Skip to content
אתר זה לא תומך בגרסאות ישנות של אינטרנט אקספלורר
מומלץ להשתמש בדפדפן גוגל כרום או פיירפוקס מוזילה
(או באינטרנט אקספלורר / edge עדכני)
Enjoy Learning Sanskrit tips, tools, resources and more...

महाभारतः       mahābhārataḥ - book-11, chapter-22

Use the following checkboxes to set the display options for this chapter (You can also control the display of each verse separately):
what would you like to see in each verse:
गान्धार्युवाच ।
आवन्त्यं भीमसेनेन भक्षयन्ति निपातितम् ।
गृध्रगोमायवः शूरं बहुबन्धुमबन्धुवत् ॥१॥
1. gāndhāryuvāca ,
āvantyaṁ bhīmasenena bhakṣayanti nipātitam ,
gṛdhragomāyavaḥ śūraṁ bahubandhumabandhuvat.
1. gāndhārī uvāca āvantyam bhīmasenena bhakṣayanti
nipātitam gṛdhragomāyavaḥ śūram bahubandhum abandhuvat
1. gāndhārī uvāca gṛdhragomāyavaḥ bhīmasenena nipātitam
bahubandhum abandhuvat śūram āvantyam bhakṣayanti
1. Gāndhārī said: 'Vultures and jackals are devouring the heroic king of Avanti, who was struck down by Bhīmasena. Though he had many relatives, they consume him as if he were utterly without kin.'
तं पश्य कदनं कृत्वा शत्रूणां मधुसूदन ।
शयानं वीरशयने रुधिरेण समुक्षितम् ॥२॥
2. taṁ paśya kadanaṁ kṛtvā śatrūṇāṁ madhusūdana ,
śayānaṁ vīraśayane rudhireṇa samukṣitam.
2. tam paśya kadanam kṛtvā śatrūṇām madhusūdana
śayānam vīraśayane rudhireṇa samukṣitam
2. madhusūdana tam paśya yaḥ śatrūṇām kadanam
kṛtvā vīraśayane rudhireṇa samukṣitam śayānam
2. O Madhusudana, behold him, who, having caused destruction to his enemies, is now lying on the hero's bed (the battlefield), drenched in blood.
तं सृगालाश्च कङ्काश्च क्रव्यादाश्च पृथग्विधाः ।
तेन तेन विकर्षन्ति पश्य कालस्य पर्ययम् ॥३॥
3. taṁ sṛgālāśca kaṅkāśca kravyādāśca pṛthagvidhāḥ ,
tena tena vikarṣanti paśya kālasya paryayam.
3. tam sṛgālāḥ ca kaṅkāḥ ca kravyādāḥ ca pṛthagvidhāḥ
tena tena vikarṣanti paśya kālasya paryayam
3. paśya kālasya paryayam sṛgālāḥ ca kaṅkāḥ ca
pṛthagvidhāḥ kravyādāḥ ca tam tena tena vikarṣanti
3. Jackals, vultures, and various other carnivorous creatures are dragging him this way and that. Behold this alteration of time's course!
शयानं वीरशयने वीरमाक्रन्दसारिणम् ।
आवन्त्यमभितो नार्यो रुदत्यः पर्युपासते ॥४॥
4. śayānaṁ vīraśayane vīramākrandasāriṇam ,
āvantyamabhito nāryo rudatyaḥ paryupāsate.
4. śayānam vīraśayane vīram ākrandasāriṇam
āvantyam abhitaḥ nāryaḥ rudatyaḥ paryupāsate
4. rudatyaḥ nāryaḥ vīraśayane śayānam ākrandasāriṇam
āvantyam vīram abhitaḥ paryupāsate
4. Weeping women surround and lament the hero of Avanti, who is lying on the hero's bed (the battlefield) and uttering cries.
