महाभारतः
mahābhārataḥ
-
book-12, chapter-318
नारद उवाच ।
सुखदुःखविपर्यासो यदा समुपपद्यते ।
नैनं प्रज्ञा सुनीतं वा त्रायते नापि पौरुषम् ॥१॥
सुखदुःखविपर्यासो यदा समुपपद्यते ।
नैनं प्रज्ञा सुनीतं वा त्रायते नापि पौरुषम् ॥१॥
1. nārada uvāca ,
sukhaduḥkhaviparyāso yadā samupapadyate ,
nainaṁ prajñā sunītaṁ vā trāyate nāpi pauruṣam.
sukhaduḥkhaviparyāso yadā samupapadyate ,
nainaṁ prajñā sunītaṁ vā trāyate nāpi pauruṣam.
स्वभावाद्यत्नमातिष्ठेद्यत्नवान्नावसीदति ।
जरामरणरोगेभ्यः प्रियमात्मानमुद्धरेत् ॥२॥
जरामरणरोगेभ्यः प्रियमात्मानमुद्धरेत् ॥२॥
2. svabhāvādyatnamātiṣṭhedyatnavānnāvasīdati ,
jarāmaraṇarogebhyaḥ priyamātmānamuddharet.
jarāmaraṇarogebhyaḥ priyamātmānamuddharet.
रुजन्ति हि शरीराणि रोगाः शारीरमानसाः ।
सायका इव तीक्ष्णाग्राः प्रयुक्ता दृढधन्विभिः ॥३॥
सायका इव तीक्ष्णाग्राः प्रयुक्ता दृढधन्विभिः ॥३॥
3. rujanti hi śarīrāṇi rogāḥ śārīramānasāḥ ,
sāyakā iva tīkṣṇāgrāḥ prayuktā dṛḍhadhanvibhiḥ.
sāyakā iva tīkṣṇāgrāḥ prayuktā dṛḍhadhanvibhiḥ.
व्याधितस्य विवित्साभिस्त्रस्यतो जीवितैषिणः ।
अवशस्य विनाशाय शरीरमपकृष्यते ॥४॥
अवशस्य विनाशाय शरीरमपकृष्यते ॥४॥
4. vyādhitasya vivitsābhistrasyato jīvitaiṣiṇaḥ ,
avaśasya vināśāya śarīramapakṛṣyate.
avaśasya vināśāya śarīramapakṛṣyate.
स्रवन्ति न निवर्तन्ते स्रोतांसि सरितामिव ।
आयुरादाय मर्त्यानां रात्र्यहानि पुनः पुनः ॥५॥
आयुरादाय मर्त्यानां रात्र्यहानि पुनः पुनः ॥५॥
5. sravanti na nivartante srotāṁsi saritāmiva ,
āyurādāya martyānāṁ rātryahāni punaḥ punaḥ.
āyurādāya martyānāṁ rātryahāni punaḥ punaḥ.
व्यत्ययो ह्ययमत्यन्तं पक्षयोः शुक्लकृष्णयोः ।
जातं मर्त्यं जरयति निमेषं नावतिष्ठते ॥६॥
जातं मर्त्यं जरयति निमेषं नावतिष्ठते ॥६॥
6. vyatyayo hyayamatyantaṁ pakṣayoḥ śuklakṛṣṇayoḥ ,
jātaṁ martyaṁ jarayati nimeṣaṁ nāvatiṣṭhate.
jātaṁ martyaṁ jarayati nimeṣaṁ nāvatiṣṭhate.
सुखदुःखानि भूतानामजरो जरयन्नसौ ।
आदित्यो ह्यस्तमभ्येति पुनः पुनरुदेति च ॥७॥
आदित्यो ह्यस्तमभ्येति पुनः पुनरुदेति च ॥७॥
7. sukhaduḥkhāni bhūtānāmajaro jarayannasau ,
ādityo hyastamabhyeti punaḥ punarudeti ca.
ādityo hyastamabhyeti punaḥ punarudeti ca.
अदृष्टपूर्वानादाय भावानपरिशङ्कितान् ।
इष्टानिष्टान्मनुष्याणामस्तं गच्छन्ति रात्रयः ॥८॥
इष्टानिष्टान्मनुष्याणामस्तं गच्छन्ति रात्रयः ॥८॥
8. adṛṣṭapūrvānādāya bhāvānapariśaṅkitān ,
iṣṭāniṣṭānmanuṣyāṇāmastaṁ gacchanti rātrayaḥ.
iṣṭāniṣṭānmanuṣyāṇāmastaṁ gacchanti rātrayaḥ.
यो यमिच्छेद्यथाकामं कामानां तत्तदाप्नुयात् ।
यदि स्यान्न पराधीनं पुरुषस्य क्रियाफलम् ॥९॥
यदि स्यान्न पराधीनं पुरुषस्य क्रियाफलम् ॥९॥
9. yo yamicchedyathākāmaṁ kāmānāṁ tattadāpnuyāt ,
yadi syānna parādhīnaṁ puruṣasya kriyāphalam.
yadi syānna parādhīnaṁ puruṣasya kriyāphalam.
संयताश्च हि दक्षाश्च मतिमन्तश्च मानवाः ।
दृश्यन्ते निष्फलाः सन्तः प्रहीणाश्च स्वकर्मभिः ॥१०॥
दृश्यन्ते निष्फलाः सन्तः प्रहीणाश्च स्वकर्मभिः ॥१०॥
10. saṁyatāśca hi dakṣāśca matimantaśca mānavāḥ ,
dṛśyante niṣphalāḥ santaḥ prahīṇāśca svakarmabhiḥ.
dṛśyante niṣphalāḥ santaḥ prahīṇāśca svakarmabhiḥ.
अपरे बालिशाः सन्तो निर्गुणाः पुरुषाधमाः ।
आशीर्भिरप्यसंयुक्ता दृश्यन्ते सर्वकामिनः ॥११॥
आशीर्भिरप्यसंयुक्ता दृश्यन्ते सर्वकामिनः ॥११॥
11. apare bāliśāḥ santo nirguṇāḥ puruṣādhamāḥ ,
āśīrbhirapyasaṁyuktā dṛśyante sarvakāminaḥ.
āśīrbhirapyasaṁyuktā dṛśyante sarvakāminaḥ.
भूतानामपरः कश्चिद्धिंसायां सततोत्थितः ।
वञ्चनायां च लोकस्य स सुखेष्वेव जीर्यते ॥१२॥
वञ्चनायां च लोकस्य स सुखेष्वेव जीर्यते ॥१२॥
12. bhūtānāmaparaḥ kaściddhiṁsāyāṁ satatotthitaḥ ,
vañcanāyāṁ ca lokasya sa sukheṣveva jīryate.
vañcanāyāṁ ca lokasya sa sukheṣveva jīryate.
अचेष्टमानमासीनं श्रीः कंचिदुपतिष्ठति ।
कश्चित्कर्मानुसृत्यान्यो न प्राप्यमधिगच्छति ॥१३॥
कश्चित्कर्मानुसृत्यान्यो न प्राप्यमधिगच्छति ॥१३॥
13. aceṣṭamānamāsīnaṁ śrīḥ kaṁcidupatiṣṭhati ,
kaścitkarmānusṛtyānyo na prāpyamadhigacchati.
kaścitkarmānusṛtyānyo na prāpyamadhigacchati.
अपराधं समाचक्ष्व पुरुषस्य स्वभावतः ।
शुक्रमन्यत्र संभूतं पुनरन्यत्र गच्छति ॥१४॥
शुक्रमन्यत्र संभूतं पुनरन्यत्र गच्छति ॥१४॥
14. aparādhaṁ samācakṣva puruṣasya svabhāvataḥ ,
śukramanyatra saṁbhūtaṁ punaranyatra gacchati.
śukramanyatra saṁbhūtaṁ punaranyatra gacchati.
तस्य योनौ प्रसक्तस्य गर्भो भवति वा न वा ।
आम्रपुष्पोपमा यस्य निवृत्तिरुपलभ्यते ॥१५॥
आम्रपुष्पोपमा यस्य निवृत्तिरुपलभ्यते ॥१५॥
15. tasya yonau prasaktasya garbho bhavati vā na vā ,
āmrapuṣpopamā yasya nivṛttirupalabhyate.
āmrapuṣpopamā yasya nivṛttirupalabhyate.
