महाभारतः
mahābhārataḥ
-
book-13, chapter-53
युधिष्ठिर उवाच ।
तस्मिन्नन्तर्हिते विप्रे राजा किमकरोत्तदा ।
भार्या चास्य महाभागा तन्मे ब्रूहि पितामह ॥१॥
तस्मिन्नन्तर्हिते विप्रे राजा किमकरोत्तदा ।
भार्या चास्य महाभागा तन्मे ब्रूहि पितामह ॥१॥
1. yudhiṣṭhira uvāca ,
tasminnantarhite vipre rājā kimakarottadā ,
bhāryā cāsya mahābhāgā tanme brūhi pitāmaha.
tasminnantarhite vipre rājā kimakarottadā ,
bhāryā cāsya mahābhāgā tanme brūhi pitāmaha.
भीष्म उवाच ।
अदृष्ट्वा स महीपालस्तमृषिं सह भार्यया ।
परिश्रान्तो निववृते व्रीडितो नष्टचेतनः ॥२॥
अदृष्ट्वा स महीपालस्तमृषिं सह भार्यया ।
परिश्रान्तो निववृते व्रीडितो नष्टचेतनः ॥२॥
2. bhīṣma uvāca ,
adṛṣṭvā sa mahīpālastamṛṣiṁ saha bhāryayā ,
pariśrānto nivavṛte vrīḍito naṣṭacetanaḥ.
adṛṣṭvā sa mahīpālastamṛṣiṁ saha bhāryayā ,
pariśrānto nivavṛte vrīḍito naṣṭacetanaḥ.
स प्रविश्य पुरीं दीनो नाभ्यभाषत किंचन ।
तदेव चिन्तयामास च्यवनस्य विचेष्टितम् ॥३॥
तदेव चिन्तयामास च्यवनस्य विचेष्टितम् ॥३॥
3. sa praviśya purīṁ dīno nābhyabhāṣata kiṁcana ,
tadeva cintayāmāsa cyavanasya viceṣṭitam.
tadeva cintayāmāsa cyavanasya viceṣṭitam.
अथ शून्येन मनसा प्रविवेश गृहं नृपः ।
ददर्श शयने तस्मिञ्शयानं भृगुनन्दनम् ॥४॥
ददर्श शयने तस्मिञ्शयानं भृगुनन्दनम् ॥४॥
4. atha śūnyena manasā praviveśa gṛhaṁ nṛpaḥ ,
dadarśa śayane tasmiñśayānaṁ bhṛgunandanam.
dadarśa śayane tasmiñśayānaṁ bhṛgunandanam.
विस्मितौ तौ तु दृष्ट्वा तं तदाश्चर्यं विचिन्त्य च ।
दर्शनात्तस्य च मुनेर्विश्रान्तौ संबभूवतुः ॥५॥
दर्शनात्तस्य च मुनेर्विश्रान्तौ संबभूवतुः ॥५॥
5. vismitau tau tu dṛṣṭvā taṁ tadāścaryaṁ vicintya ca ,
darśanāttasya ca munerviśrāntau saṁbabhūvatuḥ.
darśanāttasya ca munerviśrāntau saṁbabhūvatuḥ.
यथास्थानं तु तौ स्थित्वा भूयस्तं संववाहतुः ।
अथापरेण पार्श्वेन सुष्वाप स महामुनिः ॥६॥
अथापरेण पार्श्वेन सुष्वाप स महामुनिः ॥६॥
6. yathāsthānaṁ tu tau sthitvā bhūyastaṁ saṁvavāhatuḥ ,
athāpareṇa pārśvena suṣvāpa sa mahāmuniḥ.
athāpareṇa pārśvena suṣvāpa sa mahāmuniḥ.
तेनैव च स कालेन प्रत्यबुध्यत वीर्यवान् ।
न च तौ चक्रतुः किंचिद्विकारं भयशङ्कितौ ॥७॥
न च तौ चक्रतुः किंचिद्विकारं भयशङ्कितौ ॥७॥
7. tenaiva ca sa kālena pratyabudhyata vīryavān ,
na ca tau cakratuḥ kiṁcidvikāraṁ bhayaśaṅkitau.
na ca tau cakratuḥ kiṁcidvikāraṁ bhayaśaṅkitau.
प्रतिबुद्धस्तु स मुनिस्तौ प्रोवाच विशां पते ।
तैलाभ्यङ्गो दीयतां मे स्नास्येऽहमिति भारत ॥८॥
तैलाभ्यङ्गो दीयतां मे स्नास्येऽहमिति भारत ॥८॥
8. pratibuddhastu sa munistau provāca viśāṁ pate ,
tailābhyaṅgo dīyatāṁ me snāsye'hamiti bhārata.
tailābhyaṅgo dīyatāṁ me snāsye'hamiti bhārata.
तथेति तौ प्रतिश्रुत्य क्षुधितौ श्रमकर्शितौ ।
शतपाकेन तैलेन महार्हेणोपतस्थतुः ॥९॥
शतपाकेन तैलेन महार्हेणोपतस्थतुः ॥९॥
9. tatheti tau pratiśrutya kṣudhitau śramakarśitau ,
śatapākena tailena mahārheṇopatasthatuḥ.
śatapākena tailena mahārheṇopatasthatuḥ.
ततः सुखासीनमृषिं वाग्यतौ संववाहतुः ।
न च पर्याप्तमित्याह भार्गवः सुमहातपाः ॥१०॥
न च पर्याप्तमित्याह भार्गवः सुमहातपाः ॥१०॥
10. tataḥ sukhāsīnamṛṣiṁ vāgyatau saṁvavāhatuḥ ,
na ca paryāptamityāha bhārgavaḥ sumahātapāḥ.
na ca paryāptamityāha bhārgavaḥ sumahātapāḥ.
यदा तौ निर्विकारौ तु लक्षयामास भार्गवः ।
तत उत्थाय सहसा स्नानशालां विवेश ह ।
कॢप्तमेव तु तत्रासीत्स्नानीयं पार्थिवोचितम् ॥११॥
तत उत्थाय सहसा स्नानशालां विवेश ह ।
कॢप्तमेव तु तत्रासीत्स्नानीयं पार्थिवोचितम् ॥११॥
11. yadā tau nirvikārau tu lakṣayāmāsa bhārgavaḥ ,
tata utthāya sahasā snānaśālāṁ viveśa ha ,
kḷptameva tu tatrāsītsnānīyaṁ pārthivocitam.
tata utthāya sahasā snānaśālāṁ viveśa ha ,
kḷptameva tu tatrāsītsnānīyaṁ pārthivocitam.
असत्कृत्य तु तत्सर्वं तत्रैवान्तरधीयत ।
स मुनिः पुनरेवाथ नृपतेः पश्यतस्तदा ।
नासूयां चक्रतुस्तौ च दंपती भरतर्षभ ॥१२॥
स मुनिः पुनरेवाथ नृपतेः पश्यतस्तदा ।
नासूयां चक्रतुस्तौ च दंपती भरतर्षभ ॥१२॥
12. asatkṛtya tu tatsarvaṁ tatraivāntaradhīyata ,
sa muniḥ punarevātha nṛpateḥ paśyatastadā ,
nāsūyāṁ cakratustau ca daṁpatī bharatarṣabha.
sa muniḥ punarevātha nṛpateḥ paśyatastadā ,
nāsūyāṁ cakratustau ca daṁpatī bharatarṣabha.
अथ स्नातः स भगवान्सिंहासनगतः प्रभुः ।
दर्शयामास कुशिकं सभार्यं भृगुनन्दनः ॥१३॥
दर्शयामास कुशिकं सभार्यं भृगुनन्दनः ॥१३॥
13. atha snātaḥ sa bhagavānsiṁhāsanagataḥ prabhuḥ ,
darśayāmāsa kuśikaṁ sabhāryaṁ bhṛgunandanaḥ.
darśayāmāsa kuśikaṁ sabhāryaṁ bhṛgunandanaḥ.
संहृष्टवदनो राजा सभार्यः कुशिको मुनिम् ।
सिद्धमन्नमिति प्रह्वो निर्विकारो न्यवेदयत् ॥१४॥
सिद्धमन्नमिति प्रह्वो निर्विकारो न्यवेदयत् ॥१४॥
14. saṁhṛṣṭavadano rājā sabhāryaḥ kuśiko munim ,
siddhamannamiti prahvo nirvikāro nyavedayat.
siddhamannamiti prahvo nirvikāro nyavedayat.
आनीयतामिति मुनिस्तं चोवाच नराधिपम् ।
राजा च समुपाजह्रे तदन्नं सह भार्यया ॥१५॥
राजा च समुपाजह्रे तदन्नं सह भार्यया ॥१५॥
15. ānīyatāmiti munistaṁ covāca narādhipam ,
rājā ca samupājahre tadannaṁ saha bhāryayā.
rājā ca samupājahre tadannaṁ saha bhāryayā.
