वाल्मीकि-रामायणम्
vālmīki-rāmāyaṇam
-
book-2, chapter-25
स एवं ब्रुवतीं सीतां धर्मज्ञो धर्मवत्सलः ।
निवर्तनार्थे धर्मात्मा वाक्यमेतदुवाच ह ॥१॥
निवर्तनार्थे धर्मात्मा वाक्यमेतदुवाच ह ॥१॥
1. sa evaṃ bruvatīṃ sītāṃ dharmajño dharmavatsalaḥ ,
nivartanārthe dharmātmā vākyametaduvāca ha.
nivartanārthe dharmātmā vākyametaduvāca ha.
1.
sa evam bruvatīm sītām dharmajñaḥ dharmavatsalaḥ
nivartanārthe dharmātmā vākyam etat uvāca ha
nivartanārthe dharmātmā vākyam etat uvāca ha
1.
dharmātmā dharmajñaḥ dharmavatsalaḥ sa evam
bruvatīm sītām nivartanārthe etat vākyam ha uvāca
bruvatīm sītām nivartanārthe etat vākyam ha uvāca
1.
The noble-souled (dharmātman) Rama, who knew and was devoted to righteousness (dharma), then spoke this statement to Sita, who was speaking thus (insisting), for the purpose of her returning (home).
सीते महाकुलीनासि धर्मे च निरता सदा ।
इहाचर स्वधर्मं त्वं मा यथा मनसः सुखम् ॥२॥
इहाचर स्वधर्मं त्वं मा यथा मनसः सुखम् ॥२॥
2. sīte mahākulīnāsi dharme ca niratā sadā ,
ihācara svadharmaṃ tvaṃ mā yathā manasaḥ sukham.
ihācara svadharmaṃ tvaṃ mā yathā manasaḥ sukham.
2.
sīte mahākulīnā asi dharme ca niratā sadā iha
ācara svadharmam tvam mā yathā manasaḥ sukham
ācara svadharmam tvam mā yathā manasaḥ sukham
2.
sīte,
tvam mahākulīnā asi,
ca sadā dharme niratā iha svadharmam ācara manasaḥ sukham yathā mā (ācara)
tvam mahākulīnā asi,
ca sadā dharme niratā iha svadharmam ācara manasaḥ sukham yathā mā (ācara)
2.
"O Sita, you are born of a noble family and are ever devoted to righteousness (dharma). Here (in Ayodhya), you should perform your own duty (svadharma), not according to what pleases your mind (manas)."
सीते यथा त्वां वक्ष्यामि तथा कार्यं त्वयाबले ।
वने दोषा हि बहवो वदतस्तान्निबोध मे ॥३॥
वने दोषा हि बहवो वदतस्तान्निबोध मे ॥३॥
3. sīte yathā tvāṃ vakṣyāmi tathā kāryaṃ tvayābale ,
vane doṣā hi bahavo vadatastānnibodha me.
vane doṣā hi bahavo vadatastānnibodha me.
3.
sīte yathā tvām vakṣyāmi tathā kāryam tvayā
abale vane doṣā hi bahavaḥ vadatas tān nibodha me
abale vane doṣā hi bahavaḥ vadatas tān nibodha me
3.
sīte,
abale,
yathā tvām vakṣyāmi,
tathā tvayā kāryam (bhavet) hi vane bahavaḥ doṣāḥ (santi) vadataḥ me tān nibodha
abale,
yathā tvām vakṣyāmi,
tathā tvayā kāryam (bhavet) hi vane bahavaḥ doṣāḥ (santi) vadataḥ me tān nibodha
3.
"O Sita, just as I shall instruct you, so must it be done by you, O delicate one. For there are indeed many dangers in the forest; hear them from me as I speak."
सीते विमुच्यतामेषा वनवासकृता मतिः ।
बहुदोषं हि कान्तारं वनमित्यभिधीयते ॥४॥
बहुदोषं हि कान्तारं वनमित्यभिधीयते ॥४॥
4. sīte vimucyatāmeṣā vanavāsakṛtā matiḥ ,
bahudoṣaṃ hi kāntāraṃ vanamityabhidhīyate.
bahudoṣaṃ hi kāntāraṃ vanamityabhidhīyate.
