Skip to content
אתר זה לא תומך בגרסאות ישנות של אינטרנט אקספלורר
מומלץ להשתמש בדפדפן גוגל כרום או פיירפוקס מוזילה
(או באינטרנט אקספלורר / edge עדכני)
Enjoy Learning Sanskrit tips, tools, resources and more...

योगवासिष्ठः       yogavāsiṣṭhaḥ - book-4, chapter-12

Use the following checkboxes to set the display options for this chapter (You can also control the display of each verse separately):
what would you like to see in each verse:
काल उवाच ।
सुरासुरनराकारा इमा याः संविदो मुने ।
ब्रह्मार्णवादभिन्नास्ताः सत्यमेतन्मृषेतरत् ॥ १ ॥
kāla uvāca ,
surāsuranarākārā imā yāḥ saṃvido mune ,
brahmārṇavādabhinnāstāḥ satyametanmṛṣetarat 1
1. kālaḥ uvāca surāsuranarākārāḥ imāḥ yāḥ saṃvidaḥ mune
brahmārṇavāt abhinnāḥ tāḥ satyam etat mṛṣā itarat
1. kālaḥ uvāca mune imāḥ yāḥ saṃvidaḥ surāsuranarākārāḥ
tāḥ brahmārṇavāt abhinnāḥ etat satyam itarat mṛṣā
1. Time said: "O sage, these consciousnesses that assume the forms of gods, asuras, and humans are not distinct from the ocean of Brahman (brahman). This is the truth; anything else is false."
मिथ्याभावनया ब्रह्मन्स्वविकल्पकलङ्किताः ।
न ब्रह्म वयमित्यन्तर्निंश्चयेन ह्यधोगताः ॥ २ ॥
mithyābhāvanayā brahmansvavikalpakalaṅkitāḥ ,
na brahma vayamityantarniṃścayena hyadhogatāḥ 2
2. mithyābhāvanayā brahman svavikalpakalaṅkitāḥ na
brahma vayam iti antar niścayena hi adhogatāḥ
2. brahman mithyābhāvanayā svavikalpakalaṅkitāḥ na
brahma vayam iti antar niścayena hi adhogatāḥ
2. O Brahman, those (consciousnesses) become stained by their own false conceptualizations and, with an inner conviction of 'We are not Brahman (brahman),' they indeed fall downwards.
ब्रह्मणो व्यतिरिक्तत्वं ब्रह्मार्णवगता अपि ।
भावयन्त्यो विमुह्यन्ति भीमासु भवभूमिषु ॥ ३ ॥
brahmaṇo vyatiriktatvaṃ brahmārṇavagatā api ,
bhāvayantyo vimuhyanti bhīmāsu bhavabhūmiṣu 3
3. brahmaṇaḥ vyatirikttvam brahmārṇavagatāḥ api
bhāvayantyaḥ vimuhyanti bhīmāsu bhavabhūmiṣu
3. api brahmārṇavagatāḥ brahmaṇaḥ vyatirikttvam
bhāvayantyaḥ bhīmāsu bhavabhūmiṣu vimuhyanti
3. Even though they have entered the ocean of Brahman (brahman), conceiving a distinctness from Brahman (brahman), they become bewildered in terrible realms of existence (saṃsāra).
या एताः संविदो ब्राह्म्यो मननैककलङ्किताः ।
एतत्तत्कर्मणां बीजमप्यकर्मैव विद्धि ताः ॥ ४ ॥
yā etāḥ saṃvido brāhmyo mananaikakalaṅkitāḥ ,
etattatkarmaṇāṃ bījamapyakarmaiva viddhi tāḥ 4
4. yāḥ etāḥ saṃvidaḥ brāhmyaḥ mananaikakalaṅkitāḥ
etat tat karmaṇām bījam api akarma eva viddhi tāḥ
4. viddhi tāḥ yāḥ etāḥ saṃvidaḥ brāhmyaḥ mananaikakalaṅkitāḥ
etat tat karmaṇām bījam api akarma eva
4. Understand that these consciousnesses, which are divine (brāhmya) yet blemished by the singular defect of mentation, are indeed the seed of all actions (karma), and yet they are also verily inaction (karma) itself.
संकल्परूपयैवान्तर्मुने कलनयैतया ।
कर्मजालकरञ्जानां बीजमुष्ट्या करालया ॥ ५ ॥
saṃkalparūpayaivāntarmune kalanayaitayā ,
karmajālakarañjānāṃ bījamuṣṭyā karālayā 5
5. saṅkalparūpayā eva antaḥ mune kalanayā etayā
karmajālakarañjānām bījamuṣṭyā karālayā
5. antarmune etayā saṅkalparūpayā eva kalanayā
karālayā bījamuṣṭyā karmajālakarañjānām
5. O inner sage, by this very conceptual form (saṅkalpa) and by this mental activity (kalanā) – a dreadful handful of seeds – the growth of the net of actions (karma) is established.
