योगवासिष्ठः
yogavāsiṣṭhaḥ
-
book-7, chapter-78
श्रीवसिष्ठ उवाच ।
वातवर्षहिमोत्पातपातभग्ने धरातले ।
जडवेगोऽगमद्वृद्धिं कलाविव महीपतिः ॥ १ ॥
वातवर्षहिमोत्पातपातभग्ने धरातले ।
जडवेगोऽगमद्वृद्धिं कलाविव महीपतिः ॥ १ ॥
śrīvasiṣṭha uvāca ,
vātavarṣahimotpātapātabhagne dharātale ,
jaḍavego'gamadvṛddhiṃ kalāviva mahīpatiḥ 1
vātavarṣahimotpātapātabhagne dharātale ,
jaḍavego'gamadvṛddhiṃ kalāviva mahīpatiḥ 1
1.
śrīvasiṣṭhaḥ uvāca vātavarṣahimotpātapātabhagne
dharātale jaḍavegaḥ agamat vṛddhim kalāḥ iva mahīpatiḥ
dharātale jaḍavegaḥ agamat vṛddhim kalāḥ iva mahīpatiḥ
1.
śrīvasiṣṭhaḥ uvāca.
vātavarṣahimotpātapātabhagne dharātale jaḍavegaḥ kalāḥ iva mahīpatiḥ vṛddhim agamat.
vātavarṣahimotpātapātabhagne dharātale jaḍavegaḥ kalāḥ iva mahīpatiḥ vṛddhim agamat.
1.
Śrī Vasiṣṭha said: On the earth (dharātala), shattered by the impact of calamities, winds, rains, and snows, the sluggish current (of water) increased, just as a king (mahīpati) grows in his powers (kalāḥ).
गङ्गाप्रवाहपतितधारापातविवर्धितः ।
सरित्सहस्रैः सहसा मेरुमन्दरभासुरैः ॥ २ ॥
सरित्सहस्रैः सहसा मेरुमन्दरभासुरैः ॥ २ ॥
gaṅgāpravāhapatitadhārāpātavivardhitaḥ ,
saritsahasraiḥ sahasā merumandarabhāsuraiḥ 2
saritsahasraiḥ sahasā merumandarabhāsuraiḥ 2
2.
gaṅgāpravāhapatitadhārāpātavivardhitaḥ
saritsahasraiḥ sahasā merumandarabhasuraiḥ
saritsahasraiḥ sahasā merumandarabhasuraiḥ
2.
(saḥ jaḍavegaḥ) gaṅgāpravāhapatitadhārāpātavivardhitaḥ (abhūt),
sahasā merumandarabhasuraiḥ saritsahasraiḥ (ca).
sahasā merumandarabhasuraiḥ saritsahasraiḥ (ca).
2.
It (the current) was increased by the falling torrents that plunged into the Gaṅgā's stream, along with thousands of other rivers, suddenly shining like Mount Meru and Mandara.
आदित्यपथसंप्राप्तकन्दरो जडमन्थरः ।
एकार्णवः समुच्छून आसीन्मूर्ख इवेश्वरः ॥ ३ ॥
एकार्णवः समुच्छून आसीन्मूर्ख इवेश्वरः ॥ ३ ॥
ādityapathasaṃprāptakandaro jaḍamantharaḥ ,
ekārṇavaḥ samucchūna āsīnmūrkha iveśvaraḥ 3
ekārṇavaḥ samucchūna āsīnmūrkha iveśvaraḥ 3
3.
ādityapathasaṃprāptakandaraḥ jaḍamantharaḥ
ekārṇavaḥ samucchūnaḥ āsīt mūrkhaḥ iva īśvaraḥ
ekārṇavaḥ samucchūnaḥ āsīt mūrkhaḥ iva īśvaraḥ
3.
(saḥ jaḍavegaḥ) ādityapathasaṃprāptakandaraḥ jaḍamantharaḥ ekārṇavaḥ samucchūnaḥ mūrkhaḥ iva īśvaraḥ āsīt.
3.
With its caverns reaching the path of the sun, sluggish and slow, it became a single ocean, greatly swollen, just like a foolish ruler (īśvara) (swells with power and becomes sluggish).
विपुलावर्तवृत्त्यात्तविवृत्ताद्रिजरत्तृणः ।
स्फुरत्तुङ्गतरङ्गाग्रनिगीर्णादित्यमण्डलः ॥ ४ ॥
स्फुरत्तुङ्गतरङ्गाग्रनिगीर्णादित्यमण्डलः ॥ ४ ॥
vipulāvartavṛttyāttavivṛttādrijarattṛṇaḥ ,
sphurattuṅgataraṅgāgranigīrṇādityamaṇḍalaḥ 4
sphurattuṅgataraṅgāgranigīrṇādityamaṇḍalaḥ 4
4.
vipula-āvarta-vṛttyā ātta-vivṛtta-adri-ja-jarat-tṛṇaḥ
sphurat-tuṅga-taraṅga-agra-nigīrṇa-āditya-maṇḍalaḥ
sphurat-tuṅga-taraṅga-agra-nigīrṇa-āditya-maṇḍalaḥ
4.
vipula-āvarta-vṛttyā ātta-vivṛtta-adri-ja-jarat-tṛṇaḥ
sphurat-tuṅga-taraṅga-agra-nigīrṇa-āditya-maṇḍalaḥ
sphurat-tuṅga-taraṅga-agra-nigīrṇa-āditya-maṇḍalaḥ
4.
The deluge was one whose mountains, things growing from them, and old grass were seized and dislodged by the action of its vast whirlpools, and whose disc of the sun was swallowed by the tops of its shimmering, high waves.
