महाभारतः
mahābhārataḥ
-
book-13, chapter-131
उमोवाच ।
भगवन्भगनेत्रघ्न पूष्णो दशनपातन ।
दक्षक्रतुहर त्र्यक्ष संशयो मे महानयम् ॥१॥
भगवन्भगनेत्रघ्न पूष्णो दशनपातन ।
दक्षक्रतुहर त्र्यक्ष संशयो मे महानयम् ॥१॥
1. umovāca ,
bhagavanbhaganetraghna pūṣṇo daśanapātana ,
dakṣakratuhara tryakṣa saṁśayo me mahānayam.
bhagavanbhaganetraghna pūṣṇo daśanapātana ,
dakṣakratuhara tryakṣa saṁśayo me mahānayam.
चातुर्वर्ण्यं भगवता पूर्वं सृष्टं स्वयंभुवा ।
केन कर्मविपाकेन वैश्यो गच्छति शूद्रताम् ॥२॥
केन कर्मविपाकेन वैश्यो गच्छति शूद्रताम् ॥२॥
2. cāturvarṇyaṁ bhagavatā pūrvaṁ sṛṣṭaṁ svayaṁbhuvā ,
kena karmavipākena vaiśyo gacchati śūdratām.
kena karmavipākena vaiśyo gacchati śūdratām.
वैश्यो वा क्षत्रियः केन द्विजो वा क्षत्रियो भवेत् ।
प्रतिलोमः कथं देव शक्यो धर्मो निषेवितुम् ॥३॥
प्रतिलोमः कथं देव शक्यो धर्मो निषेवितुम् ॥३॥
3. vaiśyo vā kṣatriyaḥ kena dvijo vā kṣatriyo bhavet ,
pratilomaḥ kathaṁ deva śakyo dharmo niṣevitum.
pratilomaḥ kathaṁ deva śakyo dharmo niṣevitum.
केन वा कर्मणा विप्रः शूद्रयोनौ प्रजायते ।
क्षत्रियः शूद्रतामेति केन वा कर्मणा विभो ॥४॥
क्षत्रियः शूद्रतामेति केन वा कर्मणा विभो ॥४॥
4. kena vā karmaṇā vipraḥ śūdrayonau prajāyate ,
kṣatriyaḥ śūdratāmeti kena vā karmaṇā vibho.
kṣatriyaḥ śūdratāmeti kena vā karmaṇā vibho.
एतं मे संशयं देव वद भूतपतेऽनघ ।
त्रयो वर्णाः प्रकृत्येह कथं ब्राह्मण्यमाप्नुयुः ॥५॥
त्रयो वर्णाः प्रकृत्येह कथं ब्राह्मण्यमाप्नुयुः ॥५॥
5. etaṁ me saṁśayaṁ deva vada bhūtapate'nagha ,
trayo varṇāḥ prakṛtyeha kathaṁ brāhmaṇyamāpnuyuḥ.
trayo varṇāḥ prakṛtyeha kathaṁ brāhmaṇyamāpnuyuḥ.
महेश्वर उवाच ।
ब्राह्मण्यं देवि दुष्प्रापं निसर्गाद्ब्राह्मणः शुभे ।
क्षत्रियो वैश्यशूद्रौ वा निसर्गादिति मे मतिः ॥६॥
ब्राह्मण्यं देवि दुष्प्रापं निसर्गाद्ब्राह्मणः शुभे ।
क्षत्रियो वैश्यशूद्रौ वा निसर्गादिति मे मतिः ॥६॥
6. maheśvara uvāca ,
brāhmaṇyaṁ devi duṣprāpaṁ nisargādbrāhmaṇaḥ śubhe ,
kṣatriyo vaiśyaśūdrau vā nisargāditi me matiḥ.
brāhmaṇyaṁ devi duṣprāpaṁ nisargādbrāhmaṇaḥ śubhe ,
kṣatriyo vaiśyaśūdrau vā nisargāditi me matiḥ.
कर्मणा दुष्कृतेनेह स्थानाद्भ्रश्यति वै द्विजः ।
ज्येष्ठं वर्णमनुप्राप्य तस्माद्रक्षेत वै द्विजः ॥७॥
ज्येष्ठं वर्णमनुप्राप्य तस्माद्रक्षेत वै द्विजः ॥७॥
7. karmaṇā duṣkṛteneha sthānādbhraśyati vai dvijaḥ ,
jyeṣṭhaṁ varṇamanuprāpya tasmādrakṣeta vai dvijaḥ.
jyeṣṭhaṁ varṇamanuprāpya tasmādrakṣeta vai dvijaḥ.
स्थितो ब्राह्मणधर्मेण ब्राह्मण्यमुपजीवति ।
क्षत्रियो वाथ वैश्यो वा ब्रह्मभूयाय गच्छति ॥८॥
क्षत्रियो वाथ वैश्यो वा ब्रह्मभूयाय गच्छति ॥८॥
8. sthito brāhmaṇadharmeṇa brāhmaṇyamupajīvati ,
kṣatriyo vātha vaiśyo vā brahmabhūyāya gacchati.
kṣatriyo vātha vaiśyo vā brahmabhūyāya gacchati.
यस्तु विप्रत्वमुत्सृज्य क्षात्रं धर्मं निषेवते ।
ब्राह्मण्यात्स परिभ्रष्टः क्षत्रयोनौ प्रजायते ॥९॥
ब्राह्मण्यात्स परिभ्रष्टः क्षत्रयोनौ प्रजायते ॥९॥
9. yastu vipratvamutsṛjya kṣātraṁ dharmaṁ niṣevate ,
brāhmaṇyātsa paribhraṣṭaḥ kṣatrayonau prajāyate.
brāhmaṇyātsa paribhraṣṭaḥ kṣatrayonau prajāyate.
वैश्यकर्म च यो विप्रो लोभमोहव्यपाश्रयः ।
ब्राह्मण्यं दुर्लभं प्राप्य करोत्यल्पमतिः सदा ॥१०॥
ब्राह्मण्यं दुर्लभं प्राप्य करोत्यल्पमतिः सदा ॥१०॥
10. vaiśyakarma ca yo vipro lobhamohavyapāśrayaḥ ,
brāhmaṇyaṁ durlabhaṁ prāpya karotyalpamatiḥ sadā.
brāhmaṇyaṁ durlabhaṁ prāpya karotyalpamatiḥ sadā.
स द्विजो वैश्यतामेति वैश्यो वा शूद्रतामियात् ।
स्वधर्मात्प्रच्युतो विप्रस्ततः शूद्रत्वमाप्नुते ॥११॥
स्वधर्मात्प्रच्युतो विप्रस्ततः शूद्रत्वमाप्नुते ॥११॥
11. sa dvijo vaiśyatāmeti vaiśyo vā śūdratāmiyāt ,
svadharmātpracyuto viprastataḥ śūdratvamāpnute.
svadharmātpracyuto viprastataḥ śūdratvamāpnute.
तत्रासौ निरयं प्राप्तो वर्णभ्रष्टो बहिष्कृतः ।
ब्रह्मलोकपरिभ्रष्टः शूद्रः समुपजायते ॥१२॥
ब्रह्मलोकपरिभ्रष्टः शूद्रः समुपजायते ॥१२॥
12. tatrāsau nirayaṁ prāpto varṇabhraṣṭo bahiṣkṛtaḥ ,
brahmalokaparibhraṣṭaḥ śūdraḥ samupajāyate.
brahmalokaparibhraṣṭaḥ śūdraḥ samupajāyate.
क्षत्रियो वा महाभागे वैश्यो वा धर्मचारिणि ।
स्वानि कर्माण्यपाहाय शूद्रकर्माणि सेवते ॥१३॥
स्वानि कर्माण्यपाहाय शूद्रकर्माणि सेवते ॥१३॥
13. kṣatriyo vā mahābhāge vaiśyo vā dharmacāriṇi ,
svāni karmāṇyapāhāya śūdrakarmāṇi sevate.
svāni karmāṇyapāhāya śūdrakarmāṇi sevate.
स्वस्थानात्स परिभ्रष्टो वर्णसंकरतां गतः ।
ब्राह्मणः क्षत्रियो वैश्यः शूद्रत्वं याति तादृशः ॥१४॥
ब्राह्मणः क्षत्रियो वैश्यः शूद्रत्वं याति तादृशः ॥१४॥
14. svasthānātsa paribhraṣṭo varṇasaṁkaratāṁ gataḥ ,
brāhmaṇaḥ kṣatriyo vaiśyaḥ śūdratvaṁ yāti tādṛśaḥ.
brāhmaṇaḥ kṣatriyo vaiśyaḥ śūdratvaṁ yāti tādṛśaḥ.
