योगवासिष्ठः
yogavāsiṣṭhaḥ
-
book-7, chapter-69
श्रीवसिष्ठ उवाच ।
जगदङ्गमनाभासमदृश्यं दृश्यवत्स्थितम् ।
परया दृश्यते दृष्ट्या तद्ब्रह्मैव निरामयम् ॥ १ ॥
जगदङ्गमनाभासमदृश्यं दृश्यवत्स्थितम् ।
परया दृश्यते दृष्ट्या तद्ब्रह्मैव निरामयम् ॥ १ ॥
śrīvasiṣṭha uvāca ,
jagadaṅgamanābhāsamadṛśyaṃ dṛśyavatsthitam ,
parayā dṛśyate dṛṣṭyā tadbrahmaiva nirāmayam 1
jagadaṅgamanābhāsamadṛśyaṃ dṛśyavatsthitam ,
parayā dṛśyate dṛṣṭyā tadbrahmaiva nirāmayam 1
1.
śrīvasiṣṭhaḥ uvāca jagat aṅgamanābhāsam adṛśyam
dṛśyavatsthitam parayā dṛśyate dṛṣṭyā tat brahma eva nirāmayam
dṛśyavatsthitam parayā dṛśyate dṛṣṭyā tat brahma eva nirāmayam
1.
śrīvasiṣṭhaḥ uvāca tat nirāmayam brahma eva अदृश्यम्
aṅgamanābhāsam jagat dṛśyavatsthitam parayā dṛṣṭyā dṛśyate
aṅgamanābhāsam jagat dṛśyavatsthitam parayā dṛṣṭyā dṛśyate
1.
Śrī Vasiṣṭha said: That (Brahman), which is truly pure and free from all affliction (nirāmayam), though inherently invisible (adṛśyam) and having no discernible form or manifestation (aṅgamanābhāsam), nonetheless appears as if it were visible (dṛśyavatsthitam) in the world. It is perceived only by the supreme insight (dṛṣṭi).
तत्र शैलसरित्स्रोतोलोकालोकान्तरभ्रमाः ।
भान्ति ते परमादर्शे महाव्योमनि बिम्बिताः ॥ २ ॥
भान्ति ते परमादर्शे महाव्योमनि बिम्बिताः ॥ २ ॥
tatra śailasaritsrotolokālokāntarabhramāḥ ,
bhānti te paramādarśe mahāvyomani bimbitāḥ 2
bhānti te paramādarśe mahāvyomani bimbitāḥ 2
2.
tatra śailasaritsrotolokālokāntarabhramāḥ
bhānti te paramādarśe mahāvyomani bimbitāḥ
bhānti te paramādarśe mahāvyomani bimbitāḥ
2.
tatra te śailasaritsrotolokālokāntarabhramāḥ
paramādarśe mahāvyomani bimbitāḥ bhānti
paramādarśe mahāvyomani bimbitāḥ bhānti
2.
There, illusions involving mountains, rivers, streams, worlds, and the regions beyond them (lokāloka), appear reflected in that supreme mirror, the vast expanse (mahāvyoman).
सा प्रविष्टा ततः सर्गं तमनर्गलचेष्टिता ।
अहमप्यविशं तत्र संकल्पात्मा तया सह ॥ ३ ॥
अहमप्यविशं तत्र संकल्पात्मा तया सह ॥ ३ ॥
sā praviṣṭā tataḥ sargaṃ tamanargalaceṣṭitā ,
ahamapyaviśaṃ tatra saṃkalpātmā tayā saha 3
ahamapyaviśaṃ tatra saṃkalpātmā tayā saha 3
3.
sā praviṣṭā tataḥ sargam tam anargalaceṣṭitā
aham api aviśam tatra saṃkalpātmā tayā saha
aham api aviśam tatra saṃkalpātmā tayā saha
3.
tataḥ anargalaceṣṭitā sā tam sargam praviṣṭā
saṃkalpātmā aham api tayā saha tatra aviśam
saṃkalpātmā aham api tayā saha tatra aviśam
3.
Then, she, whose actions were unhindered, entered that creation. I too, whose essence is pure resolve (saṃkalpa), entered there with her.
यावत्सा तत्र वैरिञ्चं लोकमासाद्य सोद्यमा ।
उपविष्टा विरिञ्चस्य पुरः परमशोभना ॥ ४ ॥
उपविष्टा विरिञ्चस्य पुरः परमशोभना ॥ ४ ॥
yāvatsā tatra vairiñcaṃ lokamāsādya sodyamā ,
upaviṣṭā viriñcasya puraḥ paramaśobhanā 4
upaviṣṭā viriñcasya puraḥ paramaśobhanā 4
4.
yāvat sā tatra vairiñcam lokam āsādya sa-udyamā
upaviṣṭā viriñcasya puraḥ paramaśobhanā
upaviṣṭā viriñcasya puraḥ paramaśobhanā
4.
yāvat sā tatra vairiñcam lokam āsādya sa-udyamā
paramaśobhanā viriñcasya puraḥ upaviṣṭā
paramaśobhanā viriñcasya puraḥ upaviṣṭā
4.
As she, with great effort, reached the world of Brahmā and, exceedingly beautiful, sat down before Brahmā...