4.
sīte vimucyatām eṣā vanavāsakṛtā matiḥ
bahudoṣam hi kāntāram vanam iti abhidhīyate
bahudoṣam hi kāntāram vanam iti abhidhīyate
4.
sīte eṣā vanavāsakṛtā matiḥ vimucyatām hi
kāntāram bahudoṣam vanam iti abhidhīyate
kāntāram bahudoṣam vanam iti abhidhīyate
4.
O Sītā, abandon this resolve (mati) to dwell in the forest. For the wilderness (kāntāra) is indeed said to be a forest (vana) with many dangers (doṣa).
हितबुद्ध्या खलु वचो मयैतदभिधीयते ।
सदा सुखं न जानामि दुःखमेव सदा वनम् ॥५॥
सदा सुखं न जानामि दुःखमेव सदा वनम् ॥५॥
5. hitabuddhyā khalu vaco mayaitadabhidhīyate ,
sadā sukhaṃ na jānāmi duḥkhameva sadā vanam.
sadā sukhaṃ na jānāmi duḥkhameva sadā vanam.
5.
hitabuddhyā khalu vacaḥ mayā etat abhidhīyate
sadā sukham na jānāmi duḥkham eva sadā vanam
sadā sukham na jānāmi duḥkham eva sadā vanam
5.
khalu etat vacaḥ mayā hitabuddhyā abhidhīyate
sadā sukham na jānāmi vanam sadā duḥkham eva
sadā sukham na jānāmi vanam sadā duḥkham eva
5.
Indeed, this statement (vacaḥ) is spoken by me with benevolent intention (hitabuddhi). I know no happiness there ever; the forest (vana) is always only suffering (duḥkha).
गिरिनिर्झरसंभूता गिरिकन्दरवासिनाम् ।
सिंहानां निनदा दुःखाः श्रोतुं दुःखमतो वनम् ॥६॥
सिंहानां निनदा दुःखाः श्रोतुं दुःखमतो वनम् ॥६॥
6. girinirjharasaṃbhūtā girikandaravāsinām ,
siṃhānāṃ ninadā duḥkhāḥ śrotuṃ duḥkhamato vanam.
siṃhānāṃ ninadā duḥkhāḥ śrotuṃ duḥkhamato vanam.
6.
girinirjharasaṃbhūtāḥ girikandaravāsinām siṃhānām
ninadāḥ duḥkhāḥ śrotum duḥkham ataḥ vanam
ninadāḥ duḥkhāḥ śrotum duḥkham ataḥ vanam
6.
girinirjharasaṃbhūtāḥ ninadāḥ girikandaravāsinām
siṃhānām duḥkhāḥ śrotum ataḥ vanam duḥkham
siṃhānām duḥkhāḥ śrotum ataḥ vanam duḥkham
6.
The sounds (ninada) produced by mountain springs and the roars of lions dwelling in mountain caves (girikandaravāsinām) are painful to hear. Therefore, the forest (vana) is a source of misery (duḥkha).
सुप्यते पर्णशय्यासु स्वयं भग्नासु भूतले ।
रात्रिषु श्रमखिन्नेन तस्माद्दुःखतरं वनम् ॥७॥
रात्रिषु श्रमखिन्नेन तस्माद्दुःखतरं वनम् ॥७॥
7. supyate parṇaśayyāsu svayaṃ bhagnāsu bhūtale ,
rātriṣu śramakhinnena tasmādduḥkhataraṃ vanam.
rātriṣu śramakhinnena tasmādduḥkhataraṃ vanam.
7.
supyate parṇaśayyāsu svayam bhagnāsu bhūtale
rātriṣu śramakhinnena tasmāt duḥkhataram vanam
rātriṣu śramakhinnena tasmāt duḥkhataram vanam
7.
supyate rātriṣu śramakhinnena svayam bhagnāsu
parṇaśayyāsu bhūtale tasmāt vanam duḥkhataram
parṇaśayyāsu bhūtale tasmāt vanam duḥkhataram
7.
One sleeps on beds of leaves, gathered personally on the bare ground, during nights when one is weary from exertion (śrama). Therefore, the forest (vana) is even more miserable (duḥkhataram).