यस्तु शुद्धः स्वधर्मेण ज्ञानविज्ञानवाञ्शुचिः ।
धर्मज्ञो धर्मनिरतः स धर्मफलमश्नुते ॥१५॥
धर्मज्ञो धर्मनिरतः स धर्मफलमश्नुते ॥१५॥
15. yastu śuddhaḥ svadharmeṇa jñānavijñānavāñśuciḥ ,
dharmajño dharmanirataḥ sa dharmaphalamaśnute.
dharmajño dharmanirataḥ sa dharmaphalamaśnute.
इदं चैवापरं देवि ब्रह्मणा समुदीरितम् ।
अध्यात्मं नैष्ठिकं सद्भिर्धर्मकामैर्निषेव्यते ॥१६॥
अध्यात्मं नैष्ठिकं सद्भिर्धर्मकामैर्निषेव्यते ॥१६॥
16. idaṁ caivāparaṁ devi brahmaṇā samudīritam ,
adhyātmaṁ naiṣṭhikaṁ sadbhirdharmakāmairniṣevyate.
adhyātmaṁ naiṣṭhikaṁ sadbhirdharmakāmairniṣevyate.
उग्रान्नं गर्हितं देवि गणान्नं श्राद्धसूतकम् ।
घुष्टान्नं नैव भोक्तव्यं शूद्रान्नं नैव कर्हिचित् ॥१७॥
घुष्टान्नं नैव भोक्तव्यं शूद्रान्नं नैव कर्हिचित् ॥१७॥
17. ugrānnaṁ garhitaṁ devi gaṇānnaṁ śrāddhasūtakam ,
ghuṣṭānnaṁ naiva bhoktavyaṁ śūdrānnaṁ naiva karhicit.
ghuṣṭānnaṁ naiva bhoktavyaṁ śūdrānnaṁ naiva karhicit.
शूद्रान्नं गर्हितं देवि देवदेवैर्महात्मभिः ।
पितामहमुखोत्सृष्टं प्रमाणमिति मे मतिः ॥१८॥
पितामहमुखोत्सृष्टं प्रमाणमिति मे मतिः ॥१८॥
18. śūdrānnaṁ garhitaṁ devi devadevairmahātmabhiḥ ,
pitāmahamukhotsṛṣṭaṁ pramāṇamiti me matiḥ.
pitāmahamukhotsṛṣṭaṁ pramāṇamiti me matiḥ.
शूद्रान्नेनावशेषेण जठरे यो म्रियेत वै ।
आहिताग्निस्तथा यज्वा स शूद्रगतिभाग्भवेत् ॥१९॥
आहिताग्निस्तथा यज्वा स शूद्रगतिभाग्भवेत् ॥१९॥
19. śūdrānnenāvaśeṣeṇa jaṭhare yo mriyeta vai ,
āhitāgnistathā yajvā sa śūdragatibhāgbhavet.
āhitāgnistathā yajvā sa śūdragatibhāgbhavet.
तेन शूद्रान्नशेषेण ब्रह्मस्थानादपाकृतः ।
ब्राह्मणः शूद्रतामेति नास्ति तत्र विचारणा ॥२०॥
ब्राह्मणः शूद्रतामेति नास्ति तत्र विचारणा ॥२०॥
20. tena śūdrānnaśeṣeṇa brahmasthānādapākṛtaḥ ,
brāhmaṇaḥ śūdratāmeti nāsti tatra vicāraṇā.
brāhmaṇaḥ śūdratāmeti nāsti tatra vicāraṇā.
यस्यान्नेनावशेषेण जठरे यो म्रियेत वै ।
तां तां योनिं व्रजेद्विप्रो यस्यान्नमुपजीवति ॥२१॥
तां तां योनिं व्रजेद्विप्रो यस्यान्नमुपजीवति ॥२१॥
21. yasyānnenāvaśeṣeṇa jaṭhare yo mriyeta vai ,
tāṁ tāṁ yoniṁ vrajedvipro yasyānnamupajīvati.
tāṁ tāṁ yoniṁ vrajedvipro yasyānnamupajīvati.
ब्राह्मणत्वं शुभं प्राप्य दुर्लभं योऽवमन्यते ।
अभोज्यान्नानि चाश्नाति स द्विजत्वात्पतेत वै ॥२२॥
अभोज्यान्नानि चाश्नाति स द्विजत्वात्पतेत वै ॥२२॥
22. brāhmaṇatvaṁ śubhaṁ prāpya durlabhaṁ yo'vamanyate ,
abhojyānnāni cāśnāti sa dvijatvātpateta vai.
abhojyānnāni cāśnāti sa dvijatvātpateta vai.
सुरापो ब्रह्महा क्षुद्रश्चौरो भग्नव्रतोऽशुचिः ।
स्वाध्यायवर्जितः पापो लुब्धो नैकृतिकः शठः ॥२३॥
स्वाध्यायवर्जितः पापो लुब्धो नैकृतिकः शठः ॥२३॥
23. surāpo brahmahā kṣudraścauro bhagnavrato'śuciḥ ,
svādhyāyavarjitaḥ pāpo lubdho naikṛtikaḥ śaṭhaḥ.
svādhyāyavarjitaḥ pāpo lubdho naikṛtikaḥ śaṭhaḥ.
अव्रती वृषलीभर्ता कुण्डाशी सोमविक्रयी ।
निहीनसेवी विप्रो हि पतति ब्रह्मयोनितः ॥२४॥
निहीनसेवी विप्रो हि पतति ब्रह्मयोनितः ॥२४॥
24. avratī vṛṣalībhartā kuṇḍāśī somavikrayī ,
nihīnasevī vipro hi patati brahmayonitaḥ.
nihīnasevī vipro hi patati brahmayonitaḥ.
गुरुतल्पी गुरुद्वेषी गुरुकुत्सारतिश्च यः ।
ब्रह्मद्विट्चापि पतति ब्राह्मणो ब्रह्मयोनितः ॥२५॥
ब्रह्मद्विट्चापि पतति ब्राह्मणो ब्रह्मयोनितः ॥२५॥
25. gurutalpī gurudveṣī gurukutsāratiśca yaḥ ,
brahmadviṭcāpi patati brāhmaṇo brahmayonitaḥ.
brahmadviṭcāpi patati brāhmaṇo brahmayonitaḥ.
एभिस्तु कर्मभिर्देवि शुभैराचरितैस्तथा ।
शूद्रो ब्राह्मणतां गच्छेद्वैश्यः क्षत्रियतां व्रजेत् ॥२६॥
शूद्रो ब्राह्मणतां गच्छेद्वैश्यः क्षत्रियतां व्रजेत् ॥२६॥
26. ebhistu karmabhirdevi śubhairācaritaistathā ,
śūdro brāhmaṇatāṁ gacchedvaiśyaḥ kṣatriyatāṁ vrajet.
śūdro brāhmaṇatāṁ gacchedvaiśyaḥ kṣatriyatāṁ vrajet.
शूद्रकर्माणि सर्वाणि यथान्यायं यथाविधि ।
शुश्रूषां परिचर्यां च ज्येष्ठे वर्णे प्रयत्नतः ।
कुर्यादविमनाः शूद्रः सततं सत्पथे स्थितः ॥२७॥
शुश्रूषां परिचर्यां च ज्येष्ठे वर्णे प्रयत्नतः ।
कुर्यादविमनाः शूद्रः सततं सत्पथे स्थितः ॥२७॥
27. śūdrakarmāṇi sarvāṇi yathānyāyaṁ yathāvidhi ,
śuśrūṣāṁ paricaryāṁ ca jyeṣṭhe varṇe prayatnataḥ ,
kuryādavimanāḥ śūdraḥ satataṁ satpathe sthitaḥ.
śuśrūṣāṁ paricaryāṁ ca jyeṣṭhe varṇe prayatnataḥ ,
kuryādavimanāḥ śūdraḥ satataṁ satpathe sthitaḥ.
दैवतद्विजसत्कर्ता सर्वातिथ्यकृतव्रतः ।
ऋतुकालाभिगामी च नियतो नियताशनः ॥२८॥
ऋतुकालाभिगामी च नियतो नियताशनः ॥२८॥
28. daivatadvijasatkartā sarvātithyakṛtavrataḥ ,
ṛtukālābhigāmī ca niyato niyatāśanaḥ.
