Skip to content
אתר זה לא תומך בגרסאות ישנות של אינטרנט אקספלורר
מומלץ להשתמש בדפדפן גוגל כרום או פיירפוקס מוזילה
(או באינטרנט אקספלורר / edge עדכני)
Enjoy Learning Sanskrit tips, tools, resources and more...

वाल्मीकि-रामायणम्       vālmīki-rāmāyaṇam - book-3, chapter-66

Use the following checkboxes to set the display options for this chapter (You can also control the display of each verse separately):
what would you like to see in each verse:
तौ तु तत्र स्थितौ दृष्ट्वा भ्रातरौ रामलक्ष्मणौ ।
बाहुपाशपरिक्षिप्तौ कबन्धो वाक्यमब्रवीत् ॥१॥
1. tau tu tatra sthitau dṛṣṭvā bhrātarau rāmalakṣmaṇau ,
bāhupāśaparikṣiptau kabandho vākyamabravīt.
1. tau tu tatra sthitau dṛṣṭvā bhrātarau rāmalakṣmaṇau
| bāhupāśaparikṣiptau kabandhaḥ vākyam abravīt
1. tu tatra sthitau bāhupāśaparikṣiptau tau bhrātarau
rāmalakṣmaṇau dṛṣṭvā kabandhaḥ vākyam abravīt
1. But seeing those two brothers, Rama and Lakṣmaṇa, standing there, encircled by his arm-snares, Kabandha spoke.
तिष्ठतः किं नु मां दृष्ट्वा क्षुधार्तं क्षत्रियर्षभौ ।
आहारार्थं तु संदिष्टौ दैवेन गतचेतसौ ॥२॥
2. tiṣṭhataḥ kiṃ nu māṃ dṛṣṭvā kṣudhārtaṃ kṣatriyarṣabhau ,
āhārārthaṃ tu saṃdiṣṭau daivena gatacetasau.
2. tiṣṭhataḥ kim nu mām dṛṣṭvā kṣudhārtam kṣatriyarṣabhau
| āhārārtham tu saṃdiṣṭau daivena gatacetasau
2. kṣatriyarṣabhau,
kṣudhārtam mām dṛṣṭvā kim nu tiṣṭhataḥ? tu daivena āhārārtham gatacetasau saṃdiṣṭau (yuvām)
2. “O best of Kṣatriyas, why do you two stand here, having seen me distressed by hunger? Indeed, you two have been sent by destiny, utterly bewildered, to serve as my food.”
तच्छ्रुत्वा लक्ष्मणो वाक्यं प्राप्तकालं हितं तदा ।
उवाचार्तिसमापन्नो विक्रमे कृतनिश्चयः ॥३॥
3. tacchrutvā lakṣmaṇo vākyaṃ prāptakālaṃ hitaṃ tadā ,
uvācārtisamāpanno vikrame kṛtaniścayaḥ.
3. tat śrutvā lakṣmaṇaḥ vākyam prāptakālam hitam
tadā uvāca ārtisamāpannaḥ vikrame kṛtaniścayaḥ
3. tadā ārtisamāpannaḥ vikrame kṛtaniścayaḥ lakṣmaṇaḥ
tat prāptakālam hitam vākyam śrutvā uvāca
3. Then, Lakshmana, who was overcome with distress and resolute in his valor, spoke, having heard those timely and beneficial words.
त्वां च मां च पुरा तूर्णमादत्ते राक्षसाधमः ।
तस्मादसिभ्यामस्याशु बाहू छिन्दावहे गुरू ॥४॥
4. tvāṃ ca māṃ ca purā tūrṇamādatte rākṣasādhamaḥ ,
tasmādasibhyāmasyāśu bāhū chindāvahe gurū.
4. tvām ca mām ca purā tūrṇam ādatte rākṣasādhamaḥ
tasmāt asibhyām asya āśu bāhū chindāvahe gurū
4. rākṣasādhamaḥ purā tūrṇam tvām ca mām ca ādatte.
tasmāt asibhyām asya gurū bāhū āśu chindāvahe
4. This vilest of demons will quickly seize both you and me. Therefore, let us swiftly cut off his two mighty arms with our swords.
ततस्तौ देशकालज्ञौ खड्गाभ्यामेव राघवौ ।
अच्छिन्दतां सुसंहृष्टौ बाहू तस्यांसदेशयोः ॥५॥
5. tatastau deśakālajñau khaḍgābhyāmeva rāghavau ,
acchindatāṃ susaṃhṛṣṭau bāhū tasyāṃsadeśayoḥ.
