योगवासिष्ठः
yogavāsiṣṭhaḥ
-
book-7, chapter-126
श्रीराम उवाच ।
अनन्तरं मुनिश्रेष्ठ कुर्वन्तः किं विपश्चितः ।
आसंस्तेषु दिगन्तेषु सद्वीपाब्धिवनाद्रिषु ॥ १ ॥
अनन्तरं मुनिश्रेष्ठ कुर्वन्तः किं विपश्चितः ।
आसंस्तेषु दिगन्तेषु सद्वीपाब्धिवनाद्रिषु ॥ १ ॥
śrīrāma uvāca ,
anantaraṃ muniśreṣṭha kurvantaḥ kiṃ vipaścitaḥ ,
āsaṃsteṣu diganteṣu sadvīpābdhivanādriṣu 1
anantaraṃ muniśreṣṭha kurvantaḥ kiṃ vipaścitaḥ ,
āsaṃsteṣu diganteṣu sadvīpābdhivanādriṣu 1
1.
śrī-rāma uvāca | anantaram muni-śreṣṭha kurvantaḥ kim
vipaścitaḥ | āsan teṣu dig-anteṣu sa-dvīpa-abdhi-vana-adriṣu
vipaścitaḥ | āsan teṣu dig-anteṣu sa-dvīpa-abdhi-vana-adriṣu
1.
śrī-rāma uvāca: anantaram,
he muni-śreṣṭha,
teṣu sa-dvīpa-abdhi-vana-adriṣu dig-anteṣu vipaścitaḥ kim kurvantaḥ āsan?
he muni-śreṣṭha,
teṣu sa-dvīpa-abdhi-vana-adriṣu dig-anteṣu vipaścitaḥ kim kurvantaḥ āsan?
1.
Śrī Rāma said: O best of sages, what were the wise ones doing afterwards in those distant regions, which include islands, oceans, forests, and mountains?
श्रीवसिष्ठ उवाच ।
श्रृणु किंवृत्तमेतेषां तात तत्र विपश्चिताम् ।
तालीतमालमालाढ्यद्वीपाद्रिवनचारिणाम् ॥ २ ॥
श्रृणु किंवृत्तमेतेषां तात तत्र विपश्चिताम् ।
तालीतमालमालाढ्यद्वीपाद्रिवनचारिणाम् ॥ २ ॥
śrīvasiṣṭha uvāca ,
śrṛṇu kiṃvṛttameteṣāṃ tāta tatra vipaścitām ,
tālītamālamālāḍhyadvīpādrivanacāriṇām 2
śrṛṇu kiṃvṛttameteṣāṃ tāta tatra vipaścitām ,
tālītamālamālāḍhyadvīpādrivanacāriṇām 2
2.
śrīvasiṣṭha uvāca śṛṇu kimvṛttam eteṣām tāta tatra
vipaścitām tālītamālamālāḍhyadvīpādrivanacāriṇām
vipaścitām tālītamālamālāḍhyadvīpādrivanacāriṇām
2.
śrīvasiṣṭha uvāca tāta tatra tālītamālamālāḍhyadvīpādrivanacāriṇām
eteṣām vipaścitām kimvṛttam śṛṇu
eteṣām vipaścitām kimvṛttam śṛṇu
2.
Sage Vasiṣṭha said: Dear child, listen to what happened there to these wise ones, who roamed the forests, mountains, and islands rich with groves of palmyra and tamāla trees.
क्रौञ्चद्वीपगिरेरेको विपश्चित्पश्चिमे तटे ।
कटेनाद्रितटे पिष्टः करिणा कमलं यथा ॥ ३ ॥
कटेनाद्रितटे पिष्टः करिणा कमलं यथा ॥ ३ ॥
krauñcadvīpagirereko vipaścitpaścime taṭe ,
kaṭenādritaṭe piṣṭaḥ kariṇā kamalaṃ yathā 3
kaṭenādritaṭe piṣṭaḥ kariṇā kamalaṃ yathā 3
3.
krauñcadvīpagireḥ ekaḥ vipaścit paścime taṭe
kaṭena adritaṭe piṣṭaḥ kariṇā kamalam yathā
kaṭena adritaṭe piṣṭaḥ kariṇā kamalam yathā
3.
krauñcadvīpagireḥ paścime taṭe ekaḥ vipaścit
adritaṭe kariṇā kaṭena kamalam yathā piṣṭaḥ
adritaṭe kariṇā kaṭena kamalam yathā piṣṭaḥ
3.