ṛtukālābhigāmī ca niyato niyatāśanaḥ.
चौक्षश्चौक्षजनान्वेषी शेषान्नकृतभोजनः ।
वृथामांसान्यभुञ्जानः शूद्रो वैश्यत्वमृच्छति ॥२९॥
वृथामांसान्यभुञ्जानः शूद्रो वैश्यत्वमृच्छति ॥२९॥
29. caukṣaścaukṣajanānveṣī śeṣānnakṛtabhojanaḥ ,
vṛthāmāṁsānyabhuñjānaḥ śūdro vaiśyatvamṛcchati.
vṛthāmāṁsānyabhuñjānaḥ śūdro vaiśyatvamṛcchati.
ऋतवागनहंवादी निर्द्वंद्वः शमकोविदः ।
यजते नित्ययज्ञैश्च स्वाध्यायपरमः शुचिः ॥३०॥
यजते नित्ययज्ञैश्च स्वाध्यायपरमः शुचिः ॥३०॥
30. ṛtavāganahaṁvādī nirdvaṁdvaḥ śamakovidaḥ ,
yajate nityayajñaiśca svādhyāyaparamaḥ śuciḥ.
yajate nityayajñaiśca svādhyāyaparamaḥ śuciḥ.
दान्तो ब्राह्मणसत्कर्ता सर्ववर्णबुभूषकः ।
गृहस्थव्रतमातिष्ठन्द्विकालकृतभोजनः ॥३१॥
गृहस्थव्रतमातिष्ठन्द्विकालकृतभोजनः ॥३१॥
31. dānto brāhmaṇasatkartā sarvavarṇabubhūṣakaḥ ,
gṛhasthavratamātiṣṭhandvikālakṛtabhojanaḥ.
gṛhasthavratamātiṣṭhandvikālakṛtabhojanaḥ.
शेषाशी विजिताहारो निष्कामो निरहंवदः ।
अग्निहोत्रमुपासंश्च जुह्वानश्च यथाविधि ॥३२॥
अग्निहोत्रमुपासंश्च जुह्वानश्च यथाविधि ॥३२॥
32. śeṣāśī vijitāhāro niṣkāmo nirahaṁvadaḥ ,
agnihotramupāsaṁśca juhvānaśca yathāvidhi.
agnihotramupāsaṁśca juhvānaśca yathāvidhi.
सर्वातिथ्यमुपातिष्ठञ्शेषान्नकृतभोजनः ।
त्रेताग्निमन्त्रविहितो वैश्यो भवति वै यदि ।
स वैश्यः क्षत्रियकुले शुचौ महति जायते ॥३३॥
त्रेताग्निमन्त्रविहितो वैश्यो भवति वै यदि ।
स वैश्यः क्षत्रियकुले शुचौ महति जायते ॥३३॥
33. sarvātithyamupātiṣṭhañśeṣānnakṛtabhojanaḥ ,
tretāgnimantravihito vaiśyo bhavati vai yadi ,
sa vaiśyaḥ kṣatriyakule śucau mahati jāyate.
tretāgnimantravihito vaiśyo bhavati vai yadi ,
sa vaiśyaḥ kṣatriyakule śucau mahati jāyate.
स वैश्यः क्षत्रियो जातो जन्मप्रभृति संस्कृतः ।
उपनीतो व्रतपरो द्विजो भवति सत्कृतः ॥३४॥
उपनीतो व्रतपरो द्विजो भवति सत्कृतः ॥३४॥
34. sa vaiśyaḥ kṣatriyo jāto janmaprabhṛti saṁskṛtaḥ ,
upanīto vrataparo dvijo bhavati satkṛtaḥ.
upanīto vrataparo dvijo bhavati satkṛtaḥ.
ददाति यजते यज्ञैः संस्कृतैराप्तदक्षिणैः ।
अधीते स्वर्गमन्विच्छंस्त्रेताग्निशरणः सदा ॥३५॥
अधीते स्वर्गमन्विच्छंस्त्रेताग्निशरणः सदा ॥३५॥
35. dadāti yajate yajñaiḥ saṁskṛtairāptadakṣiṇaiḥ ,
adhīte svargamanvicchaṁstretāgniśaraṇaḥ sadā.
adhīte svargamanvicchaṁstretāgniśaraṇaḥ sadā.
आर्तहस्तप्रदो नित्यं प्रजा धर्मेण पालयन् ।
सत्यः सत्यानि कुरुते नित्यं यः सुखदर्शनः ॥३६॥
सत्यः सत्यानि कुरुते नित्यं यः सुखदर्शनः ॥३६॥
36. ārtahastaprado nityaṁ prajā dharmeṇa pālayan ,
satyaḥ satyāni kurute nityaṁ yaḥ sukhadarśanaḥ.
satyaḥ satyāni kurute nityaṁ yaḥ sukhadarśanaḥ.
धर्मदण्डो न निर्दण्डो धर्मकार्यानुशासकः ।
यन्त्रितः कार्यकरणे षड्भागकृतलक्षणः ॥३७॥
यन्त्रितः कार्यकरणे षड्भागकृतलक्षणः ॥३७॥
37. dharmadaṇḍo na nirdaṇḍo dharmakāryānuśāsakaḥ ,
yantritaḥ kāryakaraṇe ṣaḍbhāgakṛtalakṣaṇaḥ.
yantritaḥ kāryakaraṇe ṣaḍbhāgakṛtalakṣaṇaḥ.
ग्राम्यधर्मान्न सेवेत स्वच्छन्देनार्थकोविदः ।
ऋतुकाले तु धर्मात्मा पत्नीं सेवेत नित्यदा ॥३८॥
ऋतुकाले तु धर्मात्मा पत्नीं सेवेत नित्यदा ॥३८॥
38. grāmyadharmānna seveta svacchandenārthakovidaḥ ,
ṛtukāle tu dharmātmā patnīṁ seveta nityadā.
ṛtukāle tu dharmātmā patnīṁ seveta nityadā.
सर्वोपवासी नियतः स्वाध्यायपरमः शुचिः ।
बर्हिष्कान्तरिते नित्यं शयानोऽग्निगृहे सदा ॥३९॥
बर्हिष्कान्तरिते नित्यं शयानोऽग्निगृहे सदा ॥३९॥
39. sarvopavāsī niyataḥ svādhyāyaparamaḥ śuciḥ ,
barhiṣkāntarite nityaṁ śayāno'gnigṛhe sadā.
barhiṣkāntarite nityaṁ śayāno'gnigṛhe sadā.
सर्वातिथ्यं त्रिवर्गस्य कुर्वाणः सुमनाः सदा ।
शूद्राणां चान्नकामानां नित्यं सिद्धमिति ब्रुवन् ॥४०॥
शूद्राणां चान्नकामानां नित्यं सिद्धमिति ब्रुवन् ॥४०॥
40. sarvātithyaṁ trivargasya kurvāṇaḥ sumanāḥ sadā ,
śūdrāṇāṁ cānnakāmānāṁ nityaṁ siddhamiti bruvan.
śūdrāṇāṁ cānnakāmānāṁ nityaṁ siddhamiti bruvan.
स्वार्थाद्वा यदि वा कामान्न किंचिदुपलक्षयेत् ।
पितृदेवातिथिकृते साधनं कुरुते च यः ॥४१॥
पितृदेवातिथिकृते साधनं कुरुते च यः ॥४१॥
41. svārthādvā yadi vā kāmānna kiṁcidupalakṣayet ,
pitṛdevātithikṛte sādhanaṁ kurute ca yaḥ.
pitṛdevātithikṛte sādhanaṁ kurute ca yaḥ.
स्ववेश्मनि यथान्यायमुपास्ते भैक्षमेव च ।
त्रिकालमग्निहोत्रं च जुह्वानो वै यथाविधि ॥४२॥
त्रिकालमग्निहोत्रं च जुह्वानो वै यथाविधि ॥४२॥
42. svaveśmani yathānyāyamupāste bhaikṣameva ca ,
trikālamagnihotraṁ ca juhvāno vai yathāvidhi.
trikālamagnihotraṁ ca juhvāno vai yathāvidhi.
