योगवासिष्ठः
yogavāsiṣṭhaḥ
-
book-4, chapter-3
श्रीराम उवाच ।
महाकल्पान्तसर्गादौ प्रथमोऽसौ प्रजापतिः ।
स्मृत्यात्मा जायते मन्ये स्मृत्यात्मैव ततो जगत् ॥ १ ॥
महाकल्पान्तसर्गादौ प्रथमोऽसौ प्रजापतिः ।
स्मृत्यात्मा जायते मन्ये स्मृत्यात्मैव ततो जगत् ॥ १ ॥
śrīrāma uvāca ,
mahākalpāntasargādau prathamo'sau prajāpatiḥ ,
smṛtyātmā jāyate manye smṛtyātmaiva tato jagat 1
mahākalpāntasargādau prathamo'sau prajāpatiḥ ,
smṛtyātmā jāyate manye smṛtyātmaiva tato jagat 1
1.
śrīrāma uvāca | mahākalpānta-sarga-ādau prathamaḥ asau
prajāpatiḥ smṛti-ātmā jāyate manye smṛti-ātmā eva tataḥ jagat
prajāpatiḥ smṛti-ātmā jāyate manye smṛti-ātmā eva tataḥ jagat
1.
śrīrāma uvāca manye mahākalpānta-sarga-ādau asau prathamaḥ
prajāpatiḥ smṛti-ātmā jāyate tataḥ jagat smṛti-ātmā eva
prajāpatiḥ smṛti-ātmā jāyate tataḥ jagat smṛti-ātmā eva
1.
Śrī Rāma said: I believe that at the beginning of creation, after a great cosmic dissolution (mahākalpānta), the first Prajapati (lord of creatures) is born as one whose nature (ātman) is memory (smṛti). From that, the world itself is indeed of the nature (ātman) of memory (smṛti).
श्रीवसिष्ठ उवाच ।
महाप्रलयसर्गादावेवमेतद्रघूद्वह ।
स्मृत्यात्मैव भवत्यादौ प्रथमोऽसौ प्रजापतिः ॥ २ ॥
महाप्रलयसर्गादावेवमेतद्रघूद्वह ।
स्मृत्यात्मैव भवत्यादौ प्रथमोऽसौ प्रजापतिः ॥ २ ॥
śrīvasiṣṭha uvāca ,
mahāpralayasargādāvevametadraghūdvaha ,
smṛtyātmaiva bhavatyādau prathamo'sau prajāpatiḥ 2
mahāpralayasargādāvevametadraghūdvaha ,
smṛtyātmaiva bhavatyādau prathamo'sau prajāpatiḥ 2
2.
śrīvasiṣṭha uvāca mahāpralayasargādau evam etat raghūdvaha
smṛtiātmā eva bhavati ādau prathamaḥ asau prajāpatiḥ
smṛtiātmā eva bhavati ādau prathamaḥ asau prajāpatiḥ
2.
śrīvasiṣṭha uvāca raghūdvaha,
mahāpralayasargādau evam etat,
ādau asau prathamaḥ prajāpatiḥ smṛtiātmā eva bhavati.
mahāpralayasargādau evam etat,
ādau asau prathamaḥ prajāpatiḥ smṛtiātmā eva bhavati.
2.
Śrī Vasiṣṭha said: "O scion of Raghu (Rāma), at the beginning of creation following a great dissolution, this is how it is: that first Prajāpati, in the very beginning, indeed comes into existence solely as memory (smṛtiātman)."
तत्संकल्पात्मकजगत्स्मृत्यात्मैवमिदं ततः ।
भाति संकल्पनगरं स्थितं पूर्वं प्रजापतेः ॥ ३ ॥
भाति संकल्पनगरं स्थितं पूर्वं प्रजापतेः ॥ ३ ॥
tatsaṃkalpātmakajagatsmṛtyātmaivamidaṃ tataḥ ,
bhāti saṃkalpanagaraṃ sthitaṃ pūrvaṃ prajāpateḥ 3
bhāti saṃkalpanagaraṃ sthitaṃ pūrvaṃ prajāpateḥ 3
3.
tat saṅkalpaātmaka jagat smṛtiātma evam idam tataḥ
bhāti saṅkalpanagaram sthitam pūrvam prajāpateḥ
bhāti saṅkalpanagaram sthitam pūrvam prajāpateḥ
3.
tataḥ idam jagat,
tat saṅkalpaātmaka smṛtiātma evam,
bhāti.
pūrvam prajāpateḥ sthitam saṅkalpanagaram.
tat saṅkalpaātmaka smṛtiātma evam,
bhāti.
pūrvam prajāpateḥ sthitam saṅkalpanagaram.
3.
From that (Prajāpati), this world, whose essence is his intention (saṅkalpa) and which is itself of the nature of memory (smṛti), thus appears. It is like a city of intention that previously existed for Prajāpati.
स्मृतिर्न संभवत्येव सर्गादौ परमात्मनः ।
जन्माभावात्कथं कुत्र नभसीव महाद्रुमः ॥ ४ ॥
जन्माभावात्कथं कुत्र नभसीव महाद्रुमः ॥ ४ ॥
smṛtirna saṃbhavatyeva sargādau paramātmanaḥ ,
janmābhāvātkathaṃ kutra nabhasīva mahādrumaḥ 4
janmābhāvātkathaṃ kutra nabhasīva mahādrumaḥ 4
4.
smṛtiḥ na saṃbhavati eva sargādau paramaātmanaḥ
janmaabhāvāt katham kutra nabhasi iva mahādrumaḥ
janmaabhāvāt katham kutra nabhasi iva mahādrumaḥ
4.
sargādau paramaātmanaḥ smṛtiḥ na eva saṃbhavati,
janmaabhāvāt katham kutra nabhasi iva mahādrumaḥ.
janmaabhāvāt katham kutra nabhasi iva mahādrumaḥ.