One of those wise persons, on the western slope of the Krauñca island mountain, was crushed by an elephant's temple against the mountain slope, just as a lotus flower is crushed.
द्वितीयो नभसा नीतो रक्षसा विक्षताङ्गकः ।
निक्षिप्तो वाडवे वह्नौ तत्र भस्मत्वमागतः ॥ ४ ॥
निक्षिप्तो वाडवे वह्नौ तत्र भस्मत्वमागतः ॥ ४ ॥
dvitīyo nabhasā nīto rakṣasā vikṣatāṅgakaḥ ,
nikṣipto vāḍave vahnau tatra bhasmatvamāgataḥ 4
nikṣipto vāḍave vahnau tatra bhasmatvamāgataḥ 4
4.
dvitīyaḥ nabhasā nītaḥ rakṣasā vikṣatāṅgakaḥ
nikṣiptaḥ vāḍave vahnau tatra bhasmatvam āgataḥ
nikṣiptaḥ vāḍave vahnau tatra bhasmatvam āgataḥ
4.
dvitīyaḥ vikṣatāṅgakaḥ rakṣasā nabhasā nītaḥ
vāḍave vahnau nikṣiptaḥ tatra bhasmatvam āgataḥ
vāḍave vahnau nikṣiptaḥ tatra bhasmatvam āgataḥ
4.
The second one, with his limbs injured, was carried through the sky by a rākṣasa and thrown into the submarine fire (vāḍava), where he was reduced to ashes.
तृतीयस्त्रैदशं देशं नीतो विद्याधरेण वै ।
गतोऽप्रणामकुपितशक्रशापेन भस्मताम् ॥ ५ ॥
गतोऽप्रणामकुपितशक्रशापेन भस्मताम् ॥ ५ ॥
tṛtīyastraidaśaṃ deśaṃ nīto vidyādhareṇa vai ,
gato'praṇāmakupitaśakraśāpena bhasmatām 5
gato'praṇāmakupitaśakraśāpena bhasmatām 5
5.
tṛtīyaḥ traidaśam deśam nītaḥ vidyādhareṇa
vai gataḥ apraṇāmakupitaśakraśāpena bhasmatām
vai gataḥ apraṇāmakupitaśakraśāpena bhasmatām
5.
tṛtīyaḥ vidyādhareṇa vai traidaśam deśam nītaḥ
apraṇāmakupitaśakraśāpena bhasmatām gataḥ
apraṇāmakupitaśakraśāpena bhasmatām gataḥ
5.
The third one was indeed taken by a Vidyādhara to the divine realm, and he was reduced to ashes by the curse of Śakra (Indra), who was angered by his lack of reverence.
चतुर्थश्चतुरं गच्छन्कुशद्वीपगिरेस्तटे ।
दुर्वारेण नदीकच्छे मकरेणाष्टधा कृतः ॥ ६ ॥
दुर्वारेण नदीकच्छे मकरेणाष्टधा कृतः ॥ ६ ॥
caturthaścaturaṃ gacchankuśadvīpagirestaṭe ,
durvāreṇa nadīkacche makareṇāṣṭadhā kṛtaḥ 6
durvāreṇa nadīkacche makareṇāṣṭadhā kṛtaḥ 6
6.
caturthaḥ caturaṃ gacchan kuśadvīpagireḥ taṭe
durvāreṇa nadīkacche makareṇa aṣṭadhā kṛtaḥ
durvāreṇa nadīkacche makareṇa aṣṭadhā kṛtaḥ
6.
caturthaḥ kuśadvīpagireḥ taṭe nadīkacche
caturaṃ gacchan durvāreṇa makareṇa aṣṭadhā kṛtaḥ
caturaṃ gacchan durvāreṇa makareṇa aṣṭadhā kṛtaḥ
6.
The fourth (prince), while skillfully traveling along the bank of the mountain in Kuśadvīpa, was torn into eight pieces by an irresistible crocodile in the marshy area of the river.
