महाभारतः
mahābhārataḥ
-
book-12, chapter-316
भीष्म उवाच ।
एतस्मिन्नन्तरे शून्ये नारदः समुपागमत् ।
शुकं स्वाध्यायनिरतं वेदार्थान्वक्तुमीप्सितान् ॥१॥
एतस्मिन्नन्तरे शून्ये नारदः समुपागमत् ।
शुकं स्वाध्यायनिरतं वेदार्थान्वक्तुमीप्सितान् ॥१॥
1. bhīṣma uvāca ,
etasminnantare śūnye nāradaḥ samupāgamat ,
śukaṁ svādhyāyanirataṁ vedārthānvaktumīpsitān.
etasminnantare śūnye nāradaḥ samupāgamat ,
śukaṁ svādhyāyanirataṁ vedārthānvaktumīpsitān.
देवर्षिं तु शुको दृष्ट्वा नारदं समुपस्थितम् ।
अर्घ्यपूर्वेण विधिना वेदोक्तेनाभ्यपूजयत् ॥२॥
अर्घ्यपूर्वेण विधिना वेदोक्तेनाभ्यपूजयत् ॥२॥
2. devarṣiṁ tu śuko dṛṣṭvā nāradaṁ samupasthitam ,
arghyapūrveṇa vidhinā vedoktenābhyapūjayat.
arghyapūrveṇa vidhinā vedoktenābhyapūjayat.
नारदोऽथाब्रवीत्प्रीतो ब्रूहि ब्रह्मविदां वर ।
केन त्वां श्रेयसा तात योजयामीति हृष्टवत् ॥३॥
केन त्वां श्रेयसा तात योजयामीति हृष्टवत् ॥३॥
3. nārado'thābravītprīto brūhi brahmavidāṁ vara ,
kena tvāṁ śreyasā tāta yojayāmīti hṛṣṭavat.
kena tvāṁ śreyasā tāta yojayāmīti hṛṣṭavat.
नारदस्य वचः श्रुत्वा शुकः प्रोवाच भारत ।
अस्मिँल्लोके हितं यत्स्यात्तेन मां योक्तुमर्हसि ॥४॥
अस्मिँल्लोके हितं यत्स्यात्तेन मां योक्तुमर्हसि ॥४॥
4. nāradasya vacaḥ śrutvā śukaḥ provāca bhārata ,
asmiँlloke hitaṁ yatsyāttena māṁ yoktumarhasi.
asmiँlloke hitaṁ yatsyāttena māṁ yoktumarhasi.
नारद उवाच ।
तत्त्वं जिज्ञासतां पूर्वमृषीणां भावितात्मनाम् ।
सनत्कुमारो भगवानिदं वचनमब्रवीत् ॥५॥
तत्त्वं जिज्ञासतां पूर्वमृषीणां भावितात्मनाम् ।
सनत्कुमारो भगवानिदं वचनमब्रवीत् ॥५॥
5. nārada uvāca ,
tattvaṁ jijñāsatāṁ pūrvamṛṣīṇāṁ bhāvitātmanām ,
sanatkumāro bhagavānidaṁ vacanamabravīt.
tattvaṁ jijñāsatāṁ pūrvamṛṣīṇāṁ bhāvitātmanām ,
sanatkumāro bhagavānidaṁ vacanamabravīt.
नास्ति विद्यासमं चक्षुर्नास्ति विद्यासमं तपः ।
नास्ति रागसमं दुःखं नास्ति त्यागसमं सुखम् ॥६॥
नास्ति रागसमं दुःखं नास्ति त्यागसमं सुखम् ॥६॥
6. nāsti vidyāsamaṁ cakṣurnāsti vidyāsamaṁ tapaḥ ,
nāsti rāgasamaṁ duḥkhaṁ nāsti tyāgasamaṁ sukham.
nāsti rāgasamaṁ duḥkhaṁ nāsti tyāgasamaṁ sukham.
निवृत्तिः कर्मणः पापात्सततं पुण्यशीलता ।
सद्वृत्तिः समुदाचारः श्रेय एतदनुत्तमम् ॥७॥
सद्वृत्तिः समुदाचारः श्रेय एतदनुत्तमम् ॥७॥
7. nivṛttiḥ karmaṇaḥ pāpātsatataṁ puṇyaśīlatā ,
sadvṛttiḥ samudācāraḥ śreya etadanuttamam.
sadvṛttiḥ samudācāraḥ śreya etadanuttamam.
मानुष्यमसुखं प्राप्य यः सज्जति स मुह्यति ।
नालं स दुःखमोक्षाय सङ्गो वै दुःखलक्षणम् ॥८॥
नालं स दुःखमोक्षाय सङ्गो वै दुःखलक्षणम् ॥८॥
8. mānuṣyamasukhaṁ prāpya yaḥ sajjati sa muhyati ,
nālaṁ sa duḥkhamokṣāya saṅgo vai duḥkhalakṣaṇam.
nālaṁ sa duḥkhamokṣāya saṅgo vai duḥkhalakṣaṇam.
सक्तस्य बुद्धिश्चलति मोहजालविवर्धिनी ।
मोहजालावृतो दुःखमिह चामुत्र चाश्नुते ॥९॥
मोहजालावृतो दुःखमिह चामुत्र चाश्नुते ॥९॥
9. saktasya buddhiścalati mohajālavivardhinī ,
mohajālāvṛto duḥkhamiha cāmutra cāśnute.
mohajālāvṛto duḥkhamiha cāmutra cāśnute.
सर्वोपायेन कामस्य क्रोधस्य च विनिग्रहः ।
कार्यः श्रेयोर्थिना तौ हि श्रेयोघातार्थमुद्यतौ ॥१०॥
कार्यः श्रेयोर्थिना तौ हि श्रेयोघातार्थमुद्यतौ ॥१०॥
10. sarvopāyena kāmasya krodhasya ca vinigrahaḥ ,
kāryaḥ śreyorthinā tau hi śreyoghātārthamudyatau.
kāryaḥ śreyorthinā tau hi śreyoghātārthamudyatau.
नित्यं क्रोधात्तपो रक्षेच्छ्रियं रक्षेत मत्सरात् ।
विद्यां मानावमानाभ्यामात्मानं तु प्रमादतः ॥११॥
विद्यां मानावमानाभ्यामात्मानं तु प्रमादतः ॥११॥
11. nityaṁ krodhāttapo rakṣecchriyaṁ rakṣeta matsarāt ,
vidyāṁ mānāvamānābhyāmātmānaṁ tu pramādataḥ.
vidyāṁ mānāvamānābhyāmātmānaṁ tu pramādataḥ.
आनृशंस्यं परो धर्मः क्षमा च परमं बलम् ।
आत्मज्ञानं परं ज्ञानं न सत्याद्विद्यते परम् ॥१२॥
आत्मज्ञानं परं ज्ञानं न सत्याद्विद्यते परम् ॥१२॥
12. ānṛśaṁsyaṁ paro dharmaḥ kṣamā ca paramaṁ balam ,
ātmajñānaṁ paraṁ jñānaṁ na satyādvidyate param.
ātmajñānaṁ paraṁ jñānaṁ na satyādvidyate param.
सत्यस्य वचनं श्रेयः सत्यादपि हितं भवेत् ।
यद्भूतहितमत्यन्तमेतत्सत्यं मतं मम ॥१३॥
यद्भूतहितमत्यन्तमेतत्सत्यं मतं मम ॥१३॥
13. satyasya vacanaṁ śreyaḥ satyādapi hitaṁ bhavet ,
yadbhūtahitamatyantametatsatyaṁ mataṁ mama.
yadbhūtahitamatyantametatsatyaṁ mataṁ mama.
सर्वारम्भफलत्यागी निराशीर्निष्परिग्रहः ।
येन सर्वं परित्यक्तं स विद्वान्स च पण्डितः ॥१४॥
येन सर्वं परित्यक्तं स विद्वान्स च पण्डितः ॥१४॥
14. sarvārambhaphalatyāgī nirāśīrniṣparigrahaḥ ,
yena sarvaṁ parityaktaṁ sa vidvānsa ca paṇḍitaḥ.
yena sarvaṁ parityaktaṁ sa vidvānsa ca paṇḍitaḥ.