मेरुमन्दरकैलासविन्ध्यसह्यजलेचरः ।
गलितावनिपङ्कान्तर्लीनव्यालमृणालकः ॥ ५ ॥
गलितावनिपङ्कान्तर्लीनव्यालमृणालकः ॥ ५ ॥
merumandarakailāsavindhyasahyajalecaraḥ ,
galitāvanipaṅkāntarlīnavyālamṛṇālakaḥ 5
galitāvanipaṅkāntarlīnavyālamṛṇālakaḥ 5
5.
meru-mandara-kailāsa-vindhya-sahya-jala-caraḥ
galita-avani-paṅka-antar-līna-vyāla-mṛṇālakaḥ
galita-avani-paṅka-antar-līna-vyāla-mṛṇālakaḥ
5.
meru-mandara-kailāsa-vindhya-sahya-jala-caraḥ
galita-avani-paṅka-antar-līna-vyāla-mṛṇālakaḥ
galita-avani-paṅka-antar-līna-vyāla-mṛṇālakaḥ
5.
The deluge was one whose aquatic dwellers were the Meru, Mandara, Kailasa, Vindhya, and Sahya mountains, and within whose decayed earth-mud were hidden snakes and lotus stems.
अर्धदग्धद्रुमवनव्यूहशैवलसंकटः ।
त्रैलोक्यभस्मसंसृष्ट आसीत्कर्दमकुत्सितः ॥ ६ ॥
त्रैलोक्यभस्मसंसृष्ट आसीत्कर्दमकुत्सितः ॥ ६ ॥
ardhadagdhadrumavanavyūhaśaivalasaṃkaṭaḥ ,
trailokyabhasmasaṃsṛṣṭa āsītkardamakutsitaḥ 6
trailokyabhasmasaṃsṛṣṭa āsītkardamakutsitaḥ 6
6.
ardha-dagdha-druma-vana-vyūha-śaivala-saṅkaṭaḥ
trailokya-bhasma-saṃsṛṣṭaḥ āsīt kardama-kutsitaḥ
trailokya-bhasma-saṃsṛṣṭaḥ āsīt kardama-kutsitaḥ
6.
ardha-dagdha-druma-vana-vyūha-śaivala-saṅkaṭaḥ
trailokya-bhasma-saṃsṛṣṭaḥ kardama-kutsitaḥ āsīt
trailokya-bhasma-saṃsṛṣṭaḥ kardama-kutsitaḥ āsīt
6.
The deluge was one dense with masses of half-burnt forest trees and algae, and mingled with the ashes of the three worlds. It was abominable due to mud.
नभःस्तम्भवृहद्धानोत्तालभास्करपुष्करः ।
धाराजालमहाम्भोदविलीननलिनीदलः ॥ ७ ॥
धाराजालमहाम्भोदविलीननलिनीदलः ॥ ७ ॥
nabhaḥstambhavṛhaddhānottālabhāskarapuṣkaraḥ ,
dhārājālamahāmbhodavilīnanalinīdalaḥ 7
dhārājālamahāmbhodavilīnanalinīdalaḥ 7
7.
nabhaḥ-stambha-bṛhat-dhanu-uttāla-bhāskara-puṣkaraḥ
dhārā-jāla-mahā-ambhoda-vilīna-nalinī-dalaḥ
dhārā-jāla-mahā-ambhoda-vilīna-nalinī-dalaḥ
7.
nabhaḥ-stambha-bṛhat-dhanu-uttāla-bhāskara-puṣkaraḥ
dhārā-jāla-mahā-ambhoda-vilīna-nalinī-dalaḥ
dhārā-jāla-mahā-ambhoda-vilīna-nalinī-dalaḥ
7.
The deluge was one whose sky-pillar, great and bow-shaped, contained tremendous sun-like waters, and whose lotus leaves were completely dissolved into the great clouds of its networks of torrents.
डिण्डीरपर्वतप्रान्तनददुन्मत्तवारिदः ।
भ्रमदिन्द्रानिलार्केन्दुपुरपत्तनपूरणैः ॥ ८ ॥
भ्रमदिन्द्रानिलार्केन्दुपुरपत्तनपूरणैः ॥ ८ ॥
ḍiṇḍīraparvataprāntanadadunmattavāridaḥ ,
bhramadindrānilārkendupurapattanapūraṇaiḥ 8
bhramadindrānilārkendupurapattanapūraṇaiḥ 8
8.
ḍiṇḍīraparvataprāntanadadunmattavāridaḥ
bhramadindrānilārkeṇḍupurapattana pūraṇaiḥ
bhramadindrānilārkeṇḍupurapattana pūraṇaiḥ
8.
ḍiṇḍīraparvataprāntanadadunmattavāridaḥ
bhramadindrānilārkeṇḍupurapattana pūraṇaiḥ
bhramadindrānilārkeṇḍupurapattana pūraṇaiḥ
8.
It is a frenzied, roaring water-mass at the edges of foam-mountains, which fills and overwhelms cities, towns, and even the whirling Indra, wind, sun, and moon.
काष्ठवत्प्रोह्यमाणोग्रसुरासुरजनोत्करः ।
शनैः क्रमोच्छूनतया लिहन्नादित्यमण्डलम् ॥ ९ ॥
शनैः क्रमोच्छूनतया लिहन्नादित्यमण्डलम् ॥ ९ ॥
kāṣṭhavatprohyamāṇograsurāsurajanotkaraḥ ,
śanaiḥ kramocchūnatayā lihannādityamaṇḍalam 9
śanaiḥ kramocchūnatayā lihannādityamaṇḍalam 9
9.
kāṣṭhavatprohyamāṇograsurāsurajanotkaraḥ
śanaiḥ kramocchūnatayā lihannādityamaṇḍalam
śanaiḥ kramocchūnatayā lihannādityamaṇḍalam
9.
kāṣṭhavatprohyamāṇograsurāsurajanotkaraḥ
śanaiḥ kramocchūnatayā lihannādityamaṇḍalam
śanaiḥ kramocchūnatayā lihannādityamaṇḍalam
9.
It is a multitude of fierce gods, demons, and people being swept away like logs of wood; slowly, by its gradual swelling, it licks the orb of the sun.