मांसप्रकारान्विविधाञ्शाकानि विविधानि च ।
वेसवारविकारांश्च पानकानि लघूनि च ॥१६॥
वेसवारविकारांश्च पानकानि लघूनि च ॥१६॥
16. māṁsaprakārānvividhāñśākāni vividhāni ca ,
vesavāravikārāṁśca pānakāni laghūni ca.
vesavāravikārāṁśca pānakāni laghūni ca.
रसालापूपकांश्चित्रान्मोदकानथ षाडवान् ।
रसान्नानाप्रकारांश्च वन्यं च मुनिभोजनम् ॥१७॥
रसान्नानाप्रकारांश्च वन्यं च मुनिभोजनम् ॥१७॥
17. rasālāpūpakāṁścitrānmodakānatha ṣāḍavān ,
rasānnānāprakārāṁśca vanyaṁ ca munibhojanam.
rasānnānāprakārāṁśca vanyaṁ ca munibhojanam.
फलानि च विचित्राणि तथा भोज्यानि भूरिशः ।
बदरेङ्गुदकाश्मर्यभल्लातकवटानि च ॥१८॥
बदरेङ्गुदकाश्मर्यभल्लातकवटानि च ॥१८॥
18. phalāni ca vicitrāṇi tathā bhojyāni bhūriśaḥ ,
badareṅgudakāśmaryabhallātakavaṭāni ca.
badareṅgudakāśmaryabhallātakavaṭāni ca.
गृहस्थानां च यद्भोज्यं यच्चापि वनवासिनाम् ।
सर्वमाहारयामास राजा शापभयान्मुनेः ॥१९॥
सर्वमाहारयामास राजा शापभयान्मुनेः ॥१९॥
19. gṛhasthānāṁ ca yadbhojyaṁ yaccāpi vanavāsinām ,
sarvamāhārayāmāsa rājā śāpabhayānmuneḥ.
sarvamāhārayāmāsa rājā śāpabhayānmuneḥ.
अथ सर्वमुपन्यस्तमग्रतश्च्यवनस्य तत् ।
ततः सर्वं समानीय तच्च शय्यासनं मुनिः ॥२०॥
ततः सर्वं समानीय तच्च शय्यासनं मुनिः ॥२०॥
20. atha sarvamupanyastamagrataścyavanasya tat ,
tataḥ sarvaṁ samānīya tacca śayyāsanaṁ muniḥ.
tataḥ sarvaṁ samānīya tacca śayyāsanaṁ muniḥ.
वस्त्रैः शुभैरवच्छाद्य भोजनोपस्करैः सह ।
सर्वमादीपयामास च्यवनो भृगुनन्दनः ॥२१॥
सर्वमादीपयामास च्यवनो भृगुनन्दनः ॥२१॥
21. vastraiḥ śubhairavacchādya bhojanopaskaraiḥ saha ,
sarvamādīpayāmāsa cyavano bhṛgunandanaḥ.
sarvamādīpayāmāsa cyavano bhṛgunandanaḥ.
न च तौ चक्रतुः कोपं दंपती सुमहाव्रतौ ।
तयोः संप्रेक्षतोरेव पुनरन्तर्हितोऽभवत् ॥२२॥
तयोः संप्रेक्षतोरेव पुनरन्तर्हितोऽभवत् ॥२२॥
22. na ca tau cakratuḥ kopaṁ daṁpatī sumahāvratau ,
tayoḥ saṁprekṣatoreva punarantarhito'bhavat.
tayoḥ saṁprekṣatoreva punarantarhito'bhavat.
तत्रैव च स राजर्षिस्तस्थौ तां रजनीं तदा ।
सभार्यो वाग्यतः श्रीमान्न च तं कोप आविशत् ॥२३॥
सभार्यो वाग्यतः श्रीमान्न च तं कोप आविशत् ॥२३॥
23. tatraiva ca sa rājarṣistasthau tāṁ rajanīṁ tadā ,
sabhāryo vāgyataḥ śrīmānna ca taṁ kopa āviśat.
sabhāryo vāgyataḥ śrīmānna ca taṁ kopa āviśat.
नित्यं संस्कृतमन्नं तु विविधं राजवेश्मनि ।
शयनानि च मुख्यानि परिषेकाश्च पुष्कलाः ॥२४॥
शयनानि च मुख्यानि परिषेकाश्च पुष्कलाः ॥२४॥
24. nityaṁ saṁskṛtamannaṁ tu vividhaṁ rājaveśmani ,
śayanāni ca mukhyāni pariṣekāśca puṣkalāḥ.
śayanāni ca mukhyāni pariṣekāśca puṣkalāḥ.
वस्त्रं च विविधाकारमभवत्समुपार्जितम् ।
न शशाक ततो द्रष्टुमन्तरं च्यवनस्तदा ॥२५॥
न शशाक ततो द्रष्टुमन्तरं च्यवनस्तदा ॥२५॥
25. vastraṁ ca vividhākāramabhavatsamupārjitam ,
na śaśāka tato draṣṭumantaraṁ cyavanastadā.
na śaśāka tato draṣṭumantaraṁ cyavanastadā.
पुनरेव च विप्रर्षिः प्रोवाच कुशिकं नृपम् ।
सभार्यो मां रथेनाशु वह यत्र ब्रवीम्यहम् ॥२६॥
सभार्यो मां रथेनाशु वह यत्र ब्रवीम्यहम् ॥२६॥
26. punareva ca viprarṣiḥ provāca kuśikaṁ nṛpam ,
sabhāryo māṁ rathenāśu vaha yatra bravīmyaham.
sabhāryo māṁ rathenāśu vaha yatra bravīmyaham.
तथेति च प्राह नृपो निर्विशङ्कस्तपोधनम् ।
क्रीडारथोऽस्तु भगवन्नुत सांग्रामिको रथः ॥२७॥
क्रीडारथोऽस्तु भगवन्नुत सांग्रामिको रथः ॥२७॥
27. tatheti ca prāha nṛpo nirviśaṅkastapodhanam ,
krīḍāratho'stu bhagavannuta sāṁgrāmiko rathaḥ.
krīḍāratho'stu bhagavannuta sāṁgrāmiko rathaḥ.
इत्युक्तः स मुनिस्तेन राज्ञा हृष्टेन तद्वचः ।
च्यवनः प्रत्युवाचेदं हृष्टः परपुरंजयम् ॥२८॥
च्यवनः प्रत्युवाचेदं हृष्टः परपुरंजयम् ॥२८॥
28. ityuktaḥ sa munistena rājñā hṛṣṭena tadvacaḥ ,
cyavanaḥ pratyuvācedaṁ hṛṣṭaḥ parapuraṁjayam.
cyavanaḥ pratyuvācedaṁ hṛṣṭaḥ parapuraṁjayam.
सज्जीकुरु रथं क्षिप्रं यस्ते सांग्रामिको मतः ।
सायुधः सपताकश्च सशक्तिः कणयष्टिमान् ॥२९॥
सायुधः सपताकश्च सशक्तिः कणयष्टिमान् ॥२९॥
29. sajjīkuru rathaṁ kṣipraṁ yaste sāṁgrāmiko mataḥ ,
sāyudhaḥ sapatākaśca saśaktiḥ kaṇayaṣṭimān.
sāyudhaḥ sapatākaśca saśaktiḥ kaṇayaṣṭimān.
किङ्किणीशतनिर्घोषो युक्तस्तोमरकल्पनैः ।
गदाखड्गनिबद्धश्च परमेषुशतान्वितः ॥३०॥
गदाखड्गनिबद्धश्च परमेषुशतान्वितः ॥३०॥
30. kiṅkiṇīśatanirghoṣo yuktastomarakalpanaiḥ ,
gadākhaḍganibaddhaśca parameṣuśatānvitaḥ.
gadākhaḍganibaddhaśca parameṣuśatānvitaḥ.
ततः स तं तथेत्युक्त्वा कल्पयित्वा महारथम् ।
भार्यां वामे धुरि तदा चात्मानं दक्षिणे तथा ॥३१॥
भार्यां वामे धुरि तदा चात्मानं दक्षिणे तथा ॥३१॥
31. tataḥ sa taṁ tathetyuktvā kalpayitvā mahāratham ,
bhāryāṁ vāme dhuri tadā cātmānaṁ dakṣiṇe tathā.
bhāryāṁ vāme dhuri tadā cātmānaṁ dakṣiṇe tathā.
त्रिदंष्ट्रं वज्रसूच्यग्रं प्रतोदं तत्र चादधत् ।
सर्वमेतत्ततो दत्त्वा नृपो वाक्यमथाब्रवीत् ॥३२॥
सर्वमेतत्ततो दत्त्वा नृपो वाक्यमथाब्रवीत् ॥३२॥
32. tridaṁṣṭraṁ vajrasūcyagraṁ pratodaṁ tatra cādadhat ,
sarvametattato dattvā nṛpo vākyamathābravīt.
sarvametattato dattvā nṛpo vākyamathābravīt.