4.
Memory (smṛti) is certainly not possible for the Supreme Self (paramātman) at the beginning of creation, due to the absence of birth (janma). How and where (could it arise), just as a great tree cannot (grow) in the sky?
श्रीराम उवाच ।
न संभवति किं ब्रह्मन्सर्गादौ प्राक्तनी स्मृतिः ।
महाप्रलयसंमोहैर्नश्यति प्राक्स्मृतिः कथम् ॥ ५ ॥
न संभवति किं ब्रह्मन्सर्गादौ प्राक्तनी स्मृतिः ।
महाप्रलयसंमोहैर्नश्यति प्राक्स्मृतिः कथम् ॥ ५ ॥
śrīrāma uvāca ,
na saṃbhavati kiṃ brahmansargādau prāktanī smṛtiḥ ,
mahāpralayasaṃmohairnaśyati prāksmṛtiḥ katham 5
na saṃbhavati kiṃ brahmansargādau prāktanī smṛtiḥ ,
mahāpralayasaṃmohairnaśyati prāksmṛtiḥ katham 5
5.
śrīrāma uvāca na saṃbhavati kim brahman sargādau prāktanī
smṛtiḥ mahāpralayasaṃmohaiḥ naśyati prāk-smṛtiḥ katham
smṛtiḥ mahāpralayasaṃmohaiḥ naśyati prāk-smṛtiḥ katham
5.
śrīrāma uvāca brahman,
sargādau prāktanī smṛtiḥ na kim saṃbhavati? mahāpralayasaṃmohaiḥ prāk-smṛtiḥ katham naśyati?
sargādau prāktanī smṛtiḥ na kim saṃbhavati? mahāpralayasaṃmohaiḥ prāk-smṛtiḥ katham naśyati?
5.
Śrī Rāma said: "O Brahmin (Vasiṣṭha), is it that prior (prāktanī) memory (smṛti) is not possible at the beginning of creation? How is prior memory destroyed by the great delusions (saṃmoha) of the cosmic dissolution?"
श्रीवसिष्ठ उवाच ।
ये महाप्रलये प्राज्ञाः सर्वे ब्रह्मादयः पुरा ।
किल निर्वाणमायातास्तेऽवश्यं ब्रह्मतां गताः ॥ ६ ॥
ये महाप्रलये प्राज्ञाः सर्वे ब्रह्मादयः पुरा ।
किल निर्वाणमायातास्तेऽवश्यं ब्रह्मतां गताः ॥ ६ ॥
śrīvasiṣṭha uvāca ,
ye mahāpralaye prājñāḥ sarve brahmādayaḥ purā ,
kila nirvāṇamāyātāste'vaśyaṃ brahmatāṃ gatāḥ 6
ye mahāpralaye prājñāḥ sarve brahmādayaḥ purā ,
kila nirvāṇamāyātāste'vaśyaṃ brahmatāṃ gatāḥ 6
6.
śrīvasiṣṭhaḥ uvāca ye mahāpralaye prājñāḥ sarve brahmādayaḥ
purā kila nirvāṇam āyātāḥ te avaśyam brahmatām gatāḥ
purā kila nirvāṇam āyātāḥ te avaśyam brahmatām gatāḥ
6.
śrīvasiṣṭhaḥ uvāca ye prājñāḥ sarve brahmādayaḥ purā
mahāpralaye kila nirvāṇam āyātāḥ te avaśyam brahmatām gatāḥ
mahāpralaye kila nirvāṇam āyātāḥ te avaśyam brahmatām gatāḥ
6.
Śrī Vasiṣṭha said: Those wise beings, all of them, including Brahmā and others, who in the past certainly attained liberation (nirvāṇa) during the great cosmic dissolution (mahāpralaya), they must have undoubtedly achieved the state of brahman (brahman).
प्राक्तनः कः स्मृतेः कर्ता तस्मात्कथय सुव्रत ।
स्मृतिर्निर्मूलतां याता स्मर्तुर्मुक्ततया यतः ॥ ७ ॥
स्मृतिर्निर्मूलतां याता स्मर्तुर्मुक्ततया यतः ॥ ७ ॥
prāktanaḥ kaḥ smṛteḥ kartā tasmātkathaya suvrata ,
smṛtirnirmūlatāṃ yātā smarturmuktatayā yataḥ 7
smṛtirnirmūlatāṃ yātā smarturmuktatayā yataḥ 7
7.
prāktanaḥ kaḥ smṛteḥ kartā tasmāt kathaya suvrata
smṛtiḥ nirmūlatām yātā smartuḥ muktatayā yataḥ
smṛtiḥ nirmūlatām yātā smartuḥ muktatayā yataḥ
7.
suvrata tasmāt prāktanaḥ smṛteḥ kaḥ kartā kathaya
yataḥ smartuḥ muktatayā smṛtiḥ nirmūlatām yātā
yataḥ smartuḥ muktatayā smṛtiḥ nirmūlatām yātā
7.
O virtuous one (suvrata), tell me then, who is the creator of memory (smṛti) from previous lives? For memory (smṛti) becomes baseless because the rememberer attains liberation (mokṣa).