गोब्राह्मणहितार्थाय रणे चाभिमुखो हतः ।
त्रेताग्निमन्त्रपूतं वा समाविश्य द्विजो भवेत् ॥४३॥
त्रेताग्निमन्त्रपूतं वा समाविश्य द्विजो भवेत् ॥४३॥
43. gobrāhmaṇahitārthāya raṇe cābhimukho hataḥ ,
tretāgnimantrapūtaṁ vā samāviśya dvijo bhavet.
tretāgnimantrapūtaṁ vā samāviśya dvijo bhavet.
ज्ञानविज्ञानसंपन्नः संस्कृतो वेदपारगः ।
विप्रो भवति धर्मात्मा क्षत्रियः स्वेन कर्मणा ॥४४॥
विप्रो भवति धर्मात्मा क्षत्रियः स्वेन कर्मणा ॥४४॥
44. jñānavijñānasaṁpannaḥ saṁskṛto vedapāragaḥ ,
vipro bhavati dharmātmā kṣatriyaḥ svena karmaṇā.
vipro bhavati dharmātmā kṣatriyaḥ svena karmaṇā.
एतैः कर्मफलैर्देवि न्यूनजातिकुलोद्भवः ।
शूद्रोऽप्यागमसंपन्नो द्विजो भवति संस्कृतः ॥४५॥
शूद्रोऽप्यागमसंपन्नो द्विजो भवति संस्कृतः ॥४५॥
45. etaiḥ karmaphalairdevi nyūnajātikulodbhavaḥ ,
śūdro'pyāgamasaṁpanno dvijo bhavati saṁskṛtaḥ.
śūdro'pyāgamasaṁpanno dvijo bhavati saṁskṛtaḥ.
ब्राह्मणो वाप्यसद्वृत्तः सर्वसंकरभोजनः ।
ब्राह्मण्यं पुण्यमुत्सृज्य शूद्रो भवति तादृशः ॥४६॥
ब्राह्मण्यं पुण्यमुत्सृज्य शूद्रो भवति तादृशः ॥४६॥
46. brāhmaṇo vāpyasadvṛttaḥ sarvasaṁkarabhojanaḥ ,
brāhmaṇyaṁ puṇyamutsṛjya śūdro bhavati tādṛśaḥ.
brāhmaṇyaṁ puṇyamutsṛjya śūdro bhavati tādṛśaḥ.
कर्मभिः शुचिभिर्देवि शुद्धात्मा विजितेन्द्रियः ।
शूद्रोऽपि द्विजवत्सेव्य इति ब्रह्माब्रवीत्स्वयम् ॥४७॥
शूद्रोऽपि द्विजवत्सेव्य इति ब्रह्माब्रवीत्स्वयम् ॥४७॥
47. karmabhiḥ śucibhirdevi śuddhātmā vijitendriyaḥ ,
śūdro'pi dvijavatsevya iti brahmābravītsvayam.
śūdro'pi dvijavatsevya iti brahmābravītsvayam.
स्वभावकर्म च शुभं यत्र शूद्रेऽपि तिष्ठति ।
विशुद्धः स द्विजातिर्वै विज्ञेय इति मे मतिः ॥४८॥
विशुद्धः स द्विजातिर्वै विज्ञेय इति मे मतिः ॥४८॥
48. svabhāvakarma ca śubhaṁ yatra śūdre'pi tiṣṭhati ,
viśuddhaḥ sa dvijātirvai vijñeya iti me matiḥ.
viśuddhaḥ sa dvijātirvai vijñeya iti me matiḥ.
न योनिर्नापि संस्कारो न श्रुतं न च संनतिः ।
कारणानि द्विजत्वस्य वृत्तमेव तु कारणम् ॥४९॥
कारणानि द्विजत्वस्य वृत्तमेव तु कारणम् ॥४९॥
49. na yonirnāpi saṁskāro na śrutaṁ na ca saṁnatiḥ ,
kāraṇāni dvijatvasya vṛttameva tu kāraṇam.
kāraṇāni dvijatvasya vṛttameva tu kāraṇam.
सर्वोऽयं ब्राह्मणो लोके वृत्तेन तु विधीयते ।
वृत्ते स्थितश्च सुश्रोणि ब्राह्मणत्वं निगच्छति ॥५०॥
वृत्ते स्थितश्च सुश्रोणि ब्राह्मणत्वं निगच्छति ॥५०॥
50. sarvo'yaṁ brāhmaṇo loke vṛttena tu vidhīyate ,
vṛtte sthitaśca suśroṇi brāhmaṇatvaṁ nigacchati.
vṛtte sthitaśca suśroṇi brāhmaṇatvaṁ nigacchati.
ब्राह्मः स्वभावः कल्याणि समः सर्वत्र मे मतिः ।
निर्गुणं निर्मलं ब्रह्म यत्र तिष्ठति स द्विजः ॥५१॥
निर्गुणं निर्मलं ब्रह्म यत्र तिष्ठति स द्विजः ॥५१॥
51. brāhmaḥ svabhāvaḥ kalyāṇi samaḥ sarvatra me matiḥ ,
nirguṇaṁ nirmalaṁ brahma yatra tiṣṭhati sa dvijaḥ.
nirguṇaṁ nirmalaṁ brahma yatra tiṣṭhati sa dvijaḥ.
एते योनिफला देवि स्थानभागनिदर्शकाः ।
स्वयं च वरदेनोक्ता ब्रह्मणा सृजता प्रजाः ॥५२॥
स्वयं च वरदेनोक्ता ब्रह्मणा सृजता प्रजाः ॥५२॥
52. ete yoniphalā devi sthānabhāganidarśakāḥ ,
svayaṁ ca varadenoktā brahmaṇā sṛjatā prajāḥ.
svayaṁ ca varadenoktā brahmaṇā sṛjatā prajāḥ.
ब्राह्मणो हि महत्क्षेत्रं लोके चरति पादवत् ।
यत्तत्र बीजं वपति सा कृषिः पारलौकिकी ॥५३॥
यत्तत्र बीजं वपति सा कृषिः पारलौकिकी ॥५३॥
53. brāhmaṇo hi mahatkṣetraṁ loke carati pādavat ,
yattatra bījaṁ vapati sā kṛṣiḥ pāralaukikī.
yattatra bījaṁ vapati sā kṛṣiḥ pāralaukikī.
मिताशिना सदा भाव्यं सत्पथालम्बिना सदा ।
ब्राह्ममार्गमतिक्रम्य वर्तितव्यं बुभूषता ॥५४॥
ब्राह्ममार्गमतिक्रम्य वर्तितव्यं बुभूषता ॥५४॥
54. mitāśinā sadā bhāvyaṁ satpathālambinā sadā ,
brāhmamārgamatikramya vartitavyaṁ bubhūṣatā.
brāhmamārgamatikramya vartitavyaṁ bubhūṣatā.
संहिताध्यायिना भाव्यं गृहे वै गृहमेधिना ।
नित्यं स्वाध्याययुक्तेन दानाध्ययनजीविना ॥५५॥
नित्यं स्वाध्याययुक्तेन दानाध्ययनजीविना ॥५५॥
55. saṁhitādhyāyinā bhāvyaṁ gṛhe vai gṛhamedhinā ,
nityaṁ svādhyāyayuktena dānādhyayanajīvinā.
nityaṁ svādhyāyayuktena dānādhyayanajīvinā.
एवंभूतो हि यो विप्रः सततं सत्पथे स्थितः ।
आहिताग्निरधीयानो ब्रह्मभूयाय कल्पते ॥५६॥
आहिताग्निरधीयानो ब्रह्मभूयाय कल्पते ॥५६॥
56. evaṁbhūto hi yo vipraḥ satataṁ satpathe sthitaḥ ,
āhitāgniradhīyāno brahmabhūyāya kalpate.
āhitāgniradhīyāno brahmabhūyāya kalpate.
ब्राह्मण्यमेव संप्राप्य रक्षितव्यं यतात्मभिः ।
योनिप्रतिग्रहादानैः कर्मभिश्च शुचिस्मिते ॥५७॥
योनिप्रतिग्रहादानैः कर्मभिश्च शुचिस्मिते ॥५७॥
57. brāhmaṇyameva saṁprāpya rakṣitavyaṁ yatātmabhiḥ ,
yonipratigrahādānaiḥ karmabhiśca śucismite.
yonipratigrahādānaiḥ karmabhiśca śucismite.