वक्त्ययं मुनिशार्दूल पतिर्मे पाति मामिमाम् ।
विवाहार्थमनेनाहं जनिता मनसा पुरा ॥ ५ ॥
विवाहार्थमनेनाहं जनिता मनसा पुरा ॥ ५ ॥
vaktyayaṃ muniśārdūla patirme pāti māmimām ,
vivāhārthamanenāhaṃ janitā manasā purā 5
vivāhārthamanenāhaṃ janitā manasā purā 5
5.
vakti ayam muniśārdūla patiḥ me pāti mām imām
vivāha-artham anena aham janitā manasā purā
vivāha-artham anena aham janitā manasā purā
5.
muniśārdūla ayam me patiḥ imām mām pāti anena
manasā vivāha-artham aham purā janitā vakti
manasā vivāha-artham aham purā janitā vakti
5.
'O best among sages,' she says, 'this husband of mine protects me, this very one. I was created mentally by him in the past for the purpose of marriage.'
पुराणः पुरुषोऽप्येष मामप्यद्य जरागताम् ।
न विवाहितवांस्तेन विरागमहमागता ॥ ६ ॥
न विवाहितवांस्तेन विरागमहमागता ॥ ६ ॥
purāṇaḥ puruṣo'pyeṣa māmapyadya jarāgatām ,
na vivāhitavāṃstena virāgamahamāgatā 6
na vivāhitavāṃstena virāgamahamāgatā 6
6.
purāṇaḥ puruṣaḥ api eṣaḥ mām api adya jarā
āgatām na vivāhitavān tena virāgam aham āgatā
āgatām na vivāhitavān tena virāgam aham āgatā
6.
eṣaḥ purāṇaḥ puruṣaḥ adya jarā āgatām mām
api na vivāhitavān tena aham virāgam āgatā
api na vivāhitavān tena aham virāgam āgatā
6.
This ancient (purāṇa) person (puruṣa) has not married me, even now that I have grown old. Therefore, I have become dispassionate.
विरागमेषोऽप्यायातो गन्तुमिच्छति तत्पदम् ।
यत्र न द्रष्टता नैव दृश्यता न तु शून्यता ॥ ७ ॥
यत्र न द्रष्टता नैव दृश्यता न तु शून्यता ॥ ७ ॥
virāgameṣo'pyāyāto gantumicchati tatpadam ,
yatra na draṣṭatā naiva dṛśyatā na tu śūnyatā 7
yatra na draṣṭatā naiva dṛśyatā na tu śūnyatā 7
7.
virāgam eṣaḥ api āyātaḥ gantum icchati tat padam
yatra na draṣṭatā na eva dṛśyatā na tu śūnyatā
yatra na draṣṭatā na eva dṛśyatā na tu śūnyatā
7.
eṣaḥ api virāgam āyātaḥ tat padam gantum icchati
yatra draṣṭatā na dṛśyatā na eva tu śūnyatā na
yatra draṣṭatā na dṛśyatā na eva tu śūnyatā na
7.
This one, having also attained dispassion, now desires to reach that state where there is neither the state of being a seer, nor the state of being seen, nor indeed any emptiness.
महाप्रलय आसन्नो जगत्यस्मिंश्च संप्रति ।
ध्यानान्न च चलत्येषु शैलमौनादिवाचलः ॥ ८ ॥
ध्यानान्न च चलत्येषु शैलमौनादिवाचलः ॥ ८ ॥
mahāpralaya āsanno jagatyasmiṃśca saṃprati ,
dhyānānna ca calatyeṣu śailamaunādivācalaḥ 8
dhyānānna ca calatyeṣu śailamaunādivācalaḥ 8
8.
mahāpralayaḥ āsannaḥ jagati asmin ca samprati
dhyānāt na ca calati eṣu śailamaunāt iva acalaḥ
dhyānāt na ca calati eṣu śailamaunāt iva acalaḥ
8.
asmin jagati ca samprati mahāpralayaḥ āsannaḥ
eṣu dhyānāt na ca calati śailamaunāt iva acalaḥ
eṣu dhyānāt na ca calati śailamaunāt iva acalaḥ
8.
Now, in this world, the great dissolution is imminent. Yet, he does not waver from his meditation (dhyāna), remaining as unmoving as a silent mountain amidst these circumstances.
तस्मान्मामेनमपि च बोधयित्वा मुनीश्वर ।
आमहाकल्पसर्गादौ परमे पथि योजय ॥ ९ ॥
आमहाकल्पसर्गादौ परमे पथि योजय ॥ ९ ॥
tasmānmāmenamapi ca bodhayitvā munīśvara ,
āmahākalpasargādau parame pathi yojaya 9
āmahākalpasargādau parame pathi yojaya 9
9.
tasmāt mām enam api ca bodhayitvā munīśvara
āmahākalpasargādau parame pathi yojaya
āmahākalpasargādau parame pathi yojaya
9.
munīśvara tasmāt mām enam api ca bodhayitvā
āmahākalpasargādau parame pathi yojaya
āmahākalpasargādau parame pathi yojaya
9.
Therefore, O lord of sages, having enlightened both me and this one, guide us onto the supreme path until the very beginning of the great cosmic creation cycle.
इत्युक्त्वा मामसौ तस्य बोधायेदमुवाच ह ।
नाथायं मुनिनाथोऽद्य सद्म संप्राप्तवानिदम् ॥ १० ॥
नाथायं मुनिनाथोऽद्य सद्म संप्राप्तवानिदम् ॥ १० ॥
ityuktvā māmasau tasya bodhāyedamuvāca ha ,
nāthāyaṃ muninātho'dya sadma saṃprāptavānidam 10
nāthāyaṃ muninātho'dya sadma saṃprāptavānidam 10
10.
iti uktvā mām asau tasya bodhāya idam uvāca ha
nātha ayam munināthaḥ adya sadma samprāptavān idam
nātha ayam munināthaḥ adya sadma samprāptavān idam
10.
iti uktvā asau mām tasya bodhāya idam ha uvāca
nātha ayam munināthaḥ adya idam sadma samprāptavān
nātha ayam munināthaḥ adya idam sadma samprāptavān
10.