5. tataḥ tau deśakālajñau khaḍgābhyām eva rāghavau
acchindatām susaṃhṛṣṭau bāhū tasya aṃsadeśayoḥ
5. tataḥ deśakālajñau susaṃhṛṣṭau tau rāghavau
khaḍgābhyām eva tasya bāhū aṃsadeśayoḥ acchindatām
5. Then, the two Raghava princes, who understood the proper time and place and were filled with great joy, indeed cut off his two arms at the shoulder regions with their swords.
दक्षिणो दक्षिणं बाहुमसक्तमसिना ततः ।
चिच्छेद रामो वेगेन सव्यं वीरस्तु लक्ष्मणः ॥६॥
6. dakṣiṇo dakṣiṇaṃ bāhumasaktamasinā tataḥ ,
ciccheda rāmo vegena savyaṃ vīrastu lakṣmaṇaḥ.
6. dakṣiṇaḥ dakṣiṇam bāhum asaktam asinā tataḥ
ciccheda rāmaḥ vegena savyam vīraḥ tu lakṣmaṇaḥ
6. tataḥ dakṣiṇaḥ rāmaḥ asinā asaktam dakṣiṇam bāhum vegena ciccheda.
tu vīraḥ lakṣmaṇaḥ savyam (bāhum ciccheda)
6. Then, Rama, the right-hand warrior, swiftly cut off the right arm with his sword without hesitation, while the hero Lakshmana cut off the left arm.
स पपात महाबाहुश्छिन्नबाहुर्महास्वनः ।
खं च गां च दिशश्चैव नादयञ्जलदो यथा ॥७॥
7. sa papāta mahābāhuśchinnabāhurmahāsvanaḥ ,
khaṃ ca gāṃ ca diśaścaiva nādayañjalado yathā.
7. sa papāta mahābāhuḥ chinnabāhuḥ mahāsvanaḥ kham
ca gām ca diśaḥ ca eva nādayan jaladaḥ yathā
7. chinnabāhuḥ mahābāhuḥ saḥ mahāsvanaḥ nādayan
kham ca gām ca diśaḥ ca eva jaladaḥ yathā papāta
7. He, the mighty-armed Kabandha, with his arms severed, fell with a great roar, causing the sky, the earth, and even the directions to resound, just like a thundercloud.
स निकृत्तौ भुजौ दृष्ट्वा शोणितौघपरिप्लुतः ।
दीनः पप्रच्छ तौ वीरौ कौ युवामिति दानवः ॥८॥
8. sa nikṛttau bhujau dṛṣṭvā śoṇitaughapariplutaḥ ,
dīnaḥ papraccha tau vīrau kau yuvāmiti dānavaḥ.
8. saḥ nikṛttau bhujau dṛṣṭvā śoṇitaughapariplutaḥ
dīnaḥ papraccha tau vīrau kau yuvām iti dānavaḥ
8. śoṇitaughapariplutaḥ dīnaḥ saḥ dānavaḥ nikṛttau
bhujau dṛṣṭvā tau vīrau iti "kau yuvām" papraccha
8. The demon (dānava), deluged by a flood of blood, wretched, and having seen his two arms cut off, asked those two heroes, "Who are you two?"
इति तस्य ब्रुवाणस्य लक्ष्मणः शुभलक्षणः ।
शशंस तस्य काकुत्स्थं कबन्धस्य महाबलः ॥९॥
9. iti tasya bruvāṇasya lakṣmaṇaḥ śubhalakṣaṇaḥ ,
śaśaṃsa tasya kākutsthaṃ kabandhasya mahābalaḥ.
9. iti tasya bruvāṇasya lakṣmaṇaḥ śubhalakṣaṇaḥ
śaśaṃsa tasya kākutstham kabandhasya mahābalaḥ
9. iti bruvāṇasya tasya kabandhasya śubhalakṣaṇaḥ
mahābalaḥ lakṣmaṇaḥ tasya kākutstham śaśaṃsa
9. While he (Kabandha) was speaking thus, Lakshmana, the mighty one (mahābala) with auspicious marks, revealed (the identity of) Kakutstha's descendant (Kākutstha), Rama, to him (Kabandha).
अयमिक्ष्वाकुदायादो रामो नाम जनैः श्रुतः ।
अस्यैवावरजं विद्धि भ्रातरं मां च लक्ष्मणम् ॥१०॥
10. ayamikṣvākudāyādo rāmo nāma janaiḥ śrutaḥ ,
asyaivāvarajaṃ viddhi bhrātaraṃ māṃ ca lakṣmaṇam.