अतः स्मर्तुरभावेन स्मृतिर्वोदेति किं कथम् ।
अवश्यं हि महाकल्पे सर्वे मोक्षैकभागिनः ॥ ८ ॥
अवश्यं हि महाकल्पे सर्वे मोक्षैकभागिनः ॥ ८ ॥
ataḥ smarturabhāvena smṛtirvodeti kiṃ katham ,
avaśyaṃ hi mahākalpe sarve mokṣaikabhāginaḥ 8
avaśyaṃ hi mahākalpe sarve mokṣaikabhāginaḥ 8
8.
ataḥ smartuḥ abhāvena smṛtiḥ vā udeti kim katham
avaśyam hi mahākalpe sarve mokṣaikabhāginaḥ
avaśyam hi mahākalpe sarve mokṣaikabhāginaḥ
8.
ataḥ smartuḥ abhāvena smṛtiḥ vā kim katham udeti
hi avaśyam mahākalpe sarve mokṣaikabhāginaḥ
hi avaśyam mahākalpe sarve mokṣaikabhāginaḥ
8.
Therefore, with the absence of a rememberer, how can memory (smṛti) possibly arise? For truly, in the great cosmic period (mahākalpa), all beings invariably partake in final liberation (mokṣa).
नानुभूतेऽनुभूते च स्वतश्चिद्व्योम्नि या स्मृतिः ।
सा जगद्भूरिति प्रौढा दृश्या सास्त्येव चित्प्रभा ॥ ९ ॥
सा जगद्भूरिति प्रौढा दृश्या सास्त्येव चित्प्रभा ॥ ९ ॥
nānubhūte'nubhūte ca svataścidvyomni yā smṛtiḥ ,
sā jagadbhūriti prauḍhā dṛśyā sāstyeva citprabhā 9
sā jagadbhūriti prauḍhā dṛśyā sāstyeva citprabhā 9
9.
na anubhūte ananubhūte ca svataḥ citvyomni yā smṛtiḥ
sā jagadbhūḥ iti prauḍhā dṛśyā sā asti eva citprabhā
sā jagadbhūḥ iti prauḍhā dṛśyā sā asti eva citprabhā
9.
yā smṛtiḥ svataḥ citvyomni na anubhūte ananubhūte ca
sā jagadbhūḥ iti prauḍhā dṛśyā sā citprabhā eva asti
sā jagadbhūḥ iti prauḍhā dṛśyā sā citprabhā eva asti
9.
That memory (smṛti) which arises spontaneously in the pure ether of consciousness (cit-vyoman) is neither of what has been experienced nor of what has not been experienced. That very profound and perceptible appearance, which is the source of the world (jagat), is indeed the radiance of consciousness (cit-prabhā).
भाति संवित्प्रभैवेयमनाद्यन्तावभासिनी ।
यत्तदेतज्जगदिति स्वयंभूरिति च स्थितम् ॥ १० ॥
यत्तदेतज्जगदिति स्वयंभूरिति च स्थितम् ॥ १० ॥
bhāti saṃvitprabhaiveyamanādyantāvabhāsinī ,
yattadetajjagaditi svayaṃbhūriti ca sthitam 10
yattadetajjagaditi svayaṃbhūriti ca sthitam 10
10.
bhāti saṃvitprabhā eva iyam anādi-anta-avabhāsinī
yat tat etat jagat iti svayambhūḥ iti ca sthitam
yat tat etat jagat iti svayambhūḥ iti ca sthitam
10.
iyam saṃvitprabhā eva anādi-anta-avabhāsinī bhāti.
yat tat etat jagat iti ca svayambhūḥ iti sthitam.
yat tat etat jagat iti ca svayambhūḥ iti sthitam.
10.
This very radiance of consciousness (saṃvit-prabhā) shines forth, manifesting without beginning or end. It is this [radiance] that is established as both this world (jagat) and the self-existent (svayaṃbhū).
अनादिकालसंसिद्धं यद्भानं ब्रह्मणो निजम् ।
स आतिवाहिको देहो विराजो जगदाकृतिः ॥ ११ ॥
स आतिवाहिको देहो विराजो जगदाकृतिः ॥ ११ ॥
anādikālasaṃsiddhaṃ yadbhānaṃ brahmaṇo nijam ,
sa ātivāhiko deho virājo jagadākṛtiḥ 11
sa ātivāhiko deho virājo jagadākṛtiḥ 11
11.
anādi-kāla-saṃsiddham yat bhānam brahmaṇaḥ
nijam saḥ ātivāhikaḥ dehaḥ virājaḥ jagat-ākṛtiḥ
nijam saḥ ātivāhikaḥ dehaḥ virājaḥ jagat-ākṛtiḥ
11.
yat brahmaṇaḥ nijam bhānam anādi-kāla-saṃsiddham,
saḥ virājaḥ ātivāhikaḥ dehaḥ jagat-ākṛtiḥ.
saḥ virājaḥ ātivāhikaḥ dehaḥ jagat-ākṛtiḥ.
11.
That inherent manifestation of brahman (brahman), which has been eternally established since beginningless time, is the subtle body (ātivāhika deha) of Virāj, the very form of the world (jagat-ākṛti).
परमाणाविदं भाति त्रिजगत्सवनाभ्रखम् ।
देशकालक्रियाद्रव्यदिनरात्रिक्रमान्वितम् ॥ १२ ॥
देशकालक्रियाद्रव्यदिनरात्रिक्रमान्वितम् ॥ १२ ॥
paramāṇāvidaṃ bhāti trijagatsavanābhrakham ,
deśakālakriyādravyadinarātrikramānvitam 12
deśakālakriyādravyadinarātrikramānvitam 12
12.
paramāṇau idam bhāti tri-jagat-savana-abhra-kham
deśa-kāla-kriyā-dravya-dina-rātri-krama-anvitam
deśa-kāla-kriyā-dravya-dina-rātri-krama-anvitam
12.
idam tri-jagat-savana-abhra-kham deśa-kāla-kriyā-dravya-dina-rātri-krama-anvitam paramāṇau bhāti.