Having said this to me, he then spoke these words for the purpose of the other's enlightenment: 'O Lord, this chief of sages has arrived at this abode today.'
एषोऽन्यस्मिञ्जगद्गेहे ब्रह्मणस्तनयो मुनिः ।
पूजयैनं गृहायातं गृहस्थगृहपूजया ॥ ११ ॥
पूजयैनं गृहायातं गृहस्थगृहपूजया ॥ ११ ॥
eṣo'nyasmiñjagadgehe brahmaṇastanayo muniḥ ,
pūjayainaṃ gṛhāyātaṃ gṛhasthagṛhapūjayā 11
pūjayainaṃ gṛhāyātaṃ gṛhasthagṛhapūjayā 11
11.
eṣaḥ anyasmin jagat-gehe brahmaṇaḥ tanayaḥ muniḥ
pūjaya enam gṛha-āyātam gṛhastha-gṛha-pūjayā
pūjaya enam gṛha-āyātam gṛhastha-gṛha-pūjayā
11.
eṣaḥ muniḥ brahmaṇaḥ tanayaḥ anyasmin jagat-gehe
gṛha-āyātam enam gṛhastha-gṛha-pūjayā pūjaya
gṛha-āyātam enam gṛhastha-gṛha-pūjayā pūjaya
11.
This sage, a son of Brahmā, resides in another abode within this world. Honor him, who has arrived at your home, with the veneration appropriate for a householder's dwelling.
बुध्यतामर्घ्यपाद्येन पूज्यतां मुनिपुङ्गवः ।
महन्महत्सपर्याभिर्महात्मभ्यो हि रोचते ॥ १२ ॥
महन्महत्सपर्याभिर्महात्मभ्यो हि रोचते ॥ १२ ॥
budhyatāmarghyapādyena pūjyatāṃ munipuṅgavaḥ ,
mahanmahatsaparyābhirmahātmabhyo hi rocate 12
mahanmahatsaparyābhirmahātmabhyo hi rocate 12
12.
budhyatām arghya-pādyena pūjyatām muni-puṅgavaḥ
mahat mahat-saparyābhiḥ mahātma-bhyaḥ hi rocate
mahat mahat-saparyābhiḥ mahātma-bhyaḥ hi rocate
12.
muni-puṅgavaḥ arghya-pādyena budhyatām pūjyatām
mahat mahat-saparyābhiḥ hi mahātma-bhyaḥ rocate
mahat mahat-saparyābhiḥ hi mahātma-bhyaḥ rocate
12.
Let this excellent sage be recognized and honored with the offering of water for veneration (arghya) and water for the feet (pādya). Indeed, great honors are pleasing to great souls (mahātman).
तयेत्युक्ते महाबुद्धिर्बुबुधे स समाधितः ।
स्वसंवित्तिद्रवात्मत्वादावर्त इव वारिधौ ॥ १३ ॥
स्वसंवित्तिद्रवात्मत्वादावर्त इव वारिधौ ॥ १३ ॥
tayetyukte mahābuddhirbubudhe sa samādhitaḥ ,
svasaṃvittidravātmatvādāvarta iva vāridhau 13
svasaṃvittidravātmatvādāvarta iva vāridhau 13
13.
tayā iti ukte mahā-buddhiḥ bubudhe saḥ samādhi-taḥ
sva-saṃvitti-drava-ātmatvāt āvartaḥ iva vāridhau
sva-saṃvitti-drava-ātmatvāt āvartaḥ iva vāridhau
13.
tayā iti ukte saḥ mahā-buddhiḥ samādhi-taḥ bubudhe
sva-saṃvitti-drava-ātmatvāt vāridhau āvartaḥ iva
sva-saṃvitti-drava-ātmatvāt vāridhau āvartaḥ iva
13.
When she had spoken thus, that great-minded one (mahābuddhi) awoke from his deep concentration (samādhi). He was like a whirlpool (āvarta) in the ocean, on account of his nature (ātmatva) being a fluidity of self-awareness.
शनैरुन्मीलयामास नयने नयकोविदः ।
मधुः शिशिरसंशान्ताववनौ कुसुमे यथा ॥ १४ ॥
मधुः शिशिरसंशान्ताववनौ कुसुमे यथा ॥ १४ ॥
śanairunmīlayāmāsa nayane nayakovidaḥ ,
madhuḥ śiśirasaṃśāntāvavanau kusume yathā 14
madhuḥ śiśirasaṃśāntāvavanau kusume yathā 14
14.
śanaiḥ unmīlayām-āsa nayane naya-kovidaḥ
madhuḥ śiśira-saṃśāntau avanau kusume yathā
madhuḥ śiśira-saṃśāntau avanau kusume yathā
14.
naya-kovidaḥ śanaiḥ nayane unmīlayām-āsa
yathā madhuḥ śiśira-saṃśāntau avanau kusume
yathā madhuḥ śiśira-saṃśāntau avanau kusume
14.
That expert in proper conduct (naya) slowly opened his eyes, just as Spring (madhu) causes flowers to bloom on the earth at the cessation of winter.