इन्द्रियैरिन्द्रियार्थेभ्यश्चरत्यात्मवशैरिह ।
असज्जमानः शान्तात्मा निर्विकारः समाहितः ॥१५॥
असज्जमानः शान्तात्मा निर्विकारः समाहितः ॥१५॥
15. indriyairindriyārthebhyaścaratyātmavaśairiha ,
asajjamānaḥ śāntātmā nirvikāraḥ samāhitaḥ.
asajjamānaḥ śāntātmā nirvikāraḥ samāhitaḥ.
आत्मभूतैरतद्भूतः सह चैव विनैव च ।
स विमुक्तः परं श्रेयो नचिरेणाधिगच्छति ॥१६॥
स विमुक्तः परं श्रेयो नचिरेणाधिगच्छति ॥१६॥
16. ātmabhūtairatadbhūtaḥ saha caiva vinaiva ca ,
sa vimuktaḥ paraṁ śreyo nacireṇādhigacchati.
sa vimuktaḥ paraṁ śreyo nacireṇādhigacchati.
अदर्शनमसंस्पर्शस्तथासंभाषणं सदा ।
यस्य भूतैः सह मुने स श्रेयो विन्दते परम् ॥१७॥
यस्य भूतैः सह मुने स श्रेयो विन्दते परम् ॥१७॥
17. adarśanamasaṁsparśastathāsaṁbhāṣaṇaṁ sadā ,
yasya bhūtaiḥ saha mune sa śreyo vindate param.
yasya bhūtaiḥ saha mune sa śreyo vindate param.
न हिंस्यात्सर्वभूतानि मैत्रायणगतश्चरेत् ।
नेदं जन्म समासाद्य वैरं कुर्वीत केनचित् ॥१८॥
नेदं जन्म समासाद्य वैरं कुर्वीत केनचित् ॥१८॥
18. na hiṁsyātsarvabhūtāni maitrāyaṇagataścaret ,
nedaṁ janma samāsādya vairaṁ kurvīta kenacit.
nedaṁ janma samāsādya vairaṁ kurvīta kenacit.
आकिंचन्यं सुसंतोषो निराशीष्ट्वमचापलम् ।
एतदाहुः परं श्रेय आत्मज्ञस्य जितात्मनः ॥१९॥
एतदाहुः परं श्रेय आत्मज्ञस्य जितात्मनः ॥१९॥
19. ākiṁcanyaṁ susaṁtoṣo nirāśīṣṭvamacāpalam ,
etadāhuḥ paraṁ śreya ātmajñasya jitātmanaḥ.
etadāhuḥ paraṁ śreya ātmajñasya jitātmanaḥ.
परिग्रहं परित्यज्य भव तात जितेन्द्रियः ।
अशोकं स्थानमातिष्ठ इह चामुत्र चाभयम् ॥२०॥
अशोकं स्थानमातिष्ठ इह चामुत्र चाभयम् ॥२०॥
20. parigrahaṁ parityajya bhava tāta jitendriyaḥ ,
aśokaṁ sthānamātiṣṭha iha cāmutra cābhayam.
aśokaṁ sthānamātiṣṭha iha cāmutra cābhayam.
निरामिषा न शोचन्ति त्यजेहामिषमात्मनः ।
परित्यज्यामिषं सौम्य दुःखतापाद्विमोक्ष्यसे ॥२१॥
परित्यज्यामिषं सौम्य दुःखतापाद्विमोक्ष्यसे ॥२१॥
21. nirāmiṣā na śocanti tyajehāmiṣamātmanaḥ ,
parityajyāmiṣaṁ saumya duḥkhatāpādvimokṣyase.
parityajyāmiṣaṁ saumya duḥkhatāpādvimokṣyase.
तपोनित्येन दान्तेन मुनिना संयतात्मना ।
अजितं जेतुकामेन भाव्यं सङ्गेष्वसङ्गिना ॥२२॥
अजितं जेतुकामेन भाव्यं सङ्गेष्वसङ्गिना ॥२२॥
22. taponityena dāntena muninā saṁyatātmanā ,
ajitaṁ jetukāmena bhāvyaṁ saṅgeṣvasaṅginā.
ajitaṁ jetukāmena bhāvyaṁ saṅgeṣvasaṅginā.
गुणसङ्गेष्वनासक्त एकचर्यारतः सदा ।
ब्राह्मणो नचिरादेव सुखमायात्यनुत्तमम् ॥२३॥
ब्राह्मणो नचिरादेव सुखमायात्यनुत्तमम् ॥२३॥
23. guṇasaṅgeṣvanāsakta ekacaryārataḥ sadā ,
brāhmaṇo nacirādeva sukhamāyātyanuttamam.
brāhmaṇo nacirādeva sukhamāyātyanuttamam.
द्वंद्वारामेषु भूतेषु य एको रमते मुनिः ।
विद्धि प्रज्ञानतृप्तं तं ज्ञानतृप्तो न शोचति ॥२४॥
विद्धि प्रज्ञानतृप्तं तं ज्ञानतृप्तो न शोचति ॥२४॥
24. dvaṁdvārāmeṣu bhūteṣu ya eko ramate muniḥ ,
viddhi prajñānatṛptaṁ taṁ jñānatṛpto na śocati.
viddhi prajñānatṛptaṁ taṁ jñānatṛpto na śocati.
शुभैर्लभति देवत्वं व्यामिश्रैर्जन्म मानुषम् ।
अशुभैश्चाप्यधोजन्म कर्मभिर्लभतेऽवशः ॥२५॥
अशुभैश्चाप्यधोजन्म कर्मभिर्लभतेऽवशः ॥२५॥
25. śubhairlabhati devatvaṁ vyāmiśrairjanma mānuṣam ,
aśubhaiścāpyadhojanma karmabhirlabhate'vaśaḥ.
aśubhaiścāpyadhojanma karmabhirlabhate'vaśaḥ.
तत्र मृत्युजरादुःखैः सततं समभिद्रुतः ।
संसारे पच्यते जन्तुस्तत्कथं नावबुध्यसे ॥२६॥
संसारे पच्यते जन्तुस्तत्कथं नावबुध्यसे ॥२६॥
26. tatra mṛtyujarāduḥkhaiḥ satataṁ samabhidrutaḥ ,
saṁsāre pacyate jantustatkathaṁ nāvabudhyase.
saṁsāre pacyate jantustatkathaṁ nāvabudhyase.
अहिते हितसंज्ञस्त्वमध्रुवे ध्रुवसंज्ञकः ।
अनर्थे चार्थसंज्ञस्त्वं किमर्थं नावबुध्यसे ॥२७॥
अनर्थे चार्थसंज्ञस्त्वं किमर्थं नावबुध्यसे ॥२७॥
27. ahite hitasaṁjñastvamadhruve dhruvasaṁjñakaḥ ,
anarthe cārthasaṁjñastvaṁ kimarthaṁ nāvabudhyase.
anarthe cārthasaṁjñastvaṁ kimarthaṁ nāvabudhyase.
संवेष्ट्यमानं बहुभिर्मोहतन्तुभिरात्मजैः ।
कोशकारवदात्मानं वेष्टयन्नावबुध्यसे ॥२८॥
कोशकारवदात्मानं वेष्टयन्नावबुध्यसे ॥२८॥
28. saṁveṣṭyamānaṁ bahubhirmohatantubhirātmajaiḥ ,
kośakāravadātmānaṁ veṣṭayannāvabudhyase.
kośakāravadātmānaṁ veṣṭayannāvabudhyase.
अलं परिग्रहेणेह दोषवान्हि परिग्रहः ।
कृमिर्हि कोशकारस्तु बध्यते स्वपरिग्रहात् ॥२९॥
कृमिर्हि कोशकारस्तु बध्यते स्वपरिग्रहात् ॥२९॥
29. alaṁ parigraheṇeha doṣavānhi parigrahaḥ ,
kṛmirhi kośakārastu badhyate svaparigrahāt.
kṛmirhi kośakārastu badhyate svaparigrahāt.
पुत्रदारकुटुम्बेषु सक्ताः सीदन्ति जन्तवः ।
सरःपङ्कार्णवे मग्ना जीर्णा वनगजा इव ॥३०॥
सरःपङ्कार्णवे मग्ना जीर्णा वनगजा इव ॥३०॥
30. putradārakuṭumbeṣu saktāḥ sīdanti jantavaḥ ,
saraḥpaṅkārṇave magnā jīrṇā vanagajā iva.
saraḥpaṅkārṇave magnā jīrṇā vanagajā iva.