12.
Within an atom (paramāṇu), this [cosmos] manifests, comprising the three worlds, their rituals, clouds, and sky, and imbued with the order of space, time, action, substance, day, and night.
परमाणुः प्रविततस्तस्यास्ते तादृगेव च ।
भाति भासुरताकारि तादृग्गिरिकुलं पुनः ॥ १३ ॥
भाति भासुरताकारि तादृग्गिरिकुलं पुनः ॥ १३ ॥
paramāṇuḥ pravitatastasyāste tādṛgeva ca ,
bhāti bhāsuratākāri tādṛggirikulaṃ punaḥ 13
bhāti bhāsuratākāri tādṛggirikulaṃ punaḥ 13
13.
paramāṇuḥ pravitataḥ tasya āste tādṛk eva ca
bhāti bhāsuratā-kāri tādṛk giri-kulam punaḥ
bhāti bhāsuratā-kāri tādṛk giri-kulam punaḥ
13.
paramāṇuḥ pravitataḥ.
tasya tādṛk eva ca āste.
punaḥ tādṛk giri-kulam bhāsuratā-kāri bhāti.
tasya tādṛk eva ca āste.
punaḥ tādṛk giri-kulam bhāsuratā-kāri bhāti.
13.
An atom (paramāṇu) expands greatly, and its [nature] exists precisely in that manner. Again, a similar range of mountains (girikulam) appears, producing brilliance.
तत्रापि तादृगाकारमेव प्रत्यनुसंततम् ।
दृश्यमाभाति भारूपमेतदङ्ग न वास्तवम् ॥ १४ ॥
दृश्यमाभाति भारूपमेतदङ्ग न वास्तवम् ॥ १४ ॥
tatrāpi tādṛgākārameva pratyanusaṃtatam ,
dṛśyamābhāti bhārūpametadaṅga na vāstavam 14
dṛśyamābhāti bhārūpametadaṅga na vāstavam 14
14.
tatra api tādṛk ākāram eva prati anusantatam
dṛśyam ābhāti bhārūpam etat aṅga na vāstavam
dṛśyam ābhāti bhārūpam etat aṅga na vāstavam
14.
aṅga,
tatra api tādṛk ākāram eva prati anusantatam bhārūpam dṛśyam ābhāti,
etat na vāstavam
tatra api tādṛk ākāram eva prati anusantatam bhārūpam dṛśyam ābhāti,
etat na vāstavam
14.
Even there, what is seen appears continuously in a similar form, shining merely as an appearance (bhārūpam), O dear one, but this is not real.
इत्यस्त्यन्तो नं सद्दृष्टेरसद्दृष्टेश्च वा क्वचित् ।
अस्यास्त्वभ्युदितं बुद्धं नाबुद्धं प्रति वानघ ॥ १५ ॥
अस्यास्त्वभ्युदितं बुद्धं नाबुद्धं प्रति वानघ ॥ १५ ॥
ityastyanto naṃ saddṛṣṭerasaddṛṣṭeśca vā kvacit ,
asyāstvabhyuditaṃ buddhaṃ nābuddhaṃ prati vānagha 15
asyāstvabhyuditaṃ buddhaṃ nābuddhaṃ prati vānagha 15
15.
iti asti antaḥ na sat dṛṣṭeḥ asat dṛṣṭeḥ ca vā kvacit
asyāḥ tu abhyuditam buddham na abuddham prati vā anagha
asyāḥ tu abhyuditam buddham na abuddham prati vā anagha
15.
anagha,
iti kvacit sat dṛṣṭeḥ ca vā asat dṛṣṭeḥ antaḥ na asti.
tu asyāḥ buddham abhyuditam,
vā abuddham prati na.
iti kvacit sat dṛṣṭeḥ ca vā asat dṛṣṭeḥ antaḥ na asti.
tu asyāḥ buddham abhyuditam,
vā abuddham prati na.
15.
Thus, there is no ultimate conclusion (antaḥ) anywhere, neither for true perception nor for false perception. But this (truth), O sinless one, is manifest to the enlightened, and not to the unenlightened.
बुद्धं प्रतीदं ब्रह्मैव केवलं शान्तमव्ययम् ।
अबुद्धं प्रति बुद्ध्यैतद्भासुरं भुवनान्वितम् ॥ १६ ॥
अबुद्धं प्रति बुद्ध्यैतद्भासुरं भुवनान्वितम् ॥ १६ ॥
buddhaṃ pratīdaṃ brahmaiva kevalaṃ śāntamavyayam ,
abuddhaṃ prati buddhyaitadbhāsuraṃ bhuvanānvitam 16
abuddhaṃ prati buddhyaitadbhāsuraṃ bhuvanānvitam 16
16.
buddham prati idam brahma eva kevalam śāntam avyayam
abuddham prati buddhyā etat bhāsuram bhuvanānvitam
abuddham prati buddhyā etat bhāsuram bhuvanānvitam
16.
buddham prati idam brahma eva kevalam śāntam avyayam (asti).
abuddham prati tu etat buddhyā bhāsuram bhuvanānvitam (bhāti).
abuddham prati tu etat buddhyā bhāsuram bhuvanānvitam (bhāti).
16.
For the enlightened, this (reality) is solely the tranquil and imperishable (brahman). For the unenlightened, however, this very thing appears through their intellect (buddhi) as shining (bhāsuram) and accompanied by worlds (bhuvanānvitam).
