Skip to content
אתר זה לא תומך בגרסאות ישנות של אינטרנט אקספלורר
מומלץ להשתמש בדפדפן גוגל כרום או פיירפוקס מוזילה
(או באינטרנט אקספלורר / edge עדכני)
Enjoy Learning Sanskrit tips, tools, resources and more...

वाल्मीकि-रामायणम्       vālmīki-rāmāyaṇam - book-4, chapter-61

Use the following checkboxes to set the display options for this chapter (You can also control the display of each verse separately):
what would you like to see in each verse:
एवमुक्त्वा मुनिश्रेष्ठमरुदं दुःखितो भृशम् ।
अथ ध्यात्वा मुहूर्तं तु भगवानिदमब्रवीत् ॥१॥
1. evamuktvā muniśreṣṭhamarudaṃ duḥkhito bhṛśam ,
atha dhyātvā muhūrtaṃ tu bhagavānidamabravīt.
1. evam uktvā muniśreṣṭham arudam duḥkhitaḥ bhṛśam
atha dhyātvā muhūrtam tu bhagavān idam abravīt
1. evam muniśreṣṭham uktvā aham bhṛśam duḥkhitaḥ arudam
atha tu bhagavān muhūrtam dhyātvā idam abravīt
1. Having spoken thus to the best of sages, I, greatly distressed, wept profusely. Then, having meditated for a moment, the venerable one (Bhagavān) said this.
पक्षौ च ते प्रपक्षौ च पुनरन्यौ भविष्यतः ।
चक्षुषी चैव प्राणाश्च विक्रमश्च बलं च ते ॥२॥
2. pakṣau ca te prapakṣau ca punaranyau bhaviṣyataḥ ,
cakṣuṣī caiva prāṇāśca vikramaśca balaṃ ca te.
2. pakṣau ca te prapakṣau ca punaḥ anyau bhaviṣyataḥ
cakṣuṣī ca eva prāṇāḥ ca vikramaḥ ca balam ca te
2. te pakṣau ca punaḥ anyau prapakṣau ca bhaviṣyataḥ
ca eva te cakṣuṣī ca prāṇāḥ ca vikramaḥ ca balam ca
2. Your two wings, and two other new wings, will be restored to you again. And indeed, your eyes, vital energies (prāṇa), valor, and strength will also be restored to you.
पुराणे सुमहत् कार्यं भविष्यं हि मया श्रुतम् ।
दृष्टं मे तपसा चैव श्रुत्वा च विदितं मम ॥३॥
3. purāṇe sumahat kāryaṃ bhaviṣyaṃ hi mayā śrutam ,
dṛṣṭaṃ me tapasā caiva śrutvā ca viditaṃ mama.
3. purāṇe sumahat kāryam bhaviṣyam hi mayā śrutam
dṛṣṭam me tapasā ca eva śrutvā ca viditam mama
3. hi purāṇe mayā sumahat bhaviṣyam kāryam śrutam
tapasā ca eva me dṛṣṭam ca śrutvā mama viditam
3. Indeed, a very great future task has been heard by me in the ancient texts (Purāṇas). It has been seen by me through (my) asceticism (tapas), and having heard it, it has become fully known to me.
राजा दशरथो नाम कश्चिदिक्ष्वाकुनन्दनः ।
तस्य पुत्रो महातेजा रामो नाम भविष्यति ॥४॥
4. rājā daśaratho nāma kaścidikṣvākunandanaḥ ,
tasya putro mahātejā rāmo nāma bhaviṣyati.
4. rājā daśarathaḥ nāma kaścit ikṣvākūnandanaḥ
tasya putraḥ mahātejāḥ rāmaḥ nāma bhaviṣyati
4. kaścit ikṣvākūnandanaḥ daśarathaḥ nāma rājā
tasya mahātejāḥ rāmaḥ nāma putraḥ bhaviṣyati
4. There was a king named Daśaratha, a descendant of the Ikṣvāku dynasty. His son, the greatly effulgent one named Rāma, will be born.
अरण्यं च सह भ्रात्रा लक्ष्मणेन गमिष्यति ।
तस्मिन्नर्थे नियुक्तः सन्पित्रा सत्यपराक्रमः ॥५॥
5. araṇyaṃ ca saha bhrātrā lakṣmaṇena gamiṣyati ,
tasminnarthe niyuktaḥ sanpitrā satyaparākramaḥ.