महाजालसमाकृष्टान्स्थले मत्स्यानिवोद्धृतान् ।
स्नेहजालसमाकृष्टान्पश्य जन्तून्सुदुःखितान् ॥३१॥
स्नेहजालसमाकृष्टान्पश्य जन्तून्सुदुःखितान् ॥३१॥
31. mahājālasamākṛṣṭānsthale matsyānivoddhṛtān ,
snehajālasamākṛṣṭānpaśya jantūnsuduḥkhitān.
snehajālasamākṛṣṭānpaśya jantūnsuduḥkhitān.
कुटुम्बं पुत्रदारं च शरीरं द्रव्यसंचयाः ।
पारक्यमध्रुवं सर्वं किं स्वं सुकृतदुष्कृतम् ॥३२॥
पारक्यमध्रुवं सर्वं किं स्वं सुकृतदुष्कृतम् ॥३२॥
32. kuṭumbaṁ putradāraṁ ca śarīraṁ dravyasaṁcayāḥ ,
pārakyamadhruvaṁ sarvaṁ kiṁ svaṁ sukṛtaduṣkṛtam.
pārakyamadhruvaṁ sarvaṁ kiṁ svaṁ sukṛtaduṣkṛtam.
यदा सर्वं परित्यज्य गन्तव्यमवशेन ते ।
अनर्थे किं प्रसक्तस्त्वं स्वमर्थं नानुतिष्ठसि ॥३३॥
अनर्थे किं प्रसक्तस्त्वं स्वमर्थं नानुतिष्ठसि ॥३३॥
33. yadā sarvaṁ parityajya gantavyamavaśena te ,
anarthe kiṁ prasaktastvaṁ svamarthaṁ nānutiṣṭhasi.
anarthe kiṁ prasaktastvaṁ svamarthaṁ nānutiṣṭhasi.
अविश्रान्तमनालम्बमपाथेयमदैशिकम् ।
तमःकान्तारमध्वानं कथमेको गमिष्यसि ॥३४॥
तमःकान्तारमध्वानं कथमेको गमिष्यसि ॥३४॥
34. aviśrāntamanālambamapātheyamadaiśikam ,
tamaḥkāntāramadhvānaṁ kathameko gamiṣyasi.
tamaḥkāntāramadhvānaṁ kathameko gamiṣyasi.
न हि त्वा प्रस्थितं कश्चित्पृष्ठतोऽनुगमिष्यति ।
सुकृतं दुष्कृतं च त्वा यास्यन्तमनुयास्यति ॥३५॥
सुकृतं दुष्कृतं च त्वा यास्यन्तमनुयास्यति ॥३५॥
35. na hi tvā prasthitaṁ kaścitpṛṣṭhato'nugamiṣyati ,
sukṛtaṁ duṣkṛtaṁ ca tvā yāsyantamanuyāsyati.
sukṛtaṁ duṣkṛtaṁ ca tvā yāsyantamanuyāsyati.
विद्या कर्म च शौर्यं च ज्ञानं च बहुविस्तरम् ।
अर्थार्थमनुसार्यन्ते सिद्धार्थस्तु विमुच्यते ॥३६॥
अर्थार्थमनुसार्यन्ते सिद्धार्थस्तु विमुच्यते ॥३६॥
36. vidyā karma ca śauryaṁ ca jñānaṁ ca bahuvistaram ,
arthārthamanusāryante siddhārthastu vimucyate.
arthārthamanusāryante siddhārthastu vimucyate.
निबन्धनी रज्जुरेषा या ग्रामे वसतो रतिः ।
छित्त्वैनां सुकृतो यान्ति नैनां छिन्दन्ति दुष्कृतः ॥३७॥
छित्त्वैनां सुकृतो यान्ति नैनां छिन्दन्ति दुष्कृतः ॥३७॥
37. nibandhanī rajjureṣā yā grāme vasato ratiḥ ,
chittvaināṁ sukṛto yānti naināṁ chindanti duṣkṛtaḥ.
chittvaināṁ sukṛto yānti naināṁ chindanti duṣkṛtaḥ.
रूपकूलां मनःस्रोतां स्पर्शद्वीपां रसावहाम् ।
गन्धपङ्कां शब्दजलां स्वर्गमार्गदुरावहाम् ॥३८॥
गन्धपङ्कां शब्दजलां स्वर्गमार्गदुरावहाम् ॥३८॥
38. rūpakūlāṁ manaḥsrotāṁ sparśadvīpāṁ rasāvahām ,
gandhapaṅkāṁ śabdajalāṁ svargamārgadurāvahām.
gandhapaṅkāṁ śabdajalāṁ svargamārgadurāvahām.
क्षमारित्रां सत्यमयीं धर्मस्थैर्यवटाकराम् ।
त्यागवाताध्वगां शीघ्रां बुद्धिनावा नदीं तरेत् ॥३९॥
त्यागवाताध्वगां शीघ्रां बुद्धिनावा नदीं तरेत् ॥३९॥
39. kṣamāritrāṁ satyamayīṁ dharmasthairyavaṭākarām ,
tyāgavātādhvagāṁ śīghrāṁ buddhināvā nadīṁ taret.
tyāgavātādhvagāṁ śīghrāṁ buddhināvā nadīṁ taret.
त्यज धर्ममधर्मं च उभे सत्यानृते त्यज ।
उभे सत्यानृते त्यक्त्वा येन त्यजसि तं त्यज ॥४०॥
उभे सत्यानृते त्यक्त्वा येन त्यजसि तं त्यज ॥४०॥
40. tyaja dharmamadharmaṁ ca ubhe satyānṛte tyaja ,
ubhe satyānṛte tyaktvā yena tyajasi taṁ tyaja.
ubhe satyānṛte tyaktvā yena tyajasi taṁ tyaja.
त्यज धर्ममसंकल्पादधर्मं चाप्यहिंसया ।
उभे सत्यानृते बुद्ध्या बुद्धिं परमनिश्चयात् ॥४१॥
उभे सत्यानृते बुद्ध्या बुद्धिं परमनिश्चयात् ॥४१॥
41. tyaja dharmamasaṁkalpādadharmaṁ cāpyahiṁsayā ,
ubhe satyānṛte buddhyā buddhiṁ paramaniścayāt.
ubhe satyānṛte buddhyā buddhiṁ paramaniścayāt.
अस्थिस्थूणं स्नायुयुतं मांसशोणितलेपनम् ।
चर्मावनद्धं दुर्गन्धि पूर्णं मूत्रपुरीषयोः ॥४२॥
चर्मावनद्धं दुर्गन्धि पूर्णं मूत्रपुरीषयोः ॥४२॥
42. asthisthūṇaṁ snāyuyutaṁ māṁsaśoṇitalepanam ,
carmāvanaddhaṁ durgandhi pūrṇaṁ mūtrapurīṣayoḥ.
carmāvanaddhaṁ durgandhi pūrṇaṁ mūtrapurīṣayoḥ.
जराशोकसमाविष्टं रोगायतनमातुरम् ।
रजस्वलमनित्यं च भूतावासं समुत्सृज ॥४३॥
रजस्वलमनित्यं च भूतावासं समुत्सृज ॥४३॥
43. jarāśokasamāviṣṭaṁ rogāyatanamāturam ,
rajasvalamanityaṁ ca bhūtāvāsaṁ samutsṛja.
rajasvalamanityaṁ ca bhūtāvāsaṁ samutsṛja.
इदं विश्वं जगत्सर्वमजगच्चापि यद्भवेत् ।
महाभूतात्मकं सर्वं महद्यत्परमाणु यत् ॥४४॥
महाभूतात्मकं सर्वं महद्यत्परमाणु यत् ॥४४॥
44. idaṁ viśvaṁ jagatsarvamajagaccāpi yadbhavet ,
mahābhūtātmakaṁ sarvaṁ mahadyatparamāṇu yat.
mahābhūtātmakaṁ sarvaṁ mahadyatparamāṇu yat.