यथेदं भासुरं भाति जगदण्डकजृम्भितम् ।
यथा कोटिसहस्राणि भान्त्यन्यान्यप्यणावणौ ॥ १७ ॥
यथा कोटिसहस्राणि भान्त्यन्यान्यप्यणावणौ ॥ १७ ॥
yathedaṃ bhāsuraṃ bhāti jagadaṇḍakajṛmbhitam ,
yathā koṭisahasrāṇi bhāntyanyānyapyaṇāvaṇau 17
yathā koṭisahasrāṇi bhāntyanyānyapyaṇāvaṇau 17
17.
yathā idam bhāsuram bhāti jagadaṇḍakajṛmbhitam
yathā koṭisahasrāṇi bhānti anyāni api aṇau aṇau
yathā koṭisahasrāṇi bhānti anyāni api aṇau aṇau
17.
yathā idam bhāsuram jagadaṇḍakajṛmbhitam bhāti,
yathā ca aṇau aṇau koṭisahasrāṇi anyāni api bhānti.
yathā ca aṇau aṇau koṭisahasrāṇi anyāni api bhānti.
17.
Just as this shining (bhāsuram) cosmic egg (jagadaṇḍakajṛmbhitam) appears, so too do thousands upon thousands of other (worlds) appear within every single atom.
यथा स्तम्भे पुत्रिकान्तस्तस्याः स्वाङ्गेषु पुत्रिका ।
तस्याश्च पुत्रिकास्त्यङ्गे तथा त्रैलोक्यपुत्रिका ॥ १८ ॥
तस्याश्च पुत्रिकास्त्यङ्गे तथा त्रैलोक्यपुत्रिका ॥ १८ ॥
yathā stambhe putrikāntastasyāḥ svāṅgeṣu putrikā ,
tasyāśca putrikāstyaṅge tathā trailokyaputrikā 18
tasyāśca putrikāstyaṅge tathā trailokyaputrikā 18
18.
yathā stambhe putrikā antas tasyāḥ sva-aṅgeṣu putrikā
tasyāḥ ca putrikā asti aṅge tathā trailokya-putrikā
tasyāḥ ca putrikā asti aṅge tathā trailokya-putrikā
18.
yathā stambhe putrikā antas tasyāḥ sva-aṅgeṣu putrikā
asti tasyāḥ ca aṅge putrikā asti tathā trailokya-putrikā
asti tasyāḥ ca aṅge putrikā asti tathā trailokya-putrikā
18.
Just as a carved figure (putrikā) exists within a pillar, and within the limbs of that figure another carved figure (putrikā) exists, and within the limb of that (second) figure yet another carved figure (putrikā) exists, similarly, the entire universe, a doll-like figure (trailokyputrikā), is structured in this nested manner.
नाभिन्ना नापि संख्येया यथाद्रौ परमाणुकाः ।
तथा ब्रह्म बृहन्मेरौ त्रैलोक्यपरमाणवः ॥ १९ ॥
तथा ब्रह्म बृहन्मेरौ त्रैलोक्यपरमाणवः ॥ १९ ॥
nābhinnā nāpi saṃkhyeyā yathādrau paramāṇukāḥ ,
tathā brahma bṛhanmerau trailokyaparamāṇavaḥ 19
tathā brahma bṛhanmerau trailokyaparamāṇavaḥ 19
19.
na abhinna na api saṃkhyeyāḥ yathā adrau paramāṇukāḥ
tathā brahma bṛhat-merau trailokya-paramāṇavaḥ
tathā brahma bṛhat-merau trailokya-paramāṇavaḥ
19.
yathā adrau paramāṇukāḥ na abhinnaḥ na api saṃkhyeyāḥ
tathā bṛhat-merau brahma trailokya-paramāṇavaḥ
tathā bṛhat-merau brahma trailokya-paramāṇavaḥ
19.
Just as tiny atoms (paramāṇuka) in a mountain are neither distinct (abinnā) nor countable, similarly, the atoms of the three worlds (trailokyaparamaṇavaḥ) exist within the vast (bṛhat) Brahman (brahman), which is like Mount Meru.
सूर्याद्यंशुषु संख्यातुं शक्यन्ते लघवोऽणवः ।
उत्पद्यन्ते चिदादित्ये त्रैलोक्यपरमाणवः ॥ २० ॥
उत्पद्यन्ते चिदादित्ये त्रैलोक्यपरमाणवः ॥ २० ॥
sūryādyaṃśuṣu saṃkhyātuṃ śakyante laghavo'ṇavaḥ ,
utpadyante cidāditye trailokyaparamāṇavaḥ 20
utpadyante cidāditye trailokyaparamāṇavaḥ 20
20.
sūrya-ādi-aṃśuṣu saṃkhyātum śakyante laghavaḥ
aṇavaḥ utpadyante cit-āditye trailokya-paramāṇavaḥ
aṇavaḥ utpadyante cit-āditye trailokya-paramāṇavaḥ
20.
sūrya-ādi-aṃśuṣu laghavaḥ aṇavaḥ saṃkhyātum śakyante
(api) cit-āditye trailokya-paramāṇavaḥ utpadyante
(api) cit-āditye trailokya-paramāṇavaḥ utpadyante
20.
While small particles (aṇavaḥ) can be counted in the rays of the sun and other celestial bodies, the atoms of the three worlds (trailokyaparamaṇavaḥ) are generated within the sun of consciousness (cit-āditya).