भगवन्क्व रथो यातु ब्रवीतु भृगुनन्दनः ।
यत्र वक्ष्यसि विप्रर्षे तत्र यास्यति ते रथः ॥३३॥
यत्र वक्ष्यसि विप्रर्षे तत्र यास्यति ते रथः ॥३३॥
33. bhagavankva ratho yātu bravītu bhṛgunandanaḥ ,
yatra vakṣyasi viprarṣe tatra yāsyati te rathaḥ.
yatra vakṣyasi viprarṣe tatra yāsyati te rathaḥ.
एवमुक्तस्तु भगवान्प्रत्युवाचाथ तं नृपम् ।
इतःप्रभृति यातव्यं पदकं पदकं शनैः ॥३४॥
इतःप्रभृति यातव्यं पदकं पदकं शनैः ॥३४॥
34. evamuktastu bhagavānpratyuvācātha taṁ nṛpam ,
itaḥprabhṛti yātavyaṁ padakaṁ padakaṁ śanaiḥ.
itaḥprabhṛti yātavyaṁ padakaṁ padakaṁ śanaiḥ.
श्रमो मम यथा न स्यात्तथा मे छन्दचारिणौ ।
सुखं चैवास्मि वोढव्यो जनः सर्वश्च पश्यतु ॥३५॥
सुखं चैवास्मि वोढव्यो जनः सर्वश्च पश्यतु ॥३५॥
35. śramo mama yathā na syāttathā me chandacāriṇau ,
sukhaṁ caivāsmi voḍhavyo janaḥ sarvaśca paśyatu.
sukhaṁ caivāsmi voḍhavyo janaḥ sarvaśca paśyatu.
नोत्सार्यः पथिकः कश्चित्तेभ्यो दास्याम्यहं वसु ।
ब्राह्मणेभ्यश्च ये कामानर्थयिष्यन्ति मां पथि ॥३६॥
ब्राह्मणेभ्यश्च ये कामानर्थयिष्यन्ति मां पथि ॥३६॥
36. notsāryaḥ pathikaḥ kaścittebhyo dāsyāmyahaṁ vasu ,
brāhmaṇebhyaśca ye kāmānarthayiṣyanti māṁ pathi.
brāhmaṇebhyaśca ye kāmānarthayiṣyanti māṁ pathi.
सर्वं दास्याम्यशेषेण धनं रत्नानि चैव हि ।
क्रियतां निखिलेनैतन्मा विचारय पार्थिव ॥३७॥
क्रियतां निखिलेनैतन्मा विचारय पार्थिव ॥३७॥
37. sarvaṁ dāsyāmyaśeṣeṇa dhanaṁ ratnāni caiva hi ,
kriyatāṁ nikhilenaitanmā vicāraya pārthiva.
kriyatāṁ nikhilenaitanmā vicāraya pārthiva.
तस्य तद्वचनं श्रुत्वा राजा भृत्यानथाब्रवीत् ।
यद्यद्ब्रूयान्मुनिस्तत्तत्सर्वं देयमशङ्कितैः ॥३८॥
यद्यद्ब्रूयान्मुनिस्तत्तत्सर्वं देयमशङ्कितैः ॥३८॥
38. tasya tadvacanaṁ śrutvā rājā bhṛtyānathābravīt ,
yadyadbrūyānmunistattatsarvaṁ deyamaśaṅkitaiḥ.
yadyadbrūyānmunistattatsarvaṁ deyamaśaṅkitaiḥ.
ततो रत्नान्यनेकानि स्त्रियो युग्यमजाविकम् ।
कृताकृतं च कनकं गजेन्द्राश्चाचलोपमाः ॥३९॥
कृताकृतं च कनकं गजेन्द्राश्चाचलोपमाः ॥३९॥
39. tato ratnānyanekāni striyo yugyamajāvikam ,
kṛtākṛtaṁ ca kanakaṁ gajendrāścācalopamāḥ.
kṛtākṛtaṁ ca kanakaṁ gajendrāścācalopamāḥ.
अन्वगच्छन्त तमृषिं राजामात्याश्च सर्वशः ।
हाहाभूतं च तत्सर्वमासीन्नगरमार्तिमत् ॥४०॥
हाहाभूतं च तत्सर्वमासीन्नगरमार्तिमत् ॥४०॥
40. anvagacchanta tamṛṣiṁ rājāmātyāśca sarvaśaḥ ,
hāhābhūtaṁ ca tatsarvamāsīnnagaramārtimat.
hāhābhūtaṁ ca tatsarvamāsīnnagaramārtimat.
तौ तीक्ष्णाग्रेण सहसा प्रतोदेन प्रचोदितौ ।
पृष्ठे विद्धौ कटे चैव निर्विकारौ तमूहतुः ॥४१॥
पृष्ठे विद्धौ कटे चैव निर्विकारौ तमूहतुः ॥४१॥
41. tau tīkṣṇāgreṇa sahasā pratodena pracoditau ,
pṛṣṭhe viddhau kaṭe caiva nirvikārau tamūhatuḥ.
pṛṣṭhe viddhau kaṭe caiva nirvikārau tamūhatuḥ.
वेपमानौ विराहारौ पञ्चाशद्रात्रकर्शितौ ।
कथंचिदूहतुर्वीरौ दंपती तं रथोत्तमम् ॥४२॥
कथंचिदूहतुर्वीरौ दंपती तं रथोत्तमम् ॥४२॥
42. vepamānau virāhārau pañcāśadrātrakarśitau ,
kathaṁcidūhaturvīrau daṁpatī taṁ rathottamam.
kathaṁcidūhaturvīrau daṁpatī taṁ rathottamam.
बहुशो भृशविद्धौ तौ क्षरमाणौ क्षतोद्भवम् ।
ददृशाते महाराज पुष्पिताविव किंशुकौ ॥४३॥
ददृशाते महाराज पुष्पिताविव किंशुकौ ॥४३॥
43. bahuśo bhṛśaviddhau tau kṣaramāṇau kṣatodbhavam ,
dadṛśāte mahārāja puṣpitāviva kiṁśukau.
dadṛśāte mahārāja puṣpitāviva kiṁśukau.
तौ दृष्ट्वा पौरवर्गस्तु भृशं शोकपरायणः ।
अभिशापभयात्त्रस्तो न च किंचिदुवाच ह ॥४४॥
अभिशापभयात्त्रस्तो न च किंचिदुवाच ह ॥४४॥
44. tau dṛṣṭvā pauravargastu bhṛśaṁ śokaparāyaṇaḥ ,
abhiśāpabhayāttrasto na ca kiṁciduvāca ha.
abhiśāpabhayāttrasto na ca kiṁciduvāca ha.
द्वन्द्वशश्चाब्रुवन्सर्वे पश्यध्वं तपसो बलम् ।
क्रुद्धा अपि मुनिश्रेष्ठं वीक्षितुं नैव शक्नुमः ॥४५॥
क्रुद्धा अपि मुनिश्रेष्ठं वीक्षितुं नैव शक्नुमः ॥४५॥
45. dvandvaśaścābruvansarve paśyadhvaṁ tapaso balam ,
kruddhā api muniśreṣṭhaṁ vīkṣituṁ naiva śaknumaḥ.
kruddhā api muniśreṣṭhaṁ vīkṣituṁ naiva śaknumaḥ.
अहो भगवतो वीर्यं महर्षेर्भावितात्मनः ।
राज्ञश्चापि सभार्यस्य धैर्यं पश्यत यादृशम् ॥४६॥
राज्ञश्चापि सभार्यस्य धैर्यं पश्यत यादृशम् ॥४६॥
46. aho bhagavato vīryaṁ maharṣerbhāvitātmanaḥ ,
rājñaścāpi sabhāryasya dhairyaṁ paśyata yādṛśam.
rājñaścāpi sabhāryasya dhairyaṁ paśyata yādṛśam.
श्रान्तावपि हि कृच्छ्रेण रथमेतं समूहतुः ।
न चैतयोर्विकारं वै ददर्श भृगुनन्दनः ॥४७॥
न चैतयोर्विकारं वै ददर्श भृगुनन्दनः ॥४७॥
47. śrāntāvapi hi kṛcchreṇa rathametaṁ samūhatuḥ ,
na caitayorvikāraṁ vai dadarśa bhṛgunandanaḥ.
na caitayorvikāraṁ vai dadarśa bhṛgunandanaḥ.
भीष्म उवाच ।
ततः स निर्विकारौ तौ दृष्ट्वा भृगुकुलोद्वहः ।
वसु विश्राणयामास यथा वैश्रवणस्तथा ॥४८॥
ततः स निर्विकारौ तौ दृष्ट्वा भृगुकुलोद्वहः ।
वसु विश्राणयामास यथा वैश्रवणस्तथा ॥४८॥
48. bhīṣma uvāca ,
tataḥ sa nirvikārau tau dṛṣṭvā bhṛgukulodvahaḥ ,
vasu viśrāṇayāmāsa yathā vaiśravaṇastathā.
tataḥ sa nirvikārau tau dṛṣṭvā bhṛgukulodvahaḥ ,
vasu viśrāṇayāmāsa yathā vaiśravaṇastathā.