तरत्तारतरारावधाराधरसमुद्भवैः ।
बुद्बुदैः परिसंदिग्धप्रोह्यमाणमहाचलः ॥ १० ॥
बुद्बुदैः परिसंदिग्धप्रोह्यमाणमहाचलः ॥ १० ॥
tarattāratarārāvadhārādharasamudbhavaiḥ ,
budbudaiḥ parisaṃdigdhaprohyamāṇamahācalaḥ 10
budbudaiḥ parisaṃdigdhaprohyamāṇamahācalaḥ 10
10.
tarattāratarārāva dhārādharasamudbhavaiḥ
budbudaiḥ parisandigdhaprohyamāṇamahācalaḥ
budbudaiḥ parisandigdhaprohyamāṇamahācalaḥ
10.
tarattāratarārāva dhārādharasamudbhavaiḥ
budbudaiḥ parisandigdhaprohyamāṇamahācalaḥ
budbudaiḥ parisandigdhaprohyamāṇamahācalaḥ
10.
By the bubbles born from the exceedingly loud, roaring, surging water-masses, it causes great mountains to be swept away in a way that makes their presence doubtful (amidst the deluge).
भ्रमद्बुद्बुदविश्रान्तभ्रान्तकल्पान्तवारिदः ।
उत्तालैस्तैरनाधारैः पश्यन्नपरवारिदम् ॥ ११ ॥
उत्तालैस्तैरनाधारैः पश्यन्नपरवारिदम् ॥ ११ ॥
bhramadbudbudaviśrāntabhrāntakalpāntavāridaḥ ,
uttālaistairanādhāraiḥ paśyannaparavāridam 11
uttālaistairanādhāraiḥ paśyannaparavāridam 11
11.
bhramadbudbudaviśrāntabhrāntakalpāntavāridaḥ
uttālaiḥ taiḥ anādhāraiḥ paśyannaparavāridam
uttālaiḥ taiḥ anādhāraiḥ paśyannaparavāridam
11.
bhramadbudbudaviśrāntabhrāntakalpāntavāridaḥ
taiḥ uttālaiḥ anādhāraiḥ paśyannaparavāridam
taiḥ uttālaiḥ anādhāraiḥ paśyannaparavāridam
11.
This water-mass of cosmic dissolution, appearing to rest and wander amidst whirling bubbles, beholds another water-mass through those immense, unsupported [waves/bubbles].
महाप्रवाहवार्योघघोषघुंघुमिताम्बरः ।
एकप्रवाहमहितसव्योमकुलपर्वतः ॥ १२ ॥
एकप्रवाहमहितसव्योमकुलपर्वतः ॥ १२ ॥
mahāpravāhavāryoghaghoṣaghuṃghumitāmbaraḥ ,
ekapravāhamahitasavyomakulaparvataḥ 12
ekapravāhamahitasavyomakulaparvataḥ 12
12.
mahāpravāhavāryoghaghoṣaghuṁghumitāmbaraḥ
ekapravāhamahitasavyomakulaparvataḥ
ekapravāhamahitasavyomakulaparvataḥ
12.
mahāpravāhavāryoghaghoṣaghuṁghumitāmbaraḥ
ekapravāhamahitasavyomakulaparvataḥ
ekapravāhamahitasavyomakulaparvataḥ
12.
The sky hums with the roar of the massive flood of water from its mighty current. It is like a principal mountain, made magnificent by its single, sky-encompassing flow.
चण्डवातकृतापूर्वजलौघकुलपर्वतैः ।
महाघुरघुरारावघर्घरोग्रमहारयः ॥ १३ ॥
महाघुरघुरारावघर्घरोग्रमहारयः ॥ १३ ॥
caṇḍavātakṛtāpūrvajalaughakulaparvataiḥ ,
mahāghuraghurārāvaghargharogramahārayaḥ 13
mahāghuraghurārāvaghargharogramahārayaḥ 13
13.
caṇḍavātakṛtāpūrvajalaughakulaparvataiḥ
mahāghuraghurārāvaghargahrogrāhārayaḥ
mahāghuraghurārāvaghargahrogrāhārayaḥ
13.
caṇḍavātakṛtāpūrvajalaughakulaparvataiḥ
mahāghuraghurārāvaghargahrogrāhārayaḥ
mahāghuraghurārāvaghargahrogrāhārayaḥ
13.
It is a mighty, impetuous current, terrible with its rumbling and gurgling roar, manifesting with principal mountains of unprecedented water floods, themselves formed by fierce winds.
ब्रह्माण्डखण्डसंघट्टपरावृत्तिभिरुद्धतः ।
कुर्वन्योजनलक्षाणि विततान्युन्नतानि च ॥ १४ ॥
कुर्वन्योजनलक्षाणि विततान्युन्नतानि च ॥ १४ ॥
brahmāṇḍakhaṇḍasaṃghaṭṭaparāvṛttibhiruddhataḥ ,
kurvanyojanalakṣāṇi vitatānyunnatāni ca 14
kurvanyojanalakṣāṇi vitatānyunnatāni ca 14
14.
brahmāṇḍakhaṇḍasaṁghaṭṭaparāvṛttibhiḥ uddhataḥ
kurvan yojanalakṣāṇi vitatāni unnatāni ca
kurvan yojanalakṣāṇi vitatāni unnatāni ca
14.
uddhataḥ brahmāṇḍakhaṇḍasaṁghaṭṭaparāvṛttibhiḥ
kurvan yojanalakṣāṇi vitatāni unnatāni ca
kurvan yojanalakṣāṇi vitatāni unnatāni ca
14.
Rising violently, it creates vast and lofty expanses of hundreds of thousands of yojanas through the collisions and churning of fragments from cosmic eggs (universes).
