapter 265
Chapter 266
Chapter 267
Chapter 268
Chapter 269
Chapter 270
Chapter 271
Chapter 272
Chapter 273
Chapter 274
Chapter 275
Chapter 276
Chapter 277
Chapter 278
Chapter 279
Chapter 280
Chapter 281
Chapter 282
Chapter 283
Chapter 284
Chapter 285
Chapter 286
Chapter 287
Chapter 288
Chapter 289
Chapter 290
Chapter 291
Chapter 292
Chapter 293
Chapter 294
Chapter 295
Chapter 296
Chapter 297
Chapter 298
Chapter 299
virāṭa parva
Chapter 1
Chapter 2
Chapter 3
Chapter 4
Chapter 5
Chapter 6
Chapter 7
Chapter 8
Chapter 9
Chapter 10
Chapter 11
Chapter 12
Chapter 13
Chapter 14
Chapter 15
Chapter 16
Chapter 17
Chapter 18
Chapter 19
Chapter 20
Chapter 21
Chapter 22
Chapter 23
Chapter 24
Chapter 25
Chapter 26
Chapter 27
Chapter 28
Chapter 29
Chapter 30
Chapter 31
Chapter 32
Chapter 33
Chapter 34
Chapter 35
Chapter 36
Chapter 37
Chapter 38
Chapter 39
Chapter 40
Chapter 41
Chapter 42
Chapter 43
Chapter 44
Chapter 45
Chapter 46
Chapter 47
Chapter 48
Chapter 49
Chapter 50
Chapter 51
Chapter 52
Chapter 53
Chapter 54
Chapter 55
Chapter 56
Chapter 57
Chapter 58
Chapter 59
Chapter 60
Chapter 61
Chapter 62
Chapter 63
Chapter 64
Chapter 65
Chapter 66
Chapter 67
udyoga parva
Chapter 1
Chapter 2
Chapter 3
Chapter 4
Chapter 5
Chapter 6
Chapter 7
Chapter 8
Chapter 9
Chapter 10
Chapter 11
Chapter 12
Chapter 13
Chapter 14
Chapter 15
Chapter 16
Chapter 17
Chapter 18
Chapter 19
Chapter 20
Chapter 21
Chapter 22
Chapter 23
Chapter 24
Chapter 25
Chapter 26
Chapter 27
Chapter 28
Chapter 29
Chapter 30
Chapter 31
Chapter 32
Chapter 33
Chapter 34
Chapter 35
Chapter 36
Chapter 37
Chapter 38
Chapter 39
Chapter 40
Chapter 41
Chapter 42
Chapter 43
Chapter 44
Chapter 45
Chapter 46
Chapter 47
Chapter 48
Chapter 49
Chapter 50
Chapter 51
Chapter 52
Chapter 53
Chapter 54
Chapter 55
Chapter 56
Chapter 57
Chapter 58
Chapter 59
Chapter 60
Chapter 61
Chapter 62
Chapter 63
Chapter 64
Chapter 65
Chapter 66
Chapter 67
Chapter 68
Chapter 69
Chapter 70
Chapter 71
Chapter 72
Chapter 73
Chapter 74
Chapter 75
Chapter 76
Chapter 77
Chapter 78
Chapter 79
Chapter 80
Chapter 81
Chapter 82
Chapter 83
Chapter 84
Chapter 85
Chapter 86
Chapter 87
Chapter 88
Chapter 89
Chapter 90
Chapter 91
Chapter 92
Chapter 93
Chapter 94
Chapter 95
Chapter 96
Chapter 97
Chapter 98
Chapter 99
Chapter 100
Chapter 101
Chapter 102
Chapter 103
Chapter 104
Chapter 105
Chapter 106
Chapter 107
Chapter 108
Chapter 109
Chapter 110
Chapter 111
Chapter 112
Chapter 113
Chapter 114
Chapter 115
Chapter 116
Chapter 117
Chapter 118
Chapter 119
Chapter 120
Chapter 121
Chapter 122
Chapter 123
Chapter 124
Chapter 125
Chapter 126
Chapter 127
Chapter 128
Chapter 129
Chapter 130