प्रातिपीयं महेष्वासं हतं भल्लेन बाह्लिकम् ।
प्रसुप्तमिव शार्दूलं पश्य कृष्ण मनस्विनम् ॥५॥
5. prātipīyaṁ maheṣvāsaṁ hataṁ bhallena bāhlikam ,
prasuptamiva śārdūlaṁ paśya kṛṣṇa manasvinam.
5. prātipīyam maheṣvāsam hatam bhallena bāhlikam
prasuptam iva śārdūlam paśya kṛṣṇa manasvinam
5. kṛṣṇa paśya bāhlikam prātipīyam maheṣvāsam
manasvinam bhallena hatam śārdūlam iva prasuptam
5. O Krishna, behold Bahlika, the high-minded great archer from Prātipīya, slain by an arrow, now lying like a deeply sleeping tiger.
अतीव मुखवर्णोऽस्य निहतस्यापि शोभते ।
सोमस्येवाभिपूर्णस्य पौर्णमास्यां समुद्यतः ॥६॥
6. atīva mukhavarṇo'sya nihatasyāpi śobhate ,
somasyevābhipūrṇasya paurṇamāsyāṁ samudyataḥ.
6. atīva mukhavarṇaḥ asya nihatasya api śobhate
somasya iva abhipūrṇasya paurṇamāsyām samudyataḥ
6. asya nihatasya api mukhavarṇaḥ atīva śobhate
paurṇamāsyām samudyataḥ abhipūrṇasya somasya iva
6. Even though he is slain, his face's complexion shines exceedingly, like the full moon that has fully risen on the full moon night.
पुत्रशोकाभितप्तेन प्रतिज्ञां परिरक्षता ।
पाकशासनिना संख्ये वार्द्धक्षत्रिर्निपातितः ॥७॥
7. putraśokābhitaptena pratijñāṁ parirakṣatā ,
pākaśāsaninā saṁkhye vārddhakṣatrirnipātitaḥ.
7. putraśokābhitaptena pratijñām parirakṣatā
pākaśāsaninā saṃkhye vārddhakṣatriḥ nipātitaḥ
7. putraśokābhitaptena pratijñām parirakṣatā
pākaśāsaninā saṃkhye vārddhakṣatriḥ nipātitaḥ
7. Tormented by grief for his son and fulfilling his vow, the son of Indra (Arjuna) struck down Vārdhakṣatri (Jayadratha) in battle.
एकादश चमूर्जित्वा रक्ष्यमाणं महात्मना ।
सत्यं चिकीर्षता पश्य हतमेनं जयद्रथम् ॥८॥
8. ekādaśa camūrjitvā rakṣyamāṇaṁ mahātmanā ,
satyaṁ cikīrṣatā paśya hatamenaṁ jayadratham.
8. ekādaśa camūḥ jitvā rakṣyamāṇam mahātmanā
satyam cikīrṣatā paśya hatam enam jayadratham
8. paśya hatam enam jayadratham mahātmanā
rakṣyamāṇam satyam cikīrṣatā ekādaśa camūḥ jitvā
8. Behold this slain Jayadratha, whom a great soul (mahātman) was protecting! (This was achieved by one) who, having conquered eleven armies, desired to fulfill his vow.
सिन्धुसौवीरभर्तारं दर्पपूर्णं मनस्विनम् ।
भक्षयन्ति शिवा गृध्रा जनार्दन जयद्रथम् ॥९॥
9. sindhusauvīrabhartāraṁ darpapūrṇaṁ manasvinam ,
bhakṣayanti śivā gṛdhrā janārdana jayadratham.
9. sindhusaubhīrabhartāram darpapūrṇam manasvinam
bhakṣayanti śivāḥ gṛdhrāḥ janārdana jayadratham
9. janārdana śivāḥ gṛdhrāḥ sindhusaubhīrabhartāram
darpapūrṇam manasvinam jayadratham bhakṣayanti
9. O Janārdana! Jackals and vultures are devouring Jayadratha, the arrogant, proud ruler of Sindhu and Sauvīra.
संरक्ष्यमाणं भार्याभिरनुरक्ताभिरच्युत ।
भषन्तो व्यपकर्षन्ति गहनं निम्नमन्तिकात् ॥१०॥
10. saṁrakṣyamāṇaṁ bhāryābhiranuraktābhiracyuta ,
bhaṣanto vyapakarṣanti gahanaṁ nimnamantikāt.