Links to all chapters:
ādi parva
Chapter 1
Chapter 2
Chapter 3
Chapter 4
Chapter 5
Chapter 6
Chapter 7
Chapter 8
Chapter 9
Chapter 10
Chapter 11
Chapter 12
Chapter 13
Chapter 14
Chapter 15
Chapter 16
Chapter 17
Chapter 18
Chapter 19
Chapter 20
Chapter 21
Chapter 22
Chapter 23
Chapter 24
Chapter 25
Chapter 26
Chapter 27
Chapter 28
Chapter 29
Chapter 30
Chapter 31
Chapter 32
Chapter 33
Chapter 34
Chapter 35
Chapter 36
Chapter 37
Chapter 38
Chapter 39
Chapter 40
Chapter 41
Chapter 42
Chapter 43
Chapter 44
Chapter 45
Chapter 46
Chapter 47
Chapter 48
Chapter 49
Chapter 50
Chapter 51
Chapter 52
Chapter 53
Chapter 54
Chapter 55
Chapter 56
Chapter 57
Chapter 58
Chapter 59
Chapter 60
Chapter 61
Chapter 62
Chapter 63
Chapter 64
Chapter 65
Chapter 66
Chapter 67
Chapter 68
Chapter 69
Chapter 70
Chapter 71
Chapter 72
Chapter 73
Chapter 74
Chapter 75
Chapter 76
Chapter 77
Chapter 78
Chapter 79
Chapter 80
Chapter 81
Chapter 82
Chapter 83
Chapter 84
Chapter 85
Chapter 86
Chapter 87
Chapter 88
Chapter 89
Chapter 90
Chapter 91
Chapter 92
Chapter 93
Chapter 94
Chapter 95
Chapter 96
Chapter 97
Chapter 98
Chapter 99
Chapter 100
Chapter 101
Chapter 102
Chapter 103
Chapter 104
Chapter 105
Chapter 106
Chapter 107
Chapter 108
Chapter 109
Chapter 110
Chapter 111
Chapter 112
Chapter 113
Chapter 114
Chapter 115
Chapter 116
Chapter 117
Chapter 118
Chapter 119
Chapter 120
Chapter 121
Chapter 122
Chapter 123
Chapter 124
Chapter 125
Chapter 126
Chapter 127
Chapter 128
Chapter 129
Chapter 130
Chapter 131
Chapter 132
Chapter 133
Chapter 134
Chapter 135
Chapter 136
Chapter 137
Chapter 138
Chapter 139
Chapter 140
Chapter 141
Chapter 142
Chapter 143
Chapter 144
Chapter 145
Chapter 146
Chapter 147
Chapter 148
Chapter 149
Chapter 150
Chapter 151
Chapter 152
Chapter 153
Chapter 154
Chapter 155
Chapter 156
Chapter 157
Chapter 158
Chapter 159
Chapter 160
Chapter 161
Chapter 162
Chapter 163
Chapter 164
Chapter 165
Chapter 166
Chapter 167
Chapter 168
Chapter 169
Chapter 170
Chapter 171
Chapter 172
Chapter 173
Chapter 174
Chapter 175
Chapter 176
Chapter 177
Chapter 178
Chapter 179
Chapter 180
Chapter 181
Chapter 182
Chapter 183
Chapter 184
Chapter 185
Chapter 186
Chapter 187
Chapter 188
Chapter 189
Chapter 190
Chapter 191
Chapter 192
Chapter 193
Chapter 194
Chapter 195
Chapter 196
Chapter 197
Chapter 198
Chapter 199
Chapter 200
Chapter 201
Chapter 202
Chapter 203
Chapter 204
Chapter 205
Chapter 206
Chapter 207
Chapter 208
Chapter 209
Chapter 210
Chapter 211
Chapter 212
Chapter 213
Chapter 214
Chapter 215
Chapter 216
Chapter 217
Chapter 218
Chapter 219
Chapter 220
Chapter 221
Chapter 222
Chapter 223
Chapter 224
Chapter 225
sabhā parva
Chapter 1
Chapter 2
Chapter 3
Chapter 4
Chapter 5
Chapter 6
Chapter 7
Chapter 8
Chapter 9
Chapter 10
Chapter 11
Chapter 12
Chapter 13
Chapter 14
Chapter 15
Chapter 16
Chapter 17
Chapter 18
Chapter 19
Chapter 20
Chapter 21
Chapter 22
Chapter 23
Chapter 24
Chapter 25
Chapter 26
Chapter 27
Chapter 28
Chapter 29
Chapter 30
Chapter 31
Chapter 32
Chapter 33
Chapter 34
Chapter 35
Chapter 36
Chapter 37
Chapter 38
Chapter 39
Chapter 40
Chapter 41
Chapter 42
Chapter 43
Chapter 44
Chapter 45
Chapter 46
Chapter 47
Chapter 48
Chapter 49
Chapter 50
Chapter 51
Chapter 52
Chapter 53
Chapter 54
Chapter 55
Chapter 56
Chapter 57
Chapter 58
Chapter 59
Chapter 60
Chapter 61
Chapter 62
Chapter 63
Chapter 64
Chapter 65
Chapter 66
Chapter 67
Chapter 68
Chapter 69
Chapter 70
Chapter 71
Chapter 72
vana parva
Chapter 1
Chapter 2
Chapter 3
Chapter 4
Chapter 5
Chapter 6
Chapter 7
Chapter 8
Chapter 9
Chapter 10
Chapter 11
Chapter 12
Chapter 13
Chapter 14
Chapter 15
Chapter 16
Chapter 17
Chapter 18
Chapter 19
Chapter 20
Chapter 21
Chapter 22
Chapter 23
Chapter 24
Chapter 25
Chapter 26
Chapter 27
Chapter 28
Chapter 29
Chapter 30
Chapter 31
Chapter 32
Chapter 33
Chapter 34
Chapter 35
Chapter 36
Chapter 37
Chapter 38
Chapter 39
Chapter 40
Chapter 41
Chapter 42
Chapter 43
Chapter 44
Chapter 45
Chapter 46
Chapter 47
Chapter 48
Chapter 49
Chapter 50
Chapter 51
Chapter 52
Chapter 53
Chapter 54
Chapter 55
Chapter 56
Chapter 57
Chapter 58
Chapter 59
Chapter 60
Chapter 61
Chapter 62
Chapter 63
Chapter 64
Chapter 65
Chapter 66
Chapter 67
Chapter 68
Chapter 69
Chapter 70
Chapter 71
Chapter 72
Chapter 73
Chapter 74
Chapter 75
Chapter 76
Chapter 77
Chapter 78
Chapter 79
Chapter 80
Chapter 81
Chapter 82
Chapter 83
Chapter 84
Chapter 85
Chapter 86
Chapter 87
Chapter 88
Chapter 89
Chapter 90
Chapter 91
Chapter 92
Chapter 93
Chapter 94
Chapter 95
Chapter 96
Chapter 97
Chapter 98
Chapter 99
Chapter 100
Chapter 101
Chapter 102
Chapter 103
Chapter 104
Chapter 105
Chapter 106
Chapter 107
Chapter 108
Chapter 109
Chapter 110
Chapter 111
Chapter 112
Chapter 113
Chapter 114
Chapter 115
Chapter 116
Chapter 117
Chapter 118
Chapter 119
Chapter 120
Chapter 121
Chapter 122
Chapter 123
Chapter 124
Chapter 125
Chapter 126
Chapter 127
Chapter 128
Chapter 129
Chapter 130
Chapter 131
Chapter 132
Chapter 133
Chapter 134
Chapter 135
Chapter 136
Chapter 137
Chapter 138
Chapter 139
Chapter 140
Chapter 141
Chapter 142
Chapter 143
Chapter 144
Chapter 145
Chapter 146
Chapter 147
Chapter 148
Chapter 149
Chapter 150
Chapter 151
Chapter 152
Chapter 153
Chapter 154
Chapter 155
Chapter 156
Chapter 157
Chapter 158
Chapter 159
Chapter 160
Chapter 161
Chapter 162
Chapter 163
Chapter 164
Chapter 165
Chapter 166
Chapter 167
Chapter 168
Chapter 169
Chapter 170
Chapter 171
Chapter 172
Chapter 173
Chapter 174
Chapter 175
Chapter 176
Chapter 177
Chapter 178
Chapter 179
Chapter 180
Chapter 181
Chapter 182
Chapter 183
Chapter 184
Chapter 185
Chapter 186