उपवासश्च कर्तव्या यथाप्राणेन मैथिलि ।
जटाभारश्च कर्तव्यो वल्कलाम्बरधारिणा ॥८॥
जटाभारश्च कर्तव्यो वल्कलाम्बरधारिणा ॥८॥
8. upavāsaśca kartavyā yathāprāṇena maithili ,
jaṭābhāraśca kartavyo valkalāmbaradhāriṇā.
jaṭābhāraśca kartavyo valkalāmbaradhāriṇā.
8.
upavāsaḥ ca kartavyā yathāprāṇena maithili
jaṭābhāraḥ ca kartavyaḥ valkalāmbaradhāriṇā
jaṭābhāraḥ ca kartavyaḥ valkalāmbaradhāriṇā
8.
maithili yathāprāṇena upavāsaḥ ca kartavyā
valkalāmbaradhāriṇā jaṭābhāraḥ ca kartavyaḥ
valkalāmbaradhāriṇā jaṭābhāraḥ ca kartavyaḥ
8.
And, O Maithili, one must undertake fasting according to one's strength. Also, one who wears garments of bark must bear matted hair.
अतीव वातस्तिमिरं बुभुक्षा चात्र नित्यशः ।
भयानि च महान्त्यत्र ततो दुःखतरं वनम् ॥९॥
भयानि च महान्त्यत्र ततो दुःखतरं वनम् ॥९॥
9. atīva vātastimiraṃ bubhukṣā cātra nityaśaḥ ,
bhayāni ca mahāntyatra tato duḥkhataraṃ vanam.
bhayāni ca mahāntyatra tato duḥkhataraṃ vanam.
9.
atīva vātaḥ timiram bubhukṣā ca atra nityaśaḥ
bhayāni ca mahānti atra tataḥ duḥkhataram vanam
bhayāni ca mahānti atra tataḥ duḥkhataram vanam
9.
atra atīva vātaḥ timiram bubhukṣā ca nityaśaḥ
atra mahānti bhayāni ca tataḥ vanam duḥkhataram
atra mahānti bhayāni ca tataḥ vanam duḥkhataram
9.
Here, there are always extreme winds, profound darkness, and constant hunger. Also, great dangers are present here. For these reasons, the forest is a place of greater misery.
सरीसृपाश्च बहवो बहुरूपाश्च भामिनि ।
चरन्ति पृथिवीं दर्पादतो दुखतरं वनम् ॥१०॥
चरन्ति पृथिवीं दर्पादतो दुखतरं वनम् ॥१०॥
10. sarīsṛpāśca bahavo bahurūpāśca bhāmini ,
caranti pṛthivīṃ darpādato dukhataraṃ vanam.
caranti pṛthivīṃ darpādato dukhataraṃ vanam.
10.
sarīsṛpāḥ ca bahavaḥ bahurūpāḥ ca bhāmini
caranti pṛthivīm darpāt ataḥ duḥkhataram vanam
caranti pṛthivīm darpāt ataḥ duḥkhataram vanam
10.
bhāmini bahavaḥ bahurūpāḥ ca sarīsṛpāḥ ca
darpāt pṛthivīm caranti ataḥ vanam duḥkhataram
darpāt pṛthivīm caranti ataḥ vanam duḥkhataram
10.
And, O beautiful one, many reptiles of various forms roam the earth boldly and arrogantly. For this reason, the forest is a place of greater misery.
नदीनिलयनाः सर्पा नदीकुटिलगामिनः ।
तिष्ठन्त्यावृत्य पन्थानमतो दुःखतरं वनम् ॥११॥
तिष्ठन्त्यावृत्य पन्थानमतो दुःखतरं वनम् ॥११॥
11. nadīnilayanāḥ sarpā nadīkuṭilagāminaḥ ,
tiṣṭhantyāvṛtya panthānamato duḥkhataraṃ vanam.
tiṣṭhantyāvṛtya panthānamato duḥkhataraṃ vanam.