Chapter 131
Chapter 132
Chapter 133
Chapter 134
Chapter 135
Chapter 136
Chapter 137
Chapter 138
Chapter 139
Chapter 140
Chapter 141
Chapter 142
Chapter 143
Chapter 144
Chapter 145
Chapter 146
Chapter 147
Chapter 148
Chapter 149
Chapter 150
Chapter 151
Chapter 152
Chapter 153
Chapter 154
Chapter 155
Chapter 156
Chapter 157
Chapter 158
Chapter 159
Chapter 160
Chapter 161
Chapter 162
Chapter 163
Chapter 164
Chapter 165
Chapter 166
Chapter 167
Chapter 168
Chapter 169
Chapter 170
Chapter 171
Chapter 172
Chapter 173
Chapter 174
Chapter 175
Chapter 176
Chapter 177
Chapter 178
Chapter 179
Chapter 180
Chapter 181
Chapter 182
Chapter 183
Chapter 184
Chapter 185
Chapter 186
Chapter 187
Chapter 188
Chapter 189
Chapter 190
Chapter 191
Chapter 192
Chapter 193
Chapter 194
Chapter 195
Chapter 196
Chapter 197
bhīṣma parva
Chapter 1
Chapter 2
Chapter 3
Chapter 4
Chapter 5
Chapter 6
Chapter 7
Chapter 8
Chapter 9
Chapter 10
Chapter 11
Chapter 12
Chapter 13
Chapter 14
Chapter 15
Chapter 16
Chapter 17
Chapter 18
Chapter 19
Chapter 20
Chapter 21
Chapter 22
Chapter 23
Chapter 24
Chapter 25
Chapter 26
Chapter 27
Chapter 28
Chapter 29
Chapter 30
Chapter 31
Chapter 32
Chapter 33
Chapter 34
Chapter 35
Chapter 36
Chapter 37
Chapter 38
Chapter 39
Chapter 40
Chapter 41
Chapter 42
Chapter 43
Chapter 44
Chapter 45
Chapter 46
Chapter 47
Chapter 48
Chapter 49
Chapter 50
Chapter 51
Chapter 52
Chapter 53
Chapter 54
Chapter 55
Chapter 56
Chapter 57
Chapter 58
Chapter 59
Chapter 60
Chapter 61
Chapter 62
Chapter 63
Chapter 64
Chapter 65
Chapter 66
Chapter 67
Chapter 68
Chapter 69
Chapter 70
Chapter 71
Chapter 72
Chapter 73
Chapter 74
Chapter 75
Chapter 76
Chapter 77
Chapter 78
Chapter 79
Chapter 80
Chapter 81
Chapter 82
Chapter 83
Chapter 84
Chapter 85
Chapter 86
Chapter 87
Chapter 88
Chapter 89
Chapter 90
Chapter 91
Chapter 92
Chapter 93
Chapter 94
Chapter 95
Chapter 96
Chapter 97
Chapter 98
Chapter 99
Chapter 100
Chapter 101
Chapter 102
Chapter 103
Chapter 104
Chapter 105
Chapter 106
Chapter 107
Chapter 108
Chapter 109
Chapter 110
Chapter 111
Chapter 112
Chapter 113
Chapter 114
Chapter 115
Chapter 116
Chapter 117
droṇa parva
Chapter 1
Chapter 2
Chapter 3
Chapter 4
Chapter 5
Chapter 6
Chapter 7
Chapter 8
Chapter 9
Chapter 10
Chapter 11
Chapter 12
Chapter 13
Chapter 14
Chapter 15
Chapter 16
Chapter 17
Chapter 18
Chapter 19
Chapter 20
Chapter 21
Chapter 22
Chapter 23
Chapter 24
Chapter 25
Chapter 26
Chapter 27
Chapter 28
Chapter 29
Chapter 30
Chapter 31
Chapter 32
Chapter 33
Chapter 34
Chapter 35
Chapter 36
Chapter 37
Chapter 38
Chapter 39
Chapter 40
Chapter 41
Chapter 42
Chapter 43
Chapter 44
Chapter 45
Chapter 46