5. araṇyam ca saha bhrātrā lakṣmaṇena gamiṣyati
tasmin arthe niyuktaḥ san pitrā satyaparākramaḥ
5. satyaparākramaḥ (saḥ) pitrā tasmin arthe niyuktaḥ
san lakṣmaṇena bhrātrā saha ca araṇyam gamiṣyati
5. He will go to the forest with his brother Lakṣmaṇa, having been appointed to this task by his father, he, the truly valorous one.
नैरृतो रावणो नाम तस्या भार्यां हरिष्यति ।
राक्षसेन्द्रो जनस्थानादवध्यः सुरदानवैः ॥६॥
6. nairṛto rāvaṇo nāma tasyā bhāryāṃ hariṣyati ,
rākṣasendro janasthānādavadhyaḥ suradānavaiḥ.
6. nairṛtaḥ rāvaṇaḥ nāma tasyāḥ bhāryām hariṣyati
rākṣasendraḥ janasthānāt avadhyaḥ suradānavaiḥ
6. rāvaṇaḥ nāma nairṛtaḥ tasyāḥ bhāryām hariṣyati
rākṣasendraḥ suradānavaiḥ avadhyaḥ janasthānāt
6. A rākṣasa (nairṛta) named Rāvaṇa will abduct his wife. This king of rākṣasas, invincible by gods and dānavas, (will take her) from Janasthāna.
सा च कामैः प्रलोभ्यन्ती भक्ष्यैर्भोज्यैश्च मैथिली ।
न भोक्ष्यति महाभागा दुःखमग्ना यशस्विनी ॥७॥
7. sā ca kāmaiḥ pralobhyantī bhakṣyairbhojyaiśca maithilī ,
na bhokṣyati mahābhāgā duḥkhamagnā yaśasvinī.
7. sā ca kāmaiḥ pralobhyantī bhakṣyaiḥ bhojyaiḥ ca
maithilī na bhokṣyati mahābhāgā duḥkhamagnā yaśasvinī
7. sā ca maithilī mahābhāgā yaśasvinī duḥkhamagnā kāmaiḥ
bhakṣyaiḥ bhojyaiḥ ca pralobhyantī na bhokṣyati
7. And she, Maithilī, the greatly fortunate and glorious one, though immersed in sorrow and tempted with various pleasures, edibles, and delicacies, will not eat.
परमान्नं तु वैदेह्या ज्ञात्वा दास्यति वासवः ।
यदन्नममृतप्रख्यं सुराणामपि दुर्लभम् ॥८॥
8. paramānnaṃ tu vaidehyā jñātvā dāsyati vāsavaḥ ,
yadannamamṛtaprakhyaṃ surāṇāmapi durlabham.
8. paramānnam tu vaidehyā jñātvā dāsyati vāsavaḥ
yat annam amṛtaprakhyam surāṇām api durlabham
8. vāsavaḥ tu jñātvā vaidehyā paramānnam dāsyati,
yat annam amṛtaprakhyam surāṇām api durlabham
8. Indra, having recognized that it is for Vaidehi (Sita), will indeed give that supreme food, which is like nectar and rare even for the gods.
तदन्नं मैथिली प्राप्य विज्ञायेन्द्रादिदं त्विति ।
अग्रमुद्धृत्य रामाय भूतले निर्वपिष्यति ॥९॥
9. tadannaṃ maithilī prāpya vijñāyendrādidaṃ tviti ,
agramuddhṛtya rāmāya bhūtale nirvapiṣyati.
9. tat annam maithilī prāpya vijñāya indrāt idam tu
iti agram uddhṛtya rāmāya bhūtale nirvapiṣyati
9. maithilī tat annam prāpya,
idam tu indrāt iti vijñāya,
agram uddhṛtya rāmāya bhūtale nirvapiṣyati
9. Having obtained that food, Maithili (Sita), understanding 'this is indeed from Indra,' will take out the first portion for Rama and scatter it on the ground.
यदि जीवति मे भर्ता लक्ष्मणेन सह प्रभुः ।
देवत्वं गतयोर्वापि तयोरन्नमिदं त्विति ॥१०॥
10. yadi jīvati me bhartā lakṣmaṇena saha prabhuḥ ,
devatvaṃ gatayorvāpi tayorannamidaṃ tviti.
10. yadi jīvati me bhartā lakṣmaṇena saha prabhuḥ
devatvam gatayoḥ vā api tayoḥ annam idam tu iti
10. yadi me prabhuḥ bhartā lakṣmaṇena saha jīvati,
vā api devatvam gatayoḥ tayoḥ idam annam tu iti
10. She thinks: 'If my lord, my husband, lives with Lakshmana, or even if those two have attained divinity, this food is indeed for them.'