शनैः प्रकटयामासुस्तान्यङ्गान्यस्य संविदम् ।
मधुपल्लवजालानि नवानीव नवं रसम् ॥ १५ ॥
मधुपल्लवजालानि नवानीव नवं रसम् ॥ १५ ॥
śanaiḥ prakaṭayāmāsustānyaṅgānyasya saṃvidam ,
madhupallavajālāni navānīva navaṃ rasam 15
madhupallavajālāni navānīva navaṃ rasam 15
15.
śanaiḥ prakaṭayāmāsuḥ tāni aṅgāni asya saṃvidam
madhupallavajālāni navāni iva navaṃ rasam
madhupallavajālāni navāni iva navaṃ rasam
15.
asya tāni aṅgāni śanaiḥ saṃvidam prakaṭayāmāsuḥ
yathā navāni madhupallavajālāni navaṃ rasam iva
yathā navāni madhupallavajālāni navaṃ rasam iva
15.
Slowly, those limbs manifested his consciousness, just as fresh clusters of spring sprouts bring forth new sap.
सुरसिद्धाप्सरःसङ्घाः समाजग्मुः समंततः ।
यथा हंसालयो लोलाः प्रातर्विकसितं सरः ॥ १६ ॥
यथा हंसालयो लोलाः प्रातर्विकसितं सरः ॥ १६ ॥
surasiddhāpsaraḥsaṅghāḥ samājagmuḥ samaṃtataḥ ,
yathā haṃsālayo lolāḥ prātarvikasitaṃ saraḥ 16
yathā haṃsālayo lolāḥ prātarvikasitaṃ saraḥ 16
16.
sura-siddha-apsaraḥ-saṅghāḥ samājagmuḥ samantataḥ
yathā haṃsālayāḥ lolāḥ prātaḥ vikasitaṃ saraḥ
yathā haṃsālayāḥ lolāḥ prātaḥ vikasitaṃ saraḥ
16.
sura-siddha-apsaraḥ-saṅghāḥ samantataḥ samājagmuḥ
yathā lolāḥ haṃsālayāḥ prātaḥ vikasitaṃ saraḥ
yathā lolāḥ haṃsālayāḥ prātaḥ vikasitaṃ saraḥ
16.
Hosts of gods, siddhas, and apsaras gathered from all sides, just as restless flocks of swans gather in the morning around a blooming lake.
ददर्शासौ पुरःप्राप्तं मां च तां च विलासिनीम् ।
उवाचाथ वचो वेधाः प्रणवस्वरसुन्दरम् ॥ १७ ॥
उवाचाथ वचो वेधाः प्रणवस्वरसुन्दरम् ॥ १७ ॥
dadarśāsau puraḥprāptaṃ māṃ ca tāṃ ca vilāsinīm ,
uvācātha vaco vedhāḥ praṇavasvarasundaram 17
uvācātha vaco vedhāḥ praṇavasvarasundaram 17
17.
dadarśa asau puraḥprāptaṃ māṃ ca tāṃ ca vilāsinīm
uvāca atha vacaḥ vedhāḥ praṇavasvarasundaram
uvāca atha vacaḥ vedhāḥ praṇavasvarasundaram
17.
asau puraḥprāptaṃ māṃ ca tāṃ ca vilāsinīm dadarśa
atha vedhāḥ praṇavasvarasundaram vacaḥ uvāca
atha vedhāḥ praṇavasvarasundaram vacaḥ uvāca
17.
That one (Brahma) saw me and that charming woman who had arrived before him. Then the creator (Vedhā) spoke words beautiful with the sound of Om (praṇava).
अन्यजगद्ब्रह्मोवाच ।
करामलकवद्दृष्टसंसारासारसार हे ।
ज्ञानामृतमहाम्भोद मुने स्वागतमस्तु ते ॥ १८ ॥
करामलकवद्दृष्टसंसारासारसार हे ।
ज्ञानामृतमहाम्भोद मुने स्वागतमस्तु ते ॥ १८ ॥
anyajagadbrahmovāca ,
karāmalakavaddṛṣṭasaṃsārāsārasāra he ,
jñānāmṛtamahāmbhoda mune svāgatamastu te 18
karāmalakavaddṛṣṭasaṃsārāsārasāra he ,
jñānāmṛtamahāmbhoda mune svāgatamastu te 18
18.
kara-āmalakavat dṛṣṭa-saṃsāra-asāra-sāra he
jñāna-amṛta-mahā-ambhoda mune svāgatam astu te
jñāna-amṛta-mahā-ambhoda mune svāgatam astu te
18.
he mune karāmalakavat dṛṣṭasaṃsārāsārasāra
jñānāmṛtamahāmbhodha te svāgatam astu
jñānāmṛtamahāmbhodha te svāgatam astu
18.
O sage, for whom the transient nature of the cycle of existence (saṃsāra) is perceived as clearly as a myrobalan fruit in the palm of your hand, O great ocean of the nectar of knowledge, welcome to you!
पदवीमसि संप्राप्त इमामतिदवीयसीम् ।
दूराध्वसुपरिश्रान्त इदमासनमास्यताम् ॥ १९ ॥
दूराध्वसुपरिश्रान्त इदमासनमास्यताम् ॥ १९ ॥
padavīmasi saṃprāpta imāmatidavīyasīm ,
dūrādhvasupariśrānta idamāsanamāsyatām 19
dūrādhvasupariśrānta idamāsanamāsyatām 19
19.
padavīm asi samprāptaḥ imām atidavīyasīm
dūrādhvasupariśrāntaḥ idam āsanam āsyatām
dūrādhvasupariśrāntaḥ idam āsanam āsyatām
19.
imām atidavīyasīm padavīm samprāptaḥ asi
dūrādhvasupariśrāntaḥ idam āsanam āsyatām
dūrādhvasupariśrāntaḥ idam āsanam āsyatām
19.