इमा जगति विस्तीर्णाः शरीरोपलपङ्क्तयः ।
तिष्ठन्ति परिवल्गन्ति रुदन्ति च हसन्ति च ॥ ६ ॥
imā jagati vistīrṇāḥ śarīropalapaṅktayaḥ ,
tiṣṭhanti parivalganti rudanti ca hasanti ca 6
6. imāḥ jagati vistīrṇāḥ śarīropalapaṅktayaḥ
tiṣṭhanti parivalganti rudanti ca hasanti ca
6. jagati vistīrṇāḥ imāḥ śarīropalapaṅktayaḥ
tiṣṭhanti parivalganti ca rudanti ca hasanti ca
6. These extensive rows of body-stones (śarīra), spread throughout the world, stand, move about, cry, and laugh.
आब्रह्मस्तम्बपर्यन्तं स्पन्दनैः पवनो यथा ।
उल्लसन्ति निलीयन्ते म्लायन्ति विहसन्ति च ॥ ७ ॥
ābrahmastambaparyantaṃ spandanaiḥ pavano yathā ,
ullasanti nilīyante mlāyanti vihasanti ca 7
7. ābrahmastambaparyantam spandanaiḥ pavanaḥ
yathā ullasanti nilīyante mlāyanti vihasanti ca
7. yathā pavanaḥ spandanaiḥ,
ābrahmastambaparyantam ullasanti nilīyante mlāyanti ca vihasanti ca
7. Like the wind (pavana), all beings from Brahma (brahman) down to a blade of grass (ābrahmastambaparyantam), through their vibrations, blossom, disappear, wither, and laugh.
ता एताः काश्चिदत्यच्छा यथा हरिहरादयः ।
काश्चिदल्पविमोहस्था यथोरगनरामराः ॥ ८ ॥
tā etāḥ kāścidatyacchā yathā hariharādayaḥ ,
kāścidalpavimohasthā yathoraganarāmarāḥ 8
8. tāḥ etāḥ kāścid atyacchāḥ yathā hariharādayaḥ
kāścid alpavimohasthāḥ yathā uraganaramarāḥ
8. tāḥ etāḥ kāścid yathā hariharādayaḥ atyacchāḥ,
kāścid yathā uraganaramarāḥ alpavimohasthāḥ
8. Among these, some are exceedingly pure, like Hari (Viṣṇu), Hara (Śiva), and others. Others are situated in slight delusion, like snakes, humans, and gods.
काश्चिदत्यन्तमोहस्था यथा तरुतृणादयः ।
काश्चिदज्ञानसंमूढाः कृमिकीटत्वमागताः ॥ ९ ॥
kāścidatyantamohasthā yathā tarutṛṇādayaḥ ,
kāścidajñānasaṃmūḍhāḥ kṛmikīṭatvamāgatāḥ 9
9. kāścit atyantamohasthāḥ yathā tarutṛṇādayaḥ
| kāścit ajñānasaṃmūḍhāḥ kṛmikīṭatvam āgatāḥ
9. kāścit tarutṛṇādayaḥ yathā atyantamohasthāḥ.
kāścit ajñānasaṃmūḍhāḥ kṛmikīṭatvam āgatāḥ.
9. Some beings are in a state of extreme delusion, like trees and grasses. Others, utterly bewildered by ignorance, have been born as worms and insects.
काश्चिचत्तृणवदुह्यन्ते दूरे ब्रह्ममहोदधेः ।
अप्राप्तभूमिका एता यथोरगनगादयः ॥ १० ॥
kāścicattṛṇavaduhyante dūre brahmamahodadheḥ ,
aprāptabhūmikā etā yathoraganagādayaḥ 10
10. kāścit tṛṇavat uhyante dūre brahma-mahodadheḥ
| aprāptabhūmikāḥ etāḥ yathā uraganagādayaḥ
10. kāścit tṛṇavat brahma-mahodadheḥ dūre uhyante.
etāḥ aprāptabhūmikāḥ yathā uraganagādayaḥ.
10. Some beings are swept away like blades of grass, far from the great ocean of (brahman). These have not reached any spiritual stage, just like snakes and mountains.
सत्त्वमात्रं समालोक्य काश्चिदेवमुपागताः ।
जाताजाता निखन्यन्ते कृतान्तजरठाखुना ॥ ११ ॥
sattvamātraṃ samālokya kāścidevamupāgatāḥ ,
jātājātā nikhanyante kṛtāntajaraṭhākhunā 11
11. sattvamātram samālokya kāścit evam upāgatāḥ
| jātājātāḥ nikhanyante kṛtāntajaraṭhākhunā
11. kāścit sattvamātram samālokya evam upāgatāḥ.
jātājātāḥ kṛtāntajaraṭhākhunā nikhanyante.
11. Some beings, having perceived only pure being (sattva), have arrived at this state. They are repeatedly born and re-interred by the ancient mouse of Death (Kṛtānta).