एष्यन्त्यन्वेषकास्तस्या रामदूताः प्लवंगमाः ।
आख्येया राममहिषी त्वया तेभ्यो विहंगम ॥११॥
11. eṣyantyanveṣakāstasyā rāmadūtāḥ plavaṃgamāḥ ,
ākhyeyā rāmamahiṣī tvayā tebhyo vihaṃgama.
11. eṣyanti anveṣakāḥ tasyāḥ rāmadūtāḥ plavaṅgamāḥ
ākhyeyā rāmamahiṣī tvayā tebhyaḥ vihaṅgama
11. vihaṅgama,
tasyāḥ anveṣakāḥ rāmadūtāḥ plavaṅgamāḥ eṣyanti.
tvayā tebhyaḥ rāmamahiṣī ākhyeyā
11. O bird, her searchers - Rama's monkey messengers - will come. You must tell them about Rama's queen.
सर्वथा तु न गन्तव्यमीदृशः क्व गमिष्यसि ।
देशकालौ प्रतीक्षस्व पक्षौ त्वं प्रतिपत्स्यसे ॥१२॥
12. sarvathā tu na gantavyamīdṛśaḥ kva gamiṣyasi ,
deśakālau pratīkṣasva pakṣau tvaṃ pratipatsyase.
12. sarvathā tu na gantavyam īdṛśaḥ kva gamiṣyasi
deśakālau pratīkṣasva pakṣau tvam pratipatṣyase
12. tu tvam īdṛśaḥ sarvathā na gantavyam.
kva gamiṣyasi? deśakālau pratīkṣasva,
tvam pakṣau pratipatṣyase.
12. Indeed, you should by no means go in such a condition. Where will you go in this state? Await the opportune place and time; then you will acquire the necessary means.
उत्सहेयमहं कर्तुमद्यैव त्वां सपक्षकम् ।
इहस्थस्त्वं तु लोकानां हितं कार्यं करिष्यसि ॥१३॥
13. utsaheyamahaṃ kartumadyaiva tvāṃ sapakṣakam ,
ihasthastvaṃ tu lokānāṃ hitaṃ kāryaṃ kariṣyasi.
13. utsaheyām aham kartum adya eva tvām sapakṣakam
ihasthaḥ tvam tu lokānām hitam kāryam kariṣyasi
13. aham adya eva tvām sapakṣakam kartum utsaheyām.
tu tvam ihasthaḥ lokānām hitam kāryam kariṣyasi.
13. I could make you fully empowered right now. However, you, remaining here, will perform a beneficial deed for the people.
त्वयापि खलु तत् कार्यं तयोश्च नृपपुत्रयोः ।
ब्राह्मणानां सुराणां च मुनीनां वासवस्य च ॥१४॥
14. tvayāpi khalu tat kāryaṃ tayośca nṛpaputrayoḥ ,
brāhmaṇānāṃ surāṇāṃ ca munīnāṃ vāsavasya ca.
14. tvayā api khalu tat kāryam tayoḥ ca nṛpaputrayoḥ
brāhmaṇānām surāṇām ca munīnām vāsavasya ca
14. khalu tat kāryam tvayā api tayoḥ nṛpaputrayoḥ ca,
brāhmaṇānām,
surāṇām ca,
munīnām ca,
vāsavasya ca.
14. Indeed, that task must be accomplished by you as well, for the sake of those two princes, and for the brahmins, the gods, the sages (muni), and Indra (Vāsava).
इच्छाम्यहमपि द्रष्टुं भ्रातरु रामलक्ष्मणौ ।
नेच्छे चिरं धारयितुं प्राणांस्त्यक्ष्ये कलेवरम् ॥१५॥
15. icchāmyahamapi draṣṭuṃ bhrātaru rāmalakṣmaṇau ,
necche ciraṃ dhārayituṃ prāṇāṃstyakṣye kalevaram.
15. icchāmi aham api draṣṭum bhrātarau rāmalakṣmaṇau
na icche ciram dhārayitum prāṇān tyakṣye kalevaram
15. aham api bhrātarau rāmalakṣmaṇau draṣṭum icchāmi.
ciram prāṇān dhārayitum na icche.
kalevaram tyakṣye.
15. I also desire to see the two brothers, Rāma and Lakṣmaṇa. I do not wish to sustain my vital breaths (prāṇa) for a long time; I will abandon my body.