You have reached this extremely distant destination. Being utterly exhausted from the long journey, please be seated on this seat.
इत्युक्ते तेन भगवन्नभिवादय इत्यहम् ।
वदन्मणिमये पीठे निविष्टो दृष्टिदर्शिते ॥ २० ॥
वदन्मणिमये पीठे निविष्टो दृष्टिदर्शिते ॥ २० ॥
ityukte tena bhagavannabhivādaya ityaham ,
vadanmaṇimaye pīṭhe niviṣṭo dṛṣṭidarśite 20
vadanmaṇimaye pīṭhe niviṣṭo dṛṣṭidarśite 20
20.
iti ukte tena bhagavan abhivādaye iti aham
vadan maṇimaye pīṭhe niviṣṭaḥ dṛṣṭidarśite
vadan maṇimaye pīṭhe niviṣṭaḥ dṛṣṭidarśite
20.
tena iti ukte aham bhagavan abhivādaye iti
vadan dṛṣṭidarśite maṇimaye pīṭhe niviṣṭaḥ
vadan dṛṣṭidarśite maṇimaye pīṭhe niviṣṭaḥ
20.
When he spoke thus, I, responding with "O Lord, I salute you," sat down upon the jeweled seat which had been indicated by his glance.
अथामरर्षिगन्धर्वमुनिविद्याधरोदिताः ।
प्रस्तुताः स्तुतयः पूजा नतयः स्थितिनीतयः ॥ २१ ॥
प्रस्तुताः स्तुतयः पूजा नतयः स्थितिनीतयः ॥ २१ ॥
athāmararṣigandharvamunividyādharoditāḥ ,
prastutāḥ stutayaḥ pūjā natayaḥ sthitinītayaḥ 21
prastutāḥ stutayaḥ pūjā natayaḥ sthitinītayaḥ 21
21.
atha amararṣigandharvamunividyādharoditāḥ
prastutāḥ stutayaḥ pūjā natayaḥ sthitinītayaḥ
prastutāḥ stutayaḥ pūjā natayaḥ sthitinītayaḥ
21.
atha amararṣigandharvamunividyādharoditāḥ
stutayaḥ pūjā natayaḥ sthitinītayaḥ prastutāḥ
stutayaḥ pūjā natayaḥ sthitinītayaḥ prastutāḥ
21.
Then, praises, worship, salutations, and principles of proper conduct, having been uttered by gods, sages (ṛṣi), gandharvas, munis, and vidyadharas, were offered.
ततो मुहूर्तमात्रेण सर्वभूतगणोदिते ।
शान्ते प्रणतिसंरम्भे तस्योक्तं ब्रह्मणो मया ॥ २२ ॥
शान्ते प्रणतिसंरम्भे तस्योक्तं ब्रह्मणो मया ॥ २२ ॥
tato muhūrtamātreṇa sarvabhūtagaṇodite ,
śānte praṇatisaṃrambhe tasyoktaṃ brahmaṇo mayā 22
śānte praṇatisaṃrambhe tasyoktaṃ brahmaṇo mayā 22
22.
tataḥ muhūrtamātreṇa sarvabhūtagaṇodite śānte
praṇatisaṃrambhe tasya uktam brahmaṇaḥ mayā
praṇatisaṃrambhe tasya uktam brahmaṇaḥ mayā
22.
tataḥ muhūrtamātreṇa sarvabhūtagaṇodite
praṇatisaṃrambhe śānte mayā tasya brahmaṇaḥ uktam
praṇatisaṃrambhe śānte mayā tasya brahmaṇaḥ uktam
22.
Then, in a mere moment, after the multitude of all beings had settled and the commotion of salutations had subsided, I spoke to him, Brahmā.
किमिदं भूतभव्येश यदियं मामुपागता ।
वक्ति ज्ञानगिरास्मांस्त्वं बोधयेति प्रयत्नतः ॥ २३ ॥
वक्ति ज्ञानगिरास्मांस्त्वं बोधयेति प्रयत्नतः ॥ २३ ॥
kimidaṃ bhūtabhavyeśa yadiyaṃ māmupāgatā ,
vakti jñānagirāsmāṃstvaṃ bodhayeti prayatnataḥ 23
vakti jñānagirāsmāṃstvaṃ bodhayeti prayatnataḥ 23
23.
kim idam bhūtabhavyeśa yat iyam mām upāgatā vakti
jñānagirā asmān tvam bodhaya iti prayatnataḥ
jñānagirā asmān tvam bodhaya iti prayatnataḥ
23.
bhūtabhavyeśa kim idam yat iyam mām upāgatā [asti] [sā]
jñānagirā asmān tvam bodhaya iti prayatnataḥ vakti
jñānagirā asmān tvam bodhaya iti prayatnataḥ vakti
23.
O Lord of what has been and what is to be (bhūta-bhavya-īśa), what is this, that she has approached me and is earnestly telling us with words of knowledge, 'You enlighten us'?
