Skip to content
אתר זה לא תומך בגרסאות ישנות של אינטרנט אקספלורר
מומלץ להשתמש בדפדפן גוגל כרום או פיירפוקס מוזילה
(או באינטרנט אקספלורר / edge עדכני)
Enjoy Learning Sanskrit tips, tools, resources and more...

योगवासिष्ठः       yogavāsiṣṭhaḥ - book-6, chapter-72

Use the following checkboxes to set the display options for this chapter (You can also control the display of each verse separately):
what would you like to see in each verse:
राजोवाच ।
कालसत्ता नभःसत्ता स्पन्दसत्ता च चिन्मयी ।
शुद्धचेतनसत्ता च सर्वमित्यादि पावनम् ॥ १ ॥
rājovāca ,
kālasattā nabhaḥsattā spandasattā ca cinmayī ,
śuddhacetanasattā ca sarvamityādi pāvanam 1
1. rājā uvāca kālasattā nabhasattā spandasattā ca
cinmayī śuddhacetanasattā ca sarvam iti ādi pāvanam
1. rājā uvāca: kālasattā nabhasattā spandasattā ca cinmayī [asti].
śuddhacetanasattā ca sarvam iti ādi pāvanam [asti].
1. The king said: The reality of time, the reality of space, and the reality of vibration are all composed of consciousness. And the reality of pure consciousness itself - all this and more - is purifying.
परमात्ममहावायौ रजः स्फुरति चञ्चलम् ।
कुसुमाङ्ग इवामोदस्तदतद्रूपकं स्वतः ॥ २ ॥
paramātmamahāvāyau rajaḥ sphurati cañcalam ,
kusumāṅga ivāmodastadatadrūpakaṃ svataḥ 2
2. paramātma-mahāvāyau rajaḥ sphurati cañcalam
kusumāṅgaḥ iva āmodaḥ tatatat-rūpakam svataḥ
2. paramātma-mahāvāyau cañcalam rajaḥ sphurati.
[tat] kusumāṅgaḥ iva āmodaḥ [ca asti].
[tat eva] svataḥ tatatat-rūpakam [asti].
2. In the great wind of the supreme self (paramātman), the restless "rajas" (the principle of activity) vibrates and manifests. Like fragrance in a flower, it spontaneously embodies the nature of both 'that' (the supreme reality) and 'not that' (the phenomenal world).
जगदाख्ये महास्वप्ने स्वप्नात्स्वप्नान्तरं व्रजत् ।
रूपं त्यजति नो शान्तं ब्रह्मशान्तत्वबृंहणम् ॥ ३ ॥
jagadākhye mahāsvapne svapnātsvapnāntaraṃ vrajat ,
rūpaṃ tyajati no śāntaṃ brahmaśāntatvabṛṃhaṇam 3
3. jagat-ākhye mahāsvapne svapnāt svapna-antaram vrajat
rūpam tyajati no śāntam brahmaśāntatvabṛṃhaṇam
3. jagata-ākhye mahāsvapne,
svapnāt svapna-antaram vrajat [manas],
śāntam brahmaśāntatvabṛṃhaṇam rūpam no tyajati.
3. In this great dream called the world, the mind (or consciousness), moving from one dream to another, does not abandon its peaceful form (rūpam), which enhances the peace of Brahman.
रम्भास्तम्भो यथा पत्रमात्रमेवान्तरान्तरम् ।
अन्तरन्तस्तथेदं हि विश्वं ब्रह्म विवर्त्यपि ॥ ४ ॥
rambhāstambho yathā patramātramevāntarāntaram ,
antarantastathedaṃ hi viśvaṃ brahma vivartyapi 4
4. rambhāstambhaḥ yathā patramātram eva antarāntaram
antarantaḥ tathā idam hi viśvam brahma vivartya api
4. yathā rambhāstambhaḥ antarāntaram patramātram eva [bhavati],
tathā idam hi viśvam vivartya api brahma antarantaḥ [bhavati]
4. Just as a banana trunk, when peeled layer by layer, reveals only leaves and no solid core, similarly, this entire universe, though appearing as a transformation, is intrinsically nothing but Brahman (brahman) itself.
सद्ब्रह्मात्मादिभिः शब्दैर्यदेताभिर्विगीयते ।
शून्यमव्यपदेशं ते न तत्किंचिच्च किंचन ॥ ५ ॥
sadbrahmātmādibhiḥ śabdairyadetābhirvigīyate ,
śūnyamavyapadeśaṃ te na tatkiṃcicca kiṃcana 5
5. satbrahmātmādibhiḥ śabdaiḥ yat etābhiḥ vigīyate
śūnyam avyapadeśam te na tat kiñcit ca kiñcana
5. yat satbrahmātmādibhiḥ śabdaiḥ etābhiḥ vigīyate,
te śūnyam avyapadeśam na tat kiñcit ca kiñcana [vadanti]
5. That ultimate reality which is described by terms like Existence (sat), Brahman (brahman), and Self (ātman) by some, is by others spoken of as the Void, the Indescribable, or simply "not anything at all."