10. ayam ikṣvākudāyādaḥ rāmaḥ nāma janaiḥ śrutaḥ asya
eva avarajam viddhi bhrātaram mām ca lakṣmaṇam
10. ayam ikṣvākudāyādaḥ rāmaḥ nāma janaiḥ śrutaḥ asya
eva avarajam bhrātaram mām ca lakṣmaṇam viddhi
10. This is Rama, a descendant of Ikshvaku, renowned among people. Know me, Lakshmana, to be his younger brother.
अस्य देवप्रभावस्य वसतो विजने वने ।
रक्षसापहृता भार्या यामिच्छन्ताविहागतौ ॥११॥
11. asya devaprabhāvasya vasato vijane vane ,
rakṣasāpahṛtā bhāryā yāmicchantāvihāgatau.
11. asya devaprabhāvasya vasataḥ vijane vane
rakṣasā apahṛtā bhāryā yām icchantau iha āgatāu
11. iha āgatāu icchantau yām bhāryām asya
devaprabhāvasya vijane vane vasataḥ rakṣasā apahṛtā
11. These two have arrived here, seeking the wife of this divinely powerful man, who lives in a solitary forest and whose wife was abducted by a demon.
त्वं तु को वा किमर्थं वा कबन्ध सदृशो वने ।
आस्येनोरसि दीप्तेन भग्नजङ्घो विचेष्टसे ॥१२॥
12. tvaṃ tu ko vā kimarthaṃ vā kabandha sadṛśo vane ,
āsyenorasi dīptena bhagnajaṅgho viceṣṭase.
12. tvam tu kaḥ vā kim artham vā kabandha sadṛśaḥ
vane āsyena urasi dīptena bhagnajaṅghaḥ viceṣṭase
12. tvam tu kaḥ vā vā kim artham vane kabandha sadṛśaḥ
dīptena āsyena urasi bhagnajaṅghaḥ viceṣṭase
12. Who are you, and for what purpose, resembling Kabandha in this forest? With a shining face on your chest and broken thighs, why do you struggle and move about?
एवमुक्तः कबन्धस्तु लक्ष्मणेनोत्तरं वचः ।
उवाच परमप्रीतस्तदिन्द्रवचनं स्मरन् ॥१३॥
13. evamuktaḥ kabandhastu lakṣmaṇenottaraṃ vacaḥ ,
uvāca paramaprītastadindravacanaṃ smaran.
13. evam uktaḥ kabandhaḥ tu lakṣmaṇena uttaram
vacaḥ uvāca paramaprītaḥ tat indravacanam smaran
13. lakṣmaṇena evam uktaḥ kabandhaḥ tu paramaprītaḥ
tat indravacanam smaran uttaram vacaḥ uvāca
13. Thus spoken to by Lakṣmaṇa, Kabandha, greatly pleased, spoke in response, remembering those words of Indra.
स्वागतं वां नरव्याघ्रौ दिष्ट्या पश्यामि चाप्यहम् ।
दिष्ट्या चेमौ निकृत्तौ मे युवाभ्यां बाहुबन्धनौ ॥१४॥
14. svāgataṃ vāṃ naravyāghrau diṣṭyā paśyāmi cāpyaham ,
diṣṭyā cemau nikṛttau me yuvābhyāṃ bāhubandhanau.
14. svāgatam vām naravyāghrau diṣṭyā paśyāmi ca api aham
diṣṭyā ca imau nikṛttau me yuvābhyām bāhubandhanau
14. he naravyāghrau vām svāgatam ca aham diṣṭyā api vām
paśyāmi ca diṣṭyā yuvābhyām me imau bāhubandhanau nikṛttau
14. Welcome to you two, O foremost among men! Fortunately, I also see you both. And fortunately, these two arm-bonds of mine have been severed by you two.
विरूपं यच्च मे रूपं प्राप्तं ह्यविनयाद् यथा ।
तन्मे शृणु नरव्याघ्र तत्त्वतः शंसतस्तव ॥१५॥
15. virūpaṃ yacca me rūpaṃ prāptaṃ hyavinayād yathā ,
tanme śṛṇu naravyāghra tattvataḥ śaṃsatastava.
15. virūpam yat ca me rūpam prāptam hi avinayāt yathā
tat me śṛṇu naravyāghra tattvataḥ śaṃsataḥ tava
15. naravyāghra me virūpam rūpam yat ca yathā avinayāt
hi prāptam tat tava śaṃsataḥ tattvataḥ śṛṇu
15. O tiger among men, listen attentively to me as I truly narrate how I acquired this deformed appearance due to my arrogance.