भवान्भूतेश्वरो देव सकलज्ञानपारगः ।
इयं तु काममूर्खा किं ब्रूते ब्रूहि जगत्पते ॥ २४ ॥
इयं तु काममूर्खा किं ब्रूते ब्रूहि जगत्पते ॥ २४ ॥
bhavānbhūteśvaro deva sakalajñānapāragaḥ ,
iyaṃ tu kāmamūrkhā kiṃ brūte brūhi jagatpate 24
iyaṃ tu kāmamūrkhā kiṃ brūte brūhi jagatpate 24
24.
bhavān bhūteśvaraḥ deva sakalajñānapāragaḥ
iyam tu kāmamūrkhā kim brūte brūhi jagatpate
iyam tu kāmamūrkhā kim brūte brūhi jagatpate
24.
devā jagatpate bhavān bhūteśvaraḥ sakalajñānapāragaḥ [asti].
tu iyam kāmamūrkhā kim brūte? [tat] brūhi.
tu iyam kāmamūrkhā kim brūte? [tat] brūhi.
24.
You are the Lord of beings (bhūteśvara), O divine one, one who has traversed all knowledge. But what does this woman, foolish with desire, say? Please tell me, O Lord of the universe (jagatpati)!
कथमेषा त्वया देव जायार्थं जनिता सती ।
नेह जायापदं नीता नीता विरसतां कथम् ॥ २५ ॥
नेह जायापदं नीता नीता विरसतां कथम् ॥ २५ ॥
kathameṣā tvayā deva jāyārthaṃ janitā satī ,
neha jāyāpadaṃ nītā nītā virasatāṃ katham 25
neha jāyāpadaṃ nītā nītā virasatāṃ katham 25
25.
katham eṣā tvayā deva jāyārtham janitā satī
na iha jāyāpadam nītā nītā virasatām katham
na iha jāyāpadam nītā nītā virasatām katham
25.
deva katham eṣā satī tvayā jāyārtham janitā [āsīt]?
katham iha jāyāpadam na nītā? [katham ca] virasatām nītā?
katham iha jāyāpadam na nītā? [katham ca] virasatām nītā?
25.
O divine one, how was this woman, being pure (satī), created by you for the purpose of being a wife? How was she not brought to the position of a wife here, but rather led to a state of unhappiness?
अन्यजगद्ब्रह्मोवाच ।
मुने शृणु यथावृत्तमिदं ते कथयाम्यहम् ।
यथावृत्तमशेषेण कथनीयं यतः सताम् ॥ २६ ॥
मुने शृणु यथावृत्तमिदं ते कथयाम्यहम् ।
यथावृत्तमशेषेण कथनीयं यतः सताम् ॥ २६ ॥
anyajagadbrahmovāca ,
mune śṛṇu yathāvṛttamidaṃ te kathayāmyaham ,
yathāvṛttamaśeṣeṇa kathanīyaṃ yataḥ satām 26
mune śṛṇu yathāvṛttamidaṃ te kathayāmyaham ,
yathāvṛttamaśeṣeṇa kathanīyaṃ yataḥ satām 26
26.
anyajagadbrahmā uvāca mune śṛṇu yathāvṛttam idam te
kathayāmi aham yathāvṛttam aśeṣeṇa kathanīyam yataḥ satām
kathayāmi aham yathāvṛttam aśeṣeṇa kathanīyam yataḥ satām
26.
anyajagadbrahmā uvāca.
mune śṛṇu.
aham idam yathāvṛttam te kathayāmi.
yataḥ yathāvṛttam aśeṣeṇa satām kathanīyam.
mune śṛṇu.
aham idam yathāvṛttam te kathayāmi.
yataḥ yathāvṛttam aśeṣeṇa satām kathanīyam.
26.
Brahmā of another universe spoke: 'O sage (muni), listen! I shall recount to you this incident exactly as it occurred (yathāvṛtta). For it is indeed fitting that the entire truth (yathāvṛtta), without omission (aśeṣeṇa), be related to the virtuous (satām).'
अस्ति तावदजं शान्तमजरं किंचिदेव सत् ।
ततश्चित्कचनैकान्तरूपिणः कचितोऽस्म्यहम् ॥ २७ ॥
ततश्चित्कचनैकान्तरूपिणः कचितोऽस्म्यहम् ॥ २७ ॥
asti tāvadajaṃ śāntamajaraṃ kiṃcideva sat ,
tataścitkacanaikāntarūpiṇaḥ kacito'smyaham 27
tataścitkacanaikāntarūpiṇaḥ kacito'smyaham 27
27.
asti tāvat ajam śāntam ajaram kiñcit eva sat |
tataḥ citkacanaikāntarūpiṇaḥ kacitaḥ asmi aham ||
tataḥ citkacanaikāntarūpiṇaḥ kacitaḥ asmi aham ||
27.
tāvat ajam śāntam ajaram kiñcit sat asti
tataḥ citkacanaikāntarūpiṇaḥ aham kacitaḥ asmi
tataḥ citkacanaikāntarūpiṇaḥ aham kacitaḥ asmi
27.
Indeed, there exists some unborn, tranquil, undecaying pure being (sat). From that, whose essential nature is exclusively consciousness, I am woven.