यथाणवो वहन्त्यर्कदीप्तिष्वप्सु रजःसु च ।
तथा वहन्ति चिद्व्योम्नि त्रैलोक्यपरमाणवः ॥ २१ ॥
तथा वहन्ति चिद्व्योम्नि त्रैलोक्यपरमाणवः ॥ २१ ॥
yathāṇavo vahantyarkadīptiṣvapsu rajaḥsu ca ,
tathā vahanti cidvyomni trailokyaparamāṇavaḥ 21
tathā vahanti cidvyomni trailokyaparamāṇavaḥ 21
21.
yathā aṇavaḥ vahanti arka-dīptiṣu apsu rajaḥsu ca
tathā vahanti cit-vyomni trailokya-paramāṇavaḥ
tathā vahanti cit-vyomni trailokya-paramāṇavaḥ
21.
yathā aṇavaḥ arka-dīptiṣu apsu rajaḥsu ca vahanti
tathā trailokya-paramāṇavaḥ cit-vyomni vahanti
tathā trailokya-paramāṇavaḥ cit-vyomni vahanti
21.
Just as particles (aṇavaḥ) move in the sun's rays, in waters, and in dust, similarly, the atoms of the three worlds (trailokyaparamaṇavaḥ) move in the ether of consciousness (cidvyoman).
शून्यानुभवमात्रात्म भूताकाशमिदं यथा ।
सर्गानुभवमात्रात्म चिदाकाशमिदं तथा ॥ २२ ॥
सर्गानुभवमात्रात्म चिदाकाशमिदं तथा ॥ २२ ॥
śūnyānubhavamātrātma bhūtākāśamidaṃ yathā ,
sargānubhavamātrātma cidākāśamidaṃ tathā 22
sargānubhavamātrātma cidākāśamidaṃ tathā 22
22.
śūnyānubhavamātrātma bhūtākāśam idam yathā
sargānubhavamātrātma cidākāśam idam tathā
sargānubhavamātrātma cidākāśam idam tathā
22.
yathā idam bhūtākāśam śūnyānubhavamātrātma [asti],
tathā idam cidākāśam sargānubhavamātrātma [asti]
tathā idam cidākāśam sargānubhavamātrātma [asti]
22.
Just as this physical space (bhūtākāśa) is by its very nature (ātman) merely the experience of emptiness, so too this consciousness-space (cidākāśa) is by its very nature (ātman) merely the experience of creation.
सर्गस्तु सर्गशब्दार्थतया बुद्धो नयत्यधः ।
स ब्रह्मशब्दार्थतया बुद्धः श्रेयो भवत्यलम् ॥ २३ ॥
स ब्रह्मशब्दार्थतया बुद्धः श्रेयो भवत्यलम् ॥ २३ ॥
sargastu sargaśabdārthatayā buddho nayatyadhaḥ ,
sa brahmaśabdārthatayā buddhaḥ śreyo bhavatyalam 23
sa brahmaśabdārthatayā buddhaḥ śreyo bhavatyalam 23
23.
sargaḥ tu sargaśabdārthatayā buddhaḥ nayati adhaḥ
saḥ brahmaśabdārthatayā buddhaḥ śreyaḥ bhavati alam
saḥ brahmaśabdārthatayā buddhaḥ śreyaḥ bhavati alam
23.
tu sargaḥ sargaśabdārthatayā buddhaḥ adhaḥ nayati.
saḥ brahmaśabdārthatayā buddhaḥ alam śreyaḥ bhavati.
saḥ brahmaśabdārthatayā buddhaḥ alam śreyaḥ bhavati.
23.
Creation (sarga), when perceived solely as its literal meaning, leads one to decline. However, that very same creation, when understood through the meaning of the word 'Brahman' (brahman), becomes entirely conducive to ultimate welfare.
विज्ञानात्मा शासिता विश्वबीजं ब्रह्मैवालं स्वं चिदाकाशमात्रम् ।
यस्माज्जातं यत्तदेवेति विद्याद्वेद्यं स्वान्तर्बोधसंबोधमात्रम् ॥ २४ ॥
यस्माज्जातं यत्तदेवेति विद्याद्वेद्यं स्वान्तर्बोधसंबोधमात्रम् ॥ २४ ॥
vijñānātmā śāsitā viśvabījaṃ brahmaivālaṃ svaṃ cidākāśamātram ,
yasmājjātaṃ yattadeveti vidyādvedyaṃ svāntarbodhasaṃbodhamātram 24
yasmājjātaṃ yattadeveti vidyādvedyaṃ svāntarbodhasaṃbodhamātram 24
24.
vijñānātmā śāsitā viśvabījam brahma
eva alam svam cidākāśamātram
yasmāt jātam yat tat eva iti vidyāt
vedyam svāntarbodhasambodhamātram
eva alam svam cidākāśamātram
yasmāt jātam yat tat eva iti vidyāt
vedyam svāntarbodhasambodhamātram
24.
vijñānātmā śāsitā viśvabījam svam cidākāśamātram brahma eva alam [asti].
yasmāt yat jātam,
tat eva [iti] vidyāt.
vedyam svāntarbodhasambodhamātram [asti].
yasmāt yat jātam,
tat eva [iti] vidyāt.
vedyam svāntarbodhasambodhamātram [asti].
24.
The discerning self (ātman), the controller, the seed of the universe – this is indeed Brahman (brahman) itself, which is merely its own consciousness-space (cidākāśa). One should know that whatever is born from that (Brahman) is indeed that very thing. That which is to be known (vedya) is solely the perfect realization of one's inner awareness (bodha).