तत्रापि राजा प्रीतात्मा यथाज्ञप्तमथाकरोत् ।
ततोऽस्य भगवान्प्रीतो बभूव मुनिसत्तमः ॥४९॥
ततोऽस्य भगवान्प्रीतो बभूव मुनिसत्तमः ॥४९॥
49. tatrāpi rājā prītātmā yathājñaptamathākarot ,
tato'sya bhagavānprīto babhūva munisattamaḥ.
tato'sya bhagavānprīto babhūva munisattamaḥ.
अवतीर्य रथश्रेष्ठाद्दंपती तौ मुमोच ह ।
विमोच्य चैतौ विधिवत्ततो वाक्यमुवाच ह ॥५०॥
विमोच्य चैतौ विधिवत्ततो वाक्यमुवाच ह ॥५०॥
50. avatīrya rathaśreṣṭhāddaṁpatī tau mumoca ha ,
vimocya caitau vidhivattato vākyamuvāca ha.
vimocya caitau vidhivattato vākyamuvāca ha.
स्निग्धगम्भीरया वाचा भार्गवः सुप्रसन्नया ।
ददानि वां वरं श्रेष्ठं तद्ब्रूतामिति भारत ॥५१॥
ददानि वां वरं श्रेष्ठं तद्ब्रूतामिति भारत ॥५१॥
51. snigdhagambhīrayā vācā bhārgavaḥ suprasannayā ,
dadāni vāṁ varaṁ śreṣṭhaṁ tadbrūtāmiti bhārata.
dadāni vāṁ varaṁ śreṣṭhaṁ tadbrūtāmiti bhārata.
सुकुमारौ च तौ विद्वान्कराभ्यां मुनिसत्तमः ।
पस्पर्शामृतकल्पाभ्यां स्नेहाद्भरतसत्तम ॥५२॥
पस्पर्शामृतकल्पाभ्यां स्नेहाद्भरतसत्तम ॥५२॥
52. sukumārau ca tau vidvānkarābhyāṁ munisattamaḥ ,
pasparśāmṛtakalpābhyāṁ snehādbharatasattama.
pasparśāmṛtakalpābhyāṁ snehādbharatasattama.
अथाब्रवीन्नृपो वाक्यं श्रमो नास्त्यावयोरिह ।
विश्रान्तौ स्वः प्रभावात्ते ध्यानेनैवेति भार्गव ॥५३॥
विश्रान्तौ स्वः प्रभावात्ते ध्यानेनैवेति भार्गव ॥५३॥
53. athābravīnnṛpo vākyaṁ śramo nāstyāvayoriha ,
viśrāntau svaḥ prabhāvātte dhyānenaiveti bhārgava.
viśrāntau svaḥ prabhāvātte dhyānenaiveti bhārgava.
अथ तौ भगवान्प्राह प्रहृष्टश्च्यवनस्तदा ।
न वृथा व्याहृतं पूर्वं यन्मया तद्भविष्यति ॥५४॥
न वृथा व्याहृतं पूर्वं यन्मया तद्भविष्यति ॥५४॥
54. atha tau bhagavānprāha prahṛṣṭaścyavanastadā ,
na vṛthā vyāhṛtaṁ pūrvaṁ yanmayā tadbhaviṣyati.
na vṛthā vyāhṛtaṁ pūrvaṁ yanmayā tadbhaviṣyati.
रमणीयः समुद्देशो गङ्गातीरमिदं शुभम् ।
कंचित्कालं व्रतपरो निवत्स्यामीह पार्थिव ॥५५॥
कंचित्कालं व्रतपरो निवत्स्यामीह पार्थिव ॥५५॥
55. ramaṇīyaḥ samuddeśo gaṅgātīramidaṁ śubham ,
kaṁcitkālaṁ vrataparo nivatsyāmīha pārthiva.
kaṁcitkālaṁ vrataparo nivatsyāmīha pārthiva.
गम्यतां स्वपुरं पुत्र विश्रान्तः पुनरेष्यसि ।
इहस्थं मां सभार्यस्त्वं द्रष्टासि श्वो नराधिप ॥५६॥
इहस्थं मां सभार्यस्त्वं द्रष्टासि श्वो नराधिप ॥५६॥
56. gamyatāṁ svapuraṁ putra viśrāntaḥ punareṣyasi ,
ihasthaṁ māṁ sabhāryastvaṁ draṣṭāsi śvo narādhipa.
ihasthaṁ māṁ sabhāryastvaṁ draṣṭāsi śvo narādhipa.
न च मन्युस्त्वया कार्यः श्रेयस्ते समुपस्थितम् ।
यत्काङ्क्षितं हृदिस्थं ते तत्सर्वं संभविष्यति ॥५७॥
यत्काङ्क्षितं हृदिस्थं ते तत्सर्वं संभविष्यति ॥५७॥
57. na ca manyustvayā kāryaḥ śreyaste samupasthitam ,
yatkāṅkṣitaṁ hṛdisthaṁ te tatsarvaṁ saṁbhaviṣyati.
yatkāṅkṣitaṁ hṛdisthaṁ te tatsarvaṁ saṁbhaviṣyati.
इत्येवमुक्तः कुशिकः प्रहृष्टेनान्तरात्मना ।
प्रोवाच मुनिशार्दूलमिदं वचनमर्थवत् ॥५८॥
प्रोवाच मुनिशार्दूलमिदं वचनमर्थवत् ॥५८॥
58. ityevamuktaḥ kuśikaḥ prahṛṣṭenāntarātmanā ,
provāca muniśārdūlamidaṁ vacanamarthavat.
provāca muniśārdūlamidaṁ vacanamarthavat.
न मे मन्युर्महाभाग पूतोऽस्मि भगवंस्त्वया ।
संवृत्तौ यौवनस्थौ स्वो वपुष्मन्तौ बलान्वितौ ॥५९॥
संवृत्तौ यौवनस्थौ स्वो वपुष्मन्तौ बलान्वितौ ॥५९॥
59. na me manyurmahābhāga pūto'smi bhagavaṁstvayā ,
saṁvṛttau yauvanasthau svo vapuṣmantau balānvitau.
saṁvṛttau yauvanasthau svo vapuṣmantau balānvitau.
प्रतोदेन व्रणा ये मे सभार्यस्य कृतास्त्वया ।
तान्न पश्यामि गात्रेषु स्वस्थोऽस्मि सह भार्यया ॥६०॥
तान्न पश्यामि गात्रेषु स्वस्थोऽस्मि सह भार्यया ॥६०॥
60. pratodena vraṇā ye me sabhāryasya kṛtāstvayā ,
tānna paśyāmi gātreṣu svastho'smi saha bhāryayā.
tānna paśyāmi gātreṣu svastho'smi saha bhāryayā.
इमां च देवीं पश्यामि मुने दिव्याप्सरोपमाम् ।
श्रिया परमया युक्तां यथादृष्टां मया पुरा ॥६१॥
श्रिया परमया युक्तां यथादृष्टां मया पुरा ॥६१॥
61. imāṁ ca devīṁ paśyāmi mune divyāpsaropamām ,
śriyā paramayā yuktāṁ yathādṛṣṭāṁ mayā purā.
śriyā paramayā yuktāṁ yathādṛṣṭāṁ mayā purā.
तव प्रसादात्संवृत्तमिदं सर्वं महामुने ।
नैतच्चित्रं तु भगवंस्त्वयि सत्यपराक्रम ॥६२॥
नैतच्चित्रं तु भगवंस्त्वयि सत्यपराक्रम ॥६२॥
62. tava prasādātsaṁvṛttamidaṁ sarvaṁ mahāmune ,
naitaccitraṁ tu bhagavaṁstvayi satyaparākrama.
naitaccitraṁ tu bhagavaṁstvayi satyaparākrama.
इत्युक्तः प्रत्युवाचेदं च्यवनः कुशिकं तदा ।
आगच्छेथाः सभार्यश्च त्वमिहेति नराधिप ॥६३॥
आगच्छेथाः सभार्यश्च त्वमिहेति नराधिप ॥६३॥
63. ityuktaḥ pratyuvācedaṁ cyavanaḥ kuśikaṁ tadā ,
āgacchethāḥ sabhāryaśca tvamiheti narādhipa.
āgacchethāḥ sabhāryaśca tvamiheti narādhipa.
इत्युक्तः समनुज्ञातो राजर्षिरभिवाद्य तम् ।
प्रययौ वपुषा युक्तो नगरं देवराजवत् ॥६४॥
प्रययौ वपुषा युक्तो नगरं देवराजवत् ॥६४॥
64. ityuktaḥ samanujñāto rājarṣirabhivādya tam ,
prayayau vapuṣā yukto nagaraṁ devarājavat.
prayayau vapuṣā yukto nagaraṁ devarājavat.