केषांचित्पुत्रकामानामनुसंतानमिच्छताम् ।
सिद्धौ प्रयतमानानां नैवाण्डमुपजायते ॥१६॥
सिद्धौ प्रयतमानानां नैवाण्डमुपजायते ॥१६॥
16. keṣāṁcitputrakāmānāmanusaṁtānamicchatām ,
siddhau prayatamānānāṁ naivāṇḍamupajāyate.
siddhau prayatamānānāṁ naivāṇḍamupajāyate.
गर्भाच्चोद्विजमानानां क्रुद्धादाशीविषादिव ।
आयुष्माञ्जायते पुत्रः कथं प्रेतः पितैव सः ॥१७॥
आयुष्माञ्जायते पुत्रः कथं प्रेतः पितैव सः ॥१७॥
17. garbhāccodvijamānānāṁ kruddhādāśīviṣādiva ,
āyuṣmāñjāyate putraḥ kathaṁ pretaḥ pitaiva saḥ.
āyuṣmāñjāyate putraḥ kathaṁ pretaḥ pitaiva saḥ.
देवानिष्ट्वा तपस्तप्त्वा कृपणैः पुत्रगृद्धिभिः ।
दश मासान्परिधृता जायन्ते कुलपांसनाः ॥१८॥
दश मासान्परिधृता जायन्ते कुलपांसनाः ॥१८॥
18. devāniṣṭvā tapastaptvā kṛpaṇaiḥ putragṛddhibhiḥ ,
daśa māsānparidhṛtā jāyante kulapāṁsanāḥ.
daśa māsānparidhṛtā jāyante kulapāṁsanāḥ.
अपरे धनधान्यानि भोगांश्च पितृसंचितान् ।
विपुलानभिजायन्ते लब्धास्तैरेव मङ्गलैः ॥१९॥
विपुलानभिजायन्ते लब्धास्तैरेव मङ्गलैः ॥१९॥
19. apare dhanadhānyāni bhogāṁśca pitṛsaṁcitān ,
vipulānabhijāyante labdhāstaireva maṅgalaiḥ.
vipulānabhijāyante labdhāstaireva maṅgalaiḥ.
अन्योन्यं समभिप्रेत्य मैथुनस्य समागमे ।
उपद्रव इवाविष्टो योनिं गर्भः प्रपद्यते ॥२०॥
उपद्रव इवाविष्टो योनिं गर्भः प्रपद्यते ॥२०॥
20. anyonyaṁ samabhipretya maithunasya samāgame ,
upadrava ivāviṣṭo yoniṁ garbhaḥ prapadyate.
upadrava ivāviṣṭo yoniṁ garbhaḥ prapadyate.
शीर्णं परशरीरेण निच्छवीकं शरीरिणम् ।
प्राणिनां प्राणसंरोधे मांसश्लेष्मविचेष्टितम् ॥२१॥
प्राणिनां प्राणसंरोधे मांसश्लेष्मविचेष्टितम् ॥२१॥
21. śīrṇaṁ paraśarīreṇa nicchavīkaṁ śarīriṇam ,
prāṇināṁ prāṇasaṁrodhe māṁsaśleṣmaviceṣṭitam.
prāṇināṁ prāṇasaṁrodhe māṁsaśleṣmaviceṣṭitam.
निर्दग्धं परदेहेन परदेहं चलाचलम् ।
विनश्यन्तं विनाशान्ते नावि नावमिवाहितम् ॥२२॥
विनश्यन्तं विनाशान्ते नावि नावमिवाहितम् ॥२२॥
22. nirdagdhaṁ paradehena paradehaṁ calācalam ,
vinaśyantaṁ vināśānte nāvi nāvamivāhitam.
vinaśyantaṁ vināśānte nāvi nāvamivāhitam.
संगत्या जठरे न्यस्तं रेतोबिन्दुमचेतनम् ।
केन यत्नेन जीवन्तं गर्भं त्वमिह पश्यसि ॥२३॥
केन यत्नेन जीवन्तं गर्भं त्वमिह पश्यसि ॥२३॥
23. saṁgatyā jaṭhare nyastaṁ retobindumacetanam ,
kena yatnena jīvantaṁ garbhaṁ tvamiha paśyasi.
kena yatnena jīvantaṁ garbhaṁ tvamiha paśyasi.
अन्नपानानि जीर्यन्ते यत्र भक्षाश्च भक्षिताः ।
तस्मिन्नेवोदरे गर्भः किं नान्नमिव जीर्यते ॥२४॥
तस्मिन्नेवोदरे गर्भः किं नान्नमिव जीर्यते ॥२४॥
24. annapānāni jīryante yatra bhakṣāśca bhakṣitāḥ ,
tasminnevodare garbhaḥ kiṁ nānnamiva jīryate.
tasminnevodare garbhaḥ kiṁ nānnamiva jīryate.
गर्भमूत्रपुरीषाणां स्वभावनियता गतिः ।
धारणे वा विसर्गे वा न कर्तुर्विद्यते वशः ॥२५॥
धारणे वा विसर्गे वा न कर्तुर्विद्यते वशः ॥२५॥
25. garbhamūtrapurīṣāṇāṁ svabhāvaniyatā gatiḥ ,
dhāraṇe vā visarge vā na karturvidyate vaśaḥ.
dhāraṇe vā visarge vā na karturvidyate vaśaḥ.
स्रवन्ति ह्युदराद्गर्भा जायमानास्तथापरे ।
आगमेन सहान्येषां विनाश उपपद्यते ॥२६॥
आगमेन सहान्येषां विनाश उपपद्यते ॥२६॥
26. sravanti hyudarādgarbhā jāyamānāstathāpare ,
āgamena sahānyeṣāṁ vināśa upapadyate.
āgamena sahānyeṣāṁ vināśa upapadyate.
एतस्माद्योनिसंबन्धाद्यो जीवन्परिमुच्यते ।
प्रजां च लभते कांचित्पुनर्द्वंद्वेषु मज्जति ॥२७॥
प्रजां च लभते कांचित्पुनर्द्वंद्वेषु मज्जति ॥२७॥
27. etasmādyonisaṁbandhādyo jīvanparimucyate ,
prajāṁ ca labhate kāṁcitpunardvaṁdveṣu majjati.
prajāṁ ca labhate kāṁcitpunardvaṁdveṣu majjati.
शतस्य सहजातस्य सप्तमीं दशमीं दशाम् ।
प्राप्नुवन्ति ततः पञ्च न भवन्ति शतायुषः ॥२८॥
प्राप्नुवन्ति ततः पञ्च न भवन्ति शतायुषः ॥२८॥
28. śatasya sahajātasya saptamīṁ daśamīṁ daśām ,
prāpnuvanti tataḥ pañca na bhavanti śatāyuṣaḥ.
prāpnuvanti tataḥ pañca na bhavanti śatāyuṣaḥ.
नाभ्युत्थाने मनुष्याणां योगाः स्युर्नात्र संशयः ।
व्याधिभिश्च विमथ्यन्ते व्यालैः क्षुद्रमृगा इव ॥२९॥
व्याधिभिश्च विमथ्यन्ते व्यालैः क्षुद्रमृगा इव ॥२९॥
29. nābhyutthāne manuṣyāṇāṁ yogāḥ syurnātra saṁśayaḥ ,
vyādhibhiśca vimathyante vyālaiḥ kṣudramṛgā iva.
vyādhibhiśca vimathyante vyālaiḥ kṣudramṛgā iva.
व्याधिभिर्भक्ष्यमाणानां त्यजतां विपुलं धनम् ।
वेदनां नापकर्षन्ति यतमानाश्चिकित्सकाः ॥३०॥
वेदनां नापकर्षन्ति यतमानाश्चिकित्सकाः ॥३०॥
30. vyādhibhirbhakṣyamāṇānāṁ tyajatāṁ vipulaṁ dhanam ,
vedanāṁ nāpakarṣanti yatamānāścikitsakāḥ.
vedanāṁ nāpakarṣanti yatamānāścikitsakāḥ.
ते चापि निपुणा वैद्याः कुशलाः संभृतौषधाः ।
व्याधिभिः परिकृष्यन्ते मृगा व्याधैरिवार्दिताः ॥३१॥
व्याधिभिः परिकृष्यन्ते मृगा व्याधैरिवार्दिताः ॥३१॥
31. te cāpi nipuṇā vaidyāḥ kuśalāḥ saṁbhṛtauṣadhāḥ ,
vyādhibhiḥ parikṛṣyante mṛgā vyādhairivārditāḥ.
vyādhibhiḥ parikṛṣyante mṛgā vyādhairivārditāḥ.