तृणैरिव तरङ्गेषु दोलान्दोलनमद्रिभिः ।
कुर्वद्भिरुपलाघातभग्नभास्करमण्डलः ॥ १५ ॥
कुर्वद्भिरुपलाघातभग्नभास्करमण्डलः ॥ १५ ॥
tṛṇairiva taraṅgeṣu dolāndolanamadribhiḥ ,
kurvadbhirupalāghātabhagnabhāskaramaṇḍalaḥ 15
kurvadbhirupalāghātabhagnabhāskaramaṇḍalaḥ 15
15.
tṛṇaiḥ iva taraṅgeṣu dolāandolanam adribhiḥ
kurvadbhiḥ upalāghāta-bhagna-bhāskara-maṇḍalaḥ
kurvadbhiḥ upalāghāta-bhagna-bhāskara-maṇḍalaḥ
15.
upalāghāta-bhagna-bhāskara-maṇḍalaḥ adribhiḥ
kurvadbhiḥ dolāandolanam tṛṇaiḥ iva taraṅgeṣu
kurvadbhiḥ dolāandolanam tṛṇaiḥ iva taraṅgeṣu
15.
Its solar disc is shattered by the impact of rocks, as mountains, tossed like mere blades of grass in its waves, create a swaying motion.
शून्यब्रह्माण्डविषुलजलघातकुलायके ।
नीलानचलकाकोलाञ्जहन्सलिलजालकैः ॥ १६ ॥
नीलानचलकाकोलाञ्जहन्सलिलजालकैः ॥ १६ ॥
śūnyabrahmāṇḍaviṣulajalaghātakulāyake ,
nīlānacalakākolāñjahansalilajālakaiḥ 16
nīlānacalakākolāñjahansalilajālakaiḥ 16
16.
śūnyabrahmāṇḍaviṣulajalaghātakuḷāyake
nīlānacalakākolān jahan salilajālakaiḥ
nīlānacalakākolān jahan salilajālakaiḥ
16.
śūnyabrahmāṇḍaviṣulajalaghātakuḷāyake
salilajālakaiḥ nīlānacalakākolān jahan
salilajālakaiḥ nīlānacalakākolān jahan
16.
In the empty cosmos (brahmāṇḍa), which serves as a nest for the immense impacts of water, (it) removing the blue, mountain-like *kākolas* (mythical serpent/demon) with its networks of water.
मृतामृतमहद्भूतमज्जनोन्मज्जनाकुलान् ।
तरंगमकरावर्तप्रतिबिम्बान्वितानिव ॥ १७ ॥
तरंगमकरावर्तप्रतिबिम्बान्वितानिव ॥ १७ ॥
mṛtāmṛtamahadbhūtamajjanonmajjanākulān ,
taraṃgamakarāvartapratibimbānvitāniva 17
taraṃgamakarāvartapratibimbānvitāniva 17
17.
mṛtāmṛtamahadbhūtamajjanonmajjanākulān
taraṅgamakarāvartapratibimbānvitān iva
taraṅgamakarāvartapratibimbānvitān iva
17.
mṛtāmṛtamahadbhūtamajjanonmajjanākulān
taraṅgamakarāvartapratibimbānvitān iva
taraṅgamakarāvartapratibimbānvitān iva
17.
(They were) agitated by the immersion and emergence of great beings, both mortal and immortal, and (appeared) as if endowed with reflections of waves, sea-monsters (makara), and whirlpools.
मृतशिष्टान्पुरभ्रष्टान्फेनाद्रितटिकोटिषु ।
दधज्जलबलश्रान्तांस्त्रिदशान्मशकानिव ॥ १८ ॥
दधज्जलबलश्रान्तांस्त्रिदशान्मशकानिव ॥ १८ ॥
mṛtaśiṣṭānpurabhraṣṭānphenādritaṭikoṭiṣu ,
dadhajjalabalaśrāntāṃstridaśānmaśakāniva 18
dadhajjalabalaśrāntāṃstridaśānmaśakāniva 18
18.
mṛtaśiṣṭān purabhraṣṭān phenādritaṭikoṭiṣu
dadhat jalabalaśrāntān tridaśān maśakān iva
dadhat jalabalaśrāntān tridaśān maśakān iva
18.
dadhat phenādritaṭikoṭiṣu mṛtaśiṣṭān purabhraṣṭān
jalabalaśrāntān tridaśān maśakān iva
jalabalaśrāntān tridaśān maśakān iva
18.
Holding those survivors of the dead and those expelled from cities on the peaks of banks made of foam-mountains, (it) bore the gods, weary from the water's force, as if they were mere mosquitoes.
विपुलाद्यतनाकाशविपुलानम्बुबुदुदान् ।
सद्वस्रसंख्यान्कलयंल्लोचनानीव वासवः ॥ १९ ॥
सद्वस्रसंख्यान्कलयंल्लोचनानीव वासवः ॥ १९ ॥
vipulādyatanākāśavipulānambubududān ,
sadvasrasaṃkhyānkalayaṃllocanānīva vāsavaḥ 19
sadvasrasaṃkhyānkalayaṃllocanānīva vāsavaḥ 19
19.
vipuḷādyatanākāśavipuḷān ambubududān
sadvasrasaṃkhyān kalayan locanāni iva vāsavaḥ
sadvasrasaṃkhyān kalayan locanāni iva vāsavaḥ
19.
kalayan vipuḷādyatanākāśavipuḷān sadvasrasaṃkhyān
ambubududān vāsavaḥ locanāni iva
ambubududān vāsavaḥ locanāni iva
19.
The ocean, reckoning the water-bubbles – which were immense, vast as the present (ākāśa) sky, and countless as fine garments – as if they were the eyes of Vāsava (Indra).
शरद्व्योमसमाभ्गेगैर्वलद्भिर्बुद्गुदेक्षणैः ।
पश्यन्निव नदीधारान्भेघानाताम्रपूरकान् ॥ २० ॥
पश्यन्निव नदीधारान्भेघानाताम्रपूरकान् ॥ २० ॥
śaradvyomasamābhgegairvaladbhirbudgudekṣaṇaiḥ ,
paśyanniva nadīdhārānbheghānātāmrapūrakān 20
paśyanniva nadīdhārānbheghānātāmrapūrakān 20
20.