तत एनमुपाजग्मुरमात्याः सपुरोहिताः ।
बलस्था गणिकायुक्ताः सर्वाः प्रकृतयस्तथा ॥६५॥
बलस्था गणिकायुक्ताः सर्वाः प्रकृतयस्तथा ॥६५॥
65. tata enamupājagmuramātyāḥ sapurohitāḥ ,
balasthā gaṇikāyuktāḥ sarvāḥ prakṛtayastathā.
balasthā gaṇikāyuktāḥ sarvāḥ prakṛtayastathā.
तैर्वृतः कुशिको राजा श्रिया परमया ज्वलन् ।
प्रविवेश पुरं हृष्टः पूज्यमानोऽथ बन्दिभिः ॥६६॥
प्रविवेश पुरं हृष्टः पूज्यमानोऽथ बन्दिभिः ॥६६॥
66. tairvṛtaḥ kuśiko rājā śriyā paramayā jvalan ,
praviveśa puraṁ hṛṣṭaḥ pūjyamāno'tha bandibhiḥ.
praviveśa puraṁ hṛṣṭaḥ pūjyamāno'tha bandibhiḥ.
ततः प्रविश्य नगरं कृत्वा सर्वाह्णिकक्रियाः ।
भुक्त्वा सभार्यो रजनीमुवास स महीपतिः ॥६७॥
भुक्त्वा सभार्यो रजनीमुवास स महीपतिः ॥६७॥
67. tataḥ praviśya nagaraṁ kṛtvā sarvāhṇikakriyāḥ ,
bhuktvā sabhāryo rajanīmuvāsa sa mahīpatiḥ.
bhuktvā sabhāryo rajanīmuvāsa sa mahīpatiḥ.
ततस्तु तौ नवमभिवीक्ष्य यौवनं परस्परं विगतजराविवामरौ ।
ननन्दतुः शयनगतौ वपुर्धरौ श्रिया युतौ द्विजवरदत्तया तया ॥६८॥
ननन्दतुः शयनगतौ वपुर्धरौ श्रिया युतौ द्विजवरदत्तया तया ॥६८॥
68. tatastu tau navamabhivīkṣya yauvanaṁ; parasparaṁ vigatajarāvivāmarau ,
nanandatuḥ śayanagatau vapurdharau; śriyā yutau dvijavaradattayā tayā.
nanandatuḥ śayanagatau vapurdharau; śriyā yutau dvijavaradattayā tayā.
Links to all chapters:
ādi parva
Chapter 1
Chapter 2
Chapter 3
Chapter 4
Chapter 5
Chapter 6
Chapter 7
Chapter 8
Chapter 9
Chapter 10
Chapter 11
Chapter 12
Chapter 13
Chapter 14
Chapter 15
Chapter 16
Chapter 17
Chapter 18
Chapter 19
Chapter 20
Chapter 21
Chapter 22
Chapter 23
Chapter 24
Chapter 25
Chapter 26
Chapter 27
Chapter 28
Chapter 29
Chapter 30
Chapter 31
Chapter 32
Chapter 33
Chapter 34
Chapter 35
Chapter 36
Chapter 37
Chapter 38
Chapter 39
Chapter 40
Chapter 41
Chapter 42
Chapter 43
Chapter 44
Chapter 45
Chapter 46
Chapter 47
Chapter 48
Chapter 49
Chapter 50
Chapter 51
Chapter 52
Chapter 53
Chapter 54
Chapter 55
Chapter 56
Chapter 57
Chapter 58
Chapter 59
Chapter 60
Chapter 61
Chapter 62
Chapter 63
Chapter 64
Chapter 65
Chapter 66
Chapter 67
Chapter 68
Chapter 69
Chapter 70
Chapter 71
Chapter 72
Chapter 73
Chapter 74
Chapter 75
Chapter 76
Chapter 77
Chapter 78
Chapter 79
Chapter 80
Chapter 81
Chapter 82
Chapter 83
Chapter 84
Chapter 85
Chapter 86
Chapter 87
Chapter 88
Chapter 89
Chapter 90
Chapter 91
Chapter 92
Chapter 93
Chapter 94
Chapter 95
Chapter 96
Chapter 97
Chapter 98
Chapter 99
Chapter 100
Chapter 101
Chapter 102
Chapter 103
Chapter 104
Chapter 105
Chapter 106
Chapter 107
Chapter 108
Chapter 109
Chapter 110
Chapter 111
Chapter 112
Chapter 113
Chapter 114
Chapter 115
Chapter 116
Chapter 117
Chapter 118
Chapter 119
Chapter 120
Chapter 121
Chapter 122
Chapter 123
Chapter 124
Chapter 125
Chapter 126
Chapter 127
Chapter 128
Chapter 129
Chapter 130
Chapter 131
Chapter 132
Chapter 133
Chapter 134
Chapter 135
Chapter 136
Chapter 137
Chapter 138
Chapter 139
Chapter 140
Chapter 141
Chapter 142
Chapter 143
Chapter 144
Chapter 145
Chapter 146
Chapter 147
Chapter 148
Chapter 149
Chapter 150
Chapter 151
Chapter 152
Chapter 153
Chapter 154
Chapter 155
Chapter 156
Chapter 157
Chapter 158
Chapter 159
Chapter 160
Chapter 161
Chapter 162
Chapter 163
Chapter 164
Chapter 165
Chapter 166
Chapter 167
Chapter 168
Chapter 169
Chapter 170
Chapter 171
Chapter 172
Chapter 173
Chapter 174
Chapter 175
Chapter 176
Chapter 177
Chapter 178
Chapter 179
Chapter 180
Chapter 181
Chapter 182
Chapter 183
Chapter 184
Chapter 185
Chapter 186
Chapter 187
Chapter 188
Chapter 189
Chapter 190
Chapter 191
Chapter 192
Chapter 193
Chapter 194
Chapter 195
Chapter 196
Chapter 197
Chapter 198
Chapter 199
Chapter 200
Chapter 201
Chapter 202
Chapter 203
Chapter 204
Chapter 205
Chapter 206
Chapter 207
Chapter 208
Chapter 209
Chapter 210
Chapter 211
Chapter 212
Chapter 213
Chapter 214
Chapter 215
Chapter 216
Chapter 217
Chapter 218
Chapter 219
Chapter 220
Chapter 221
Chapter 222
Chapter 223
Chapter 224
Chapter 225
sabhā parva
Chapter 1
Chapter 2
Chapter 3
Chapter 4
Chapter 5
Chapter 6
Chapter 7
Chapter 8
Chapter 9
Chapter 10
Chapter 11
Chapter 12
Chapter 13
Chapter 14
Chapter 15
Chapter 16
Chapter 17
Chapter 18
Chapter 19
Chapter 20
Chapter 21
Chapter 22
Chapter 23
Chapter 24
Chapter 25
Chapter 26
Chapter 27
Chapter 28
Chapter 29
Chapter 30
Chapter 31
Chapter 32
Chapter 33
Chapter 34
Chapter 35
Chapter 36
Chapter 37
Chapter 38
Chapter 39
Chapter 40
Chapter 41
Chapter 42
Chapter 43
Chapter 44
Chapter 45
Chapter 46
Chapter 47
Chapter 48
Chapter 49
Chapter 50
Chapter 51
Chapter 52
Chapter 53
Chapter 54
Chapter 55
Chapter 56
Chapter 57
Chapter 58
Chapter 59
Chapter 60
Chapter 61
Chapter 62
Chapter 63
Chapter 64
Chapter 65
Chapter 66
Chapter 67
Chapter 68
Chapter 69
Chapter 70
Chapter 71
Chapter 72
vana parva
Chapter 1
Chapter 2
Chapter 3
Chapter 4
Chapter 5
Chapter 6
Chapter 7
Chapter 8
Chapter 9
Chapter 10
Chapter 11
Chapter 12
Chapter 13
Chapter 14
Chapter 15
Chapter 16
Chapter 17
Chapter 18
Chapter 19
Chapter 20
Chapter 21
Chapter 22
Chapter 23
Chapter 24
Chapter 25
Chapter 26
Chapter 27
Chapter 28
Chapter 29
Chapter 30
Chapter 31
Chapter 32
Chapter 33
Chapter 34
Chapter 35
Chapter 36
Chapter 37
Chapter 38
Chapter 39
Chapter 40
Chapter 41
Chapter 42
Chapter 43
Chapter 44
Chapter 45
Chapter 46
Chapter 47
Chapter 48
Chapter 49
Chapter 50
Chapter 51
Chapter 52
Chapter 53
Chapter 54
Chapter 55
Chapter 56
Chapter 57
Chapter 58
Chapter 59
Chapter 60
Chapter 61
Chapter 62
Chapter 63
Chapter 64
Chapter 65
Chapter 66
Chapter 67
Chapter 68
Chapter 69
Chapter 70
Chapter 71
Chapter 72
Chapter 73
Chapter 74
Chapter 75
Chapter 76
Chapter 77
Chapter 78
Chapter 79
Chapter 80
Chapter 81
Chapter 82
Chapter 83
Chapter 84
Chapter 85
Chapter 86
Chapter 87
Chapter 88
Chapter 89
Chapter 90
Chapter 91
Chapter 92
Chapter 93
Chapter 94
Chapter 95
Chapter 96
Chapter 97
Chapter 98
Chapter 99
Chapter 100
Chapter 101
Chapter 102
Chapter 103
Chapter 104
Chapter 105
Chapter 106
Chapter 107
Chapter 108
Chapter 109
Chapter 110
Chapter 111