ते पिबन्तः कषायांश्च सर्पींषि विविधानि च ।
दृश्यन्ते जरया भग्ना नागा नागैरिवोत्तमैः ॥३२॥
दृश्यन्ते जरया भग्ना नागा नागैरिवोत्तमैः ॥३२॥
32. te pibantaḥ kaṣāyāṁśca sarpīṁṣi vividhāni ca ,
dṛśyante jarayā bhagnā nāgā nāgairivottamaiḥ.
dṛśyante jarayā bhagnā nāgā nāgairivottamaiḥ.
के वा भुवि चिकित्सन्ते रोगार्तान्मृगपक्षिणः ।
श्वापदानि दरिद्रांश्च प्रायो नार्ता भवन्ति ते ॥३३॥
श्वापदानि दरिद्रांश्च प्रायो नार्ता भवन्ति ते ॥३३॥
33. ke vā bhuvi cikitsante rogārtānmṛgapakṣiṇaḥ ,
śvāpadāni daridrāṁśca prāyo nārtā bhavanti te.
śvāpadāni daridrāṁśca prāyo nārtā bhavanti te.
घोरानपि दुराधर्षान्नृपतीनुग्रतेजसः ।
आक्रम्य रोग आदत्ते पशून्पशुपचो यथा ॥३४॥
आक्रम्य रोग आदत्ते पशून्पशुपचो यथा ॥३४॥
34. ghorānapi durādharṣānnṛpatīnugratejasaḥ ,
ākramya roga ādatte paśūnpaśupaco yathā.
ākramya roga ādatte paśūnpaśupaco yathā.
इति लोकमनाक्रन्दं मोहशोकपरिप्लुतम् ।
स्रोतसा सहसा क्षिप्तं ह्रियमाणं बलीयसा ॥३५॥
स्रोतसा सहसा क्षिप्तं ह्रियमाणं बलीयसा ॥३५॥
35. iti lokamanākrandaṁ mohaśokapariplutam ,
srotasā sahasā kṣiptaṁ hriyamāṇaṁ balīyasā.
srotasā sahasā kṣiptaṁ hriyamāṇaṁ balīyasā.
न धनेन न राज्येन नोग्रेण तपसा तथा ।
स्वभावा व्यतिवर्तन्ते ये नियुक्ताः शरीरिषु ॥३६॥
स्वभावा व्यतिवर्तन्ते ये नियुक्ताः शरीरिषु ॥३६॥
36. na dhanena na rājyena nogreṇa tapasā tathā ,
svabhāvā vyativartante ye niyuktāḥ śarīriṣu.
svabhāvā vyativartante ye niyuktāḥ śarīriṣu.
न म्रियेरन्न जीर्येरन्सर्वे स्युः सर्वकामिकाः ।
नाप्रियं प्रतिपश्येयुरुत्थानस्य फलं प्रति ॥३७॥
नाप्रियं प्रतिपश्येयुरुत्थानस्य फलं प्रति ॥३७॥
37. na mriyeranna jīryeransarve syuḥ sarvakāmikāḥ ,
nāpriyaṁ pratipaśyeyurutthānasya phalaṁ prati.
nāpriyaṁ pratipaśyeyurutthānasya phalaṁ prati.
उपर्युपरि लोकस्य सर्वो भवितुमिच्छति ।
यतते च यथाशक्ति न च तद्वर्तते तथा ॥३८॥
यतते च यथाशक्ति न च तद्वर्तते तथा ॥३८॥
38. uparyupari lokasya sarvo bhavitumicchati ,
yatate ca yathāśakti na ca tadvartate tathā.
yatate ca yathāśakti na ca tadvartate tathā.
ऐश्वर्यमदमत्तांश्च मत्तान्मद्यमदेन च ।
अप्रमत्ताः शठाः क्रूरा विक्रान्ताः पर्युपासते ॥३९॥
अप्रमत्ताः शठाः क्रूरा विक्रान्ताः पर्युपासते ॥३९॥
39. aiśvaryamadamattāṁśca mattānmadyamadena ca ,
apramattāḥ śaṭhāḥ krūrā vikrāntāḥ paryupāsate.
apramattāḥ śaṭhāḥ krūrā vikrāntāḥ paryupāsate.
क्लेशाः प्रतिनिवर्तन्ते केषांचिदसमीक्षिताः ।
स्वं स्वं च पुनरन्येषां न किंचिदभिगम्यते ॥४०॥
स्वं स्वं च पुनरन्येषां न किंचिदभिगम्यते ॥४०॥
40. kleśāḥ pratinivartante keṣāṁcidasamīkṣitāḥ ,
svaṁ svaṁ ca punaranyeṣāṁ na kiṁcidabhigamyate.
svaṁ svaṁ ca punaranyeṣāṁ na kiṁcidabhigamyate.
महच्च फलवैषम्यं दृश्यते कर्मसंधिषु ।
वहन्ति शिबिकामन्ये यान्त्यन्ये शिबिकागताः ॥४१॥
वहन्ति शिबिकामन्ये यान्त्यन्ये शिबिकागताः ॥४१॥
41. mahacca phalavaiṣamyaṁ dṛśyate karmasaṁdhiṣu ,
vahanti śibikāmanye yāntyanye śibikāgatāḥ.
vahanti śibikāmanye yāntyanye śibikāgatāḥ.
सर्वेषामृद्धिकामानामन्ये रथपुरःसराः ।
मनुजाश्च शतस्त्रीकाः शतशो विधवाः स्त्रियः ॥४२॥
मनुजाश्च शतस्त्रीकाः शतशो विधवाः स्त्रियः ॥४२॥
42. sarveṣāmṛddhikāmānāmanye rathapuraḥsarāḥ ,
manujāśca śatastrīkāḥ śataśo vidhavāḥ striyaḥ.
manujāśca śatastrīkāḥ śataśo vidhavāḥ striyaḥ.
द्वंद्वारामेषु भूतेषु गच्छन्त्येकैकशो नराः ।
इदमन्यत्परं पश्य मात्र मोहं करिष्यसि ॥४३॥
इदमन्यत्परं पश्य मात्र मोहं करिष्यसि ॥४३॥
43. dvaṁdvārāmeṣu bhūteṣu gacchantyekaikaśo narāḥ ,
idamanyatparaṁ paśya mātra mohaṁ kariṣyasi.
idamanyatparaṁ paśya mātra mohaṁ kariṣyasi.
त्यज धर्ममधर्मं च उभे सत्यानृते त्यज ।
उभे सत्यानृते त्यक्त्वा येन त्यजसि तं त्यज ॥४४॥
उभे सत्यानृते त्यक्त्वा येन त्यजसि तं त्यज ॥४४॥
44. tyaja dharmamadharmaṁ ca ubhe satyānṛte tyaja ,
ubhe satyānṛte tyaktvā yena tyajasi taṁ tyaja.
ubhe satyānṛte tyaktvā yena tyajasi taṁ tyaja.
एतत्ते परमं गुह्यमाख्यातमृषिसत्तम ।
येन देवाः परित्यज्य मर्त्यलोकं दिवं गताः ॥४५॥
येन देवाः परित्यज्य मर्त्यलोकं दिवं गताः ॥४५॥
45. etatte paramaṁ guhyamākhyātamṛṣisattama ,
yena devāḥ parityajya martyalokaṁ divaṁ gatāḥ.
yena devāḥ parityajya martyalokaṁ divaṁ gatāḥ.
भीष्म उवाच ।
नारदस्य वचः श्रुत्वा शुकः परमबुद्धिमान् ।
संचिन्त्य मनसा धीरो निश्चयं नाध्यगच्छत ॥४६॥
नारदस्य वचः श्रुत्वा शुकः परमबुद्धिमान् ।
संचिन्त्य मनसा धीरो निश्चयं नाध्यगच्छत ॥४६॥
46. bhīṣma uvāca ,
nāradasya vacaḥ śrutvā śukaḥ paramabuddhimān ,
saṁcintya manasā dhīro niścayaṁ nādhyagacchata.
nāradasya vacaḥ śrutvā śukaḥ paramabuddhimān ,
saṁcintya manasā dhīro niścayaṁ nādhyagacchata.
पुत्रदारैर्महान्क्लेशो विद्याम्नाये महाञ्श्रमः ।
किं नु स्याच्छाश्वतं स्थानमल्पक्लेशं महोदयम् ॥४७॥
किं नु स्याच्छाश्वतं स्थानमल्पक्लेशं महोदयम् ॥४७॥
47. putradārairmahānkleśo vidyāmnāye mahāñśramaḥ ,
kiṁ nu syācchāśvataṁ sthānamalpakleśaṁ mahodayam.
kiṁ nu syācchāśvataṁ sthānamalpakleśaṁ mahodayam.