Links to all chapters:
vairāgya prakaraṇa
Chapter 1
Chapter 2
Chapter 3
Chapter 4
Chapter 5
Chapter 6
Chapter 7
Chapter 8
Chapter 9
Chapter 10
Chapter 11
Chapter 12
Chapter 13
Chapter 14
Chapter 15
Chapter 16
Chapter 17
Chapter 18
Chapter 19
Chapter 20
Chapter 21
Chapter 22
Chapter 23
Chapter 24
Chapter 25
Chapter 26
Chapter 27
Chapter 28
Chapter 29
Chapter 30
Chapter 31
Chapter 32
Chapter 33
mumukṣu prakaraṇa
utpatti prakaraṇa
Chapter 1
Chapter 2
Chapter 3
Chapter 4
Chapter 5
Chapter 6
Chapter 7
Chapter 8
Chapter 9
Chapter 10
Chapter 11
Chapter 12
Chapter 13
Chapter 14
Chapter 15
Chapter 16
Chapter 17
Chapter 18
Chapter 19
Chapter 20
Chapter 21
Chapter 22
Chapter 23
Chapter 24
Chapter 25
Chapter 26
Chapter 27
Chapter 28
Chapter 29
Chapter 30
Chapter 31
Chapter 32
Chapter 33
Chapter 34
Chapter 35
Chapter 36
Chapter 37
Chapter 38
Chapter 39
Chapter 40
Chapter 41
Chapter 42
Chapter 43
Chapter 44
Chapter 45
Chapter 46
Chapter 47
Chapter 48
Chapter 49
Chapter 50
Chapter 51
Chapter 52
Chapter 53
Chapter 54
Chapter 55
Chapter 56
Chapter 57
Chapter 58
Chapter 59
Chapter 60
Chapter 61
Chapter 62
Chapter 63
Chapter 64
Chapter 65
Chapter 66
Chapter 67
Chapter 68
Chapter 69
Chapter 70
Chapter 71
Chapter 72
Chapter 73
Chapter 74
Chapter 75
Chapter 76
Chapter 77
Chapter 78
Chapter 79
Chapter 80
Chapter 81
Chapter 82
Chapter 83
Chapter 84
Chapter 85
Chapter 86
Chapter 87
Chapter 88
Chapter 89
Chapter 90
Chapter 91
Chapter 92
Chapter 93
Chapter 94
Chapter 95
Chapter 96
Chapter 97
Chapter 98
Chapter 99
Chapter 100
Chapter 101
Chapter 102
Chapter 103
Chapter 104
Chapter 105
Chapter 106
Chapter 107
Chapter 108
Chapter 109
Chapter 110
Chapter 111
Chapter 112
Chapter 113
Chapter 114
Chapter 115
Chapter 116
Chapter 117
Chapter 118
Chapter 119
Chapter 120
Chapter 121
Chapter 122
sthiti prakaraṇa (current book)
Chapter 1
Chapter 2
Chapter 3 (current chapter)
Chapter 4
Chapter 5
Chapter 6
Chapter 7
Chapter 8
Chapter 9
Chapter 10
Chapter 11
Chapter 12
Chapter 13
Chapter 14
Chapter 15
Chapter 16
Chapter 17
Chapter 18
Chapter 19
Chapter 20
Chapter 21
Chapter 22
Chapter 23
Chapter 24
Chapter 25
Chapter 26
Chapter 27
Chapter 28
Chapter 29
Chapter 30
Chapter 31
Chapter 32
Chapter 33
Chapter 34
Chapter 35
Chapter 36
Chapter 37
Chapter 38
Chapter 39
Chapter 40
Chapter 41
Chapter 42
Chapter 43
Chapter 44
Chapter 45
Chapter 46
Chapter 47
Chapter 48
Chapter 49
Chapter 50
Chapter 51
Chapter 52
Chapter 53
Chapter 54
Chapter 55
Chapter 56
Chapter 57
Chapter 58
Chapter 59
Chapter 60
Chapter 61
Chapter 62
upaśama prakaraṇa
Chapter 1
Chapter 2
Chapter 3
Chapter 4
Chapter 5
Chapter 6
Chapter 7
Chapter 8
Chapter 9
Chapter 10
Chapter 11
Chapter 12
Chapter 13
Chapter 14
Chapter 15
Chapter 16
Chapter 17
Chapter 18
Chapter 19
Chapter 20
Chapter 21
Chapter 22
Chapter 23
Chapter 24
Chapter 25
Chapter 26
Chapter 27
Chapter 28
Chapter 29
Chapter 30
Chapter 31
Chapter 32
Chapter 33
Chapter 34
Chapter 35
Chapter 36
Chapter 37
Chapter 38
Chapter 39
Chapter 40
Chapter 41
Chapter 42
Chapter 43
Chapter 44
Chapter 45
Chapter 46
Chapter 47
Chapter 48
Chapter 49
Chapter 50
Chapter 51
Chapter 52
Chapter 53
Chapter 54
Chapter 55
Chapter 56
Chapter 57
Chapter 58
Chapter 59
Chapter 60
Chapter 61
Chapter 62
Chapter 63
Chapter 64
Chapter 65
Chapter 66
Chapter 67
Chapter 68
Chapter 69
Chapter 70
Chapter 71
Chapter 72
Chapter 73
Chapter 74
Chapter 75
Chapter 76
Chapter 77
Chapter 78
Chapter 79
Chapter 80
Chapter 81
Chapter 82
Chapter 83
Chapter 84
Chapter 85
Chapter 86
Chapter 87
Chapter 88
Chapter 89
Chapter 90
Chapter 91
Chapter 92
Chapter 93
nirvāṇa prakaraṇa (bhāga 1)
Chapter 1
Chapter 2
Chapter 3
Chapter 4
Chapter 5
Chapter 6
Chapter 7
Chapter 8
Chapter 9
Chapter 10
Chapter 11
Chapter 12
Chapter 13
Chapter 14
Chapter 15
Chapter 16
Chapter 17
Chapter 18