śaradv-vyoma-samābhgegaiḥ valadbhiḥ budgude-kṣaṇaiḥ
paśyan iva nadīdhārān bheghān ātāmrapūrakān
paśyan iva nadīdhārān bheghān ātāmrapūrakān
20.
(implied subject) paśyan iva nadīdhārān bheghān ātāmrapūrakān
śaradv-vyoma-samābhgegaiḥ valadbhiḥ budgude-kṣaṇaiḥ
śaradv-vyoma-samābhgegaiḥ valadbhiḥ budgude-kṣaṇaiḥ
20.
As if seeing the river currents and the clouds - which were filling with a coppery hue - with its vast expanse resembling the autumn sky, with its churning movements, and with its bubble-like eyes.
पुष्करावर्तकाभ्राणां बहुभिर्वीचिमण्डलैः ।
कुर्वन्नालिङ्गनानीव सपक्षाद्रिवदुत्थितैः ॥ २१ ॥
कुर्वन्नालिङ्गनानीव सपक्षाद्रिवदुत्थितैः ॥ २१ ॥
puṣkarāvartakābhrāṇāṃ bahubhirvīcimaṇḍalaiḥ ,
kurvannāliṅganānīva sapakṣādrivadutthitaiḥ 21
kurvannāliṅganānīva sapakṣādrivadutthitaiḥ 21
21.
puṣkarāvartakābhrāṇām bahubhiḥ vīci-maṇḍalaiḥ
kurvan āliṅganāni iva sapakṣādrivat utthitaiḥ
kurvan āliṅganāni iva sapakṣādrivat utthitaiḥ
21.
(implied subject) kurvan iva āliṅganāni puṣkarāvartakābhrāṇām
bahubhiḥ vīci-maṇḍalaiḥ sapakṣādrivat utthitaiḥ
bahubhiḥ vīci-maṇḍalaiḥ sapakṣādrivat utthitaiḥ
21.
Making, as it were, embraces of the Puṣkarāvartaka clouds, by means of its numerous circles of waves that have risen like winged mountains.
त्रिजगद्ग्राससंतृप्तः प्रगायन्निव घर्घरैः ।
स्वैर्नृत्यन्निव चोग्राद्रिकटकैर्वीचिदोर्द्रुमैः ॥ २२ ॥
स्वैर्नृत्यन्निव चोग्राद्रिकटकैर्वीचिदोर्द्रुमैः ॥ २२ ॥
trijagadgrāsasaṃtṛptaḥ pragāyanniva ghargharaiḥ ,
svairnṛtyanniva cogrādrikaṭakairvīcidordrumaiḥ 22
svairnṛtyanniva cogrādrikaṭakairvīcidordrumaiḥ 22
22.
tri-jagad-grāsa-saṃtṛptaḥ pragāyan iva ghargharaiḥ
svaiḥ nṛtyan iva ca ugrā-dri-kaṭakaiḥ vīci-dordrumaiḥ
svaiḥ nṛtyan iva ca ugrā-dri-kaṭakaiḥ vīci-dordrumaiḥ
22.
(implied subject)
tri-jagad-grāsa-saṃtṛptaḥ pragāyan iva
ghargharaiḥ ca nṛtyan iva svaiḥ
ugrā-dri-kaṭakaiḥ vīci-dordrumaiḥ
tri-jagad-grāsa-saṃtṛptaḥ pragāyan iva
ghargharaiḥ ca nṛtyan iva svaiḥ
ugrā-dri-kaṭakaiḥ vīci-dordrumaiḥ
22.
Fully satisfied by devouring the three worlds, it sings, as it were, with its rumbling sounds; and it dances, as if, with its own fierce mountain-like ridges and with its wave-like arm-trees.
नदीधाराधरैरूर्ध्वे मध्ये दग्धैर्धराधरैः ।
अधो धराधरैर्नागैरधरः पङ्कगैर्वृतः ॥ २३ ॥
अधो धराधरैर्नागैरधरः पङ्कगैर्वृतः ॥ २३ ॥
nadīdhārādharairūrdhve madhye dagdhairdharādharaiḥ ,
adho dharādharairnāgairadharaḥ paṅkagairvṛtaḥ 23
adho dharādharairnāgairadharaḥ paṅkagairvṛtaḥ 23
23.
nadīdhārādharaiḥ ūrdhve madhye dagdhaiḥ dharādharaiḥ
adho dharādharaiḥ nāgaiḥ adharaḥ paṅkagaiḥ vṛtaḥ
adho dharādharaiḥ nāgaiḥ adharaḥ paṅkagaiḥ vṛtaḥ
23.
(implied subject) ūrdhve
nadīdhārādharaiḥ madhye dagdhaiḥ
dharādharaiḥ adho dharādharaiḥ
nāgaiḥ ca adharaḥ paṅkagaiḥ vṛtaḥ
nadīdhārādharaiḥ madhye dagdhaiḥ
dharādharaiḥ adho dharādharaiḥ
nāgaiḥ ca adharaḥ paṅkagaiḥ vṛtaḥ
23.
Above, it is (associated) with those that bear river currents (clouds). In the middle, it is (associated) with scorched mountains. Below, it is (associated) with mountains and nāgas (serpent-beings), and its lower part is surrounded by creatures moving in mud.
धारात्रिपथगापूरैर्निपतद्भिर्निरन्तरम् ।
मग्नोन्मग्नो ह्यमानाद्रिशृङ्गडिण्डीरबुद्बुदः ॥ २४ ॥
मग्नोन्मग्नो ह्यमानाद्रिशृङ्गडिण्डीरबुद्बुदः ॥ २४ ॥
dhārātripathagāpūrairnipatadbhirnirantaram ,
magnonmagno hyamānādriśṛṅgaḍiṇḍīrabudbudaḥ 24
magnonmagno hyamānādriśṛṅgaḍiṇḍīrabudbudaḥ 24
24.
dhārātripthagāpūraiḥ nipatadbhiḥ nirantaram
magnaḥ unmagnaḥ hyamānādriśṛṅgadiṇḍīrabudbudaḥ
magnaḥ unmagnaḥ hyamānādriśṛṅgadiṇḍīrabudbudaḥ
24.
dhārātripthagāpūraiḥ nipatadbhiḥ nirantaram
hyamānādriśṛṅgadiṇḍīrabudbudaḥ magnaḥ unmagnaḥ
hyamānādriśṛṅgadiṇḍīrabudbudaḥ magnaḥ unmagnaḥ
24.