Chapter 47
Chapter 48
Chapter 49
Chapter 50
Chapter 51
Chapter 52
Chapter 53
Chapter 54
Chapter 55
Chapter 56
Chapter 57
Chapter 58
Chapter 59
Chapter 60
Chapter 61
Chapter 62
Chapter 63
Chapter 64
Chapter 65
Chapter 66
Chapter 67
Chapter 68
Chapter 69
Chapter 70
Chapter 71
Chapter 72
Chapter 73
Chapter 74
Chapter 75
Chapter 76
Chapter 77
Chapter 78
Chapter 79
Chapter 80
Chapter 81
Chapter 82
Chapter 83
Chapter 84
Chapter 85
Chapter 86
Chapter 87
Chapter 88
Chapter 89
Chapter 90
Chapter 91
Chapter 92
Chapter 93
Chapter 94
Chapter 95
Chapter 96
Chapter 97
Chapter 98
Chapter 99
Chapter 100
Chapter 101
Chapter 102
Chapter 103
Chapter 104
Chapter 105
Chapter 106
Chapter 107
Chapter 108
Chapter 109
Chapter 110
Chapter 111
Chapter 112
Chapter 113
Chapter 114
Chapter 115
Chapter 116
Chapter 117
Chapter 118
Chapter 119
Chapter 120
Chapter 121
Chapter 122
Chapter 123
Chapter 124
Chapter 125
Chapter 126
Chapter 127
Chapter 128
Chapter 129
Chapter 130
Chapter 131
Chapter 132
Chapter 133
Chapter 134
Chapter 135
Chapter 136
Chapter 137
Chapter 138
Chapter 139
Chapter 140
Chapter 141
Chapter 142
Chapter 143
Chapter 144
Chapter 145
Chapter 146
Chapter 147
Chapter 148
Chapter 149
Chapter 150
Chapter 151
Chapter 152
Chapter 153
Chapter 154
Chapter 155
Chapter 156
Chapter 157
Chapter 158
Chapter 159
Chapter 160
Chapter 161
Chapter 162
Chapter 163
Chapter 164
Chapter 165
Chapter 166
Chapter 167
Chapter 168
Chapter 169
Chapter 170
Chapter 171
Chapter 172
Chapter 173
karṇa parva
Chapter 1
Chapter 2
Chapter 3
Chapter 4
Chapter 5
Chapter 6
Chapter 7
Chapter 8
Chapter 9
Chapter 10
Chapter 11
Chapter 12
Chapter 13
Chapter 14
Chapter 15
Chapter 16
Chapter 17
Chapter 18
Chapter 19
Chapter 20
Chapter 21
Chapter 22
Chapter 23
Chapter 24
Chapter 25
Chapter 26
Chapter 27
Chapter 28
Chapter 29
Chapter 30
Chapter 31
Chapter 32
Chapter 33
Chapter 34
Chapter 35
Chapter 36
Chapter 37
Chapter 38
Chapter 39
Chapter 40
Chapter 41
Chapter 42
Chapter 43
Chapter 44
Chapter 45
Chapter 46
Chapter 47
Chapter 48
Chapter 49
Chapter 50
Chapter 51
Chapter 52
Chapter 53
Chapter 54
Chapter 55
Chapter 56
Chapter 57
Chapter 58
Chapter 59
Chapter 60
Chapter 61
Chapter 62
Chapter 63
Chapter 64
Chapter 65
Chapter 66
Chapter 67
Chapter 68
Chapter 69
śalya parva
Chapter 1
Chapter 2
Chapter 3
Chapter 4
Chapter 5
Chapter 6
Chapter 7
Chapter 8
Chapter 9
Chapter 10
Chapter 11
Chapter 12
Chapter 13
Chapter 14
Chapter 15
Chapter 16
Chapter 17
Chapter 18
Chapter 19
Chapter 20
Chapter 21
Chapter 22
Chapter 23
Chapter 24
Chapter 25
Chapter 26
Chapter 27
Chapter 28
Chapter 29
Chapter 30
Chapter 31
Chapter 32
Chapter 33
Chapter 34
Chapter 35