10. saṃrakṣyamāṇam bhāryābhiḥ anuraktābhiḥ acyuta
bhaṣantaḥ vyapakarṣanti gahanaṃ nimnam antikāt
10. acyuta (he!) anuraktābhiḥ bhāryābhiḥ
saṃrakṣyamāṇam (tam)
bhaṣantaḥ (śvānaḥ) antikāt gahanaṃ
nimnam (pradeśam) vyapakarṣanti
10. O Acyuta, even when someone is being protected by devoted wives, those who bark (like dogs) drag him away from close by into a deep, low place.
तमेताः पर्युपासन्ते रक्षमाणा महाभुजम् ।
सिन्धुसौवीरगान्धारकाम्बोजयवनस्त्रियः ॥११॥
11. tametāḥ paryupāsante rakṣamāṇā mahābhujam ,
sindhusauvīragāndhārakāmbojayavanastriyaḥ.
11. tam etāḥ paryupāsante rakṣamāṇāḥ mahābhujam
sindhusauvīragāndhārakāmbojayavanastriyaḥ
11. sindhusauvīragāndhārakāmbojayavanastriyaḥ etāḥ (nāryaḥ)
mahābhujam tam (naram) rakṣamāṇāḥ paryupāsante
11. These women from Sindhu, Sauvira, Gandhara, Kamboja, and Yavana attend upon that great-armed man, protecting him.
यदा कृष्णामुपादाय प्राद्रवत्केकयैः सह ।
तदैव वध्यः पाण्डूनां जनार्दन जयद्रथः ॥१२॥
12. yadā kṛṣṇāmupādāya prādravatkekayaiḥ saha ,
tadaiva vadhyaḥ pāṇḍūnāṁ janārdana jayadrathaḥ.
12. yadā kṛṣṇām upādāya prādravat kekayaiḥ saha
tadā eva vadhyaḥ pāṇḍūnām janārdana jayadrathaḥ
12. janārdana (he!) yadā jayadrathaḥ kṛṣṇām upādāya kekayaiḥ saha prādravat,
tadā eva pāṇḍūnām (saḥ) vadhyaḥ (āsīt)
12. O Janardana (Krishna), when Jayadratha fled with the Kekayas after seizing Krishna (Draupadi), then he was certainly deserving of being killed by the Pandavas.
दुःशलां मानयद्भिस्तु यदा मुक्तो जयद्रथः ।
कथमद्य न तां कृष्ण मानयन्ति स्म ते पुनः ॥१३॥
13. duḥśalāṁ mānayadbhistu yadā mukto jayadrathaḥ ,
kathamadya na tāṁ kṛṣṇa mānayanti sma te punaḥ.
13. duḥśalām mānayadbhīḥ tu yadā muktaḥ jayadrathaḥ
katham adya na tām kṛṣṇa mānayanti sma te punaḥ
13. kṛṣṇa (he!) yadā duḥśalām mānayadbhīḥ tu jayadrathaḥ muktaḥ (āsīt),
(tarhi) katham adya te tām punaḥ na mānayanti sma?
13. But when Jayadratha was released by those who honored Duḥśalā, O Krishna, why do they not honor her (Draupadi) again today?
सैषा मम सुता बाला विलपन्ती सुदुःखिता ।
प्रमापयति चात्मानमाक्रोशति च पाण्डवान् ॥१४॥
14. saiṣā mama sutā bālā vilapantī suduḥkhitā ,
pramāpayati cātmānamākrośati ca pāṇḍavān.