Chapter 187
Chapter 188
Chapter 189
Chapter 190
Chapter 191
Chapter 192
Chapter 193
Chapter 194
Chapter 195
Chapter 196
Chapter 197
Chapter 198
Chapter 199
Chapter 200
Chapter 201
Chapter 202
Chapter 203
Chapter 204
Chapter 205
Chapter 206
Chapter 207
Chapter 208
Chapter 209
Chapter 210
Chapter 211
Chapter 212
Chapter 213
Chapter 214
Chapter 215
Chapter 216
Chapter 217
Chapter 218
Chapter 219
Chapter 220
Chapter 221
Chapter 222
Chapter 223
Chapter 224
Chapter 225
Chapter 226
Chapter 227
Chapter 228
Chapter 229
Chapter 230
Chapter 231
Chapter 232
Chapter 233
Chapter 234
Chapter 235
Chapter 236
Chapter 237
Chapter 238
Chapter 239
Chapter 240
Chapter 241
Chapter 242
Chapter 243
Chapter 244
Chapter 245
Chapter 246
Chapter 247
Chapter 248
Chapter 249
Chapter 250
Chapter 251
Chapter 252
Chapter 253
Chapter 254
Chapter 255
Chapter 256
Chapter 257
Chapter 258
Chapter 259
Chapter 260
Chapter 261
Chapter 262
Chapter 263
Chapter 264
Chapter 265
Chapter 266
Chapter 267
Chapter 268
Chapter 269
Chapter 270
Chapter 271
Chapter 272
Chapter 273
Chapter 274
Chapter 275
Chapter 276
Chapter 277
Chapter 278
Chapter 279
Chapter 280
Chapter 281
Chapter 282
Chapter 283
Chapter 284
Chapter 285
Chapter 286
Chapter 287
Chapter 288
Chapter 289
Chapter 290
Chapter 291
Chapter 292
Chapter 293
Chapter 294
Chapter 295
Chapter 296
Chapter 297
Chapter 298
Chapter 299
virāṭa parva
Chapter 1
Chapter 2
Chapter 3
Chapter 4
Chapter 5
Chapter 6
Chapter 7
Chapter 8
Chapter 9
Chapter 10
Chapter 11
Chapter 12
Chapter 13
Chapter 14
Chapter 15
Chapter 16
Chapter 17
Chapter 18
Chapter 19
Chapter 20
Chapter 21
Chapter 22
Chapter 23
Chapter 24
Chapter 25
Chapter 26
Chapter 27
Chapter 28
Chapter 29
Chapter 30
Chapter 31
Chapter 32
Chapter 33
Chapter 34
Chapter 35
Chapter 36
Chapter 37
Chapter 38
Chapter 39
Chapter 40
Chapter 41
Chapter 42
Chapter 43
Chapter 44
Chapter 45
Chapter 46
Chapter 47
Chapter 48
Chapter 49
Chapter 50
Chapter 51
Chapter 52
Chapter 53
Chapter 54
Chapter 55
Chapter 56
Chapter 57
Chapter 58
Chapter 59
Chapter 60
Chapter 61
Chapter 62
Chapter 63
Chapter 64
Chapter 65
Chapter 66
Chapter 67
udyoga parva
Chapter 1
Chapter 2
Chapter 3
Chapter 4
Chapter 5
Chapter 6
Chapter 7
Chapter 8
Chapter 9
Chapter 10
Chapter 11
Chapter 12
Chapter 13
Chapter 14
Chapter 15
Chapter 16
Chapter 17
Chapter 18
Chapter 19
Chapter 20
Chapter 21
Chapter 22
Chapter 23
Chapter 24
Chapter 25
Chapter 26
Chapter 27
Chapter 28
Chapter 29
Chapter 30
Chapter 31
Chapter 32
Chapter 33
Chapter 34
Chapter 35
Chapter 36
Chapter 37
Chapter 38
Chapter 39
Chapter 40
Chapter 41
Chapter 42
Chapter 43
Chapter 44
Chapter 45
Chapter 46
Chapter 47
Chapter 48
Chapter 49
Chapter 50
Chapter 51
Chapter 52
Chapter 53
Chapter 54
Chapter 55
Chapter 56
Chapter 57
Chapter 58
Chapter 59
Chapter 60
Chapter 61
Chapter 62
Chapter 63
Chapter 64
Chapter 65
Chapter 66
Chapter 67
Chapter 68
Chapter 69
Chapter 70
Chapter 71
Chapter 72
Chapter 73
Chapter 74
Chapter 75
Chapter 76
Chapter 77
Chapter 78
Chapter 79
Chapter 80
Chapter 81
Chapter 82
Chapter 83
Chapter 84
Chapter 85
Chapter 86
Chapter 87
Chapter 88
Chapter 89
Chapter 90
Chapter 91
Chapter 92
Chapter 93
Chapter 94
Chapter 95
Chapter 96
Chapter 97
Chapter 98
Chapter 99
Chapter 100
Chapter 101
Chapter 102
Chapter 103
Chapter 104
Chapter 105
Chapter 106
Chapter 107
Chapter 108
Chapter 109
Chapter 110
Chapter 111
Chapter 112
Chapter 113
Chapter 114
Chapter 115
Chapter 116
Chapter 117
Chapter 118
Chapter 119
Chapter 120
Chapter 121
Chapter 122
Chapter 123
Chapter 124
Chapter 125
Chapter 126
Chapter 127
Chapter 128
Chapter 129
Chapter 130
Chapter 131
Chapter 132
Chapter 133
Chapter 134
Chapter 135
Chapter 136
Chapter 137
Chapter 138
Chapter 139
Chapter 140
Chapter 141
Chapter 142
Chapter 143
Chapter 144
Chapter 145
Chapter 146
Chapter 147
Chapter 148
Chapter 149
Chapter 150
Chapter 151
Chapter 152
Chapter 153
Chapter 154
Chapter 155
Chapter 156
Chapter 157
Chapter 158
Chapter 159
Chapter 160
Chapter 161
Chapter 162
Chapter 163
Chapter 164
Chapter 165
Chapter 166
Chapter 167
Chapter 168
Chapter 169
Chapter 170
Chapter 171
Chapter 172
Chapter 173
Chapter 174
Chapter 175
Chapter 176
Chapter 177
Chapter 178
Chapter 179
Chapter 180
Chapter 181
Chapter 182
Chapter 183
Chapter 184
Chapter 185
Chapter 186
Chapter 187
Chapter 188
Chapter 189
Chapter 190
Chapter 191
Chapter 192
Chapter 193
Chapter 194
Chapter 195
Chapter 196
Chapter 197
bhīṣma parva
Chapter 1
Chapter 2
Chapter 3
Chapter 4
Chapter 5
Chapter 6
Chapter 7
Chapter 8
Chapter 9
Chapter 10
Chapter 11
Chapter 12
Chapter 13
Chapter 14
Chapter 15
Chapter 16
Chapter 17
Chapter 18
Chapter 19
Chapter 20
Chapter 21
Chapter 22
Chapter 23
Chapter 24
Chapter 25
Chapter 26
Chapter 27
Chapter 28
Chapter 29
Chapter 30
Chapter 31
Chapter 32
Chapter 33
Chapter 34
Chapter 35
Chapter 36
Chapter 37
Chapter 38
Chapter 39
Chapter 40
Chapter 41
Chapter 42
Chapter 43
Chapter 44
Chapter 45
Chapter 46
Chapter 47
Chapter 48
Chapter 49
Chapter 50
Chapter 51
Chapter 52
Chapter 53
Chapter 54
Chapter 55
Chapter 56
Chapter 57
Chapter 58
Chapter 59
Chapter 60
Chapter 61
Chapter 62
Chapter 63
Chapter 64
Chapter 65
Chapter 66
Chapter 67
Chapter 68
Chapter 69
Chapter 70
Chapter 71
Chapter 72
Chapter 73
Chapter 74
Chapter 75
Chapter 76
Chapter 77
Chapter 78
Chapter 79
Chapter 80
Chapter 81
Chapter 82
Chapter 83
Chapter 84
Chapter 85
Chapter 86
Chapter 87
Chapter 88
Chapter 89
Chapter 90
Chapter 91
Chapter 92
Chapter 93
Chapter 94
Chapter 95
Chapter 96
Chapter 97
Chapter 98
Chapter 99
Chapter 100
Chapter 101
Chapter 102
Chapter 103
Chapter 104
Chapter 105
Chapter 106
Chapter 107