Chapter 36
Chapter 37
Chapter 38
Chapter 39
Chapter 40
Chapter 41
Chapter 42
Chapter 43
Chapter 44
Chapter 45
Chapter 46
Chapter 47
Chapter 48
Chapter 49
Chapter 50
Chapter 51
Chapter 52
Chapter 53
Chapter 54
Chapter 55
Chapter 56
Chapter 57
Chapter 58
Chapter 59
Chapter 60
Chapter 61
Chapter 62
Chapter 63
Chapter 64
sauptika parva
strī parva
śānti parva
Chapter 1
Chapter 2
Chapter 3
Chapter 4
Chapter 5
Chapter 6
Chapter 7
Chapter 8
Chapter 9
Chapter 10
Chapter 11
Chapter 12
Chapter 13
Chapter 14
Chapter 15
Chapter 16
Chapter 17
Chapter 18
Chapter 19
Chapter 20
Chapter 21
Chapter 22
Chapter 23
Chapter 24
Chapter 25
Chapter 26
Chapter 27
Chapter 28
Chapter 29
Chapter 30
Chapter 31
Chapter 32
Chapter 33
Chapter 34
Chapter 35
Chapter 36
Chapter 37
Chapter 38
Chapter 39
Chapter 40
Chapter 41
Chapter 42
Chapter 43
Chapter 44
Chapter 45
Chapter 46
Chapter 47
Chapter 48
Chapter 49
Chapter 50
Chapter 51
Chapter 52
Chapter 53
Chapter 54
Chapter 55
Chapter 56
Chapter 57
Chapter 58
Chapter 59
Chapter 60
Chapter 61
Chapter 62
Chapter 63
Chapter 64
Chapter 65
Chapter 66
Chapter 67
Chapter 68
Chapter 69
Chapter 70
Chapter 71
Chapter 72
Chapter 73
Chapter 74
Chapter 75
Chapter 76
Chapter 77
Chapter 78
Chapter 79
Chapter 80
Chapter 81
Chapter 82
Chapter 83
Chapter 84
Chapter 85
Chapter 86
Chapter 87
Chapter 88
Chapter 89
Chapter 90
Chapter 91
Chapter 92
Chapter 93
Chapter 94
Chapter 95
Chapter 96
Chapter 97
Chapter 98
Chapter 99
Chapter 100
Chapter 101
Chapter 102
Chapter 103
Chapter 104
Chapter 105
Chapter 106
Chapter 107
Chapter 108
Chapter 109
Chapter 110
Chapter 111
Chapter 112
Chapter 113
Chapter 114
Chapter 115
Chapter 116
Chapter 117
Chapter 118
Chapter 119
Chapter 120
Chapter 121
Chapter 122
Chapter 123
Chapter 124
Chapter 125
Chapter 126
Chapter 127
Chapter 128
Chapter 129
Chapter 130
Chapter 131
Chapter 132
Chapter 133
Chapter 134
Chapter 135
Chapter 136
Chapter 137
Chapter 138
Chapter 139
Chapter 140
Chapter 141
Chapter 142
Chapter 143
Chapter 144
Chapter 145
Chapter 146
Chapter 147
Chapter 148
Chapter 149
Chapter 150
Chapter 151
Chapter 152
Chapter 153
Chapter 154
Chapter 155
Chapter 156
Chapter 157
Chapter 158
Chapter 159
Chapter 160
Chapter 161
Chapter 162
Chapter 163
Chapter 164
Chapter 165
Chapter 166
Chapter 167
Chapter 168
Chapter 169
Chapter 170
Chapter 171
Chapter 172
Chapter 173
Chapter 174
Chapter 175
Chapter 176
Chapter 177
Chapter 178
Chapter 179
Chapter 180
Chapter 181
Chapter 182
Chapter 183
Chapter 184
Chapter 185
Chapter 186
Chapter 187
Chapter 188
Chapter 189
Chapter 190
Chapter 191
Chapter 192
Chapter 193
Chapter 194
Chapter 195
Chapter 196
Chapter 197
Chapter 198