इन्द्रियाणि च पञ्चैव तमः सत्त्वं रजस्तथा ।
इत्येष सप्तदशको राशिरव्यक्तसंज्ञकः ॥४५॥
इत्येष सप्तदशको राशिरव्यक्तसंज्ञकः ॥४५॥
45. indriyāṇi ca pañcaiva tamaḥ sattvaṁ rajastathā ,
ityeṣa saptadaśako rāśiravyaktasaṁjñakaḥ.
ityeṣa saptadaśako rāśiravyaktasaṁjñakaḥ.
सर्वैरिहेन्द्रियार्थैश्च व्यक्ताव्यक्तैर्हि संहितः ।
पञ्चविंशक इत्येष व्यक्ताव्यक्तमयो गुणः ॥४६॥
पञ्चविंशक इत्येष व्यक्ताव्यक्तमयो गुणः ॥४६॥
46. sarvairihendriyārthaiśca vyaktāvyaktairhi saṁhitaḥ ,
pañcaviṁśaka ityeṣa vyaktāvyaktamayo guṇaḥ.
pañcaviṁśaka ityeṣa vyaktāvyaktamayo guṇaḥ.
एतैः सर्वैः समायुक्तः पुमानित्यभिधीयते ।
त्रिवर्गोऽत्र सुखं दुःखं जीवितं मरणं तथा ॥४७॥
त्रिवर्गोऽत्र सुखं दुःखं जीवितं मरणं तथा ॥४७॥
47. etaiḥ sarvaiḥ samāyuktaḥ pumānityabhidhīyate ,
trivargo'tra sukhaṁ duḥkhaṁ jīvitaṁ maraṇaṁ tathā.
trivargo'tra sukhaṁ duḥkhaṁ jīvitaṁ maraṇaṁ tathā.
य इदं वेद तत्त्वेन स वेद प्रभवाप्ययौ ।
पाराशर्येह बोद्धव्यं ज्ञानानां यच्च किंचन ॥४८॥
पाराशर्येह बोद्धव्यं ज्ञानानां यच्च किंचन ॥४८॥
48. ya idaṁ veda tattvena sa veda prabhavāpyayau ,
pārāśaryeha boddhavyaṁ jñānānāṁ yacca kiṁcana.
pārāśaryeha boddhavyaṁ jñānānāṁ yacca kiṁcana.
इन्द्रियैर्गृह्यते यद्यत्तत्तद्व्यक्तमिति स्थितिः ।
अव्यक्तमिति विज्ञेयं लिङ्गग्राह्यमतीन्द्रियम् ॥४९॥
अव्यक्तमिति विज्ञेयं लिङ्गग्राह्यमतीन्द्रियम् ॥४९॥
49. indriyairgṛhyate yadyattattadvyaktamiti sthitiḥ ,
avyaktamiti vijñeyaṁ liṅgagrāhyamatīndriyam.
avyaktamiti vijñeyaṁ liṅgagrāhyamatīndriyam.
इन्द्रियैर्नियतैर्देही धाराभिरिव तर्प्यते ।
लोके विततमात्मानं लोकं चात्मनि पश्यति ॥५०॥
लोके विततमात्मानं लोकं चात्मनि पश्यति ॥५०॥
50. indriyairniyatairdehī dhārābhiriva tarpyate ,
loke vitatamātmānaṁ lokaṁ cātmani paśyati.
loke vitatamātmānaṁ lokaṁ cātmani paśyati.
परावरदृशः शक्तिर्ज्ञानवेलां न पश्यति ।
पश्यतः सर्वभूतानि सर्वावस्थासु सर्वदा ॥५१॥
पश्यतः सर्वभूतानि सर्वावस्थासु सर्वदा ॥५१॥
51. parāvaradṛśaḥ śaktirjñānavelāṁ na paśyati ,
paśyataḥ sarvabhūtāni sarvāvasthāsu sarvadā.
paśyataḥ sarvabhūtāni sarvāvasthāsu sarvadā.
ब्रह्मभूतस्य संयोगो नाशुभेनोपपद्यते ।
ज्ञानेन विविधान्क्लेशानतिवृत्तस्य मोहजान् ।
लोके बुद्धिप्रकाशेन लोकमार्गो न रिष्यते ॥५२॥
ज्ञानेन विविधान्क्लेशानतिवृत्तस्य मोहजान् ।
लोके बुद्धिप्रकाशेन लोकमार्गो न रिष्यते ॥५२॥
52. brahmabhūtasya saṁyogo nāśubhenopapadyate ,
jñānena vividhānkleśānativṛttasya mohajān ,
loke buddhiprakāśena lokamārgo na riṣyate.
jñānena vividhānkleśānativṛttasya mohajān ,
loke buddhiprakāśena lokamārgo na riṣyate.
अनादिनिधनं जन्तुमात्मनि स्थितमव्ययम् ।
अकर्तारममूर्तं च भगवानाह तीर्थवित् ॥५३॥
अकर्तारममूर्तं च भगवानाह तीर्थवित् ॥५३॥
53. anādinidhanaṁ jantumātmani sthitamavyayam ,
akartāramamūrtaṁ ca bhagavānāha tīrthavit.
akartāramamūrtaṁ ca bhagavānāha tīrthavit.
यो जन्तुः स्वकृतैस्तैस्तैः कर्मभिर्नित्यदुःखितः ।
स दुःखप्रतिघातार्थं हन्ति जन्तूननेकधा ॥५४॥
स दुःखप्रतिघातार्थं हन्ति जन्तूननेकधा ॥५४॥
54. yo jantuḥ svakṛtaistaistaiḥ karmabhirnityaduḥkhitaḥ ,
sa duḥkhapratighātārthaṁ hanti jantūnanekadhā.
sa duḥkhapratighātārthaṁ hanti jantūnanekadhā.
ततः कर्म समादत्ते पुनरन्यन्नवं बहु ।
तप्यतेऽथ पुनस्तेन भुक्त्वापथ्यमिवातुरः ॥५५॥
तप्यतेऽथ पुनस्तेन भुक्त्वापथ्यमिवातुरः ॥५५॥
55. tataḥ karma samādatte punaranyannavaṁ bahu ,
tapyate'tha punastena bhuktvāpathyamivāturaḥ.
tapyate'tha punastena bhuktvāpathyamivāturaḥ.
अजस्रमेव मोहार्तो दुःखेषु सुखसंज्ञितः ।
बध्यते मथ्यते चैव कर्मभिर्मन्थवत्सदा ॥५६॥
बध्यते मथ्यते चैव कर्मभिर्मन्थवत्सदा ॥५६॥
56. ajasrameva mohārto duḥkheṣu sukhasaṁjñitaḥ ,
badhyate mathyate caiva karmabhirmanthavatsadā.
badhyate mathyate caiva karmabhirmanthavatsadā.
ततो निवृत्तो बन्धात्स्वात्कर्मणामुदयादिह ।
परिभ्रमति संसारं चक्रवद्बहुवेदनः ॥५७॥
परिभ्रमति संसारं चक्रवद्बहुवेदनः ॥५७॥
57. tato nivṛtto bandhātsvātkarmaṇāmudayādiha ,
paribhramati saṁsāraṁ cakravadbahuvedanaḥ.
paribhramati saṁsāraṁ cakravadbahuvedanaḥ.
स त्वं निवृत्तबन्धस्तु निवृत्तश्चापि कर्मतः ।
सर्ववित्सर्वजित्सिद्धो भव भावविवर्जितः ॥५८॥
सर्ववित्सर्वजित्सिद्धो भव भावविवर्जितः ॥५८॥
58. sa tvaṁ nivṛttabandhastu nivṛttaścāpi karmataḥ ,
sarvavitsarvajitsiddho bhava bhāvavivarjitaḥ.
sarvavitsarvajitsiddho bhava bhāvavivarjitaḥ.