11.
nadīnilayanāḥ sarpāḥ nadīkuṭilagāminaḥ tiṣṭhanti
āvṛtya panthānam ataḥ duḥkhataram vanam
āvṛtya panthānam ataḥ duḥkhataram vanam
11.
nadīnilayanāḥ nadīkuṭilagāminaḥ sarpāḥ panthānam
āvṛtya tiṣṭhanti ataḥ vanam duḥkhataram
āvṛtya tiṣṭhanti ataḥ vanam duḥkhataram
11.
Snakes that dwell in rivers and move with a winding gait like rivers obstruct the paths. For this reason, the forest is a place of greater misery.
पतंगा वृश्चिकाः कीटा दंशाश्च मशकैः सह ।
बाधन्ते नित्यमबले सर्वं दुःखमतो वनम् ॥१२॥
बाधन्ते नित्यमबले सर्वं दुःखमतो वनम् ॥१२॥
12. pataṃgā vṛścikāḥ kīṭā daṃśāśca maśakaiḥ saha ,
bādhante nityamabale sarvaṃ duḥkhamato vanam.
bādhante nityamabale sarvaṃ duḥkhamato vanam.
12.
pataṅgāḥ vṛścikāḥ kīṭāḥ daṃśāḥ ca maśakaiḥ saha
bādhante nityam abale sarvam duḥkham ataḥ vanam
bādhante nityam abale sarvam duḥkham ataḥ vanam
12.
abale pataṅgāḥ vṛścikāḥ kīṭāḥ ca daṃśāḥ maśakaiḥ
saha nityam bādhante ataḥ vanam sarvam duḥkham
saha nityam bādhante ataḥ vanam sarvam duḥkham
12.
O weak woman, moths, scorpions, insects, and biting gnats, along with mosquitoes, constantly torment (one). Therefore, the forest is full of all kinds of suffering.
द्रुमाः कण्टकिनश्चैव कुशकाशाश्च भामिनि ।
वने व्याकुलशाखाग्रास्तेन दुःखतरं वनम् ॥१३॥
वने व्याकुलशाखाग्रास्तेन दुःखतरं वनम् ॥१३॥
13. drumāḥ kaṇṭakinaścaiva kuśakāśāśca bhāmini ,
vane vyākulaśākhāgrāstena duḥkhataraṃ vanam.
vane vyākulaśākhāgrāstena duḥkhataraṃ vanam.
13.
drumāḥ kaṇṭakinaḥ ca eva kuśakāśāḥ ca bhāmini
vane vyākulaśākhāgrāḥ tena duḥkhataram vanam
vane vyākulaśākhāgrāḥ tena duḥkhataram vanam
13.
bhāmini drumāḥ kaṇṭakinaḥ ca eva kuśakāśāḥ ca
vane vyākulaśākhāgrāḥ tena vanam duḥkhataram
vane vyākulaśākhāgrāḥ tena vanam duḥkhataram
13.
O beautiful woman, the trees are thorny, and there are kuśa and kāśa grasses (in the forest). In the forest, the tips of their branches are tangled. For this reason, the forest is even more miserable.
तदलं ते वनं गत्वा क्षमं न हि वनं तव ।
विमृशन्निह पश्यामि बहुदोषतरं वनम् ॥१४॥
विमृशन्निह पश्यामि बहुदोषतरं वनम् ॥१४॥
14. tadalaṃ te vanaṃ gatvā kṣamaṃ na hi vanaṃ tava ,
vimṛśanniha paśyāmi bahudoṣataraṃ vanam.
vimṛśanniha paśyāmi bahudoṣataraṃ vanam.
14.
tat alam te vanam gatvā kṣamam na hi vanam
tava vimṛśan iha paśyāmi bahudoṣataram vanam
tava vimṛśan iha paśyāmi bahudoṣataram vanam
14.
tat te vanam gatvā alam hi vanam tava na kṣamam
iha vimṛśan (aham) vanam bahudoṣataram paśyāmi
iha vimṛśan (aham) vanam bahudoṣataram paśyāmi
14.
Therefore, there is no need for you to go to the forest. Indeed, the forest is not suitable for you. Reflecting on this here, I see the forest as having many more faults.