Chapter 199
Chapter 200
Chapter 201
Chapter 202
Chapter 203
Chapter 204
Chapter 205
Chapter 206
Chapter 207
Chapter 208
Chapter 209
Chapter 210
Chapter 211
Chapter 212
Chapter 213
Chapter 214
Chapter 215
Chapter 216
Chapter 217
Chapter 218
Chapter 219
Chapter 220
Chapter 221
Chapter 222
Chapter 223
Chapter 224
Chapter 225
Chapter 226
Chapter 227
Chapter 228
Chapter 229
Chapter 230
Chapter 231
Chapter 232
Chapter 233
Chapter 234
Chapter 235
Chapter 236
Chapter 237
Chapter 238
Chapter 239
Chapter 240
Chapter 241
Chapter 242
Chapter 243
Chapter 244
Chapter 245
Chapter 246
Chapter 247
Chapter 248
Chapter 249
Chapter 250
Chapter 251
Chapter 252
Chapter 253
Chapter 254
Chapter 255
Chapter 256
Chapter 257
Chapter 258
Chapter 259
Chapter 260
Chapter 261
Chapter 262
Chapter 263
Chapter 264
Chapter 265
Chapter 266
Chapter 267
Chapter 268
Chapter 269
Chapter 270
Chapter 271
Chapter 272
Chapter 273
Chapter 274
Chapter 275
Chapter 276
Chapter 277
Chapter 278
Chapter 279
Chapter 280
Chapter 281
Chapter 282
Chapter 283
Chapter 284
Chapter 285
Chapter 286
Chapter 287
Chapter 288
Chapter 289
Chapter 290
Chapter 291
Chapter 292
Chapter 293
Chapter 294
Chapter 295
Chapter 296
Chapter 297
Chapter 298
Chapter 299
Chapter 300
Chapter 301
Chapter 302
Chapter 303
Chapter 304
Chapter 305
Chapter 306
Chapter 307
Chapter 308
Chapter 309
Chapter 310
Chapter 311
Chapter 312
Chapter 313
Chapter 314
Chapter 315
Chapter 316
Chapter 317
Chapter 318
Chapter 319
Chapter 320
Chapter 321
Chapter 322
Chapter 323
Chapter 324
Chapter 325
Chapter 326
Chapter 327
Chapter 328
Chapter 329
Chapter 330
Chapter 331
Chapter 332
Chapter 333
Chapter 334
Chapter 335
Chapter 336
Chapter 337
Chapter 338
Chapter 339
Chapter 340
Chapter 341
Chapter 342
Chapter 343
Chapter 344
Chapter 345
Chapter 346
Chapter 347
Chapter 348
Chapter 349
Chapter 350
Chapter 351
Chapter 352
Chapter 353
anuśāsana parva
Chapter 1
Chapter 2
Chapter 3
Chapter 4
Chapter 5
Chapter 6
Chapter 7
Chapter 8
Chapter 9
Chapter 10
Chapter 11
Chapter 12
Chapter 13
Chapter 14
Chapter 15
Chapter 16
Chapter 17
Chapter 18
Chapter 19
Chapter 20
Chapter 21
Chapter 22
Chapter 23
Chapter 24
Chapter 25
Chapter 26
Chapter 27
Chapter 28
Chapter 29
Chapter 30
Chapter 31
Chapter 32
Chapter 33
Chapter 34
Chapter 35
Chapter 36
Chapter 37
Chapter 38
Chapter 39
Chapter 40
Chapter 41
Chapter 42
Chapter 43
Chapter 44
Chapter 45
Chapter 46
Chapter 47
Chapter 48
Chapter 49
Chapter 50
Chapter 51
Chapter 52
Chapter 53
Chapter 54
Chapter 55
Chapter 56
Chapter 57
Chapter 58
Chapter 59
Chapter 60
Chapter 61
Chapter 62
Chapter 63
Chapter 64
Chapter 65
Chapter 66
Chapter 67
Chapter 68