By the continuous onslaught of currents from the three-pathed river (Ganges), whose mountain peaks, being swept away, alternately submerge and emerge like foam and bubbles.
उह्यमानदलत्स्वर्गखण्डक्रन्दन्नभश्चरः ।
वहद्विद्याधरीवृन्दपद्मिनीसुन्दरान्तरः ॥ २५ ॥
वहद्विद्याधरीवृन्दपद्मिनीसुन्दरान्तरः ॥ २५ ॥
uhyamānadalatsvargakhaṇḍakrandannabhaścaraḥ ,
vahadvidyādharīvṛndapadminīsundarāntaraḥ 25
vahadvidyādharīvṛndapadminīsundarāntaraḥ 25
25.
uhyamānadalatsvargakhaṇḍakrandannabhaścaraḥ
vahadvidyādharīvṛndapadminīsundarāntaraḥ
vahadvidyādharīvṛndapadminīsundarāntaraḥ
25.
uhyamānadalatsvargakhaṇḍakrandannabhaścaraḥ
vahadvidyādharīvṛndapadminīsundarāntaraḥ
vahadvidyādharīvṛndapadminīsundarāntaraḥ
25.
It is characterized by celestial beings (nabhaścara), wailing as fragments of heaven split and are swept away; and its beautiful inner expanse, like a lotus pond (padminī), carries along groups of Vidyādharīs (celestial female beings).
एकार्णवपयःपूरैर्घर्घरारावरंहसि ।
त्रैलोक्यखण्डसंहारे प्रोह्यमाणे महाम्भसि ॥ २६ ॥
त्रैलोक्यखण्डसंहारे प्रोह्यमाणे महाम्भसि ॥ २६ ॥
ekārṇavapayaḥpūrairghargharārāvaraṃhasi ,
trailokyakhaṇḍasaṃhāre prohyamāṇe mahāmbhasi 26
trailokyakhaṇḍasaṃhāre prohyamāṇe mahāmbhasi 26
26.
ekārṇavapayaḥpūraiḥ ghargarārāvaraṃhasi
trailokyakhaṇḍasaṃhāre prohyamāṇe mahāmbhasi
trailokyakhaṇḍasaṃhāre prohyamāṇe mahāmbhasi
26.
mahāmbhasi prohyamāṇe trailokyakhaṇḍasaṃhāre
ekārṇavapayaḥpūraiḥ ghargarārāvaraṃhasi
ekārṇavapayaḥpūraiḥ ghargarārāvaraṃhasi
26.
In the great deluge (mahāmbhas), which was being entirely swept away (prohyamāṇe) at the destruction (saṃhāra) of the fragments of the three worlds (trailokya), by floods of water resembling a single ocean (ekārṇava), and with the swiftness (raṃhas) of a roaring (ghargarārāva) sound.
नासीत्कश्चित्परित्राता हन्ताऽवीचिवशोऽपि च ।
शक्नोति कः परित्रातुं कालेन कवलीकृतम् ॥ २७ ॥
शक्नोति कः परित्रातुं कालेन कवलीकृतम् ॥ २७ ॥
nāsītkaścitparitrātā hantā'vīcivaśo'pi ca ,
śaknoti kaḥ paritrātuṃ kālena kavalīkṛtam 27
śaknoti kaḥ paritrātuṃ kālena kavalīkṛtam 27
27.
na āsīt kaścit paritrātā hanta avīcivasaḥ api
ca śaknoti kaḥ paritrātum kālena kavalīkṛtam
ca śaknoti kaḥ paritrātum kālena kavalīkṛtam
27.
na kaścit paritrātā āsīt hanta avīcivasaḥ api
ca kaḥ śaknoti kālena kavalīkṛtam paritrātum
ca kaḥ śaknoti kālena kavalīkṛtam paritrātum
27.
There was no protector (paritrātā) at all; alas, even one who was subject to the relentless (current of dissolution) could not protect. Indeed, who can save that which has been devoured by time (kāla)?
नाकाशमासीन्न दिगन्त आसीदधोऽपि नासीन्न तदूर्ध्वमासीत् ।
भूतं न आसीन्न च सर्ग आसीदासीत्परं केवलमेव वारि ॥ २८ ॥
भूतं न आसीन्न च सर्ग आसीदासीत्परं केवलमेव वारि ॥ २८ ॥
nākāśamāsīnna diganta āsīdadho'pi nāsīnna tadūrdhvamāsīt ,
bhūtaṃ na āsīnna ca sarga āsīdāsītparaṃ kevalameva vāri 28
bhūtaṃ na āsīnna ca sarga āsīdāsītparaṃ kevalameva vāri 28
28.
na ākāśam āsīt na digantaḥ āsīt
adhaḥ api na āsīt na tat ūrdhvam
āsīt bhūtam na āsīt na ca sargaḥ
āsīt āsīt param kevalam eva vāri
adhaḥ api na āsīt na tat ūrdhvam
āsīt bhūtam na āsīt na ca sargaḥ
āsīt āsīt param kevalam eva vāri
28.
ākāśam na āsīt digantaḥ na āsīt
adhaḥ api na āsīt tat ūrdhvam na
āsīt bhūtam na āsīt ca sargaḥ na
āsīt param kevalam eva vāri āsīt
adhaḥ api na āsīt tat ūrdhvam na
āsīt bhūtam na āsīt ca sargaḥ na
āsīt param kevalam eva vāri āsīt
28.