वनं तु नेतुं न कृता मतिस्तदा बभूव रामेण यदा महात्मना ।
न तस्य सीता वचनं चकार तत्ततो ऽब्रवीद् राममिदं सुदुःखिता ॥१५॥
न तस्य सीता वचनं चकार तत्ततो ऽब्रवीद् राममिदं सुदुःखिता ॥१५॥
15. vanaṃ tu netuṃ na kṛtā matistadā babhūva rāmeṇa yadā mahātmanā ,
na tasya sītā vacanaṃ cakāra tattato'bravīd rāmamidaṃ suduḥkhitā.
na tasya sītā vacanaṃ cakāra tattato'bravīd rāmamidaṃ suduḥkhitā.
15.
vanam tu netum na kṛtā matiḥ tadā
babhūva rāmeṇa yadā mahātmanā na
tasya sītā vacanam cakāra tat
tataḥ abravīt rāmam idam suduḥkhitā
babhūva rāmeṇa yadā mahātmanā na
tasya sītā vacanam cakāra tat
tataḥ abravīt rāmam idam suduḥkhitā
15.
yadā mahātmanā rāmeṇa vanam netum
matiḥ tadā na kṛtā babhūva tu sītā
tasya vacanam na cakāra tataḥ
suduḥkhitā idam rāmam abravīt tat
matiḥ tadā na kṛtā babhūva tu sītā
tasya vacanam na cakāra tataḥ
suduḥkhitā idam rāmam abravīt tat
15.
But then, when the great-souled (mahātman) Rama had not made the intention to take (her) to the forest, Sita did not heed his words. Thereupon, deeply distressed, she said this to Rama.
Links to all chapters:
bāla kāṇḍa
Chapter 1
Chapter 2
Chapter 3
Chapter 4
Chapter 5
Chapter 6
Chapter 7
Chapter 8
Chapter 9
Chapter 10
Chapter 11
Chapter 12
Chapter 13
Chapter 14
Chapter 15
Chapter 16
Chapter 17
Chapter 18
Chapter 19
Chapter 20
Chapter 21
Chapter 22
Chapter 23
Chapter 24
Chapter 25
Chapter 26
Chapter 27
Chapter 28
Chapter 29
Chapter 30
Chapter 31
Chapter 32
Chapter 33
Chapter 34
Chapter 35
Chapter 36
Chapter 37
Chapter 38
Chapter 39
Chapter 40
Chapter 41
Chapter 42
Chapter 43
Chapter 44
Chapter 45
Chapter 46
Chapter 47
Chapter 48
Chapter 49
Chapter 50
Chapter 51
Chapter 52
Chapter 53
Chapter 54
Chapter 55
Chapter 56
Chapter 57
Chapter 58
Chapter 59
Chapter 60
Chapter 61
Chapter 62
Chapter 63
Chapter 64
Chapter 65
Chapter 66
Chapter 67
Chapter 68
Chapter 69
Chapter 70
Chapter 71
Chapter 72
Chapter 73
Chapter 74
Chapter 75
Chapter 76
ayodhyā kāṇḍa (current book)
Chapter 1
Chapter 2
Chapter 3
Chapter 4
Chapter 5
Chapter 6
Chapter 7
Chapter 8
Chapter 9
Chapter 10
Chapter 11
Chapter 12
Chapter 13
Chapter 14
Chapter 15
Chapter 16
Chapter 17
Chapter 18
Chapter 19
Chapter 20
Chapter 21
Chapter 22
Chapter 23
Chapter 24
Chapter 25 (current chapter)
Chapter 26
Chapter 27
Chapter 28
Chapter 29
Chapter 30
Chapter 31
Chapter 32
Chapter 33
Chapter 34
Chapter 35
Chapter 36
Chapter 37
Chapter 38
Chapter 39
Chapter 40
Chapter 41
Chapter 42
Chapter 43
Chapter 44
Chapter 45
Chapter 46
Chapter 47
Chapter 48
Chapter 49
Chapter 50
Chapter 51
Chapter 52
Chapter 53
Chapter 54
Chapter 55
Chapter 56
Chapter 57
Chapter 58
Chapter 59
Chapter 60
Chapter 61