Chapter 69
Chapter 70
Chapter 71
Chapter 72
Chapter 73
Chapter 74
Chapter 75
Chapter 76
Chapter 77
Chapter 78
Chapter 79
Chapter 80
Chapter 81
Chapter 82
Chapter 83
Chapter 84
Chapter 85
Chapter 86
Chapter 87
Chapter 88
Chapter 89
Chapter 90
Chapter 91
Chapter 92
Chapter 93
Chapter 94
Chapter 95
Chapter 96
Chapter 97
Chapter 98
Chapter 99
Chapter 100
Chapter 101
Chapter 102
Chapter 103
Chapter 104
Chapter 105
Chapter 106
Chapter 107
Chapter 108
Chapter 109
Chapter 110
Chapter 111
Chapter 112
Chapter 113
Chapter 114
Chapter 115
Chapter 116
Chapter 117
Chapter 118
Chapter 119
Chapter 120
Chapter 121
Chapter 122
Chapter 123
Chapter 124
Chapter 125
Chapter 126
Chapter 127
Chapter 128
Chapter 129
Chapter 130
Chapter 131
Chapter 132
Chapter 133
Chapter 134
Chapter 135
Chapter 136
Chapter 137
Chapter 138
Chapter 139
Chapter 140
Chapter 141
Chapter 142
Chapter 143
Chapter 144
Chapter 145
Chapter 146
Chapter 147
Chapter 148
Chapter 149
Chapter 150
Chapter 151
Chapter 152
Chapter 153
Chapter 154
aśvamedhika parva (current book)
Chapter 1
Chapter 2
Chapter 3
Chapter 4
Chapter 5
Chapter 6
Chapter 7
Chapter 8
Chapter 9
Chapter 10
Chapter 11
Chapter 12
Chapter 13
Chapter 14
Chapter 15
Chapter 16
Chapter 17
Chapter 18
Chapter 19
Chapter 20
Chapter 21
Chapter 22
Chapter 23
Chapter 24
Chapter 25
Chapter 26
Chapter 27
Chapter 28
Chapter 29
Chapter 30
Chapter 31
Chapter 32
Chapter 33
Chapter 34
Chapter 35
Chapter 36
Chapter 37
Chapter 38
Chapter 39
Chapter 40
Chapter 41
Chapter 42
Chapter 43
Chapter 44
Chapter 45
Chapter 46
Chapter 47
Chapter 48 (current chapter)
Chapter 49
Chapter 50
Chapter 51
Chapter 52
Chapter 53
Chapter 54
Chapter 55
Chapter 56
Chapter 57
Chapter 58
Chapter 59
Chapter 60
Chapter 61
Chapter 62
Chapter 63
Chapter 64
Chapter 65
Chapter 66
Chapter 67
Chapter 68
Chapter 69
Chapter 70
Chapter 71
Chapter 72
Chapter 73
Chapter 74
Chapter 75
Chapter 76
Chapter 77
Chapter 78
Chapter 79
Chapter 80
Chapter 81
Chapter 82
Chapter 83
Chapter 84
Chapter 85
Chapter 86
Chapter 87
Chapter 88
Chapter 89
Chapter 90
Chapter 91
Chapter 92
Chapter 93
Chapter 94
Chapter 95
Chapter 96
āśramavāsika parva
Chapter 1
Chapter 2
Chapter 3
Chapter 4
Chapter 5
Chapter 6
Chapter 7
Chapter 8
Chapter 9
Chapter 10
Chapter 11
Chapter 12
Chapter 13
Chapter 14
Chapter 15
Chapter 16
Chapter 17
Chapter 18
Chapter 19
Chapter 20
Chapter 21
Chapter 22
Chapter 23
Chapter 24
Chapter 25
Chapter 26
Chapter 27
Chapter 28
Chapter 29
Chapter 30
Chapter 31
Chapter 32
Chapter 33
Chapter 34
Chapter 35
Chapter 36
Chapter 37
Chapter 38
Chapter 39
Chapter 40
Chapter 41
Chapter 42
Chapter 43
Chapter 44
Chapter 45
Chapter 46
Chapter 47