Links to all chapters:
ādi parva
Chapter 1
Chapter 2
Chapter 3
Chapter 4
Chapter 5
Chapter 6
Chapter 7
Chapter 8
Chapter 9
Chapter 10
Chapter 11
Chapter 12
Chapter 13
Chapter 14
Chapter 15
Chapter 16
Chapter 17
Chapter 18
Chapter 19
Chapter 20
Chapter 21
Chapter 22
Chapter 23
Chapter 24
Chapter 25
Chapter 26
Chapter 27
Chapter 28
Chapter 29
Chapter 30
Chapter 31
Chapter 32
Chapter 33
Chapter 34
Chapter 35
Chapter 36
Chapter 37
Chapter 38
Chapter 39
Chapter 40
Chapter 41
Chapter 42
Chapter 43
Chapter 44
Chapter 45
Chapter 46
Chapter 47
Chapter 48
Chapter 49
Chapter 50
Chapter 51
Chapter 52
Chapter 53
Chapter 54
Chapter 55
Chapter 56
Chapter 57
Chapter 58
Chapter 59
Chapter 60
Chapter 61
Chapter 62
Chapter 63
Chapter 64
Chapter 65
Chapter 66
Chapter 67
Chapter 68
Chapter 69
Chapter 70
Chapter 71
Chapter 72
Chapter 73
Chapter 74
Chapter 75
Chapter 76
Chapter 77
Chapter 78
Chapter 79
Chapter 80
Chapter 81
Chapter 82
Chapter 83
Chapter 84
Chapter 85
Chapter 86
Chapter 87
Chapter 88
Chapter 89
Chapter 90
Chapter 91
Chapter 92
Chapter 93
Chapter 94
Chapter 95
Chapter 96
Chapter 97
Chapter 98
Chapter 99
Chapter 100
Chapter 101
Chapter 102
Chapter 103
Chapter 104
Chapter 105
Chapter 106
Chapter 107
Chapter 108
Chapter 109
Chapter 110
Chapter 111
Chapter 112
Chapter 113
Chapter 114
Chapter 115
Chapter 116
Chapter 117
Chapter 118
Chapter 119
Chapter 120
Chapter 121
Chapter 122
Chapter 123
Chapter 124
Chapter 125
Chapter 126
Chapter 127
Chapter 128
Chapter 129
Chapter 130
Chapter 131
Chapter 132
Chapter 133
Chapter 134
Chapter 135
Chapter 136
Chapter 137
Chapter 138
Chapter 139
Chapter 140
Chapter 141
Chapter 142
Chapter 143
Chapter 144
Chapter 145
Chapter 146
Chapter 147
Chapter 148
Chapter 149
Chapter 150
Chapter 151
Chapter 152
Chapter 153
Chapter 154
Chapter 155
Chapter 156
Chapter 157
Chapter 158
Chapter 159
Chapter 160
Chapter 161
Chapter 162
Chapter 163
Chapter 164
Chapter 165
Chapter 166
Chapter 167
Chapter 168
Chapter 169
Chapter 170
Chapter 171
Chapter 172
Chapter 173
Chapter 174
Chapter 175
Chapter 176
Chapter 177
Chapter 178
Chapter 179
Chapter 180
Chapter 181
Chapter 182
Chapter 183
Chapter 184
Chapter 185
Chapter 186
Chapter 187
Chapter 188
Chapter 189
Chapter 190
Chapter 191
Chapter 192
Chapter 193
Chapter 194
Chapter 195
Chapter 196
Chapter 197
Chapter 198
Chapter 199
Chapter 200
Chapter 201
Chapter 202
Chapter 203
Chapter 204
Chapter 205
Chapter 206
Chapter 207
Chapter 208
Chapter 209
Chapter 210
Chapter 211
Chapter 212
Chapter 213
Chapter 214
Chapter 215
Chapter 216
Chapter 217
Chapter 218
Chapter 219
Chapter 220
Chapter 221
Chapter 222
Chapter 223
Chapter 224
Chapter 225
sabhā parva
Chapter 1
Chapter 2
Chapter 3
Chapter 4
Chapter 5
Chapter 6
Chapter 7
Chapter 8
Chapter 9
Chapter 10
Chapter 11
Chapter 12
Chapter 13
Chapter 14
Chapter 15
Chapter 16
Chapter 17
Chapter 18
Chapter 19
Chapter 20
Chapter 21
Chapter 22
Chapter 23
Chapter 24
Chapter 25
Chapter 26
Chapter 27
Chapter 28
Chapter 29
Chapter 30
Chapter 31
Chapter 32
Chapter 33
Chapter 34
Chapter 35
Chapter 36
Chapter 37
Chapter 38
Chapter 39
Chapter 40
Chapter 41
Chapter 42
Chapter 43
Chapter 44
Chapter 45
Chapter 46
Chapter 47
Chapter 48
Chapter 49
Chapter 50
Chapter 51
Chapter 52
Chapter 53
Chapter 54
Chapter 55
Chapter 56
Chapter 57
Chapter 58
Chapter 59
Chapter 60
Chapter 61
Chapter 62
Chapter 63
Chapter 64
Chapter 65
Chapter 66
Chapter 67
Chapter 68
Chapter 69
Chapter 70
Chapter 71
Chapter 72
vana parva
Chapter 1
Chapter 2
Chapter 3
Chapter 4
Chapter 5
Chapter 6
Chapter 7
Chapter 8
Chapter 9
Chapter 10
Chapter 11
Chapter 12
Chapter 13
Chapter 14
Chapter 15
Chapter 16
Chapter 17
Chapter 18
Chapter 19
Chapter 20
Chapter 21
Chapter 22
Chapter 23
Chapter 24
Chapter 25
Chapter 26
Chapter 27
Chapter 28
Chapter 29
Chapter 30
Chapter 31
Chapter 32
Chapter 33
Chapter 34
Chapter 35
Chapter 36
Chapter 37
Chapter 38
Chapter 39
Chapter 40
Chapter 41
Chapter 42
Chapter 43
Chapter 44
Chapter 45
Chapter 46
Chapter 47
Chapter 48
Chapter 49
Chapter 50
Chapter 51
Chapter 52
Chapter 53
Chapter 54
Chapter 55
Chapter 56
Chapter 57
Chapter 58
Chapter 59
Chapter 60
Chapter 61
Chapter 62
Chapter 63
Chapter 64
Chapter 65
Chapter 66
Chapter 67
Chapter 68
Chapter 69
Chapter 70
Chapter 71
Chapter 72
Chapter 73
Chapter 74
Chapter 75
Chapter 76
Chapter 77
Chapter 78
Chapter 79
Chapter 80
Chapter 81
Chapter 82
Chapter 83
Chapter 84
Chapter 85
Chapter 86
Chapter 87
Chapter 88
Chapter 89
Chapter 90
Chapter 91
Chapter 92
Chapter 93
Chapter 94
Chapter 95
Chapter 96
Chapter 97
Chapter 98
Chapter 99
Chapter 100
Chapter 101
Chapter 102
Chapter 103
Chapter 104
Chapter 105
Chapter 106
Chapter 107
Chapter 108
Chapter 109
Chapter 110
Chapter 111
Chapter 112
Chapter 113
Chapter 114
Chapter 115
Chapter 116
Chapter 117
Chapter 118
Chapter 119
Chapter 120
Chapter 121
Chapter 122
Chapter 123
Chapter 124
Chapter 125
Chapter 126
Chapter 127
Chapter 128
Chapter 129
Chapter 130
Chapter 131
Chapter 132
Chapter 133
Chapter 134
Chapter 135
Chapter 136
Chapter 137
Chapter 138
Chapter 139
Chapter 140
Chapter 141
Chapter 142
Chapter 143
Chapter 144
Chapter 145
Chapter 146
Chapter 147
Chapter 148
Chapter 149
Chapter 150
Chapter 151
Chapter 152
Chapter 153
Chapter 154
Chapter 155
Chapter 156
Chapter 157
Chapter 158
Chapter 159
Chapter 160
Chapter 161
Chapter 162
Chapter 163
Chapter 164
Chapter 165
Chapter 166
Chapter 167
Chapter 168
Chapter 169
Chapter 170
Chapter 171
Chapter 172
Chapter 173
Chapter 174
Chapter 175
Chapter 176
Chapter 177
Chapter 178
Chapter 179
Chapter 180
Chapter 181
Chapter 182
Chapter 183
Chapter 184
Chapter 185
Chapter 186