ततो मुहूर्तं संचिन्त्य निश्चितां गतिमात्मनः ।
परावरज्ञो धर्मस्य परां नैःश्रेयसीं गतिम् ॥४८॥
परावरज्ञो धर्मस्य परां नैःश्रेयसीं गतिम् ॥४८॥
48. tato muhūrtaṁ saṁcintya niścitāṁ gatimātmanaḥ ,
parāvarajño dharmasya parāṁ naiḥśreyasīṁ gatim.
parāvarajño dharmasya parāṁ naiḥśreyasīṁ gatim.
कथं त्वहमसंक्लिष्टो गच्छेयं परमां गतिम् ।
नावर्तेयं यथा भूयो योनिसंसारसागरे ॥४९॥
नावर्तेयं यथा भूयो योनिसंसारसागरे ॥४९॥
49. kathaṁ tvahamasaṁkliṣṭo gaccheyaṁ paramāṁ gatim ,
nāvarteyaṁ yathā bhūyo yonisaṁsārasāgare.
nāvarteyaṁ yathā bhūyo yonisaṁsārasāgare.
परं भावं हि काङ्क्षामि यत्र नावर्तते पुनः ।
सर्वसङ्गान्परित्यज्य निश्चितां मनसो गतिम् ॥५०॥
सर्वसङ्गान्परित्यज्य निश्चितां मनसो गतिम् ॥५०॥
50. paraṁ bhāvaṁ hi kāṅkṣāmi yatra nāvartate punaḥ ,
sarvasaṅgānparityajya niścitāṁ manaso gatim.
sarvasaṅgānparityajya niścitāṁ manaso gatim.
तत्र यास्यामि यत्रात्मा शमं मेऽधिगमिष्यति ।
अक्षयश्चाव्ययश्चैव यत्र स्थास्यामि शाश्वतः ॥५१॥
अक्षयश्चाव्ययश्चैव यत्र स्थास्यामि शाश्वतः ॥५१॥
51. tatra yāsyāmi yatrātmā śamaṁ me'dhigamiṣyati ,
akṣayaścāvyayaścaiva yatra sthāsyāmi śāśvataḥ.
akṣayaścāvyayaścaiva yatra sthāsyāmi śāśvataḥ.
न तु योगमृते शक्या प्राप्तुं सा परमा गतिः ।
अवबन्धो हि मुक्तस्य कर्मभिर्नोपपद्यते ॥५२॥
अवबन्धो हि मुक्तस्य कर्मभिर्नोपपद्यते ॥५२॥
52. na tu yogamṛte śakyā prāptuṁ sā paramā gatiḥ ,
avabandho hi muktasya karmabhirnopapadyate.
avabandho hi muktasya karmabhirnopapadyate.
तस्माद्योगं समास्थाय त्यक्त्वा गृहकलेवरम् ।
वायुभूतः प्रवेक्ष्यामि तेजोराशिं दिवाकरम् ॥५३॥
वायुभूतः प्रवेक्ष्यामि तेजोराशिं दिवाकरम् ॥५३॥
53. tasmādyogaṁ samāsthāya tyaktvā gṛhakalevaram ,
vāyubhūtaḥ pravekṣyāmi tejorāśiṁ divākaram.
vāyubhūtaḥ pravekṣyāmi tejorāśiṁ divākaram.
न ह्येष क्षयमाप्नोति सोमः सुरगणैर्यथा ।
कम्पितः पतते भूमिं पुनश्चैवाधिरोहति ।
क्षीयते हि सदा सोमः पुनश्चैवाभिपूर्यते ॥५४॥
कम्पितः पतते भूमिं पुनश्चैवाधिरोहति ।
क्षीयते हि सदा सोमः पुनश्चैवाभिपूर्यते ॥५४॥
54. na hyeṣa kṣayamāpnoti somaḥ suragaṇairyathā ,
kampitaḥ patate bhūmiṁ punaścaivādhirohati ,
kṣīyate hi sadā somaḥ punaścaivābhipūryate.
kampitaḥ patate bhūmiṁ punaścaivādhirohati ,
kṣīyate hi sadā somaḥ punaścaivābhipūryate.
रविस्तु संतापयति लोकान्रश्मिभिरुल्बणैः ।
सर्वतस्तेज आदत्ते नित्यमक्षयमण्डलः ॥५५॥
सर्वतस्तेज आदत्ते नित्यमक्षयमण्डलः ॥५५॥
55. ravistu saṁtāpayati lokānraśmibhirulbaṇaiḥ ,
sarvatasteja ādatte nityamakṣayamaṇḍalaḥ.
sarvatasteja ādatte nityamakṣayamaṇḍalaḥ.
अतो मे रोचते गन्तुमादित्यं दीप्ततेजसम् ।
अत्र वत्स्यामि दुर्धर्षो निःसङ्गेनान्तरात्मना ॥५६॥
अत्र वत्स्यामि दुर्धर्षो निःसङ्गेनान्तरात्मना ॥५६॥
56. ato me rocate gantumādityaṁ dīptatejasam ,
atra vatsyāmi durdharṣo niḥsaṅgenāntarātmanā.
atra vatsyāmi durdharṣo niḥsaṅgenāntarātmanā.
सूर्यस्य सदने चाहं निक्षिप्येदं कलेवरम् ।
ऋषिभिः सह यास्यामि सौरं तेजोऽतिदुःसहम् ॥५७॥
ऋषिभिः सह यास्यामि सौरं तेजोऽतिदुःसहम् ॥५७॥
57. sūryasya sadane cāhaṁ nikṣipyedaṁ kalevaram ,
ṛṣibhiḥ saha yāsyāmi sauraṁ tejo'tiduḥsaham.
ṛṣibhiḥ saha yāsyāmi sauraṁ tejo'tiduḥsaham.
आपृच्छामि नगान्नागान्गिरीनुर्वीं दिशो दिवम् ।
देवदानवगन्धर्वान्पिशाचोरगराक्षसान् ॥५८॥
देवदानवगन्धर्वान्पिशाचोरगराक्षसान् ॥५८॥
58. āpṛcchāmi nagānnāgāngirīnurvīṁ diśo divam ,
devadānavagandharvānpiśācoragarākṣasān.
devadānavagandharvānpiśācoragarākṣasān.
लोकेषु सर्वभूतानि प्रवेक्ष्यामि नसंशयः ।
पश्यन्तु योगवीर्यं मे सर्वे देवाः सहर्षिभिः ॥५९॥
पश्यन्तु योगवीर्यं मे सर्वे देवाः सहर्षिभिः ॥५९॥
59. lokeṣu sarvabhūtāni pravekṣyāmi nasaṁśayaḥ ,
paśyantu yogavīryaṁ me sarve devāḥ saharṣibhiḥ.
paśyantu yogavīryaṁ me sarve devāḥ saharṣibhiḥ.
अथानुज्ञाप्य तमृषिं नारदं लोकविश्रुतम् ।
तस्मादनुज्ञां संप्राप्य जगाम पितरं प्रति ॥६०॥
तस्मादनुज्ञां संप्राप्य जगाम पितरं प्रति ॥६०॥
60. athānujñāpya tamṛṣiṁ nāradaṁ lokaviśrutam ,
tasmādanujñāṁ saṁprāpya jagāma pitaraṁ prati.
tasmādanujñāṁ saṁprāpya jagāma pitaraṁ prati.
सोऽभिवाद्य महात्मानमृषिं द्वैपायनं मुनिम् ।
शुकः प्रदक्षिणीकृत्य कृष्णमापृष्टवान्मुनिः ॥६१॥
शुकः प्रदक्षिणीकृत्य कृष्णमापृष्टवान्मुनिः ॥६१॥
61. so'bhivādya mahātmānamṛṣiṁ dvaipāyanaṁ munim ,
śukaḥ pradakṣiṇīkṛtya kṛṣṇamāpṛṣṭavānmuniḥ.
śukaḥ pradakṣiṇīkṛtya kṛṣṇamāpṛṣṭavānmuniḥ.
श्रुत्वा ऋषिस्तद्वचनं शुकस्य प्रीतो महात्मा पुनराह चैनम् ।
भो भोः पुत्र स्थीयतां तावदद्य यावच्चक्षुः प्रीणयामि त्वदर्थम् ॥६२॥
भो भोः पुत्र स्थीयतां तावदद्य यावच्चक्षुः प्रीणयामि त्वदर्थम् ॥६२॥
62. śrutvā ṛṣistadvacanaṁ śukasya; prīto mahātmā punarāha cainam ,
bho bhoḥ putra sthīyatāṁ tāvadadya; yāvaccakṣuḥ prīṇayāmi tvadartham.
bho bhoḥ putra sthīyatāṁ tāvadadya; yāvaccakṣuḥ prīṇayāmi tvadartham.