या या विभाव्यते सत्ता सा सानुभवनिर्मितान् ।
रम्भास्तम्भवदेतावच्चिन्मात्रममलं ततम् ॥ ६ ॥
yā yā vibhāvyate sattā sā sānubhavanirmitān ,
rambhāstambhavadetāvaccinmātramamalaṃ tatam 6
6. yā yā vibhāvyate sattā sā sānubhavanirmitān
rambhāstambhavat etāvat cinmātram amalam tatam
6. yā yā sattā vibhāvyate,
sā sānubhavanirmitān rambhāstambhavat etāvat amalam tatam cinmātram [asti]
6. Whatever existence (sattā) is perceived, that itself, with its forms created by experience (anubhava), is like a banana trunk: fundamentally it is nothing but pure consciousness (cinmātram), spotless and all-pervading.
सूक्ष्मत्वादप्यलभ्यत्वात्परमात्मा परोऽणुकः ।
अनन्तत्वादसावेव प्राप्तो मेर्वादिमूलताम् ॥ ७ ॥
sūkṣmatvādapyalabhyatvātparamātmā paro'ṇukaḥ ,
anantatvādasāveva prāpto mervādimūlatām 7
7. sūkṣmatvāt api alabhyatvāt paramātmā paraḥ aṇukaḥ
anantatvāt asau eva prāptaḥ meruādimūlatām
7. paramātmā sūkṣmatvāt api alabhyatvāt paraḥ aṇukaḥ [asti].
anantatvāt asau eva meruādimūlatām prāptaḥ [asti].
7. Due to its extreme subtlety and unattainability, the Supreme Self (paramātman) is considered both supreme and infinitesimally small. Yet, by virtue of its infinitude, that very Self (ātman) has become the fundamental source of Mount Meru and all other vast entities.
अणोरप्यत्यनन्तस्य पुंसोऽस्य जगदाद्यपि ।
परमाणुवदाभाति प्रतीतत्वादरूपवत् ॥ ८ ॥
aṇorapyatyanantasya puṃso'sya jagadādyapi ,
paramāṇuvadābhāti pratītatvādarūpavat 8
8. aṇoḥ api atyanantasya puṃsaḥ asya jagat ādi
api paramāṇuvat ābhāti pratītatvāt arūpavat
8. asya aṇoḥ api atyanantasya puṃsaḥ jagat ādi
api pratītatvāt paramāṇuvat ābhāti arūpavat
8. To this Person (puruṣa), who is infinitely vast yet subtler than an atom, even the very origin of the world (jagat) appears like a subatomic particle (paramāṇu) when perceived, yet it is inherently formless.
परोऽणुरेषोऽलभ्यत्वात्पूरकत्वान्महागिरिः ।
सर्वावयवरूपोऽपि निरस्तावयवः पुमान् ॥ ९ ॥
paro'ṇureṣo'labhyatvātpūrakatvānmahāgiriḥ ,
sarvāvayavarūpo'pi nirastāvayavaḥ pumān 9
9. paraḥ aṇuḥ eṣaḥ alabhyatvāt pūrakatvāt mahāgiriḥ
sarvāvayavarūpaḥ api nirastāvayavaḥ pumān
9. eṣaḥ pumān alabhyatvāt paraḥ aṇuḥ pūrakatvāt
mahāgiriḥ sarvāvayavarūpaḥ api nirastāvayavaḥ
9. This Person (puruṣa) is subtler than an atom (aṇu) due to his unattainability, yet he is a great mountain (mahāgiri) because he pervades all. Though he embodies the form of all parts, this Person (puruṣa) is ultimately devoid of any specific limbs or components.
अस्य वै ज्ञप्तिमात्रस्य मज्जामात्रं जगत्त्रयी ।
विज्ञानमात्रमध्यं हि साधो विद्धि जगत्त्रयम् ॥ १० ॥
asya vai jñaptimātrasya majjāmātraṃ jagattrayī ,
vijñānamātramadhyaṃ hi sādho viddhi jagattrayam 10
10. asya vai jñaptimātrasya majjāmātraṃ jagattrayī
vijñānamātramadhyam hi sādho viddhi jagattrayam
10. asya vai jñaptimātrasya jagattrayī majjāmātraṃ
sādho vijñānamātramadhyam hi jagattrayam viddhi
10. Indeed, for this (reality) that is mere consciousness, the three worlds (jagattrayī) are merely its essence. O virtuous one (sādho), know for certain that the three worlds (jagattrayam) have consciousness (vijñāna) alone as their very core.
विज्ञानमात्रकलनाकलितं जगन्ति शान्तस्वभावसुकुमारमनन्तरूपम् ।
वेतालबालक पदं तदलङ्घनीयमेवं स्वयं समनुभावय शान्तमास्स्व ॥ ११ ॥
vijñānamātrakalanākalitaṃ jaganti śāntasvabhāvasukumāramanantarūpam ,
vetālabālaka padaṃ tadalaṅghanīyamevaṃ svayaṃ samanubhāvaya śāntamāssva 11
11. vijñānamātrakalanākalitaṃ jaganti
śāntasvabhāvasukumāram anantarūpam
vetālabālaka padam tat alaṅghanīyam
evam svayam samanubhāvaya śāntam āssva
11. jaganti vijñānamātrakalanākalitaṃ
śāntasvabhāvasukumāram anantarūpam
vetālabālaka tat alaṅghanīyam padam
evam svayam samanubhāvaya śāntam āssva
11. The worlds (jaganti) are generated and sustained by the creative activity (kalanā) of mere consciousness (vijñāna); they are inherently peaceful, delicate, and infinitely varied in form. O child of illusion (vetālabālaka), realize this ultimate and insurmountable state (padam) within yourself in this manner, and then abide in peace.