Chapter 187
Chapter 188
Chapter 189
Chapter 190
Chapter 191
Chapter 192
Chapter 193
Chapter 194
Chapter 195
Chapter 196
Chapter 197
Chapter 198
Chapter 199
Chapter 200
Chapter 201
Chapter 202
Chapter 203
Chapter 204
Chapter 205
Chapter 206
Chapter 207
Chapter 208
Chapter 209
Chapter 210
Chapter 211
Chapter 212
Chapter 213
Chapter 214
Chapter 215
Chapter 216
Chapter 217
Chapter 218
Chapter 219
Chapter 220
Chapter 221
Chapter 222
Chapter 223
Chapter 224
Chapter 225
Chapter 226
Chapter 227
Chapter 228
Chapter 229
Chapter 230
Chapter 231
Chapter 232
Chapter 233
Chapter 234
Chapter 235
Chapter 236
Chapter 237
Chapter 238
Chapter 239
Chapter 240
Chapter 241
Chapter 242
Chapter 243
Chapter 244
Chapter 245
Chapter 246
Chapter 247
Chapter 248
Chapter 249
Chapter 250
Chapter 251
Chapter 252
Chapter 253
Chapter 254
Chapter 255
Chapter 256
Chapter 257
Chapter 258
Chapter 259
Chapter 260
Chapter 261
Chapter 262
Chapter 263
Chapter 264
Chapter 265
Chapter 266
Chapter 267
Chapter 268
Chapter 269
Chapter 270
Chapter 271
Chapter 272
Chapter 273
Chapter 274
Chapter 275
Chapter 276
Chapter 277
Chapter 278
Chapter 279
Chapter 280
Chapter 281
Chapter 282
Chapter 283
Chapter 284
Chapter 285
Chapter 286
Chapter 287
Chapter 288
Chapter 289
Chapter 290
Chapter 291
Chapter 292
Chapter 293
Chapter 294
Chapter 295
Chapter 296
Chapter 297
Chapter 298
Chapter 299
virāṭa parva
Chapter 1
Chapter 2
Chapter 3
Chapter 4
Chapter 5
Chapter 6
Chapter 7
Chapter 8
Chapter 9
Chapter 10
Chapter 11
Chapter 12
Chapter 13
Chapter 14
Chapter 15
Chapter 16
Chapter 17
Chapter 18
Chapter 19
Chapter 20
Chapter 21
Chapter 22
Chapter 23
Chapter 24
Chapter 25
Chapter 26
Chapter 27
Chapter 28
Chapter 29
Chapter 30
Chapter 31
Chapter 32
Chapter 33
Chapter 34
Chapter 35
Chapter 36
Chapter 37
Chapter 38
Chapter 39
Chapter 40
Chapter 41
Chapter 42
Chapter 43
Chapter 44
Chapter 45
Chapter 46
Chapter 47
Chapter 48
Chapter 49
Chapter 50
Chapter 51
Chapter 52
Chapter 53
Chapter 54
Chapter 55
Chapter 56
Chapter 57
Chapter 58
Chapter 59
Chapter 60
Chapter 61
Chapter 62
Chapter 63
Chapter 64
Chapter 65
Chapter 66
Chapter 67
udyoga parva
Chapter 1
Chapter 2
Chapter 3
Chapter 4
Chapter 5
Chapter 6
Chapter 7
Chapter 8
Chapter 9
Chapter 10
Chapter 11
Chapter 12
Chapter 13
Chapter 14
Chapter 15
Chapter 16
Chapter 17
Chapter 18
Chapter 19
Chapter 20
Chapter 21
Chapter 22
Chapter 23
Chapter 24
Chapter 25
Chapter 26
Chapter 27
Chapter 28
Chapter 29
Chapter 30
Chapter 31
Chapter 32
Chapter 33
Chapter 34
Chapter 35
Chapter 36
Chapter 37
Chapter 38
Chapter 39
Chapter 40
Chapter 41
Chapter 42
Chapter 43
Chapter 44
Chapter 45
Chapter 46
Chapter 47
Chapter 48
Chapter 49
Chapter 50
Chapter 51
Chapter 52
Chapter 53
Chapter 54
Chapter 55
Chapter 56
Chapter 57
Chapter 58
Chapter 59
Chapter 60
Chapter 61
Chapter 62
Chapter 63
Chapter 64
Chapter 65
Chapter 66
Chapter 67
Chapter 68
Chapter 69
Chapter 70
Chapter 71
Chapter 72
Chapter 73
Chapter 74
Chapter 75
Chapter 76
Chapter 77
Chapter 78
Chapter 79
Chapter 80
Chapter 81
Chapter 82
Chapter 83
Chapter 84
Chapter 85
Chapter 86
Chapter 87
Chapter 88
Chapter 89
Chapter 90
Chapter 91
Chapter 92
Chapter 93
Chapter 94
Chapter 95
Chapter 96
Chapter 97
Chapter 98
Chapter 99
Chapter 100
Chapter 101
Chapter 102
Chapter 103
Chapter 104
Chapter 105
Chapter 106
Chapter 107
Chapter 108
Chapter 109
Chapter 110
Chapter 111
Chapter 112
Chapter 113
Chapter 114
Chapter 115
Chapter 116
Chapter 117
Chapter 118
Chapter 119
Chapter 120
Chapter 121
Chapter 122
Chapter 123
Chapter 124
Chapter 125
Chapter 126
Chapter 127
Chapter 128
Chapter 129
Chapter 130
Chapter 131
Chapter 132
Chapter 133
Chapter 134
Chapter 135
Chapter 136
Chapter 137
Chapter 138
Chapter 139
Chapter 140
Chapter 141
Chapter 142
Chapter 143
Chapter 144
Chapter 145
Chapter 146
Chapter 147
Chapter 148
Chapter 149
Chapter 150
Chapter 151
Chapter 152
Chapter 153
Chapter 154
Chapter 155
Chapter 156
Chapter 157
Chapter 158
Chapter 159
Chapter 160
Chapter 161
Chapter 162
Chapter 163
Chapter 164
Chapter 165
Chapter 166
Chapter 167
Chapter 168
Chapter 169
Chapter 170
Chapter 171
Chapter 172
Chapter 173
Chapter 174
Chapter 175
Chapter 176
Chapter 177
Chapter 178
Chapter 179
Chapter 180
Chapter 181
Chapter 182
Chapter 183
Chapter 184
Chapter 185
Chapter 186
Chapter 187
Chapter 188
Chapter 189
Chapter 190
Chapter 191
Chapter 192
Chapter 193
Chapter 194
Chapter 195
Chapter 196
Chapter 197
bhīṣma parva
Chapter 1
Chapter 2
Chapter 3
Chapter 4
Chapter 5
Chapter 6
Chapter 7
Chapter 8
Chapter 9
Chapter 10
Chapter 11
Chapter 12
Chapter 13
Chapter 14
Chapter 15
Chapter 16
Chapter 17
Chapter 18
Chapter 19
Chapter 20
Chapter 21
Chapter 22
Chapter 23
Chapter 24
Chapter 25
Chapter 26
Chapter 27
Chapter 28
Chapter 29
Chapter 30
Chapter 31
Chapter 32
Chapter 33
Chapter 34
Chapter 35
Chapter 36
Chapter 37
Chapter 38
Chapter 39
Chapter 40
Chapter 41
Chapter 42
Chapter 43
Chapter 44
Chapter 45
Chapter 46
Chapter 47
Chapter 48
Chapter 49
Chapter 50
Chapter 51
Chapter 52
Chapter 53
Chapter 54
Chapter 55
Chapter 56
Chapter 57
Chapter 58
Chapter 59
Chapter 60
Chapter 61
Chapter 62
Chapter 63
Chapter 64
Chapter 65
Chapter 66
Chapter 67
Chapter 68
Chapter 69
Chapter 70
Chapter 71
Chapter 72
Chapter 73
Chapter 74
Chapter 75
Chapter 76
Chapter 77
Chapter 78
Chapter 79
Chapter 80
Chapter 81
Chapter 82
Chapter 83
Chapter 84
Chapter 85
Chapter 86
Chapter 87
Chapter 88
Chapter 89
Chapter 90
Chapter 91
Chapter 92
Chapter 93
Chapter 94
Chapter 95
Chapter 96
Chapter 97
Chapter 98
Chapter 99
Chapter 100
Chapter 101
Chapter 102
Chapter 103
Chapter 104
Chapter 105
Chapter 106
Chapter 107