Chapter 112
Chapter 113
Chapter 114
Chapter 115
Chapter 116
Chapter 117
Chapter 118
Chapter 119
Chapter 120
Chapter 121
Chapter 122
Chapter 123
Chapter 124
Chapter 125
Chapter 126
Chapter 127
Chapter 128
Chapter 129
Chapter 130
Chapter 131
Chapter 132
Chapter 133
Chapter 134
Chapter 135
Chapter 136
Chapter 137
Chapter 138
Chapter 139
Chapter 140
Chapter 141
Chapter 142
Chapter 143
Chapter 144
Chapter 145
Chapter 146
Chapter 147
Chapter 148
Chapter 149
Chapter 150
Chapter 151
Chapter 152
Chapter 153
Chapter 154
Chapter 155
Chapter 156
Chapter 157
Chapter 158
Chapter 159
Chapter 160
Chapter 161
Chapter 162
Chapter 163
Chapter 164
Chapter 165
Chapter 166
Chapter 167
Chapter 168
Chapter 169
Chapter 170
Chapter 171
Chapter 172
Chapter 173
Chapter 174
Chapter 175
Chapter 176
Chapter 177
Chapter 178
Chapter 179
Chapter 180
Chapter 181
Chapter 182
Chapter 183
Chapter 184
Chapter 185
Chapter 186
Chapter 187
Chapter 188
Chapter 189
Chapter 190
Chapter 191
Chapter 192
Chapter 193
Chapter 194
Chapter 195
Chapter 196
Chapter 197
Chapter 198
Chapter 199
Chapter 200
Chapter 201
Chapter 202
Chapter 203
Chapter 204
Chapter 205
Chapter 206
Chapter 207
Chapter 208
Chapter 209
Chapter 210
Chapter 211
Chapter 212
Chapter 213
Chapter 214
Chapter 215
Chapter 216
Chapter 217
Chapter 218
Chapter 219
Chapter 220
Chapter 221
Chapter 222
Chapter 223
Chapter 224
Chapter 225
Chapter 226
Chapter 227
Chapter 228
Chapter 229
Chapter 230
Chapter 231
Chapter 232
Chapter 233
Chapter 234
Chapter 235
Chapter 236
Chapter 237
Chapter 238
Chapter 239
Chapter 240
Chapter 241
Chapter 242
Chapter 243
Chapter 244
Chapter 245
Chapter 246
Chapter 247
Chapter 248
Chapter 249
Chapter 250
Chapter 251
Chapter 252
Chapter 253
Chapter 254
Chapter 255
Chapter 256
Chapter 257
Chapter 258
Chapter 259
Chapter 260
Chapter 261
Chapter 262
Chapter 263
Chapter 264
Chapter 265
Chapter 266
Chapter 267
Chapter 268
Chapter 269
Chapter 270
Chapter 271
Chapter 272
Chapter 273
Chapter 274
Chapter 275
Chapter 276
Chapter 277
Chapter 278
Chapter 279
Chapter 280
Chapter 281
Chapter 282
Chapter 283
Chapter 284
Chapter 285
Chapter 286
Chapter 287
Chapter 288
Chapter 289
Chapter 290
Chapter 291
Chapter 292
Chapter 293
Chapter 294
Chapter 295
Chapter 296
Chapter 297
Chapter 298
Chapter 299
virāṭa parva
Chapter 1
Chapter 2
Chapter 3
Chapter 4
Chapter 5
Chapter 6
Chapter 7
Chapter 8
Chapter 9
Chapter 10
Chapter 11
Chapter 12
Chapter 13
Chapter 14
Chapter 15
Chapter 16
Chapter 17
Chapter 18
Chapter 19
Chapter 20
Chapter 21
Chapter 22
Chapter 23
Chapter 24
Chapter 25
Chapter 26
Chapter 27
Chapter 28
Chapter 29
Chapter 30
Chapter 31
Chapter 32
Chapter 33
Chapter 34
Chapter 35
Chapter 36
Chapter 37
Chapter 38
Chapter 39
Chapter 40
Chapter 41
Chapter 42
Chapter 43
Chapter 44
Chapter 45
Chapter 46
Chapter 47
Chapter 48
Chapter 49
Chapter 50
Chapter 51
Chapter 52
Chapter 53
Chapter 54
Chapter 55
Chapter 56
Chapter 57
Chapter 58
Chapter 59
Chapter 60
Chapter 61
Chapter 62
Chapter 63
Chapter 64
Chapter 65
Chapter 66
Chapter 67
udyoga parva
Chapter 1
Chapter 2
Chapter 3
Chapter 4
Chapter 5
Chapter 6
Chapter 7
Chapter 8
Chapter 9
Chapter 10
Chapter 11
Chapter 12
Chapter 13
Chapter 14
Chapter 15
Chapter 16
Chapter 17
Chapter 18
Chapter 19
Chapter 20
Chapter 21
Chapter 22
Chapter 23
Chapter 24
Chapter 25
Chapter 26
Chapter 27
Chapter 28
Chapter 29
Chapter 30
Chapter 31
Chapter 32
Chapter 33
Chapter 34
Chapter 35
Chapter 36
Chapter 37
Chapter 38
Chapter 39
Chapter 40
Chapter 41
Chapter 42
Chapter 43
Chapter 44
Chapter 45
Chapter 46
Chapter 47
Chapter 48
Chapter 49
Chapter 50
Chapter 51
Chapter 52
Chapter 53
Chapter 54
Chapter 55
Chapter 56
Chapter 57
Chapter 58
Chapter 59
Chapter 60
Chapter 61
Chapter 62
Chapter 63
Chapter 64
Chapter 65
Chapter 66
Chapter 67
Chapter 68
Chapter 69
Chapter 70
Chapter 71
Chapter 72
Chapter 73
Chapter 74
Chapter 75
Chapter 76
Chapter 77
Chapter 78
Chapter 79
Chapter 80
Chapter 81
Chapter 82
Chapter 83
Chapter 84
Chapter 85
Chapter 86
Chapter 87
Chapter 88
Chapter 89
Chapter 90
Chapter 91
Chapter 92
Chapter 93
Chapter 94
Chapter 95
Chapter 96
Chapter 97
Chapter 98
Chapter 99
Chapter 100
Chapter 101
Chapter 102
Chapter 103
Chapter 104
Chapter 105
Chapter 106
Chapter 107
Chapter 108
Chapter 109
Chapter 110
Chapter 111
Chapter 112
Chapter 113
Chapter 114
Chapter 115
Chapter 116
Chapter 117
Chapter 118
Chapter 119
Chapter 120
Chapter 121
Chapter 122
Chapter 123
Chapter 124
Chapter 125
Chapter 126
Chapter 127
Chapter 128
Chapter 129
Chapter 130
Chapter 131
Chapter 132
Chapter 133
Chapter 134
Chapter 135
Chapter 136
Chapter 137
Chapter 138
Chapter 139
Chapter 140
Chapter 141
Chapter 142
Chapter 143
Chapter 144
Chapter 145
Chapter 146
Chapter 147
Chapter 148
Chapter 149
Chapter 150
Chapter 151
Chapter 152
Chapter 153
Chapter 154
Chapter 155
Chapter 156
Chapter 157
Chapter 158
Chapter 159
Chapter 160
Chapter 161
Chapter 162
Chapter 163
Chapter 164
Chapter 165
Chapter 166
Chapter 167
Chapter 168
Chapter 169
Chapter 170
Chapter 171
Chapter 172
Chapter 173
Chapter 174
Chapter 175
Chapter 176
Chapter 177
Chapter 178
Chapter 179
Chapter 180
Chapter 181
Chapter 182
Chapter 183
Chapter 184
Chapter 185
Chapter 186
Chapter 187
Chapter 188
Chapter 189
Chapter 190
Chapter 191
Chapter 192
Chapter 193
Chapter 194
Chapter 195
Chapter 196
Chapter 197
bhīṣma parva
Chapter 1
Chapter 2
Chapter 3
Chapter 4
Chapter 5
Chapter 6
Chapter 7
Chapter 8
Chapter 9
Chapter 10
Chapter 11
Chapter 12
Chapter 13
Chapter 14
Chapter 15
Chapter 16
Chapter 17
Chapter 18
Chapter 19
Chapter 20
Chapter 21
Chapter 22
Chapter 23
Chapter 24
Chapter 25
Chapter 26
Chapter 27
Chapter 28
Chapter 29
Chapter 30
Chapter 31
Chapter 32
Chapter 33
Chapter 34
Chapter 35
Chapter 36
Chapter 37
Chapter 38
Chapter 39
Chapter 40
Chapter 41
Chapter 42
Chapter 43
Chapter 44
Chapter 45
Chapter 46
Chapter 47
Chapter 48
Chapter 49
Chapter 50
Chapter 51
Chapter 52
Chapter 53