Links to all chapters:
ādi parva
Chapter 1
Chapter 2
Chapter 3
Chapter 4
Chapter 5
Chapter 6
Chapter 7
Chapter 8
Chapter 9
Chapter 10
Chapter 11
Chapter 12
Chapter 13
Chapter 14
Chapter 15
Chapter 16
Chapter 17
Chapter 18
Chapter 19
Chapter 20
Chapter 21
Chapter 22
Chapter 23
Chapter 24
Chapter 25
Chapter 26
Chapter 27
Chapter 28
Chapter 29
Chapter 30
Chapter 31
Chapter 32
Chapter 33
Chapter 34
Chapter 35
Chapter 36
Chapter 37
Chapter 38
Chapter 39
Chapter 40
Chapter 41
Chapter 42
Chapter 43
Chapter 44
Chapter 45
Chapter 46
Chapter 47
Chapter 48
Chapter 49
Chapter 50
Chapter 51
Chapter 52
Chapter 53
Chapter 54
Chapter 55
Chapter 56
Chapter 57
Chapter 58
Chapter 59
Chapter 60
Chapter 61
Chapter 62
Chapter 63
Chapter 64
Chapter 65
Chapter 66
Chapter 67
Chapter 68
Chapter 69
Chapter 70
Chapter 71
Chapter 72
Chapter 73
Chapter 74
Chapter 75
Chapter 76
Chapter 77
Chapter 78
Chapter 79
Chapter 80
Chapter 81
Chapter 82
Chapter 83
Chapter 84
Chapter 85
Chapter 86
Chapter 87
Chapter 88
Chapter 89
Chapter 90
Chapter 91
Chapter 92
Chapter 93
Chapter 94
Chapter 95
Chapter 96
Chapter 97
Chapter 98
Chapter 99
Chapter 100
Chapter 101
Chapter 102
Chapter 103
Chapter 104
Chapter 105
Chapter 106
Chapter 107
Chapter 108
Chapter 109
Chapter 110
Chapter 111
Chapter 112
Chapter 113
Chapter 114
Chapter 115
Chapter 116
Chapter 117
Chapter 118
Chapter 119
Chapter 120
Chapter 121
Chapter 122
Chapter 123
Chapter 124
Chapter 125
Chapter 126
Chapter 127
Chapter 128
Chapter 129
Chapter 130
Chapter 131
Chapter 132
Chapter 133
Chapter 134
Chapter 135
Chapter 136
Chapter 137
Chapter 138
Chapter 139
Chapter 140
Chapter 141
Chapter 142
Chapter 143
Chapter 144
Chapter 145
Chapter 146
Chapter 147
Chapter 148
Chapter 149
Chapter 150
Chapter 151
Chapter 152
Chapter 153
Chapter 154
Chapter 155
Chapter 156
Chapter 157
Chapter 158
Chapter 159
Chapter 160
Chapter 161
Chapter 162
Chapter 163
Chapter 164
Chapter 165
Chapter 166
Chapter 167
Chapter 168
Chapter 169
Chapter 170
Chapter 171
Chapter 172
Chapter 173
Chapter 174
Chapter 175
Chapter 176
Chapter 177
Chapter 178
Chapter 179
Chapter 180
Chapter 181
Chapter 182
Chapter 183
Chapter 184
Chapter 185
Chapter 186
Chapter 187
Chapter 188
Chapter 189
Chapter 190
Chapter 191
Chapter 192
Chapter 193
Chapter 194
Chapter 195
Chapter 196
Chapter 197
Chapter 198
Chapter 199
Chapter 200
Chapter 201
Chapter 202
Chapter 203
Chapter 204
Chapter 205
Chapter 206
Chapter 207
Chapter 208
Chapter 209
Chapter 210
Chapter 211
Chapter 212
Chapter 213
Chapter 214
Chapter 215
Chapter 216
Chapter 217
Chapter 218
Chapter 219
Chapter 220
Chapter 221
Chapter 222
Chapter 223
Chapter 224
Chapter 225
sabhā parva
Chapter 1
Chapter 2
Chapter 3
Chapter 4
Chapter 5
Chapter 6
Chapter 7
Chapter 8
Chapter 9
Chapter 10
Chapter 11
Chapter 12
Chapter 13
Chapter 14
Chapter 15
Chapter 16
Chapter 17
Chapter 18
Chapter 19
Chapter 20
Chapter 21
Chapter 22
Chapter 23
Chapter 24
Chapter 25
Chapter 26
Chapter 27
Chapter 28
Chapter 29
Chapter 30
Chapter 31
Chapter 32
Chapter 33
Chapter 34
Chapter 35
Chapter 36
Chapter 37
Chapter 38
Chapter 39
Chapter 40
Chapter 41
Chapter 42
Chapter 43
Chapter 44
Chapter 45
Chapter 46
Chapter 47
Chapter 48
Chapter 49
Chapter 50
Chapter 51
Chapter 52
Chapter 53
Chapter 54
Chapter 55
Chapter 56
Chapter 57
Chapter 58
Chapter 59
Chapter 60
Chapter 61
Chapter 62
Chapter 63
Chapter 64
Chapter 65
Chapter 66
Chapter 67
Chapter 68
Chapter 69
Chapter 70
Chapter 71
Chapter 72
vana parva
Chapter 1
Chapter 2
Chapter 3
Chapter 4
Chapter 5
Chapter 6
Chapter 7
Chapter 8
Chapter 9
Chapter 10
Chapter 11
Chapter 12
Chapter 13
Chapter 14
Chapter 15
Chapter 16
Chapter 17
Chapter 18
Chapter 19
Chapter 20
Chapter 21
Chapter 22
Chapter 23
Chapter 24
Chapter 25
Chapter 26
Chapter 27
Chapter 28
Chapter 29
Chapter 30
Chapter 31
Chapter 32
Chapter 33
Chapter 34
Chapter 35
Chapter 36
Chapter 37
Chapter 38
Chapter 39
Chapter 40
Chapter 41
Chapter 42
Chapter 43
Chapter 44
Chapter 45
Chapter 46
Chapter 47
Chapter 48
Chapter 49
Chapter 50
Chapter 51
Chapter 52
Chapter 53
Chapter 54
Chapter 55
Chapter 56
Chapter 57
Chapter 58
Chapter 59
Chapter 60
Chapter 61
Chapter 62
Chapter 63
Chapter 64
Chapter 65
Chapter 66
Chapter 67
Chapter 68
Chapter 69
Chapter 70
Chapter 71
Chapter 72
Chapter 73
Chapter 74
Chapter 75
Chapter 76
Chapter 77
Chapter 78
Chapter 79
Chapter 80
Chapter 81
Chapter 82
Chapter 83
Chapter 84
Chapter 85
Chapter 86
Chapter 87
Chapter 88
Chapter 89
Chapter 90
Chapter 91
Chapter 92
Chapter 93
Chapter 94
Chapter 95
Chapter 96
Chapter 97
Chapter 98
Chapter 99
Chapter 100
Chapter 101
Chapter 102
Chapter 103
Chapter 104
Chapter 105
Chapter 106
Chapter 107
Chapter 108
Chapter 109
Chapter 110
Chapter 111
Chapter 112
Chapter 113
Chapter 114
Chapter 115
Chapter 116
Chapter 117
Chapter 118
Chapter 119
Chapter 120
Chapter 121
Chapter 122
Chapter 123
Chapter 124
Chapter 125
Chapter 126
Chapter 127
Chapter 128
Chapter 129
Chapter 130
Chapter 131
Chapter 132
Chapter 133
Chapter 134
Chapter 135
Chapter 136
Chapter 137
Chapter 138
Chapter 139
Chapter 140
Chapter 141
Chapter 142
Chapter 143
Chapter 144
Chapter 145
Chapter 146
Chapter 147
Chapter 148
Chapter 149
Chapter 150
Chapter 151
Chapter 152
Chapter 153
Chapter 154
Chapter 155
Chapter 156
Chapter 157
Chapter 158
Chapter 159
Chapter 160
Chapter 161
Chapter 162
Chapter 163
Chapter 164
Chapter 165
Chapter 166
Chapter 167
Chapter 168
Chapter 169
Chapter 170
Chapter 171
Chapter 172
Chapter 173
Chapter 174
Chapter 175
Chapter 176
Chapter 177
Chapter 178
Chapter 179
Chapter 180
Chapter 181
Chapter 182
Chapter 183
Chapter 184
Chapter 185
Chapter 186