Links to all chapters:
vairāgya prakaraṇa
Chapter 1
Chapter 2
Chapter 3
Chapter 4
Chapter 5
Chapter 6
Chapter 7
Chapter 8
Chapter 9
Chapter 10
Chapter 11
Chapter 12
Chapter 13
Chapter 14
Chapter 15
Chapter 16
Chapter 17
Chapter 18
Chapter 19
Chapter 20
Chapter 21
Chapter 22
Chapter 23
Chapter 24
Chapter 25
Chapter 26
Chapter 27
Chapter 28
Chapter 29
Chapter 30
Chapter 31
Chapter 32
Chapter 33
mumukṣu prakaraṇa
utpatti prakaraṇa
Chapter 1
Chapter 2
Chapter 3
Chapter 4
Chapter 5
Chapter 6
Chapter 7
Chapter 8
Chapter 9
Chapter 10
Chapter 11
Chapter 12
Chapter 13
Chapter 14
Chapter 15
Chapter 16
Chapter 17
Chapter 18
Chapter 19
Chapter 20
Chapter 21
Chapter 22
Chapter 23
Chapter 24
Chapter 25
Chapter 26
Chapter 27
Chapter 28
Chapter 29
Chapter 30
Chapter 31
Chapter 32
Chapter 33
Chapter 34
Chapter 35
Chapter 36
Chapter 37
Chapter 38
Chapter 39
Chapter 40
Chapter 41
Chapter 42
Chapter 43
Chapter 44
Chapter 45
Chapter 46
Chapter 47
Chapter 48
Chapter 49
Chapter 50
Chapter 51
Chapter 52
Chapter 53
Chapter 54
Chapter 55
Chapter 56
Chapter 57
Chapter 58
Chapter 59
Chapter 60
Chapter 61
Chapter 62
Chapter 63
Chapter 64
Chapter 65
Chapter 66
Chapter 67
Chapter 68
Chapter 69
Chapter 70
Chapter 71
Chapter 72
Chapter 73
Chapter 74
Chapter 75
Chapter 76
Chapter 77
Chapter 78
Chapter 79
Chapter 80
Chapter 81
Chapter 82
Chapter 83
Chapter 84
Chapter 85
Chapter 86
Chapter 87
Chapter 88
Chapter 89
Chapter 90
Chapter 91
Chapter 92
Chapter 93
Chapter 94
Chapter 95
Chapter 96
Chapter 97
Chapter 98
Chapter 99
Chapter 100
Chapter 101
Chapter 102
Chapter 103
Chapter 104
Chapter 105
Chapter 106
Chapter 107
Chapter 108
Chapter 109
Chapter 110
Chapter 111
Chapter 112
Chapter 113
Chapter 114
Chapter 115
Chapter 116
Chapter 117
Chapter 118
Chapter 119
Chapter 120
Chapter 121
Chapter 122
sthiti prakaraṇa
Chapter 1
Chapter 2
Chapter 3
Chapter 4
Chapter 5
Chapter 6
Chapter 7
Chapter 8
Chapter 9
Chapter 10
Chapter 11
Chapter 12
Chapter 13
Chapter 14
Chapter 15
Chapter 16
Chapter 17
Chapter 18
Chapter 19
Chapter 20
Chapter 21
Chapter 22
Chapter 23
Chapter 24
Chapter 25
Chapter 26
Chapter 27
Chapter 28
Chapter 29
Chapter 30
Chapter 31
Chapter 32
Chapter 33
Chapter 34
Chapter 35
Chapter 36
Chapter 37
Chapter 38
Chapter 39
Chapter 40
Chapter 41
Chapter 42
Chapter 43
Chapter 44
Chapter 45
Chapter 46
Chapter 47
Chapter 48
Chapter 49
Chapter 50
Chapter 51
Chapter 52
Chapter 53
Chapter 54
Chapter 55
Chapter 56
Chapter 57
Chapter 58
Chapter 59
Chapter 60
Chapter 61
Chapter 62
upaśama prakaraṇa
Chapter 1
Chapter 2
Chapter 3
Chapter 4
Chapter 5
Chapter 6
Chapter 7
Chapter 8
Chapter 9
Chapter 10
Chapter 11
Chapter 12
Chapter 13
Chapter 14
Chapter 15
Chapter 16
Chapter 17
Chapter 18
Chapter 19
Chapter 20
Chapter 21
Chapter 22
Chapter 23
Chapter 24
Chapter 25
Chapter 26
Chapter 27
Chapter 28
Chapter 29
Chapter 30
Chapter 31
Chapter 32
Chapter 33
Chapter 34
Chapter 35
Chapter 36
Chapter 37
Chapter 38
Chapter 39
Chapter 40
Chapter 41
Chapter 42
Chapter 43
Chapter 44
Chapter 45
Chapter 46
Chapter 47
Chapter 48
Chapter 49
Chapter 50
Chapter 51
Chapter 52
Chapter 53
Chapter 54
Chapter 55
Chapter 56
Chapter 57
Chapter 58
Chapter 59
Chapter 60
Chapter 61
Chapter 62
Chapter 63
Chapter 64
Chapter 65
Chapter 66
Chapter 67
Chapter 68
Chapter 69
Chapter 70
Chapter 71
Chapter 72
Chapter 73
Chapter 74
Chapter 75
Chapter 76
Chapter 77
Chapter 78
Chapter 79
Chapter 80
Chapter 81
Chapter 82
Chapter 83
Chapter 84
Chapter 85
Chapter 86
Chapter 87
Chapter 88
Chapter 89
Chapter 90
Chapter 91
Chapter 92
Chapter 93
nirvāṇa prakaraṇa (bhāga 1)
Chapter 1
Chapter 2
Chapter 3
Chapter 4
Chapter 5
Chapter 6
Chapter 7
Chapter 8
Chapter 9
Chapter 10
Chapter 11
Chapter 12
Chapter 13
Chapter 14
Chapter 15
Chapter 16
Chapter 17
Chapter 18
Chapter 19
Chapter 20
Chapter 21