Chapter 54
Chapter 55
Chapter 56
Chapter 57
Chapter 58
Chapter 59
Chapter 60
Chapter 61
Chapter 62
Chapter 63
Chapter 64
Chapter 65
Chapter 66
Chapter 67
Chapter 68
Chapter 69
Chapter 70
Chapter 71
Chapter 72
Chapter 73
Chapter 74
Chapter 75
Chapter 76
Chapter 77
Chapter 78
Chapter 79
Chapter 80
Chapter 81
Chapter 82
Chapter 83
Chapter 84
Chapter 85
Chapter 86
Chapter 87
Chapter 88
Chapter 89
Chapter 90
Chapter 91
Chapter 92
Chapter 93
Chapter 94
Chapter 95
Chapter 96
Chapter 97
Chapter 98
Chapter 99
Chapter 100
Chapter 101
Chapter 102
Chapter 103
Chapter 104
Chapter 105
Chapter 106
Chapter 107
Chapter 108
Chapter 109
Chapter 110
Chapter 111
Chapter 112
Chapter 113
Chapter 114
Chapter 115
Chapter 116
Chapter 117
droṇa parva
Chapter 1
Chapter 2
Chapter 3
Chapter 4
Chapter 5
Chapter 6
Chapter 7
Chapter 8
Chapter 9
Chapter 10
Chapter 11
Chapter 12
Chapter 13
Chapter 14
Chapter 15
Chapter 16
Chapter 17
Chapter 18
Chapter 19
Chapter 20
Chapter 21
Chapter 22
Chapter 23
Chapter 24
Chapter 25
Chapter 26
Chapter 27
Chapter 28
Chapter 29
Chapter 30
Chapter 31
Chapter 32
Chapter 33
Chapter 34
Chapter 35
Chapter 36
Chapter 37
Chapter 38
Chapter 39
Chapter 40
Chapter 41
Chapter 42
Chapter 43
Chapter 44
Chapter 45
Chapter 46
Chapter 47
Chapter 48
Chapter 49
Chapter 50
Chapter 51
Chapter 52
Chapter 53
Chapter 54
Chapter 55
Chapter 56
Chapter 57
Chapter 58
Chapter 59
Chapter 60
Chapter 61
Chapter 62
Chapter 63
Chapter 64
Chapter 65
Chapter 66
Chapter 67
Chapter 68
Chapter 69
Chapter 70
Chapter 71
Chapter 72
Chapter 73
Chapter 74
Chapter 75
Chapter 76
Chapter 77
Chapter 78
Chapter 79
Chapter 80
Chapter 81
Chapter 82
Chapter 83
Chapter 84
Chapter 85
Chapter 86
Chapter 87
Chapter 88
Chapter 89
Chapter 90
Chapter 91
Chapter 92
Chapter 93
Chapter 94
Chapter 95
Chapter 96
Chapter 97
Chapter 98
Chapter 99
Chapter 100
Chapter 101
Chapter 102
Chapter 103
Chapter 104
Chapter 105
Chapter 106
Chapter 107
Chapter 108
Chapter 109
Chapter 110
Chapter 111
Chapter 112
Chapter 113
Chapter 114
Chapter 115
Chapter 116
Chapter 117
Chapter 118
Chapter 119
Chapter 120
Chapter 121
Chapter 122
Chapter 123
Chapter 124
Chapter 125
Chapter 126
Chapter 127
Chapter 128
Chapter 129
Chapter 130
Chapter 131
Chapter 132
Chapter 133
Chapter 134
Chapter 135
Chapter 136
Chapter 137
Chapter 138
Chapter 139
Chapter 140
Chapter 141
Chapter 142
Chapter 143
Chapter 144
Chapter 145
Chapter 146
Chapter 147
Chapter 148
Chapter 149
Chapter 150
Chapter 151
Chapter 152
Chapter 153
Chapter 154
Chapter 155
Chapter 156
Chapter 157
Chapter 158
Chapter 159
Chapter 160
Chapter 161
Chapter 162
Chapter 163
Chapter 164
Chapter 165
Chapter 166
Chapter 167
Chapter 168
Chapter 169
Chapter 170
Chapter 171
Chapter 172
Chapter 173
karṇa parva
Chapter 1
Chapter 2
Chapter 3
Chapter 4
Chapter 5
Chapter 6
Chapter 7
Chapter 8
Chapter 9
Chapter 10
Chapter 11
Chapter 12
Chapter 13
Chapter 14
Chapter 15
Chapter 16
Chapter 17
Chapter 18
Chapter 19
Chapter 20
Chapter 21
Chapter 22
Chapter 23
Chapter 24
Chapter 25
Chapter 26
Chapter 27
Chapter 28
Chapter 29
Chapter 30
Chapter 31
Chapter 32
Chapter 33
Chapter 34
Chapter 35
Chapter 36
Chapter 37
Chapter 38
Chapter 39
Chapter 40
Chapter 41
Chapter 42
Chapter 43
Chapter 44
Chapter 45
Chapter 46
Chapter 47
Chapter 48
Chapter 49
Chapter 50
Chapter 51
Chapter 52
Chapter 53
Chapter 54
Chapter 55
Chapter 56
Chapter 57
Chapter 58
Chapter 59
Chapter 60
Chapter 61
Chapter 62
Chapter 63
Chapter 64
Chapter 65
Chapter 66
Chapter 67
Chapter 68
Chapter 69
śalya parva
Chapter 1
Chapter 2
Chapter 3
Chapter 4
Chapter 5
Chapter 6
Chapter 7
Chapter 8
Chapter 9
Chapter 10
Chapter 11
Chapter 12
Chapter 13
Chapter 14
Chapter 15
Chapter 16
Chapter 17
Chapter 18
Chapter 19
Chapter 20
Chapter 21
Chapter 22
Chapter 23
Chapter 24
Chapter 25
Chapter 26
Chapter 27
Chapter 28
Chapter 29
Chapter 30
Chapter 31
Chapter 32
Chapter 33
Chapter 34
Chapter 35
Chapter 36
Chapter 37
Chapter 38
Chapter 39
Chapter 40
Chapter 41
Chapter 42
Chapter 43
Chapter 44
Chapter 45
Chapter 46
Chapter 47
Chapter 48
Chapter 49
Chapter 50
Chapter 51
Chapter 52
Chapter 53
Chapter 54
Chapter 55
Chapter 56
Chapter 57
Chapter 58
Chapter 59
Chapter 60
Chapter 61
Chapter 62
Chapter 63
Chapter 64
sauptika parva
strī parva
śānti parva
Chapter 1
Chapter 2
Chapter 3
Chapter 4
Chapter 5
Chapter 6
Chapter 7
Chapter 8
Chapter 9
Chapter 10
Chapter 11
Chapter 12
Chapter 13
Chapter 14
Chapter 15
Chapter 16
Chapter 17
Chapter 18
Chapter 19
Chapter 20
Chapter 21
Chapter 22
Chapter 23
Chapter 24
Chapter 25
Chapter 26
Chapter 27
Chapter 28
Chapter 29
Chapter 30
Chapter 31
Chapter 32
Chapter 33
Chapter 34
Chapter 35
Chapter 36
Chapter 37
Chapter 38
Chapter 39
Chapter 40
Chapter 41
Chapter 42
Chapter 43
Chapter 44
Chapter 45
Chapter 46
Chapter 47
Chapter 48
Chapter 49
Chapter 50
Chapter 51
Chapter 52
Chapter 53
Chapter 54
Chapter 55
Chapter 56
Chapter 57
Chapter 58
Chapter 59
Chapter 60
Chapter 61
Chapter 62
Chapter 63
Chapter 64
Chapter 65
Chapter 66
Chapter 67
Chapter 68
Chapter 69
Chapter 70
Chapter 71
Chapter 72
Chapter 73
Chapter 74
Chapter 75
Chapter 76
Chapter 77
Chapter 78
Chapter 79
Chapter 80
Chapter 81
Chapter 82
Chapter 83
Chapter 84
Chapter 85
Chapter 86
Chapter 87
Chapter 88
Chapter 89
Chapter 90
Chapter 91
Chapter 92
Chapter 93
Chapter 94
Chapter 95
Chapter 96
Chapter 97
Chapter 98
Chapter 99
Chapter 100
Chapter 101
Chapter 102
Chapter 103
Chapter 104
Chapter 105
Chapter 106
Chapter 107
Chapter 108
Chapter 109
Chapter 110
Chapter 111
Chapter 112
Chapter 113
Chapter 114
Chapter 115
Chapter 116
Chapter 117
Chapter 118
Chapter 119
Chapter 120
Chapter 121
Chapter 122
Chapter 123
Chapter 124
Chapter 125
Chapter 126
Chapter 127
Chapter 128
Chapter 129
Chapter 130
Chapter 131
Chapter 132
Chapter 133
Chapter 134
Chapter 135
Chapter 136
Chapter 137
Chapter 138
Chapter 139
Chapter 140
Chapter 141
Chapter 142
Chapter 143
Chapter 144
Chapter 145
Chapter 146
Chapter 147