Chapter 108
Chapter 109
Chapter 110
Chapter 111
Chapter 112
Chapter 113
Chapter 114
Chapter 115
Chapter 116
Chapter 117
droṇa parva
Chapter 1
Chapter 2
Chapter 3
Chapter 4
Chapter 5
Chapter 6
Chapter 7
Chapter 8
Chapter 9
Chapter 10
Chapter 11
Chapter 12
Chapter 13
Chapter 14
Chapter 15
Chapter 16
Chapter 17
Chapter 18
Chapter 19
Chapter 20
Chapter 21
Chapter 22
Chapter 23
Chapter 24
Chapter 25
Chapter 26
Chapter 27
Chapter 28
Chapter 29
Chapter 30
Chapter 31
Chapter 32
Chapter 33
Chapter 34
Chapter 35
Chapter 36
Chapter 37
Chapter 38
Chapter 39
Chapter 40
Chapter 41
Chapter 42
Chapter 43
Chapter 44
Chapter 45
Chapter 46
Chapter 47
Chapter 48
Chapter 49
Chapter 50
Chapter 51
Chapter 52
Chapter 53
Chapter 54
Chapter 55
Chapter 56
Chapter 57
Chapter 58
Chapter 59
Chapter 60
Chapter 61
Chapter 62
Chapter 63
Chapter 64
Chapter 65
Chapter 66
Chapter 67
Chapter 68
Chapter 69
Chapter 70
Chapter 71
Chapter 72
Chapter 73
Chapter 74
Chapter 75
Chapter 76
Chapter 77
Chapter 78
Chapter 79
Chapter 80
Chapter 81
Chapter 82
Chapter 83
Chapter 84
Chapter 85
Chapter 86
Chapter 87
Chapter 88
Chapter 89
Chapter 90
Chapter 91
Chapter 92
Chapter 93
Chapter 94
Chapter 95
Chapter 96
Chapter 97
Chapter 98
Chapter 99
Chapter 100
Chapter 101
Chapter 102
Chapter 103
Chapter 104
Chapter 105
Chapter 106
Chapter 107
Chapter 108
Chapter 109
Chapter 110
Chapter 111
Chapter 112
Chapter 113
Chapter 114
Chapter 115
Chapter 116
Chapter 117
Chapter 118
Chapter 119
Chapter 120
Chapter 121
Chapter 122
Chapter 123
Chapter 124
Chapter 125
Chapter 126
Chapter 127
Chapter 128
Chapter 129
Chapter 130
Chapter 131
Chapter 132
Chapter 133
Chapter 134
Chapter 135
Chapter 136
Chapter 137
Chapter 138
Chapter 139
Chapter 140
Chapter 141
Chapter 142
Chapter 143
Chapter 144
Chapter 145
Chapter 146
Chapter 147
Chapter 148
Chapter 149
Chapter 150
Chapter 151
Chapter 152
Chapter 153
Chapter 154
Chapter 155
Chapter 156
Chapter 157
Chapter 158
Chapter 159
Chapter 160
Chapter 161
Chapter 162
Chapter 163
Chapter 164
Chapter 165
Chapter 166
Chapter 167
Chapter 168
Chapter 169
Chapter 170
Chapter 171
Chapter 172
Chapter 173
karṇa parva
Chapter 1
Chapter 2
Chapter 3
Chapter 4
Chapter 5
Chapter 6
Chapter 7
Chapter 8
Chapter 9
Chapter 10
Chapter 11
Chapter 12
Chapter 13
Chapter 14
Chapter 15
Chapter 16
Chapter 17
Chapter 18
Chapter 19
Chapter 20
Chapter 21
Chapter 22
Chapter 23
Chapter 24
Chapter 25
Chapter 26
Chapter 27
Chapter 28
Chapter 29
Chapter 30
Chapter 31
Chapter 32
Chapter 33
Chapter 34
Chapter 35
Chapter 36
Chapter 37
Chapter 38
Chapter 39
Chapter 40
Chapter 41
Chapter 42
Chapter 43
Chapter 44
Chapter 45
Chapter 46
Chapter 47
Chapter 48
Chapter 49
Chapter 50
Chapter 51
Chapter 52
Chapter 53
Chapter 54
Chapter 55
Chapter 56
Chapter 57
Chapter 58
Chapter 59
Chapter 60
Chapter 61
Chapter 62
Chapter 63
Chapter 64
Chapter 65
Chapter 66
Chapter 67
Chapter 68
Chapter 69
śalya parva
Chapter 1
Chapter 2
Chapter 3
Chapter 4
Chapter 5
Chapter 6
Chapter 7
Chapter 8
Chapter 9
Chapter 10
Chapter 11
Chapter 12
Chapter 13
Chapter 14
Chapter 15
Chapter 16
Chapter 17
Chapter 18
Chapter 19
Chapter 20
Chapter 21
Chapter 22
Chapter 23
Chapter 24
Chapter 25
Chapter 26
Chapter 27
Chapter 28
Chapter 29
Chapter 30
Chapter 31
Chapter 32
Chapter 33
Chapter 34
Chapter 35
Chapter 36
Chapter 37
Chapter 38
Chapter 39
Chapter 40
Chapter 41
Chapter 42
Chapter 43
Chapter 44
Chapter 45
Chapter 46
Chapter 47
Chapter 48
Chapter 49
Chapter 50
Chapter 51
Chapter 52
Chapter 53
Chapter 54
Chapter 55
Chapter 56
Chapter 57
Chapter 58
Chapter 59
Chapter 60
Chapter 61
Chapter 62
Chapter 63
Chapter 64
sauptika parva
strī parva
śānti parva
Chapter 1
Chapter 2
Chapter 3
Chapter 4
Chapter 5
Chapter 6
Chapter 7
Chapter 8
Chapter 9
Chapter 10
Chapter 11
Chapter 12
Chapter 13
Chapter 14
Chapter 15
Chapter 16
Chapter 17
Chapter 18
Chapter 19
Chapter 20
Chapter 21
Chapter 22
Chapter 23
Chapter 24
Chapter 25
Chapter 26
Chapter 27
Chapter 28
Chapter 29
Chapter 30
Chapter 31
Chapter 32
Chapter 33
Chapter 34
Chapter 35
Chapter 36
Chapter 37
Chapter 38
Chapter 39
Chapter 40
Chapter 41
Chapter 42
Chapter 43
Chapter 44
Chapter 45
Chapter 46
Chapter 47
Chapter 48
Chapter 49
Chapter 50
Chapter 51
Chapter 52
Chapter 53
Chapter 54
Chapter 55
Chapter 56
Chapter 57
Chapter 58
Chapter 59
Chapter 60
Chapter 61
Chapter 62
Chapter 63
Chapter 64
Chapter 65
Chapter 66
Chapter 67
Chapter 68
Chapter 69
Chapter 70
Chapter 71
Chapter 72
Chapter 73
Chapter 74
Chapter 75
Chapter 76
Chapter 77
Chapter 78
Chapter 79
Chapter 80
Chapter 81
Chapter 82
Chapter 83
Chapter 84
Chapter 85
Chapter 86
Chapter 87
Chapter 88
Chapter 89
Chapter 90
Chapter 91
Chapter 92
Chapter 93
Chapter 94
Chapter 95
Chapter 96
Chapter 97
Chapter 98
Chapter 99
Chapter 100
Chapter 101
Chapter 102
Chapter 103
Chapter 104
Chapter 105
Chapter 106
Chapter 107
Chapter 108
Chapter 109
Chapter 110
Chapter 111
Chapter 112
Chapter 113
Chapter 114
Chapter 115
Chapter 116
Chapter 117
Chapter 118
Chapter 119
Chapter 120
Chapter 121
Chapter 122
Chapter 123
Chapter 124
Chapter 125
Chapter 126
Chapter 127
Chapter 128
Chapter 129
Chapter 130
Chapter 131
Chapter 132
Chapter 133
Chapter 134
Chapter 135
Chapter 136
Chapter 137
Chapter 138
Chapter 139
Chapter 140
Chapter 141
Chapter 142
Chapter 143
Chapter 144
Chapter 145
Chapter 146
Chapter 147
Chapter 148
Chapter 149
Chapter 150
Chapter 151
Chapter 152
Chapter 153
Chapter 154
Chapter 155
Chapter 156
Chapter 157
Chapter 158
Chapter 159
Chapter 160
Chapter 161
Chapter 162
Chapter 163
Chapter 164
Chapter 165
Chapter 166
Chapter 167
Chapter 168
Chapter 169
Chapter 170
Chapter 171
Chapter 172