Neither was there space nor the ends of the directions; neither was there anything below nor anything above. No created being existed, nor was there any creation. Only the supreme, singular water (vari) truly was.
Links to all chapters:
vairāgya prakaraṇa
Chapter 1
Chapter 2
Chapter 3
Chapter 4
Chapter 5
Chapter 6
Chapter 7
Chapter 8
Chapter 9
Chapter 10
Chapter 11
Chapter 12
Chapter 13
Chapter 14
Chapter 15
Chapter 16
Chapter 17
Chapter 18
Chapter 19
Chapter 20
Chapter 21
Chapter 22
Chapter 23
Chapter 24
Chapter 25
Chapter 26
Chapter 27
Chapter 28
Chapter 29
Chapter 30
Chapter 31
Chapter 32
Chapter 33
mumukṣu prakaraṇa
utpatti prakaraṇa
Chapter 1
Chapter 2
Chapter 3
Chapter 4
Chapter 5
Chapter 6
Chapter 7
Chapter 8
Chapter 9
Chapter 10
Chapter 11
Chapter 12
Chapter 13
Chapter 14
Chapter 15
Chapter 16
Chapter 17
Chapter 18
Chapter 19
Chapter 20
Chapter 21
Chapter 22
Chapter 23
Chapter 24
Chapter 25
Chapter 26
Chapter 27
Chapter 28
Chapter 29
Chapter 30
Chapter 31
Chapter 32
Chapter 33
Chapter 34
Chapter 35
Chapter 36
Chapter 37
Chapter 38
Chapter 39
Chapter 40
Chapter 41
Chapter 42
Chapter 43
Chapter 44
Chapter 45
Chapter 46
Chapter 47
Chapter 48
Chapter 49
Chapter 50
Chapter 51
Chapter 52
Chapter 53
Chapter 54
Chapter 55
Chapter 56
Chapter 57
Chapter 58
Chapter 59
Chapter 60
Chapter 61
Chapter 62
Chapter 63
Chapter 64
Chapter 65
Chapter 66
Chapter 67
Chapter 68
Chapter 69
Chapter 70
Chapter 71
Chapter 72
Chapter 73
Chapter 74
Chapter 75
Chapter 76
Chapter 77
Chapter 78
Chapter 79
Chapter 80
Chapter 81
Chapter 82
Chapter 83
Chapter 84
Chapter 85
Chapter 86
Chapter 87
Chapter 88
Chapter 89
Chapter 90
Chapter 91
Chapter 92
Chapter 93
Chapter 94
Chapter 95
Chapter 96
Chapter 97
Chapter 98
Chapter 99
Chapter 100
Chapter 101
Chapter 102
Chapter 103
Chapter 104
Chapter 105
Chapter 106
Chapter 107
Chapter 108
Chapter 109
Chapter 110
Chapter 111
Chapter 112
Chapter 113
Chapter 114
Chapter 115
Chapter 116
Chapter 117
Chapter 118
Chapter 119
Chapter 120
Chapter 121
Chapter 122
sthiti prakaraṇa
Chapter 1
Chapter 2
Chapter 3
Chapter 4
Chapter 5
Chapter 6
Chapter 7
Chapter 8
Chapter 9
Chapter 10
Chapter 11
Chapter 12
Chapter 13
Chapter 14
Chapter 15
Chapter 16
Chapter 17
Chapter 18
Chapter 19
Chapter 20
Chapter 21
Chapter 22
Chapter 23
Chapter 24
Chapter 25
Chapter 26
Chapter 27
Chapter 28
Chapter 29
Chapter 30
Chapter 31
Chapter 32
Chapter 33
Chapter 34
Chapter 35
Chapter 36
Chapter 37
Chapter 38
Chapter 39
Chapter 40
Chapter 41
Chapter 42
Chapter 43
Chapter 44
Chapter 45
Chapter 46
Chapter 47
Chapter 48
Chapter 49
Chapter 50
Chapter 51
Chapter 52
Chapter 53
Chapter 54
Chapter 55
Chapter 56
Chapter 57
Chapter 58
Chapter 59
Chapter 60
Chapter 61
Chapter 62
upaśama prakaraṇa
Chapter 1
Chapter 2
Chapter 3
Chapter 4
Chapter 5
Chapter 6
Chapter 7
Chapter 8
Chapter 9
Chapter 10
Chapter 11
Chapter 12
Chapter 13
Chapter 14
Chapter 15
Chapter 16
Chapter 17
Chapter 18
Chapter 19
Chapter 20
Chapter 21
Chapter 22
Chapter 23
Chapter 24
Chapter 25
Chapter 26
Chapter 27
Chapter 28
Chapter 29
Chapter 30
Chapter 31
Chapter 32
Chapter 33
Chapter 34
Chapter 35
Chapter 36
Chapter 37
Chapter 38
Chapter 39
Chapter 40
Chapter 41
Chapter 42
Chapter 43
Chapter 44
Chapter 45
Chapter 46
Chapter 47
Chapter 48
Chapter 49
Chapter 50
Chapter 51
Chapter 52
Chapter 53
Chapter 54
Chapter 55
Chapter 56
Chapter 57
Chapter 58
Chapter 59
Chapter 60
Chapter 61
Chapter 62
Chapter 63
Chapter 64
Chapter 65
Chapter 66
Chapter 67
Chapter 68
Chapter 69
Chapter 70
Chapter 71
Chapter 72
Chapter 73
Chapter 74
Chapter 75
Chapter 76
Chapter 77
Chapter 78
Chapter 79
Chapter 80
Chapter 81
Chapter 82
Chapter 83
Chapter 84
Chapter 85
Chapter 86
Chapter 87
Chapter 88
Chapter 89
Chapter 90
Chapter 91
Chapter 92
Chapter 93
nirvāṇa prakaraṇa (bhāga 1)
Chapter 1
Chapter 2
Chapter 3
Chapter 4
Chapter 5
Chapter 6
Chapter 7
Chapter 8
Chapter 9
Chapter 10
Chapter 11