Chapter 62
Chapter 63
Chapter 64
Chapter 65
Chapter 66
Chapter 67
Chapter 68
Chapter 69
Chapter 70
Chapter 71
Chapter 72
Chapter 73
Chapter 74
Chapter 75
Chapter 76
Chapter 77
Chapter 78
Chapter 79
Chapter 80
Chapter 81
Chapter 82
Chapter 83
Chapter 84
Chapter 85
Chapter 86
Chapter 87
Chapter 88
Chapter 89
Chapter 90
Chapter 91
Chapter 92
Chapter 93
Chapter 94
Chapter 95
Chapter 96
Chapter 97
Chapter 98
Chapter 99
Chapter 100
Chapter 101
Chapter 102
Chapter 103
Chapter 104
Chapter 105
Chapter 106
Chapter 107
Chapter 108
Chapter 109
Chapter 110
Chapter 111
araṇya kāṇḍa
Chapter 1
Chapter 2
Chapter 3
Chapter 4
Chapter 5
Chapter 6
Chapter 7
Chapter 8
Chapter 9
Chapter 10
Chapter 11
Chapter 12
Chapter 13
Chapter 14
Chapter 15
Chapter 16
Chapter 17
Chapter 18
Chapter 19
Chapter 20
Chapter 21
Chapter 22
Chapter 23
Chapter 24
Chapter 25
Chapter 26
Chapter 27
Chapter 28
Chapter 29
Chapter 30
Chapter 31
Chapter 32
Chapter 33
Chapter 34
Chapter 35
Chapter 36
Chapter 37
Chapter 38
Chapter 39
Chapter 40
Chapter 41
Chapter 42
Chapter 43
Chapter 44
Chapter 45
Chapter 46
Chapter 47
Chapter 48
Chapter 49
Chapter 50
Chapter 51
Chapter 52
Chapter 53
Chapter 54
Chapter 55
Chapter 56
Chapter 57
Chapter 58
Chapter 59
Chapter 60
Chapter 61
Chapter 62
Chapter 63
Chapter 64
Chapter 65
Chapter 66
Chapter 67
Chapter 68
Chapter 69
Chapter 70
Chapter 71
kiṣkindhā kāṇḍa
Chapter 1
Chapter 2
Chapter 3
Chapter 4
Chapter 5
Chapter 6
Chapter 7
Chapter 8
Chapter 9
Chapter 10
Chapter 11
Chapter 12
Chapter 13
Chapter 14
Chapter 15
Chapter 16
Chapter 17
Chapter 18
Chapter 19
Chapter 20
Chapter 21
Chapter 22
Chapter 23
Chapter 24
Chapter 25
Chapter 26
Chapter 27
Chapter 28
Chapter 29
Chapter 30
Chapter 31
Chapter 32
Chapter 33
Chapter 34
Chapter 35
Chapter 36
Chapter 37
Chapter 38
Chapter 39
Chapter 40
Chapter 41
Chapter 42
Chapter 43
Chapter 44
Chapter 45
Chapter 46
Chapter 47
Chapter 48
Chapter 49
Chapter 50
Chapter 51
Chapter 52
Chapter 53
Chapter 54
Chapter 55
Chapter 56
Chapter 57
Chapter 58
Chapter 59
Chapter 60
Chapter 61
Chapter 62
Chapter 63
Chapter 64
Chapter 65
Chapter 66
sundara kāṇḍa
Chapter 1
Chapter 2
Chapter 3
Chapter 4
Chapter 5
Chapter 6
Chapter 7
Chapter 8
Chapter 9
Chapter 10
Chapter 11
Chapter 12
Chapter 13
Chapter 14
Chapter 15
Chapter 16
Chapter 17
Chapter 18
Chapter 19
Chapter 20
Chapter 21
Chapter 22
Chapter 23
Chapter 24
Chapter 25
Chapter 26
Chapter 27
Chapter 28
Chapter 29
Chapter 30
Chapter 31
Chapter 32
Chapter 33
Chapter 34
Chapter 35
Chapter 36
Chapter 37
Chapter 38
Chapter 39
Chapter 40
Chapter 41
Chapter 42
Chapter 43
Chapter 44
Chapter 45
Chapter 46
Chapter 47