Chapter 19
Chapter 20
Chapter 21
Chapter 22
Chapter 23
Chapter 24
Chapter 25
Chapter 26
Chapter 27
Chapter 28
Chapter 29
Chapter 30
Chapter 31
Chapter 32
Chapter 33
Chapter 34
Chapter 35
Chapter 36
Chapter 37
Chapter 38
Chapter 39
Chapter 40
Chapter 41
Chapter 42
Chapter 43
Chapter 44
Chapter 45
Chapter 46
Chapter 47
Chapter 48
Chapter 49
Chapter 50
Chapter 51
Chapter 52
Chapter 53
Chapter 54
Chapter 55
Chapter 56
Chapter 57
Chapter 58
Chapter 59
Chapter 60
Chapter 61
Chapter 62
Chapter 63
Chapter 64
Chapter 65
Chapter 66
Chapter 67
Chapter 68
Chapter 69
Chapter 70
Chapter 71
Chapter 72
Chapter 73
Chapter 74
Chapter 75
Chapter 76
Chapter 77
Chapter 78
Chapter 79
Chapter 80
Chapter 81
Chapter 82
Chapter 83
Chapter 84
Chapter 85
Chapter 86
Chapter 87
Chapter 88
Chapter 89
Chapter 90
Chapter 91
Chapter 92
Chapter 93
Chapter 94
Chapter 95
Chapter 96
Chapter 97
Chapter 98
Chapter 99
Chapter 100
Chapter 101
Chapter 102
Chapter 103
Chapter 104
Chapter 105
Chapter 106
Chapter 107
Chapter 108
Chapter 109
Chapter 110
Chapter 111
Chapter 112
Chapter 113
Chapter 114
Chapter 115
Chapter 116
Chapter 117
Chapter 118
Chapter 119
Chapter 120
Chapter 121
Chapter 122
Chapter 123
Chapter 124
Chapter 125
Chapter 126
Chapter 127
Chapter 128
nirvāṇa prakaraṇa (bhāga 2)
Chapter 1
Chapter 2
Chapter 3
Chapter 4
Chapter 5
Chapter 6
Chapter 7
Chapter 8
Chapter 9
Chapter 10
Chapter 11
Chapter 12
Chapter 13
Chapter 14
Chapter 15
Chapter 16
Chapter 17
Chapter 18
Chapter 19
Chapter 20
Chapter 21
Chapter 22
Chapter 23
Chapter 24
Chapter 25
Chapter 26
Chapter 27
Chapter 28
Chapter 29
Chapter 30
Chapter 31
Chapter 32
Chapter 33
Chapter 34
Chapter 35
Chapter 36
Chapter 37
Chapter 38
Chapter 39
Chapter 40
Chapter 41
Chapter 42
Chapter 43
Chapter 44
Chapter 45
Chapter 46
Chapter 47
Chapter 48
Chapter 49
Chapter 50
Chapter 51
Chapter 52
Chapter 53
Chapter 54
Chapter 55
Chapter 56
Chapter 57
Chapter 58
Chapter 59
Chapter 60
Chapter 61
Chapter 62
Chapter 63
Chapter 64
Chapter 65
Chapter 66
Chapter 67
Chapter 68
Chapter 69
Chapter 70
Chapter 71
Chapter 72
Chapter 73
Chapter 74
Chapter 75
Chapter 76
Chapter 77
Chapter 78
Chapter 79
Chapter 80
Chapter 81
Chapter 82
Chapter 83
Chapter 84
Chapter 85
Chapter 86
Chapter 87
Chapter 88
Chapter 89
Chapter 90
Chapter 91
Chapter 92
Chapter 93
Chapter 94
Chapter 95
Chapter 96
Chapter 97
Chapter 98
Chapter 99
Chapter 100
Chapter 101
Chapter 102
Chapter 103
Chapter 104
Chapter 105
Chapter 106
Chapter 107
Chapter 108
Chapter 109
Chapter 110
Chapter 111
Chapter 112
Chapter 113
Chapter 114
Chapter 115
Chapter 116
Chapter 117
Chapter 118
Chapter 119
Chapter 120
Chapter 121
Chapter 122
Chapter 123
Chapter 124
Chapter 125
Chapter 126
Chapter 127
Chapter 128
Chapter 129
Chapter 130
Chapter 131
Chapter 132
Chapter 133
Chapter 134
Chapter 135
Chapter 136
Chapter 137
Chapter 138
Chapter 139
Chapter 140
Chapter 141
Chapter 142
Chapter 143
Chapter 144
Chapter 145
Chapter 146
Chapter 147
Chapter 148
Chapter 149
Chapter 150
Chapter 151
Chapter 152
Chapter 153
Chapter 154
Chapter 155
Chapter 156
Chapter 157
Chapter 158
Chapter 159
Chapter 160
Chapter 161
Chapter 162
Chapter 163
Chapter 164
Chapter 165
Chapter 166
Chapter 167
Chapter 168
Chapter 169
Chapter 170
Chapter 171
Chapter 172
Chapter 173
Chapter 174
Chapter 175
Chapter 176
Chapter 177
Chapter 178
Chapter 179
Chapter 180
Chapter 181
Chapter 182
Chapter 183
Chapter 184
Chapter 185
Chapter 186
Chapter 187
Chapter 188
Chapter 189
Chapter 190
Chapter 191
Chapter 192
Chapter 193
Chapter 194
Chapter 195
Chapter 196
Chapter 197
Chapter 198
Chapter 199
Chapter 200
Chapter 201
Chapter 202
Chapter 203
Chapter 204
Chapter 205
Chapter 206
Chapter 207
Chapter 208
Chapter 209
Chapter 210
Chapter 211
Chapter 212
Chapter 213
Chapter 214
Chapter 215
Chapter 216