Chapter 173
Chapter 174
Chapter 175
Chapter 176
Chapter 177
Chapter 178
Chapter 179
Chapter 180
Chapter 181
Chapter 182
Chapter 183
Chapter 184
Chapter 185
Chapter 186
Chapter 187
Chapter 188
Chapter 189
Chapter 190
Chapter 191
Chapter 192
Chapter 193
Chapter 194
Chapter 195
Chapter 196
Chapter 197
Chapter 198
Chapter 199
Chapter 200
Chapter 201
Chapter 202
Chapter 203
Chapter 204
Chapter 205
Chapter 206
Chapter 207
Chapter 208
Chapter 209
Chapter 210
Chapter 211
Chapter 212
Chapter 213
Chapter 214
Chapter 215
Chapter 216
Chapter 217
Chapter 218
Chapter 219
Chapter 220
Chapter 221
Chapter 222
Chapter 223
Chapter 224
Chapter 225
Chapter 226
Chapter 227
Chapter 228
Chapter 229
Chapter 230
Chapter 231
Chapter 232
Chapter 233
Chapter 234
Chapter 235
Chapter 236
Chapter 237
Chapter 238
Chapter 239
Chapter 240
Chapter 241
Chapter 242
Chapter 243
Chapter 244
Chapter 245
Chapter 246
Chapter 247
Chapter 248
Chapter 249
Chapter 250
Chapter 251
Chapter 252
Chapter 253
Chapter 254
Chapter 255
Chapter 256
Chapter 257
Chapter 258
Chapter 259
Chapter 260
Chapter 261
Chapter 262
Chapter 263
Chapter 264
Chapter 265
Chapter 266
Chapter 267
Chapter 268
Chapter 269
Chapter 270
Chapter 271
Chapter 272
Chapter 273
Chapter 274
Chapter 275
Chapter 276
Chapter 277
Chapter 278
Chapter 279
Chapter 280
Chapter 281
Chapter 282
Chapter 283
Chapter 284
Chapter 285
Chapter 286
Chapter 287
Chapter 288
Chapter 289
Chapter 290
Chapter 291
Chapter 292
Chapter 293
Chapter 294
Chapter 295
Chapter 296
Chapter 297
Chapter 298
Chapter 299
Chapter 300
Chapter 301
Chapter 302
Chapter 303
Chapter 304
Chapter 305
Chapter 306
Chapter 307
Chapter 308
Chapter 309
Chapter 310
Chapter 311
Chapter 312
Chapter 313
Chapter 314
Chapter 315
Chapter 316
Chapter 317
Chapter 318
Chapter 319
Chapter 320
Chapter 321
Chapter 322
Chapter 323
Chapter 324
Chapter 325
Chapter 326
Chapter 327
Chapter 328
Chapter 329
Chapter 330
Chapter 331
Chapter 332
Chapter 333
Chapter 334
Chapter 335
Chapter 336
Chapter 337
Chapter 338
Chapter 339
Chapter 340
Chapter 341
Chapter 342
Chapter 343
Chapter 344
Chapter 345
Chapter 346
Chapter 347
Chapter 348
Chapter 349
Chapter 350
Chapter 351
Chapter 352
Chapter 353
anuśāsana parva (current book)
Chapter 1
Chapter 2
Chapter 3
Chapter 4
Chapter 5
Chapter 6
Chapter 7
Chapter 8
Chapter 9
Chapter 10
Chapter 11
Chapter 12
Chapter 13
Chapter 14
Chapter 15
Chapter 16
Chapter 17
Chapter 18
Chapter 19
Chapter 20
Chapter 21
Chapter 22
Chapter 23
Chapter 24
Chapter 25
Chapter 26
Chapter 27
Chapter 28
Chapter 29
Chapter 30
Chapter 31
Chapter 32
Chapter 33
Chapter 34
Chapter 35
Chapter 36
Chapter 37
Chapter 38
Chapter 39
Chapter 40
Chapter 41
Chapter 42
Chapter 43
Chapter 44
Chapter 45
Chapter 46
Chapter 47
Chapter 48
Chapter 49
Chapter 50
Chapter 51
Chapter 52
Chapter 53
Chapter 54
Chapter 55
Chapter 56
Chapter 57
Chapter 58
Chapter 59
Chapter 60
Chapter 61
Chapter 62
Chapter 63
Chapter 64
Chapter 65
Chapter 66
Chapter 67
Chapter 68
Chapter 69
Chapter 70
Chapter 71
Chapter 72
Chapter 73
Chapter 74
Chapter 75
Chapter 76
Chapter 77
Chapter 78
Chapter 79
Chapter 80
Chapter 81
Chapter 82
Chapter 83
Chapter 84
Chapter 85
Chapter 86
Chapter 87
Chapter 88
Chapter 89
Chapter 90
Chapter 91
Chapter 92
Chapter 93
Chapter 94
Chapter 95
Chapter 96
Chapter 97
Chapter 98
Chapter 99
Chapter 100
Chapter 101
Chapter 102
Chapter 103
Chapter 104
Chapter 105
Chapter 106
Chapter 107
Chapter 108
Chapter 109
Chapter 110
Chapter 111
Chapter 112
Chapter 113
Chapter 114
Chapter 115
Chapter 116
Chapter 117
Chapter 118
Chapter 119
Chapter 120
Chapter 121
Chapter 122
Chapter 123
Chapter 124
Chapter 125
Chapter 126
Chapter 127
Chapter 128
Chapter 129
Chapter 130
Chapter 131 (current chapter)
Chapter 132
Chapter 133
Chapter 134
Chapter 135
Chapter 136
Chapter 137
Chapter 138
Chapter 139
Chapter 140
Chapter 141
Chapter 142
Chapter 143
Chapter 144
Chapter 145
Chapter 146
Chapter 147
Chapter 148
Chapter 149
Chapter 150
Chapter 151
Chapter 152
Chapter 153
Chapter 154
aśvamedhika parva
Chapter 1
Chapter 2
Chapter 3
Chapter 4
Chapter 5
Chapter 6
Chapter 7
Chapter 8
Chapter 9
Chapter 10
Chapter 11
Chapter 12
Chapter 13
Chapter 14
Chapter 15
Chapter 16
Chapter 17
Chapter 18
Chapter 19
Chapter 20
Chapter 21
Chapter 22
Chapter 23
Chapter 24
Chapter 25
Chapter 26
Chapter 27
Chapter 28
Chapter 29
Chapter 30
Chapter 31
Chapter 32
Chapter 33
Chapter 34
Chapter 35
Chapter 36
Chapter 37
Chapter 38
Chapter 39
Chapter 40
Chapter 41
Chapter 42
Chapter 43
Chapter 44
Chapter 45
Chapter 46
Chapter 47
Chapter 48
Chapter 49
Chapter 50
Chapter 51
Chapter 52
Chapter 53
Chapter 54
Chapter 55
Chapter 56
Chapter 57
Chapter 58
Chapter 59
Chapter 60
Chapter 61
Chapter 62
Chapter 63
Chapter 64
Chapter 65
Chapter 66
Chapter 67
Chapter 68
Chapter 69
Chapter 70
Chapter 71
Chapter 72
Chapter 73
Chapter 74
Chapter 75
Chapter 76
Chapter 77
Chapter 78
Chapter 79
Chapter 80
Chapter 81
Chapter 82
Chapter 83
Chapter 84
Chapter 85
Chapter 86
Chapter 87
Chapter 88
Chapter 89
Chapter 90
Chapter 91
Chapter 92
Chapter 93
Chapter 94
Chapter 95
Chapter 96
āśramavāsika parva
Chapter 1
Chapter 2
Chapter 3
Chapter 4
Chapter 5
Chapter 6
Chapter 7
Chapter 8
Chapter 9
Chapter 10
Chapter 11
Chapter 12
Chapter 13
Chapter 14
Chapter 15
Chapter 16
Chapter 17
Chapter 18
Chapter 19
Chapter 20
Chapter 21
Chapter 22
Chapter 23
Chapter 24
Chapter 25
Chapter 26
Chapter 27
Chapter 28
Chapter 29
Chapter 30
Chapter 31
Chapter 32
Chapter 33
Chapter 34
Chapter 35
Chapter 36
Chapter 37
Chapter 38
Chapter 39
Chapter 40
Chapter 41
Chapter 42
Chapter 43
Chapter 44
Chapter 45
Chapter 46
Chapter 47