काश्चिदन्तरमासाद्य ब्रह्मतत्त्वमहाम्बुधेः ।
गतास्तत्तां समं कार्यैर्हरिब्रह्महरादिकाः ॥ १२ ॥
kāścidantaramāsādya brahmatattvamahāmbudheḥ ,
gatāstattāṃ samaṃ kāryairharibrahmaharādikāḥ 12
12. kāścit antaram āsādya brahma-tattva-mahāmbudheḥ |
gatāḥ tattām samam kāryaiḥ hari-brahma-hara-ādikāḥ
12. kāścit brahma-tattva-mahāmbudheḥ antaram āsādya,
kāryaiḥ samam,
hari-brahma-hara-ādikāḥ,
tattām gatāḥ.
12. Some beings, having attained the inner essence of the great ocean of the reality of (brahman), have reached that state (of non-duality with brahman) along with their respective functions, such as Hari, Brahma, Hara, and others.
अल्पमोहात्मिकाः काश्चित्तमेव ब्रह्मवारिधिम् ।
अदृष्टपारभूम्यौघमवलम्ब्य व्यवस्थिताः ॥ १३ ॥
alpamohātmikāḥ kāścittameva brahmavāridhim ,
adṛṣṭapārabhūmyaughamavalambya vyavasthitāḥ 13
13. alpamoḥātmikāḥ kāścit tam eva brahmavāridhim
adṛṣṭapārabhūmyaugham avalambya vyavasthitāḥ
13. kāścit alpamoḥātmikāḥ tam eva adṛṣṭapārabhūmyaugham
brahmavāridhim avalambya vyavasthitāḥ
13. Some (beings), whose essential nature is slight delusion, are established by relying on that very boundless ocean of the Absolute (brahman), whose shores and vast expanse are unseen.
काश्चिद्भोक्तव्यजन्मौघभुक्तजन्मौघकोटयः ।
वन्ध्याः प्रकाशतामस्यः संस्थिता भूतजातयः ॥ १४ ॥
kāścidbhoktavyajanmaughabhuktajanmaughakoṭayaḥ ,
vandhyāḥ prakāśatāmasyaḥ saṃsthitā bhūtajātayaḥ 14
14. kāścit bhoktavyajanmaughabhuktajanmaughakoṭayaḥ
vandhyāḥ prakāśatāmasyaḥ saṃsthitāḥ bhūtajātayaḥ
14. kāścit bhūtajātayaḥ bhoktavyajanmaughabhuktajanmaughakoṭayaḥ
prakāśatāmasyaḥ vandhyāḥ saṃsthitāḥ
14. Some categories of beings (bhūtajātayaḥ) exist, having experienced and still destined to experience countless cycles of births (saṃsāra), yet remaining barren (unproductive) and whose illumination is darkness.
काश्चिदूर्ध्वादधो यान्ति यथा हस्तान्महत्फलम् ।
ऊध्वादूर्ध्वतरं काश्चिदधस्तात्काश्चिदप्यधः ॥ १५ ॥
kāścidūrdhvādadho yānti yathā hastānmahatphalam ,
ūdhvādūrdhvataraṃ kāścidadhastātkāścidapyadhaḥ 15
15. kāścit ūrdhvāt adhaḥ yānti yathā hastāt mahat phalam
ūrdhvāt ūrdhvataram kāścit adhastāt kāścit api adhaḥ
15. kāścit ūrdhvāt adhaḥ yānti,
yathā hastāt mahat phalam [yāti].
kāścit ūrdhvāt ūrdhvataram [yānti],
kāścit adhastāt api adhaḥ [yānti].
15. Some (beings) descend from higher states to lower ones, just as a large fruit falls from the hand. Some ascend from an upper state to an even higher one, while others fall even further downwards from below.
बहुसुखदुःखकराकराक्षयेयं परमपदास्मरणात्समागतेह ।
परमपदावगमात्प्रयाति नाशं विहगपतिस्मरणाद्विषव्यथेव ॥ १६ ॥
bahusukhaduḥkhakarākarākṣayeyaṃ paramapadāsmaraṇātsamāgateha ,
paramapadāvagamātprayāti nāśaṃ vihagapatismaraṇādviṣavyatheva 16
16. bahusukhaduḥkhakarā akṣayā iyam
paramapadāsmaranāt samāgatā iha
paramapadāvagamat prayāti nāśam
vihagapatismaraṇāt viṣavyathā iva
16. iyam bahusukhaduḥkhakarā akṣayā iha paramapadāsmaranāt samāgatā.
paramapadāvagamat nāśam prayāti,
vihagapatismaraṇāt viṣavyathā iva [prayāti].
16. This imperishable (cycle of existence), which causes much joy and sorrow, has arisen here from the non-remembrance of the supreme state (mokṣa). It reaches destruction upon the understanding of the supreme state (mokṣa), just as the suffering from poison (vanishes) upon the remembrance of Garuḍa.