Chapter 187
Chapter 188
Chapter 189
Chapter 190
Chapter 191
Chapter 192
Chapter 193
Chapter 194
Chapter 195
Chapter 196
Chapter 197
Chapter 198
Chapter 199
Chapter 200
Chapter 201
Chapter 202
Chapter 203
Chapter 204
Chapter 205
Chapter 206
Chapter 207
Chapter 208
Chapter 209
Chapter 210
Chapter 211
Chapter 212
Chapter 213
Chapter 214
Chapter 215
Chapter 216
Chapter 217
Chapter 218
Chapter 219
Chapter 220
Chapter 221
Chapter 222
Chapter 223
Chapter 224
Chapter 225
Chapter 226
Chapter 227
Chapter 228
Chapter 229
Chapter 230
Chapter 231
Chapter 232
Chapter 233
Chapter 234
Chapter 235
Chapter 236
Chapter 237
Chapter 238
Chapter 239
Chapter 240
Chapter 241
Chapter 242
Chapter 243
Chapter 244
Chapter 245
Chapter 246
Chapter 247
Chapter 248
Chapter 249
Chapter 250
Chapter 251
Chapter 252
Chapter 253
Chapter 254
Chapter 255
Chapter 256
Chapter 257
Chapter 258
Chapter 259
Chapter 260
Chapter 261
Chapter 262
Chapter 263
Chapter 264
Chapter 265
Chapter 266
Chapter 267
Chapter 268
Chapter 269
Chapter 270
Chapter 271
Chapter 272
Chapter 273
Chapter 274
Chapter 275
Chapter 276
Chapter 277
Chapter 278
Chapter 279
Chapter 280
Chapter 281
Chapter 282
Chapter 283
Chapter 284
Chapter 285
Chapter 286
Chapter 287
Chapter 288
Chapter 289
Chapter 290
Chapter 291
Chapter 292
Chapter 293
Chapter 294
Chapter 295
Chapter 296
Chapter 297
Chapter 298
Chapter 299
virāṭa parva
Chapter 1
Chapter 2
Chapter 3
Chapter 4
Chapter 5
Chapter 6
Chapter 7
Chapter 8
Chapter 9
Chapter 10
Chapter 11
Chapter 12
Chapter 13
Chapter 14
Chapter 15
Chapter 16
Chapter 17
Chapter 18
Chapter 19
Chapter 20
Chapter 21
Chapter 22
Chapter 23
Chapter 24
Chapter 25
Chapter 26
Chapter 27
Chapter 28
Chapter 29
Chapter 30
Chapter 31
Chapter 32
Chapter 33
Chapter 34
Chapter 35
Chapter 36
Chapter 37
Chapter 38
Chapter 39
Chapter 40
Chapter 41
Chapter 42
Chapter 43
Chapter 44
Chapter 45
Chapter 46
Chapter 47
Chapter 48
Chapter 49
Chapter 50
Chapter 51
Chapter 52
Chapter 53
Chapter 54
Chapter 55
Chapter 56
Chapter 57
Chapter 58
Chapter 59
Chapter 60
Chapter 61
Chapter 62
Chapter 63
Chapter 64
Chapter 65
Chapter 66
Chapter 67
udyoga parva
Chapter 1
Chapter 2
Chapter 3
Chapter 4
Chapter 5
Chapter 6
Chapter 7
Chapter 8
Chapter 9
Chapter 10
Chapter 11
Chapter 12
Chapter 13
Chapter 14
Chapter 15
Chapter 16
Chapter 17
Chapter 18
Chapter 19
Chapter 20
Chapter 21
Chapter 22
Chapter 23
Chapter 24
Chapter 25
Chapter 26
Chapter 27
Chapter 28
Chapter 29
Chapter 30
Chapter 31
Chapter 32
Chapter 33
Chapter 34
Chapter 35
Chapter 36
Chapter 37
Chapter 38
Chapter 39
Chapter 40
Chapter 41
Chapter 42
Chapter 43
Chapter 44
Chapter 45
Chapter 46
Chapter 47
Chapter 48
Chapter 49
Chapter 50
Chapter 51
Chapter 52
Chapter 53
Chapter 54
Chapter 55
Chapter 56
Chapter 57
Chapter 58
Chapter 59
Chapter 60
Chapter 61
Chapter 62
Chapter 63
Chapter 64
Chapter 65
Chapter 66
Chapter 67
Chapter 68
Chapter 69
Chapter 70
Chapter 71
Chapter 72
Chapter 73
Chapter 74
Chapter 75
Chapter 76
Chapter 77
Chapter 78
Chapter 79
Chapter 80
Chapter 81
Chapter 82
Chapter 83
Chapter 84
Chapter 85
Chapter 86
Chapter 87
Chapter 88
Chapter 89
Chapter 90
Chapter 91
Chapter 92
Chapter 93
Chapter 94
Chapter 95
Chapter 96
Chapter 97
Chapter 98
Chapter 99
Chapter 100
Chapter 101
Chapter 102
Chapter 103
Chapter 104
Chapter 105
Chapter 106
Chapter 107
Chapter 108
Chapter 109
Chapter 110
Chapter 111
Chapter 112
Chapter 113
Chapter 114
Chapter 115
Chapter 116
Chapter 117
Chapter 118
Chapter 119
Chapter 120
Chapter 121
Chapter 122
Chapter 123
Chapter 124
Chapter 125
Chapter 126
Chapter 127
Chapter 128
Chapter 129
Chapter 130
Chapter 131
Chapter 132
Chapter 133
Chapter 134
Chapter 135
Chapter 136
Chapter 137
Chapter 138
Chapter 139
Chapter 140
Chapter 141
Chapter 142
Chapter 143
Chapter 144
Chapter 145
Chapter 146
Chapter 147
Chapter 148
Chapter 149
Chapter 150
Chapter 151
Chapter 152
Chapter 153
Chapter 154
Chapter 155
Chapter 156
Chapter 157
Chapter 158
Chapter 159
Chapter 160
Chapter 161
Chapter 162
Chapter 163
Chapter 164
Chapter 165
Chapter 166
Chapter 167
Chapter 168
Chapter 169
Chapter 170
Chapter 171
Chapter 172
Chapter 173
Chapter 174
Chapter 175
Chapter 176
Chapter 177
Chapter 178
Chapter 179
Chapter 180
Chapter 181
Chapter 182
Chapter 183
Chapter 184
Chapter 185
Chapter 186
Chapter 187
Chapter 188
Chapter 189
Chapter 190
Chapter 191
Chapter 192
Chapter 193
Chapter 194
Chapter 195
Chapter 196
Chapter 197
bhīṣma parva
Chapter 1
Chapter 2
Chapter 3
Chapter 4
Chapter 5
Chapter 6
Chapter 7
Chapter 8
Chapter 9
Chapter 10
Chapter 11
Chapter 12
Chapter 13
Chapter 14
Chapter 15
Chapter 16
Chapter 17
Chapter 18
Chapter 19
Chapter 20
Chapter 21
Chapter 22
Chapter 23
Chapter 24
Chapter 25
Chapter 26
Chapter 27
Chapter 28
Chapter 29
Chapter 30
Chapter 31
Chapter 32
Chapter 33
Chapter 34
Chapter 35
Chapter 36
Chapter 37
Chapter 38
Chapter 39
Chapter 40
Chapter 41
Chapter 42
Chapter 43
Chapter 44
Chapter 45
Chapter 46
Chapter 47
Chapter 48
Chapter 49
Chapter 50
Chapter 51
Chapter 52
Chapter 53
Chapter 54
Chapter 55
Chapter 56
Chapter 57
Chapter 58
Chapter 59
Chapter 60
Chapter 61
Chapter 62
Chapter 63
Chapter 64
Chapter 65
Chapter 66
Chapter 67
Chapter 68
Chapter 69
Chapter 70
Chapter 71
Chapter 72
Chapter 73
Chapter 74
Chapter 75
Chapter 76
Chapter 77
Chapter 78
Chapter 79
Chapter 80
Chapter 81
Chapter 82
Chapter 83
Chapter 84
Chapter 85
Chapter 86
Chapter 87
Chapter 88
Chapter 89
Chapter 90
Chapter 91
Chapter 92
Chapter 93
Chapter 94
Chapter 95
Chapter 96
Chapter 97
Chapter 98
Chapter 99
Chapter 100
Chapter 101
Chapter 102
Chapter 103
Chapter 104
Chapter 105
Chapter 106
Chapter 107