Chapter 22
Chapter 23
Chapter 24
Chapter 25
Chapter 26
Chapter 27
Chapter 28
Chapter 29
Chapter 30
Chapter 31
Chapter 32
Chapter 33
Chapter 34
Chapter 35
Chapter 36
Chapter 37
Chapter 38
Chapter 39
Chapter 40
Chapter 41
Chapter 42
Chapter 43
Chapter 44
Chapter 45
Chapter 46
Chapter 47
Chapter 48
Chapter 49
Chapter 50
Chapter 51
Chapter 52
Chapter 53
Chapter 54
Chapter 55
Chapter 56
Chapter 57
Chapter 58
Chapter 59
Chapter 60
Chapter 61
Chapter 62
Chapter 63
Chapter 64
Chapter 65
Chapter 66
Chapter 67
Chapter 68
Chapter 69
Chapter 70
Chapter 71
Chapter 72
Chapter 73
Chapter 74
Chapter 75
Chapter 76
Chapter 77
Chapter 78
Chapter 79
Chapter 80
Chapter 81
Chapter 82
Chapter 83
Chapter 84
Chapter 85
Chapter 86
Chapter 87
Chapter 88
Chapter 89
Chapter 90
Chapter 91
Chapter 92
Chapter 93
Chapter 94
Chapter 95
Chapter 96
Chapter 97
Chapter 98
Chapter 99
Chapter 100
Chapter 101
Chapter 102
Chapter 103
Chapter 104
Chapter 105
Chapter 106
Chapter 107
Chapter 108
Chapter 109
Chapter 110
Chapter 111
Chapter 112
Chapter 113
Chapter 114
Chapter 115
Chapter 116
Chapter 117
Chapter 118
Chapter 119
Chapter 120
Chapter 121
Chapter 122
Chapter 123
Chapter 124
Chapter 125
Chapter 126
Chapter 127
Chapter 128
nirvāṇa prakaraṇa (bhāga 2) (current book)
Chapter 1
Chapter 2
Chapter 3
Chapter 4
Chapter 5
Chapter 6
Chapter 7
Chapter 8
Chapter 9
Chapter 10
Chapter 11
Chapter 12
Chapter 13
Chapter 14
Chapter 15
Chapter 16
Chapter 17
Chapter 18
Chapter 19
Chapter 20
Chapter 21
Chapter 22
Chapter 23
Chapter 24
Chapter 25
Chapter 26
Chapter 27
Chapter 28
Chapter 29
Chapter 30
Chapter 31
Chapter 32
Chapter 33
Chapter 34
Chapter 35
Chapter 36
Chapter 37
Chapter 38
Chapter 39
Chapter 40
Chapter 41
Chapter 42
Chapter 43
Chapter 44
Chapter 45
Chapter 46
Chapter 47
Chapter 48
Chapter 49
Chapter 50
Chapter 51
Chapter 52
Chapter 53
Chapter 54
Chapter 55
Chapter 56
Chapter 57
Chapter 58
Chapter 59
Chapter 60
Chapter 61
Chapter 62
Chapter 63
Chapter 64
Chapter 65
Chapter 66
Chapter 67
Chapter 68
Chapter 69 (current chapter)
Chapter 70
Chapter 71
Chapter 72
Chapter 73
Chapter 74
Chapter 75
Chapter 76
Chapter 77
Chapter 78
Chapter 79
Chapter 80
Chapter 81
Chapter 82
Chapter 83
Chapter 84
Chapter 85
Chapter 86
Chapter 87
Chapter 88
Chapter 89
Chapter 90
Chapter 91
Chapter 92
Chapter 93
Chapter 94
Chapter 95
Chapter 96
Chapter 97
Chapter 98
Chapter 99
Chapter 100
Chapter 101
Chapter 102
Chapter 103
Chapter 104
Chapter 105
Chapter 106
Chapter 107
Chapter 108
Chapter 109
Chapter 110
Chapter 111
Chapter 112
Chapter 113
Chapter 114
Chapter 115
Chapter 116
Chapter 117
Chapter 118
Chapter 119
Chapter 120
Chapter 121
Chapter 122
Chapter 123
Chapter 124
Chapter 125
Chapter 126
Chapter 127
Chapter 128
Chapter 129
Chapter 130
Chapter 131
Chapter 132
Chapter 133
Chapter 134
Chapter 135
Chapter 136
Chapter 137
Chapter 138
Chapter 139
Chapter 140
Chapter 141
Chapter 142
Chapter 143
Chapter 144
Chapter 145
Chapter 146
Chapter 147
Chapter 148
Chapter 149
Chapter 150
Chapter 151
Chapter 152
Chapter 153
Chapter 154
Chapter 155
Chapter 156
Chapter 157
Chapter 158
Chapter 159
Chapter 160
Chapter 161
Chapter 162
Chapter 163
Chapter 164
Chapter 165
Chapter 166
Chapter 167
Chapter 168
Chapter 169
Chapter 170
Chapter 171
Chapter 172
Chapter 173
Chapter 174
Chapter 175
Chapter 176
Chapter 177
Chapter 178
Chapter 179
Chapter 180
Chapter 181
Chapter 182
Chapter 183
Chapter 184
Chapter 185
Chapter 186
Chapter 187
Chapter 188
Chapter 189
Chapter 190
Chapter 191
Chapter 192
Chapter 193
Chapter 194
Chapter 195
Chapter 196
Chapter 197
Chapter 198
Chapter 199
Chapter 200
Chapter 201
Chapter 202
Chapter 203
Chapter 204
Chapter 205
Chapter 206
Chapter 207
Chapter 208
Chapter 209
Chapter 210
Chapter 211
Chapter 212
Chapter 213
Chapter 214
Chapter 215
Chapter 216