14. sā eṣā mama sutā bālā vilapantī suduḥkhitā
pramāpayati ca ātmānam ākrośati ca pāṇḍavān
14. sā eṣā mama bālā sutā suduḥkhitā vilapantī
ātmānam ca pramāpayati pāṇḍavān ca ākrośati
14. This young daughter of mine, deeply distressed and weeping, is attempting to end her own life (ātman) and is cursing the Pāṇḍavas.
किं नु दुःखतरं कृष्ण परं मम भविष्यति ।
यत्सुता विधवा बाला स्नुषाश्च निहतेश्वराः ॥१५॥
15. kiṁ nu duḥkhataraṁ kṛṣṇa paraṁ mama bhaviṣyati ,
yatsutā vidhavā bālā snuṣāśca nihateśvarāḥ.
15. kim nu duḥkhataram kṛṣṇa param mama bhaviṣyati
yat sutā vidhavā bālā snuṣāḥ ca nihateśvarāḥ
15. kṛṣṇa kim nu param duḥkhataram mama bhaviṣyati
yat bālā sutā vidhavā ca snuṣāḥ nihateśvarāḥ
15. O Krishna, what greater sorrow could there be for me than this: my young daughter (sutā bālā) is a widow, and my daughters-in-law (snuṣāḥ) have had their husbands killed (nihateśvarāḥ)?
अहो धिग्दुःशलां पश्य वीतशोकभयामिव ।
शिरो भर्तुरनासाद्य धावमानामितस्ततः ॥१६॥
16. aho dhigduḥśalāṁ paśya vītaśokabhayāmiva ,
śiro bharturanāsādya dhāvamānāmitastataḥ.
16. aho dhik duḥśalām paśya vītaśokabhayām iva
śiraḥ bhartuḥ anāsādya dhāvamānām itaḥ tataḥ
16. aho dhik duḥśalām paśya vītaśokabhayām iva
bhartuḥ śiraḥ anāsādya itaḥ tataḥ dhāvamānām
16. Alas! Shame on Duḥśalā! See Duḥśalā, who appears as if free from sorrow and fear (vītaśokabhayā), running here and there without having found her husband's head (śiraḥ).
वारयामास यः सर्वान्पाण्डवान्पुत्रगृद्धिनः ।
स हत्वा विपुलाः सेनाः स्वयं मृत्युवशं गतः ॥१७॥
17. vārayāmāsa yaḥ sarvānpāṇḍavānputragṛddhinaḥ ,
sa hatvā vipulāḥ senāḥ svayaṁ mṛtyuvaśaṁ gataḥ.
17. vārayāmāsa yaḥ sarvān pāṇḍavān putragṛddhinaḥ
saḥ hatvā vipulāḥ senāḥ svayam mṛtyuvaśam gataḥ
17. yaḥ putragṛddhinaḥ sarvān pāṇḍavān vārayāmāsa,
saḥ vipulāḥ senāḥ hatvā svayam mṛtyuvaśam gataḥ
17. He who had restrained all the Pāṇḍavas, despite their eagerness for sons, having slain vast armies, himself met his death (mṛtyuvaśam gataḥ).
तं मत्तमिव मातङ्गं वीरं परमदुर्जयम् ।
परिवार्य रुदन्त्येताः स्त्रियश्चन्द्रोपमाननाः ॥१८॥
18. taṁ mattamiva mātaṅgaṁ vīraṁ paramadurjayam ,
parivārya rudantyetāḥ striyaścandropamānanāḥ.
18. tam mattam iva mātaṅgam vīram paramadurjayam
parivārya rudantī etāḥ striyaḥ candropamānanāḥ
18. etāḥ candropamānanāḥ striyaḥ mattam iva mātaṅgam
paramadurjayam vīram tam parivārya rudantī
18. These women, whose faces are like the moon, are weeping as they surround that hero, who was exceedingly difficult to conquer and now lies like an intoxicated elephant.