Chapter 12
Chapter 13
Chapter 14
Chapter 15
Chapter 16
Chapter 17
Chapter 18
Chapter 19
Chapter 20
Chapter 21
Chapter 22
Chapter 23
Chapter 24
Chapter 25
Chapter 26
Chapter 27
Chapter 28
Chapter 29
Chapter 30
Chapter 31
Chapter 32
Chapter 33
Chapter 34
Chapter 35
Chapter 36
Chapter 37
Chapter 38
Chapter 39
Chapter 40
Chapter 41
Chapter 42
Chapter 43
Chapter 44
Chapter 45
Chapter 46
Chapter 47
Chapter 48
Chapter 49
Chapter 50
Chapter 51
Chapter 52
Chapter 53
Chapter 54
Chapter 55
Chapter 56
Chapter 57
Chapter 58
Chapter 59
Chapter 60
Chapter 61
Chapter 62
Chapter 63
Chapter 64
Chapter 65
Chapter 66
Chapter 67
Chapter 68
Chapter 69
Chapter 70
Chapter 71
Chapter 72
Chapter 73
Chapter 74
Chapter 75
Chapter 76
Chapter 77
Chapter 78
Chapter 79
Chapter 80
Chapter 81
Chapter 82
Chapter 83
Chapter 84
Chapter 85
Chapter 86
Chapter 87
Chapter 88
Chapter 89
Chapter 90
Chapter 91
Chapter 92
Chapter 93
Chapter 94
Chapter 95
Chapter 96
Chapter 97
Chapter 98
Chapter 99
Chapter 100
Chapter 101
Chapter 102
Chapter 103
Chapter 104
Chapter 105
Chapter 106
Chapter 107
Chapter 108
Chapter 109
Chapter 110
Chapter 111
Chapter 112
Chapter 113
Chapter 114
Chapter 115
Chapter 116
Chapter 117
Chapter 118
Chapter 119
Chapter 120
Chapter 121
Chapter 122
Chapter 123
Chapter 124
Chapter 125
Chapter 126
Chapter 127
Chapter 128
nirvāṇa prakaraṇa (bhāga 2) (current book)
Chapter 1
Chapter 2
Chapter 3
Chapter 4
Chapter 5
Chapter 6
Chapter 7
Chapter 8
Chapter 9
Chapter 10
Chapter 11
Chapter 12
Chapter 13
Chapter 14
Chapter 15
Chapter 16
Chapter 17
Chapter 18
Chapter 19
Chapter 20
Chapter 21
Chapter 22
Chapter 23
Chapter 24
Chapter 25
Chapter 26
Chapter 27
Chapter 28
Chapter 29
Chapter 30
Chapter 31
Chapter 32
Chapter 33
Chapter 34
Chapter 35
Chapter 36
Chapter 37
Chapter 38
Chapter 39
Chapter 40
Chapter 41
Chapter 42
Chapter 43
Chapter 44
Chapter 45
Chapter 46
Chapter 47
Chapter 48
Chapter 49
Chapter 50
Chapter 51
Chapter 52
Chapter 53
Chapter 54
Chapter 55
Chapter 56
Chapter 57
Chapter 58
Chapter 59
Chapter 60
Chapter 61
Chapter 62
Chapter 63
Chapter 64
Chapter 65
Chapter 66
Chapter 67
Chapter 68
Chapter 69
Chapter 70
Chapter 71
Chapter 72
Chapter 73
Chapter 74
Chapter 75
Chapter 76
Chapter 77
Chapter 78 (current chapter)
Chapter 79
Chapter 80
Chapter 81
Chapter 82
Chapter 83
Chapter 84
Chapter 85
Chapter 86
Chapter 87
Chapter 88
Chapter 89
Chapter 90
Chapter 91
Chapter 92
Chapter 93
Chapter 94
Chapter 95
Chapter 96
Chapter 97
Chapter 98
Chapter 99
Chapter 100
Chapter 101
Chapter 102
Chapter 103
Chapter 104
Chapter 105
Chapter 106
Chapter 107
Chapter 108
Chapter 109
Chapter 110
Chapter 111
Chapter 112
Chapter 113
Chapter 114
Chapter 115
Chapter 116
Chapter 117
Chapter 118
Chapter 119
Chapter 120
Chapter 121
Chapter 122
Chapter 123
Chapter 124
Chapter 125
Chapter 126
Chapter 127
Chapter 128
Chapter 129
Chapter 130
Chapter 131
Chapter 132
Chapter 133
Chapter 134
Chapter 135
Chapter 136
Chapter 137
Chapter 138
Chapter 139
Chapter 140
Chapter 141
Chapter 142
Chapter 143
Chapter 144
Chapter 145
Chapter 146
Chapter 147
Chapter 148
Chapter 149
Chapter 150
Chapter 151
Chapter 152
Chapter 153
Chapter 154
Chapter 155
Chapter 156
Chapter 157
Chapter 158
Chapter 159
Chapter 160
Chapter 161
Chapter 162
Chapter 163
Chapter 164
Chapter 165
Chapter 166
Chapter 167
Chapter 168
Chapter 169
Chapter 170
Chapter 171
Chapter 172
Chapter 173
Chapter 174
Chapter 175
Chapter 176
Chapter 177
Chapter 178
Chapter 179
Chapter 180
Chapter 181
Chapter 182
Chapter 183
Chapter 184
Chapter 185
Chapter 186
Chapter 187
Chapter 188
Chapter 189
Chapter 190
Chapter 191
Chapter 192
Chapter 193
Chapter 194
Chapter 195
Chapter 196
Chapter 197
Chapter 198
Chapter 199
Chapter 200
Chapter 201
Chapter 202
Chapter 203
Chapter 204
Chapter 205
Chapter 206
Chapter 207
Chapter 208
Chapter 209
Chapter 210
Chapter 211
Chapter 212
Chapter 213
Chapter 214
Chapter 215
Chapter 216