Chapter 108
Chapter 109
Chapter 110
Chapter 111
Chapter 112
Chapter 113
Chapter 114
Chapter 115
Chapter 116
Chapter 117
droṇa parva
Chapter 1
Chapter 2
Chapter 3
Chapter 4
Chapter 5
Chapter 6
Chapter 7
Chapter 8
Chapter 9
Chapter 10
Chapter 11
Chapter 12
Chapter 13
Chapter 14
Chapter 15
Chapter 16
Chapter 17
Chapter 18
Chapter 19
Chapter 20
Chapter 21
Chapter 22
Chapter 23
Chapter 24
Chapter 25
Chapter 26
Chapter 27
Chapter 28
Chapter 29
Chapter 30
Chapter 31
Chapter 32
Chapter 33
Chapter 34
Chapter 35
Chapter 36
Chapter 37
Chapter 38
Chapter 39
Chapter 40
Chapter 41
Chapter 42
Chapter 43
Chapter 44
Chapter 45
Chapter 46
Chapter 47
Chapter 48
Chapter 49
Chapter 50
Chapter 51
Chapter 52
Chapter 53
Chapter 54
Chapter 55
Chapter 56
Chapter 57
Chapter 58
Chapter 59
Chapter 60
Chapter 61
Chapter 62
Chapter 63
Chapter 64
Chapter 65
Chapter 66
Chapter 67
Chapter 68
Chapter 69
Chapter 70
Chapter 71
Chapter 72
Chapter 73
Chapter 74
Chapter 75
Chapter 76
Chapter 77
Chapter 78
Chapter 79
Chapter 80
Chapter 81
Chapter 82
Chapter 83
Chapter 84
Chapter 85
Chapter 86
Chapter 87
Chapter 88
Chapter 89
Chapter 90
Chapter 91
Chapter 92
Chapter 93
Chapter 94
Chapter 95
Chapter 96
Chapter 97
Chapter 98
Chapter 99
Chapter 100
Chapter 101
Chapter 102
Chapter 103
Chapter 104
Chapter 105
Chapter 106
Chapter 107
Chapter 108
Chapter 109
Chapter 110
Chapter 111
Chapter 112
Chapter 113
Chapter 114
Chapter 115
Chapter 116
Chapter 117
Chapter 118
Chapter 119
Chapter 120
Chapter 121
Chapter 122
Chapter 123
Chapter 124
Chapter 125
Chapter 126
Chapter 127
Chapter 128
Chapter 129
Chapter 130
Chapter 131
Chapter 132
Chapter 133
Chapter 134
Chapter 135
Chapter 136
Chapter 137
Chapter 138
Chapter 139
Chapter 140
Chapter 141
Chapter 142
Chapter 143
Chapter 144
Chapter 145
Chapter 146
Chapter 147
Chapter 148
Chapter 149
Chapter 150
Chapter 151
Chapter 152
Chapter 153
Chapter 154
Chapter 155
Chapter 156
Chapter 157
Chapter 158
Chapter 159
Chapter 160
Chapter 161
Chapter 162
Chapter 163
Chapter 164
Chapter 165
Chapter 166
Chapter 167
Chapter 168
Chapter 169
Chapter 170
Chapter 171
Chapter 172
Chapter 173
karṇa parva
Chapter 1
Chapter 2
Chapter 3
Chapter 4
Chapter 5
Chapter 6
Chapter 7
Chapter 8
Chapter 9
Chapter 10
Chapter 11
Chapter 12
Chapter 13
Chapter 14
Chapter 15
Chapter 16
Chapter 17
Chapter 18
Chapter 19
Chapter 20
Chapter 21
Chapter 22
Chapter 23
Chapter 24
Chapter 25
Chapter 26
Chapter 27
Chapter 28
Chapter 29
Chapter 30
Chapter 31
Chapter 32
Chapter 33
Chapter 34
Chapter 35
Chapter 36
Chapter 37
Chapter 38
Chapter 39
Chapter 40
Chapter 41
Chapter 42
Chapter 43
Chapter 44
Chapter 45
Chapter 46
Chapter 47
Chapter 48
Chapter 49
Chapter 50
Chapter 51
Chapter 52
Chapter 53
Chapter 54
Chapter 55
Chapter 56
Chapter 57
Chapter 58
Chapter 59
Chapter 60
Chapter 61
Chapter 62
Chapter 63
Chapter 64
Chapter 65
Chapter 66
Chapter 67
Chapter 68
Chapter 69
śalya parva
Chapter 1
Chapter 2
Chapter 3
Chapter 4
Chapter 5
Chapter 6
Chapter 7
Chapter 8
Chapter 9
Chapter 10
Chapter 11
Chapter 12
Chapter 13
Chapter 14
Chapter 15
Chapter 16
Chapter 17
Chapter 18
Chapter 19
Chapter 20
Chapter 21
Chapter 22
Chapter 23
Chapter 24
Chapter 25
Chapter 26
Chapter 27
Chapter 28
Chapter 29
Chapter 30
Chapter 31
Chapter 32
Chapter 33
Chapter 34
Chapter 35
Chapter 36
Chapter 37
Chapter 38
Chapter 39
Chapter 40
Chapter 41
Chapter 42
Chapter 43
Chapter 44
Chapter 45
Chapter 46
Chapter 47
Chapter 48
Chapter 49
Chapter 50
Chapter 51
Chapter 52
Chapter 53
Chapter 54
Chapter 55
Chapter 56
Chapter 57
Chapter 58
Chapter 59
Chapter 60
Chapter 61
Chapter 62
Chapter 63
Chapter 64
sauptika parva
strī parva
śānti parva (current book)
Chapter 1
Chapter 2
Chapter 3
Chapter 4
Chapter 5
Chapter 6
Chapter 7
Chapter 8
Chapter 9
Chapter 10
Chapter 11
Chapter 12
Chapter 13
Chapter 14
Chapter 15
Chapter 16
Chapter 17
Chapter 18
Chapter 19
Chapter 20
Chapter 21
Chapter 22
Chapter 23
Chapter 24
Chapter 25
Chapter 26
Chapter 27
Chapter 28
Chapter 29
Chapter 30
Chapter 31
Chapter 32
Chapter 33
Chapter 34
Chapter 35
Chapter 36
Chapter 37
Chapter 38
Chapter 39
Chapter 40
Chapter 41
Chapter 42
Chapter 43
Chapter 44
Chapter 45
Chapter 46
Chapter 47
Chapter 48
Chapter 49
Chapter 50
Chapter 51
Chapter 52
Chapter 53
Chapter 54
Chapter 55
Chapter 56
Chapter 57
Chapter 58
Chapter 59
Chapter 60
Chapter 61
Chapter 62
Chapter 63
Chapter 64
Chapter 65
Chapter 66
Chapter 67
Chapter 68
Chapter 69
Chapter 70
Chapter 71
Chapter 72
Chapter 73
Chapter 74
Chapter 75
Chapter 76
Chapter 77
Chapter 78
Chapter 79
Chapter 80
Chapter 81
Chapter 82
Chapter 83
Chapter 84
Chapter 85
Chapter 86
Chapter 87
Chapter 88
Chapter 89
Chapter 90
Chapter 91
Chapter 92
Chapter 93
Chapter 94
Chapter 95
Chapter 96
Chapter 97
Chapter 98
Chapter 99
Chapter 100
Chapter 101
Chapter 102
Chapter 103
Chapter 104
Chapter 105
Chapter 106
Chapter 107
Chapter 108
Chapter 109
Chapter 110
Chapter 111
Chapter 112
Chapter 113
Chapter 114
Chapter 115
Chapter 116
Chapter 117
Chapter 118
Chapter 119
Chapter 120
Chapter 121
Chapter 122
Chapter 123
Chapter 124
Chapter 125
Chapter 126
Chapter 127
Chapter 128
Chapter 129
Chapter 130
Chapter 131
Chapter 132
Chapter 133
Chapter 134
Chapter 135
Chapter 136
Chapter 137
Chapter 138
Chapter 139
Chapter 140
Chapter 141
Chapter 142
Chapter 143
Chapter 144
Chapter 145
Chapter 146
Chapter 147
Chapter 148
Chapter 149
Chapter 150
Chapter 151
Chapter 152
Chapter 153
Chapter 154
Chapter 155
Chapter 156
Chapter 157
Chapter 158
Chapter 159
Chapter 160
Chapter 161
Chapter 162
Chapter 163
Chapter 164
Chapter 165
Chapter 166
Chapter 167
Chapter 168
Chapter 169
Chapter 170