Chapter 48
Chapter 49
Chapter 50
Chapter 51
Chapter 52
Chapter 53
Chapter 54
Chapter 55
Chapter 56
Chapter 57
Chapter 58
Chapter 59
Chapter 60
Chapter 61
Chapter 62
Chapter 63
Chapter 64
Chapter 65
Chapter 66
yuddha kāṇḍa
Chapter 1
Chapter 2
Chapter 3
Chapter 4
Chapter 5
Chapter 6
Chapter 7
Chapter 8
Chapter 9
Chapter 10
Chapter 11
Chapter 12
Chapter 13
Chapter 14
Chapter 15
Chapter 16
Chapter 17
Chapter 18
Chapter 19
Chapter 20
Chapter 21
Chapter 22
Chapter 23
Chapter 24
Chapter 25
Chapter 26
Chapter 27
Chapter 28
Chapter 29
Chapter 30
Chapter 31
Chapter 32
Chapter 33
Chapter 34
Chapter 35
Chapter 36
Chapter 37
Chapter 38
Chapter 39
Chapter 40
Chapter 41
Chapter 42
Chapter 43
Chapter 44
Chapter 45
Chapter 46
Chapter 47
Chapter 48
Chapter 49
Chapter 50
Chapter 51
Chapter 52
Chapter 53
Chapter 54
Chapter 55
Chapter 56
Chapter 57
Chapter 58
Chapter 59
Chapter 60
Chapter 61
Chapter 62
Chapter 63
Chapter 64
Chapter 65
Chapter 66
Chapter 67
Chapter 68
Chapter 69
Chapter 70
Chapter 71
Chapter 72
Chapter 73
Chapter 74
Chapter 75
Chapter 76
Chapter 77
Chapter 78
Chapter 79
Chapter 80
Chapter 81
Chapter 82
Chapter 83
Chapter 84
Chapter 85
Chapter 86
Chapter 87
Chapter 88
Chapter 89
Chapter 90
Chapter 91
Chapter 92
Chapter 93
Chapter 94
Chapter 95
Chapter 96
Chapter 97
Chapter 98
Chapter 99
Chapter 100
Chapter 101
Chapter 102
Chapter 103
Chapter 104
Chapter 105
Chapter 106
Chapter 107
Chapter 108
Chapter 109
Chapter 110
Chapter 111
Chapter 112
Chapter 113
Chapter 114
Chapter 115
Chapter 116
uttara kāṇḍa
Chapter 1
Chapter 2
Chapter 3
Chapter 4
Chapter 5
Chapter 6
Chapter 7
Chapter 8
Chapter 9
Chapter 10
Chapter 11
Chapter 12
Chapter 13
Chapter 14
Chapter 15
Chapter 16
Chapter 17
Chapter 18
Chapter 19
Chapter 20
Chapter 21
Chapter 22
Chapter 23
Chapter 24
Chapter 25
Chapter 26
Chapter 27
Chapter 28
Chapter 29
Chapter 30
Chapter 31
Chapter 32
Chapter 33
Chapter 34
Chapter 35
Chapter 36
Chapter 37
Chapter 38
Chapter 39
Chapter 40
Chapter 41
Chapter 42
Chapter 43
Chapter 44
Chapter 45
Chapter 46
Chapter 47
Chapter 48
Chapter 49
Chapter 50
Chapter 51
Chapter 52
Chapter 53
Chapter 54
Chapter 55
Chapter 56
Chapter 57
Chapter 58
Chapter 59
Chapter 60
Chapter 61
Chapter 62
Chapter 63
Chapter 64
Chapter 65
Chapter 66
Chapter 67
Chapter 68
Chapter 69
Chapter 70
Chapter 71
Chapter 72
Chapter 73
Chapter 74
Chapter 75
Chapter 76
Chapter 77
Chapter 78
Chapter 79
Chapter 80
Chapter 81
Chapter 82
Chapter 83
Chapter 84
Chapter 85
Chapter 86
Chapter 87
Chapter 88
Chapter 89
Chapter 90
Chapter 91
Chapter 92
Chapter 93
Chapter 94
Chapter 95
Chapter 96
Chapter 97
Chapter 98
Chapter 99
Chapter 100