Chapter 148
Chapter 149
Chapter 150
Chapter 151
Chapter 152
Chapter 153
Chapter 154
Chapter 155
Chapter 156
Chapter 157
Chapter 158
Chapter 159
Chapter 160
Chapter 161
Chapter 162
Chapter 163
Chapter 164
Chapter 165
Chapter 166
Chapter 167
Chapter 168
Chapter 169
Chapter 170
Chapter 171
Chapter 172
Chapter 173
Chapter 174
Chapter 175
Chapter 176
Chapter 177
Chapter 178
Chapter 179
Chapter 180
Chapter 181
Chapter 182
Chapter 183
Chapter 184
Chapter 185
Chapter 186
Chapter 187
Chapter 188
Chapter 189
Chapter 190
Chapter 191
Chapter 192
Chapter 193
Chapter 194
Chapter 195
Chapter 196
Chapter 197
Chapter 198
Chapter 199
Chapter 200
Chapter 201
Chapter 202
Chapter 203
Chapter 204
Chapter 205
Chapter 206
Chapter 207
Chapter 208
Chapter 209
Chapter 210
Chapter 211
Chapter 212
Chapter 213
Chapter 214
Chapter 215
Chapter 216
Chapter 217
Chapter 218
Chapter 219
Chapter 220
Chapter 221
Chapter 222
Chapter 223
Chapter 224
Chapter 225
Chapter 226
Chapter 227
Chapter 228
Chapter 229
Chapter 230
Chapter 231
Chapter 232
Chapter 233
Chapter 234
Chapter 235
Chapter 236
Chapter 237
Chapter 238
Chapter 239
Chapter 240
Chapter 241
Chapter 242
Chapter 243
Chapter 244
Chapter 245
Chapter 246
Chapter 247
Chapter 248
Chapter 249
Chapter 250
Chapter 251
Chapter 252
Chapter 253
Chapter 254
Chapter 255
Chapter 256
Chapter 257
Chapter 258
Chapter 259
Chapter 260
Chapter 261
Chapter 262
Chapter 263
Chapter 264
Chapter 265
Chapter 266
Chapter 267
Chapter 268
Chapter 269
Chapter 270
Chapter 271
Chapter 272
Chapter 273
Chapter 274
Chapter 275
Chapter 276
Chapter 277
Chapter 278
Chapter 279
Chapter 280
Chapter 281
Chapter 282
Chapter 283
Chapter 284
Chapter 285
Chapter 286
Chapter 287
Chapter 288
Chapter 289
Chapter 290
Chapter 291
Chapter 292
Chapter 293
Chapter 294
Chapter 295
Chapter 296
Chapter 297
Chapter 298
Chapter 299
Chapter 300
Chapter 301
Chapter 302
Chapter 303
Chapter 304
Chapter 305
Chapter 306
Chapter 307
Chapter 308
Chapter 309
Chapter 310
Chapter 311
Chapter 312
Chapter 313
Chapter 314
Chapter 315
Chapter 316
Chapter 317
Chapter 318
Chapter 319
Chapter 320
Chapter 321
Chapter 322
Chapter 323
Chapter 324
Chapter 325
Chapter 326
Chapter 327
Chapter 328
Chapter 329
Chapter 330
Chapter 331
Chapter 332
Chapter 333
Chapter 334
Chapter 335
Chapter 336
Chapter 337
Chapter 338
Chapter 339
Chapter 340
Chapter 341
Chapter 342
Chapter 343
Chapter 344
Chapter 345
Chapter 346
Chapter 347
Chapter 348
Chapter 349
Chapter 350
Chapter 351
Chapter 352
Chapter 353
anuśāsana parva (current book)
Chapter 1
Chapter 2
Chapter 3
Chapter 4
Chapter 5
Chapter 6
Chapter 7
Chapter 8
Chapter 9
Chapter 10
Chapter 11
Chapter 12
Chapter 13
Chapter 14
Chapter 15
Chapter 16
Chapter 17
Chapter 18
Chapter 19
Chapter 20
Chapter 21
Chapter 22
Chapter 23
Chapter 24
Chapter 25
Chapter 26
Chapter 27
Chapter 28
Chapter 29
Chapter 30
Chapter 31
Chapter 32
Chapter 33
Chapter 34
Chapter 35
Chapter 36
Chapter 37
Chapter 38
Chapter 39
Chapter 40
Chapter 41
Chapter 42
Chapter 43
Chapter 44
Chapter 45
Chapter 46
Chapter 47
Chapter 48
Chapter 49
Chapter 50
Chapter 51
Chapter 52
Chapter 53 (current chapter)
Chapter 54
Chapter 55
Chapter 56
Chapter 57
Chapter 58
Chapter 59
Chapter 60
Chapter 61
Chapter 62
Chapter 63
Chapter 64
Chapter 65
Chapter 66
Chapter 67
Chapter 68
Chapter 69
Chapter 70
Chapter 71
Chapter 72
Chapter 73
Chapter 74
Chapter 75
Chapter 76
Chapter 77
Chapter 78
Chapter 79
Chapter 80
Chapter 81
Chapter 82
Chapter 83
Chapter 84
Chapter 85
Chapter 86
Chapter 87
Chapter 88
Chapter 89
Chapter 90
Chapter 91
Chapter 92
Chapter 93
Chapter 94
Chapter 95
Chapter 96
Chapter 97
Chapter 98
Chapter 99
Chapter 100
Chapter 101
Chapter 102
Chapter 103
Chapter 104
Chapter 105
Chapter 106
Chapter 107
Chapter 108
Chapter 109
Chapter 110
Chapter 111
Chapter 112
Chapter 113
Chapter 114
Chapter 115
Chapter 116
Chapter 117
Chapter 118
Chapter 119
Chapter 120
Chapter 121
Chapter 122
Chapter 123
Chapter 124
Chapter 125
Chapter 126
Chapter 127
Chapter 128
Chapter 129
Chapter 130
Chapter 131
Chapter 132
Chapter 133
Chapter 134
Chapter 135
Chapter 136
Chapter 137
Chapter 138
Chapter 139
Chapter 140
Chapter 141
Chapter 142
Chapter 143
Chapter 144
Chapter 145
Chapter 146
Chapter 147
Chapter 148
Chapter 149
Chapter 150
Chapter 151
Chapter 152
Chapter 153
Chapter 154
aśvamedhika parva
Chapter 1
Chapter 2
Chapter 3
Chapter 4
Chapter 5
Chapter 6
Chapter 7
Chapter 8
Chapter 9
Chapter 10
Chapter 11
Chapter 12
Chapter 13
Chapter 14
Chapter 15
Chapter 16
Chapter 17
Chapter 18
Chapter 19
Chapter 20
Chapter 21
Chapter 22
Chapter 23
Chapter 24
Chapter 25
Chapter 26
Chapter 27
Chapter 28
Chapter 29
Chapter 30
Chapter 31
Chapter 32
Chapter 33
Chapter 34
Chapter 35
Chapter 36
Chapter 37
Chapter 38
Chapter 39
Chapter 40
Chapter 41
Chapter 42
Chapter 43
Chapter 44
Chapter 45
Chapter 46
Chapter 47
Chapter 48
Chapter 49
Chapter 50
Chapter 51
Chapter 52
Chapter 53
Chapter 54
Chapter 55
Chapter 56
Chapter 57
Chapter 58
Chapter 59
Chapter 60
Chapter 61
Chapter 62
Chapter 63
Chapter 64
Chapter 65
Chapter 66
Chapter 67
Chapter 68
Chapter 69
Chapter 70
Chapter 71
Chapter 72
Chapter 73
Chapter 74
Chapter 75
Chapter 76
Chapter 77
Chapter 78
Chapter 79
Chapter 80
Chapter 81
Chapter 82
Chapter 83
Chapter 84
Chapter 85
Chapter 86
Chapter 87
Chapter 88
Chapter 89
Chapter 90
Chapter 91
Chapter 92
Chapter 93
Chapter 94
Chapter 95
Chapter 96
āśramavāsika parva
Chapter 1
Chapter 2
Chapter 3
Chapter 4
Chapter 5
Chapter 6
Chapter 7
Chapter 8
Chapter 9
Chapter 10
Chapter 11
Chapter 12
Chapter 13
Chapter 14
Chapter 15
Chapter 16
Chapter 17
Chapter 18
Chapter 19
Chapter 20
Chapter 21
Chapter 22
Chapter 23
Chapter 24
Chapter 25
Chapter 26
Chapter 27
Chapter 28
Chapter 29
Chapter 30
Chapter 31
Chapter 32
Chapter 33
Chapter 34
Chapter 35
Chapter 36
Chapter 37
Chapter 38
Chapter 39
Chapter 40
Chapter 41
Chapter 42
Chapter 43
Chapter 44
Chapter 45
Chapter 46
Chapter 47