Chapter 108
Chapter 109
Chapter 110
Chapter 111
Chapter 112
Chapter 113
Chapter 114
Chapter 115
Chapter 116
Chapter 117
droṇa parva
Chapter 1
Chapter 2
Chapter 3
Chapter 4
Chapter 5
Chapter 6
Chapter 7
Chapter 8
Chapter 9
Chapter 10
Chapter 11
Chapter 12
Chapter 13
Chapter 14
Chapter 15
Chapter 16
Chapter 17
Chapter 18
Chapter 19
Chapter 20
Chapter 21
Chapter 22
Chapter 23
Chapter 24
Chapter 25
Chapter 26
Chapter 27
Chapter 28
Chapter 29
Chapter 30
Chapter 31
Chapter 32
Chapter 33
Chapter 34
Chapter 35
Chapter 36
Chapter 37
Chapter 38
Chapter 39
Chapter 40
Chapter 41
Chapter 42
Chapter 43
Chapter 44
Chapter 45
Chapter 46
Chapter 47
Chapter 48
Chapter 49
Chapter 50
Chapter 51
Chapter 52
Chapter 53
Chapter 54
Chapter 55
Chapter 56
Chapter 57
Chapter 58
Chapter 59
Chapter 60
Chapter 61
Chapter 62
Chapter 63
Chapter 64
Chapter 65
Chapter 66
Chapter 67
Chapter 68
Chapter 69
Chapter 70
Chapter 71
Chapter 72
Chapter 73
Chapter 74
Chapter 75
Chapter 76
Chapter 77
Chapter 78
Chapter 79
Chapter 80
Chapter 81
Chapter 82
Chapter 83
Chapter 84
Chapter 85
Chapter 86
Chapter 87
Chapter 88
Chapter 89
Chapter 90
Chapter 91
Chapter 92
Chapter 93
Chapter 94
Chapter 95
Chapter 96
Chapter 97
Chapter 98
Chapter 99
Chapter 100
Chapter 101
Chapter 102
Chapter 103
Chapter 104
Chapter 105
Chapter 106
Chapter 107
Chapter 108
Chapter 109
Chapter 110
Chapter 111
Chapter 112
Chapter 113
Chapter 114
Chapter 115
Chapter 116
Chapter 117
Chapter 118
Chapter 119
Chapter 120
Chapter 121
Chapter 122
Chapter 123
Chapter 124
Chapter 125
Chapter 126
Chapter 127
Chapter 128
Chapter 129
Chapter 130
Chapter 131
Chapter 132
Chapter 133
Chapter 134
Chapter 135
Chapter 136
Chapter 137
Chapter 138
Chapter 139
Chapter 140
Chapter 141
Chapter 142
Chapter 143
Chapter 144
Chapter 145
Chapter 146
Chapter 147
Chapter 148
Chapter 149
Chapter 150
Chapter 151
Chapter 152
Chapter 153
Chapter 154
Chapter 155
Chapter 156
Chapter 157
Chapter 158
Chapter 159
Chapter 160
Chapter 161
Chapter 162
Chapter 163
Chapter 164
Chapter 165
Chapter 166
Chapter 167
Chapter 168
Chapter 169
Chapter 170
Chapter 171
Chapter 172
Chapter 173
karṇa parva
Chapter 1
Chapter 2
Chapter 3
Chapter 4
Chapter 5
Chapter 6
Chapter 7
Chapter 8
Chapter 9
Chapter 10
Chapter 11
Chapter 12
Chapter 13
Chapter 14
Chapter 15
Chapter 16
Chapter 17
Chapter 18
Chapter 19
Chapter 20
Chapter 21
Chapter 22
Chapter 23
Chapter 24
Chapter 25
Chapter 26
Chapter 27
Chapter 28
Chapter 29
Chapter 30
Chapter 31
Chapter 32
Chapter 33
Chapter 34
Chapter 35
Chapter 36
Chapter 37
Chapter 38
Chapter 39
Chapter 40
Chapter 41
Chapter 42
Chapter 43
Chapter 44
Chapter 45
Chapter 46
Chapter 47
Chapter 48
Chapter 49
Chapter 50
Chapter 51
Chapter 52
Chapter 53
Chapter 54
Chapter 55
Chapter 56
Chapter 57
Chapter 58
Chapter 59
Chapter 60
Chapter 61
Chapter 62
Chapter 63
Chapter 64
Chapter 65
Chapter 66
Chapter 67
Chapter 68
Chapter 69
śalya parva
Chapter 1
Chapter 2
Chapter 3
Chapter 4
Chapter 5
Chapter 6
Chapter 7
Chapter 8
Chapter 9
Chapter 10
Chapter 11
Chapter 12
Chapter 13
Chapter 14
Chapter 15
Chapter 16
Chapter 17
Chapter 18
Chapter 19
Chapter 20
Chapter 21
Chapter 22
Chapter 23
Chapter 24
Chapter 25
Chapter 26
Chapter 27
Chapter 28
Chapter 29
Chapter 30
Chapter 31
Chapter 32
Chapter 33
Chapter 34
Chapter 35
Chapter 36
Chapter 37
Chapter 38
Chapter 39
Chapter 40
Chapter 41
Chapter 42
Chapter 43
Chapter 44
Chapter 45
Chapter 46
Chapter 47
Chapter 48
Chapter 49
Chapter 50
Chapter 51
Chapter 52
Chapter 53
Chapter 54
Chapter 55
Chapter 56
Chapter 57
Chapter 58
Chapter 59
Chapter 60
Chapter 61
Chapter 62
Chapter 63
Chapter 64
sauptika parva
strī parva
śānti parva (current book)
Chapter 1
Chapter 2
Chapter 3
Chapter 4
Chapter 5
Chapter 6
Chapter 7
Chapter 8
Chapter 9
Chapter 10
Chapter 11
Chapter 12
Chapter 13
Chapter 14
Chapter 15
Chapter 16
Chapter 17
Chapter 18
Chapter 19
Chapter 20
Chapter 21
Chapter 22
Chapter 23
Chapter 24
Chapter 25
Chapter 26
Chapter 27
Chapter 28
Chapter 29
Chapter 30
Chapter 31
Chapter 32
Chapter 33
Chapter 34
Chapter 35
Chapter 36
Chapter 37
Chapter 38
Chapter 39
Chapter 40
Chapter 41
Chapter 42
Chapter 43
Chapter 44
Chapter 45
Chapter 46
Chapter 47
Chapter 48
Chapter 49
Chapter 50
Chapter 51
Chapter 52
Chapter 53
Chapter 54
Chapter 55
Chapter 56
Chapter 57
Chapter 58
Chapter 59
Chapter 60
Chapter 61
Chapter 62
Chapter 63
Chapter 64
Chapter 65
Chapter 66
Chapter 67
Chapter 68
Chapter 69
Chapter 70
Chapter 71
Chapter 72
Chapter 73
Chapter 74
Chapter 75
Chapter 76
Chapter 77
Chapter 78
Chapter 79
Chapter 80
Chapter 81
Chapter 82
Chapter 83
Chapter 84
Chapter 85
Chapter 86
Chapter 87
Chapter 88
Chapter 89
Chapter 90
Chapter 91
Chapter 92
Chapter 93
Chapter 94
Chapter 95
Chapter 96
Chapter 97
Chapter 98
Chapter 99
Chapter 100
Chapter 101
Chapter 102
Chapter 103
Chapter 104
Chapter 105
Chapter 106
Chapter 107
Chapter 108
Chapter 109
Chapter 110
Chapter 111
Chapter 112
Chapter 113
Chapter 114
Chapter 115
Chapter 116
Chapter 117
Chapter 118
Chapter 119
Chapter 120
Chapter 121
Chapter 122
Chapter 123
Chapter 124
Chapter 125
Chapter 126
Chapter 127
Chapter 128
Chapter 129
Chapter 130
Chapter 131
Chapter 132
Chapter 133
Chapter 134
Chapter 135
Chapter 136
Chapter 137
Chapter 138
Chapter 139
Chapter 140
Chapter 141
Chapter 142
Chapter 143
Chapter 144
Chapter 145
Chapter 146
Chapter 147
Chapter 148
Chapter 149
Chapter 150
Chapter 151
Chapter 152
Chapter 153
Chapter 154
Chapter 155
Chapter 156
Chapter 157
Chapter 158
Chapter 159
Chapter 160
Chapter 161
Chapter 162
Chapter 163
Chapter 164
Chapter 165
Chapter 166
Chapter 167
Chapter 168
Chapter 169
Chapter 170