Chapter 171
Chapter 172
Chapter 173
Chapter 174
Chapter 175
Chapter 176
Chapter 177
Chapter 178
Chapter 179
Chapter 180
Chapter 181
Chapter 182
Chapter 183
Chapter 184
Chapter 185
Chapter 186
Chapter 187
Chapter 188
Chapter 189
Chapter 190
Chapter 191
Chapter 192
Chapter 193
Chapter 194
Chapter 195
Chapter 196
Chapter 197
Chapter 198
Chapter 199
Chapter 200
Chapter 201
Chapter 202
Chapter 203
Chapter 204
Chapter 205
Chapter 206
Chapter 207
Chapter 208
Chapter 209
Chapter 210
Chapter 211
Chapter 212
Chapter 213
Chapter 214
Chapter 215
Chapter 216
Chapter 217
Chapter 218
Chapter 219
Chapter 220
Chapter 221
Chapter 222
Chapter 223
Chapter 224
Chapter 225
Chapter 226
Chapter 227
Chapter 228
Chapter 229
Chapter 230
Chapter 231
Chapter 232
Chapter 233
Chapter 234
Chapter 235
Chapter 236
Chapter 237
Chapter 238
Chapter 239
Chapter 240
Chapter 241
Chapter 242
Chapter 243
Chapter 244
Chapter 245
Chapter 246
Chapter 247
Chapter 248
Chapter 249
Chapter 250
Chapter 251
Chapter 252
Chapter 253
Chapter 254
Chapter 255
Chapter 256
Chapter 257
Chapter 258
Chapter 259
Chapter 260
Chapter 261
Chapter 262
Chapter 263
Chapter 264
Chapter 265
Chapter 266
Chapter 267
Chapter 268
Chapter 269
Chapter 270
Chapter 271
Chapter 272
Chapter 273
Chapter 274
Chapter 275
Chapter 276
Chapter 277
Chapter 278
Chapter 279
Chapter 280
Chapter 281
Chapter 282
Chapter 283
Chapter 284
Chapter 285
Chapter 286
Chapter 287
Chapter 288
Chapter 289
Chapter 290
Chapter 291
Chapter 292
Chapter 293
Chapter 294
Chapter 295
Chapter 296
Chapter 297
Chapter 298
Chapter 299
Chapter 300
Chapter 301
Chapter 302
Chapter 303
Chapter 304
Chapter 305
Chapter 306
Chapter 307
Chapter 308
Chapter 309
Chapter 310
Chapter 311
Chapter 312
Chapter 313
Chapter 314
Chapter 315
Chapter 316
Chapter 317
Chapter 318 (current chapter)
Chapter 319
Chapter 320
Chapter 321
Chapter 322
Chapter 323
Chapter 324
Chapter 325
Chapter 326
Chapter 327
Chapter 328
Chapter 329
Chapter 330
Chapter 331
Chapter 332
Chapter 333
Chapter 334
Chapter 335
Chapter 336
Chapter 337
Chapter 338
Chapter 339
Chapter 340
Chapter 341
Chapter 342
Chapter 343
Chapter 344
Chapter 345
Chapter 346
Chapter 347
Chapter 348
Chapter 349
Chapter 350
Chapter 351
Chapter 352
Chapter 353
anuśāsana parva
Chapter 1
Chapter 2
Chapter 3
Chapter 4
Chapter 5
Chapter 6
Chapter 7
Chapter 8
Chapter 9
Chapter 10
Chapter 11
Chapter 12
Chapter 13
Chapter 14
Chapter 15
Chapter 16
Chapter 17
Chapter 18
Chapter 19
Chapter 20
Chapter 21
Chapter 22
Chapter 23
Chapter 24
Chapter 25
Chapter 26
Chapter 27
Chapter 28
Chapter 29
Chapter 30
Chapter 31
Chapter 32
Chapter 33
Chapter 34
Chapter 35
Chapter 36
Chapter 37
Chapter 38
Chapter 39
Chapter 40
Chapter 41
Chapter 42
Chapter 43
Chapter 44
Chapter 45
Chapter 46
Chapter 47
Chapter 48
Chapter 49
Chapter 50
Chapter 51
Chapter 52
Chapter 53
Chapter 54
Chapter 55
Chapter 56
Chapter 57
Chapter 58
Chapter 59
Chapter 60
Chapter 61
Chapter 62
Chapter 63
Chapter 64
Chapter 65
Chapter 66
Chapter 67
Chapter 68
Chapter 69
Chapter 70
Chapter 71
Chapter 72
Chapter 73
Chapter 74
Chapter 75
Chapter 76
Chapter 77
Chapter 78
Chapter 79
Chapter 80
Chapter 81
Chapter 82
Chapter 83
Chapter 84
Chapter 85
Chapter 86
Chapter 87
Chapter 88
Chapter 89
Chapter 90
Chapter 91
Chapter 92
Chapter 93
Chapter 94
Chapter 95
Chapter 96
Chapter 97
Chapter 98
Chapter 99
Chapter 100
Chapter 101
Chapter 102
Chapter 103
Chapter 104
Chapter 105
Chapter 106
Chapter 107
Chapter 108
Chapter 109
Chapter 110
Chapter 111
Chapter 112
Chapter 113
Chapter 114
Chapter 115
Chapter 116
Chapter 117
Chapter 118
Chapter 119
Chapter 120
Chapter 121
Chapter 122
Chapter 123
Chapter 124
Chapter 125
Chapter 126
Chapter 127
Chapter 128
Chapter 129
Chapter 130
Chapter 131
Chapter 132
Chapter 133
Chapter 134
Chapter 135
Chapter 136
Chapter 137
Chapter 138
Chapter 139
Chapter 140
Chapter 141
Chapter 142
Chapter 143
Chapter 144
Chapter 145
Chapter 146
Chapter 147
Chapter 148
Chapter 149
Chapter 150
Chapter 151
Chapter 152
Chapter 153
Chapter 154
aśvamedhika parva
Chapter 1
Chapter 2
Chapter 3
Chapter 4
Chapter 5
Chapter 6
Chapter 7
Chapter 8
Chapter 9
Chapter 10
Chapter 11
Chapter 12
Chapter 13
Chapter 14
Chapter 15
Chapter 16
Chapter 17
Chapter 18
Chapter 19
Chapter 20
Chapter 21
Chapter 22
Chapter 23
Chapter 24
Chapter 25
Chapter 26
Chapter 27
Chapter 28
Chapter 29
Chapter 30
Chapter 31
Chapter 32
Chapter 33
Chapter 34
Chapter 35
Chapter 36
Chapter 37
Chapter 38
Chapter 39
Chapter 40
Chapter 41
Chapter 42
Chapter 43
Chapter 44
Chapter 45
Chapter 46
Chapter 47
Chapter 48
Chapter 49
Chapter 50
Chapter 51
Chapter 52
Chapter 53
Chapter 54
Chapter 55
Chapter 56
Chapter 57
Chapter 58
Chapter 59
Chapter 60
Chapter 61
Chapter 62
Chapter 63
Chapter 64
Chapter 65
Chapter 66
Chapter 67
Chapter 68
Chapter 69
Chapter 70
Chapter 71
Chapter 72
Chapter 73
Chapter 74
Chapter 75
Chapter 76
Chapter 77
Chapter 78
Chapter 79
Chapter 80
Chapter 81
Chapter 82
Chapter 83
Chapter 84
Chapter 85
Chapter 86
Chapter 87
Chapter 88
Chapter 89
Chapter 90
Chapter 91
Chapter 92
Chapter 93
Chapter 94
Chapter 95
Chapter 96
āśramavāsika parva
Chapter 1
Chapter 2
Chapter 3
Chapter 4
Chapter 5
Chapter 6
Chapter 7
Chapter 8
Chapter 9
Chapter 10
Chapter 11
Chapter 12
Chapter 13
Chapter 14
Chapter 15
Chapter 16
Chapter 17
Chapter 18
Chapter 19
Chapter 20
Chapter 21
Chapter 22
Chapter 23
Chapter 24
Chapter 25
Chapter 26
Chapter 27
Chapter 28
Chapter 29
Chapter 30
Chapter 31
Chapter 32
Chapter 33
Chapter 34
Chapter 35
Chapter 36
Chapter 37
Chapter 38
Chapter 39
Chapter 40
Chapter 41
Chapter 42
Chapter 43
Chapter 44
Chapter 45
Chapter 46
Chapter 47