Chapter 171
Chapter 172
Chapter 173
Chapter 174
Chapter 175
Chapter 176
Chapter 177
Chapter 178
Chapter 179
Chapter 180
Chapter 181
Chapter 182
Chapter 183
Chapter 184
Chapter 185
Chapter 186
Chapter 187
Chapter 188
Chapter 189
Chapter 190
Chapter 191
Chapter 192
Chapter 193
Chapter 194
Chapter 195
Chapter 196
Chapter 197
Chapter 198
Chapter 199
Chapter 200
Chapter 201
Chapter 202
Chapter 203
Chapter 204
Chapter 205
Chapter 206
Chapter 207
Chapter 208
Chapter 209
Chapter 210
Chapter 211
Chapter 212
Chapter 213
Chapter 214
Chapter 215
Chapter 216
Chapter 217
Chapter 218
Chapter 219
Chapter 220
Chapter 221
Chapter 222
Chapter 223
Chapter 224
Chapter 225
Chapter 226
Chapter 227
Chapter 228
Chapter 229
Chapter 230
Chapter 231
Chapter 232
Chapter 233
Chapter 234
Chapter 235
Chapter 236
Chapter 237
Chapter 238
Chapter 239
Chapter 240
Chapter 241
Chapter 242
Chapter 243
Chapter 244
Chapter 245
Chapter 246
Chapter 247
Chapter 248
Chapter 249
Chapter 250
Chapter 251
Chapter 252
Chapter 253
Chapter 254
Chapter 255
Chapter 256
Chapter 257
Chapter 258
Chapter 259
Chapter 260
Chapter 261
Chapter 262
Chapter 263
Chapter 264
Chapter 265
Chapter 266
Chapter 267
Chapter 268
Chapter 269
Chapter 270
Chapter 271
Chapter 272
Chapter 273
Chapter 274
Chapter 275
Chapter 276
Chapter 277
Chapter 278
Chapter 279
Chapter 280
Chapter 281
Chapter 282
Chapter 283
Chapter 284
Chapter 285
Chapter 286
Chapter 287
Chapter 288
Chapter 289
Chapter 290
Chapter 291
Chapter 292
Chapter 293
Chapter 294
Chapter 295
Chapter 296
Chapter 297
Chapter 298
Chapter 299
Chapter 300
Chapter 301
Chapter 302
Chapter 303
Chapter 304
Chapter 305
Chapter 306
Chapter 307
Chapter 308
Chapter 309
Chapter 310
Chapter 311
Chapter 312
Chapter 313
Chapter 314
Chapter 315
Chapter 316 (current chapter)
Chapter 317
Chapter 318
Chapter 319
Chapter 320
Chapter 321
Chapter 322
Chapter 323
Chapter 324
Chapter 325
Chapter 326
Chapter 327
Chapter 328
Chapter 329
Chapter 330
Chapter 331
Chapter 332
Chapter 333
Chapter 334
Chapter 335
Chapter 336
Chapter 337
Chapter 338
Chapter 339
Chapter 340
Chapter 341
Chapter 342
Chapter 343
Chapter 344
Chapter 345
Chapter 346
Chapter 347
Chapter 348
Chapter 349
Chapter 350
Chapter 351
Chapter 352
Chapter 353
anuśāsana parva
Chapter 1
Chapter 2
Chapter 3
Chapter 4
Chapter 5
Chapter 6
Chapter 7
Chapter 8
Chapter 9
Chapter 10
Chapter 11
Chapter 12
Chapter 13
Chapter 14
Chapter 15
Chapter 16
Chapter 17
Chapter 18
Chapter 19
Chapter 20
Chapter 21
Chapter 22
Chapter 23
Chapter 24
Chapter 25
Chapter 26
Chapter 27
Chapter 28
Chapter 29
Chapter 30
Chapter 31
Chapter 32
Chapter 33
Chapter 34
Chapter 35
Chapter 36
Chapter 37
Chapter 38
Chapter 39
Chapter 40
Chapter 41
Chapter 42
Chapter 43
Chapter 44
Chapter 45
Chapter 46
Chapter 47
Chapter 48
Chapter 49
Chapter 50
Chapter 51
Chapter 52
Chapter 53
Chapter 54
Chapter 55
Chapter 56
Chapter 57
Chapter 58
Chapter 59
Chapter 60
Chapter 61
Chapter 62
Chapter 63
Chapter 64
Chapter 65
Chapter 66
Chapter 67
Chapter 68
Chapter 69
Chapter 70
Chapter 71
Chapter 72
Chapter 73
Chapter 74
Chapter 75
Chapter 76
Chapter 77
Chapter 78
Chapter 79
Chapter 80
Chapter 81
Chapter 82
Chapter 83
Chapter 84
Chapter 85
Chapter 86
Chapter 87
Chapter 88
Chapter 89
Chapter 90
Chapter 91
Chapter 92
Chapter 93
Chapter 94
Chapter 95
Chapter 96
Chapter 97
Chapter 98
Chapter 99
Chapter 100
Chapter 101
Chapter 102
Chapter 103
Chapter 104
Chapter 105
Chapter 106
Chapter 107
Chapter 108
Chapter 109
Chapter 110
Chapter 111
Chapter 112
Chapter 113
Chapter 114
Chapter 115
Chapter 116
Chapter 117
Chapter 118
Chapter 119
Chapter 120
Chapter 121
Chapter 122
Chapter 123
Chapter 124
Chapter 125
Chapter 126
Chapter 127
Chapter 128
Chapter 129
Chapter 130
Chapter 131
Chapter 132
Chapter 133
Chapter 134
Chapter 135
Chapter 136
Chapter 137
Chapter 138
Chapter 139
Chapter 140
Chapter 141
Chapter 142
Chapter 143
Chapter 144
Chapter 145
Chapter 146
Chapter 147
Chapter 148
Chapter 149
Chapter 150
Chapter 151
Chapter 152
Chapter 153
Chapter 154
aśvamedhika parva
Chapter 1
Chapter 2
Chapter 3
Chapter 4
Chapter 5
Chapter 6
Chapter 7
Chapter 8
Chapter 9
Chapter 10
Chapter 11
Chapter 12
Chapter 13
Chapter 14
Chapter 15
Chapter 16
Chapter 17
Chapter 18
Chapter 19
Chapter 20
Chapter 21
Chapter 22
Chapter 23
Chapter 24
Chapter 25
Chapter 26
Chapter 27
Chapter 28
Chapter 29
Chapter 30
Chapter 31
Chapter 32
Chapter 33
Chapter 34
Chapter 35
Chapter 36
Chapter 37
Chapter 38
Chapter 39
Chapter 40
Chapter 41
Chapter 42
Chapter 43
Chapter 44
Chapter 45
Chapter 46
Chapter 47
Chapter 48
Chapter 49
Chapter 50
Chapter 51
Chapter 52
Chapter 53
Chapter 54
Chapter 55
Chapter 56
Chapter 57
Chapter 58
Chapter 59
Chapter 60
Chapter 61
Chapter 62
Chapter 63
Chapter 64
Chapter 65
Chapter 66
Chapter 67
Chapter 68
Chapter 69
Chapter 70
Chapter 71
Chapter 72
Chapter 73
Chapter 74
Chapter 75
Chapter 76
Chapter 77
Chapter 78
Chapter 79
Chapter 80
Chapter 81
Chapter 82
Chapter 83
Chapter 84
Chapter 85
Chapter 86
Chapter 87
Chapter 88
Chapter 89
Chapter 90
Chapter 91
Chapter 92
Chapter 93
Chapter 94
Chapter 95
Chapter 96
āśramavāsika parva
Chapter 1
Chapter 2
Chapter 3
Chapter 4
Chapter 5
Chapter 6
Chapter 7
Chapter 8
Chapter 9
Chapter 10
Chapter 11
Chapter 12
Chapter 13
Chapter 14
Chapter 15
Chapter 16
Chapter 17
Chapter 18
Chapter 19
Chapter 20
Chapter 21
Chapter 22
Chapter 23
Chapter 24
Chapter 25
Chapter 26
Chapter 27
Chapter 28
Chapter 29
Chapter 30
Chapter 31
Chapter 32
Chapter 33
Chapter 34
Chapter 35
Chapter 36
Chapter 37
Chapter 38
Chapter 39
Chapter 40
Chapter 41
Chapter 42
Chapter 43
Chapter 44
Chapter 45
Chapter 46
Chapter 47