इति ते पञ्चतां प्राप्ता दिङ्मुखेष्वाकुलाशयाः ।
क्षये चतुर्षु चत्वारो भूपाला लोकपालवत् ॥ ७ ॥
क्षये चतुर्षु चत्वारो भूपाला लोकपालवत् ॥ ७ ॥
iti te pañcatāṃ prāptā diṅmukheṣvākulāśayāḥ ,
kṣaye caturṣu catvāro bhūpālā lokapālavat 7
kṣaye caturṣu catvāro bhūpālā lokapālavat 7
7.
iti te pañcatāṃ prāptāḥ dikmukheṣu ākulāśayāḥ
kṣaye caturṣu catvāraḥ bhūpālāḥ lokapālavat
kṣaye caturṣu catvāraḥ bhūpālāḥ lokapālavat
7.
iti te ākulāśayāḥ catvāraḥ bhūpālāḥ kṣaye
caturṣu dikmukheṣu lokapālavat pañcatāṃ prāptāḥ
caturṣu dikmukheṣu lokapālavat pañcatāṃ prāptāḥ
7.
Thus, those four kings, their minds bewildered, met their demise, scattered in the four directions as if dissolving into the five elements. They were like the world-guardians (lokapālas) at the time of universal dissolution.
अथ तेषां ददर्शासौ व्योम्न्येव व्योमरूपिणाम् ।
संवित्प्राक्तनसंस्काराद्व्योमात्मावनिमण्डलम् ॥ ८ ॥
संवित्प्राक्तनसंस्काराद्व्योमात्मावनिमण्डलम् ॥ ८ ॥
atha teṣāṃ dadarśāsau vyomnyeva vyomarūpiṇām ,
saṃvitprāktanasaṃskārādvyomātmāvanimaṇḍalam 8
saṃvitprāktanasaṃskārādvyomātmāvanimaṇḍalam 8
8.
atha teṣām dadarśa asau vyomni eva vyomarūpiṇām
saṃvit prāktanasaṃskārāt vyomātmā avanimaṇḍalam
saṃvit prāktanasaṃskārāt vyomātmā avanimaṇḍalam
8.
atha asau vyomātmā prāktanasaṃskārāt saṃvit vyomni
eva vyomarūpiṇām teṣām avanimaṇḍalam dadarśa
eva vyomarūpiṇām teṣām avanimaṇḍalam dadarśa
8.
Then, the Self (ātman) whose nature is space - the Sky-Self (vyomātmā) - through its consciousness (saṃvit) influenced by latent impressions (saṃskāras) from the past, perceived the terrestrial globe, even in the very sky where those (kings) whose forms had become like space resided.
सप्तद्वीपाब्धिवलयं पुरपत्तनभूषणम् ।
सुरशैलशिरःपीठं ब्रह्मलोकशिरोमणिम् ॥ ९ ॥
सुरशैलशिरःपीठं ब्रह्मलोकशिरोमणिम् ॥ ९ ॥
saptadvīpābdhivalayaṃ purapattanabhūṣaṇam ,
suraśailaśiraḥpīṭhaṃ brahmalokaśiromaṇim 9
suraśailaśiraḥpīṭhaṃ brahmalokaśiromaṇim 9
9.
saptadvīpābdhivalayaṃ purapattana-bhūṣaṇam
suraśailaśiraḥpīṭhaṃ brahmalokaśiromaṇim
suraśailaśiraḥpīṭhaṃ brahmalokaśiromaṇim
9.
saptadvīpābdhivalayaṃ purapattana-bhūṣaṇam
suraśailaśiraḥpīṭhaṃ brahmalokaśiromaṇim
suraśailaśiraḥpīṭhaṃ brahmalokaśiromaṇim
9.
(He saw the earth,) girdled by seven continents and oceans, embellished with cities and towns, having the summit of the divine mountain (Meru) as its central seat, and shining as the crest-jewel of the world of Brahmā (brahman).
चन्द्रार्कबिम्बनयनं तारामुक्ताकलापकम् ।
विलोलमेघवसनं नानावनतनूरुहम् ॥ १० ॥
विलोलमेघवसनं नानावनतनूरुहम् ॥ १० ॥
candrārkabimbanayanaṃ tārāmuktākalāpakam ,
vilolameghavasanaṃ nānāvanatanūruham 10
vilolameghavasanaṃ nānāvanatanūruham 10
10.
candrārkabimbanayanam tārāmuktākalāpakam
vilolameghavasanam nānāvanatanūruham
vilolameghavasanam nānāvanatanūruham
10.
candrārkabimbanayanam tārāmuktākalāpakam
vilolameghavasanam nānāvanatanūruham
vilolameghavasanam nānāvanatanūruham
10.
Its eyes are the discs of the moon and the sun, its necklace is made of stars as if they were pearls, its garments are the swaying clouds, and its body hair consists of various forests.
देहान्विपश्चितां संविद्ददर्श चतुरोऽपि सा ।
प्राग्वत्कल्पपरावृत्तौ द्यौर्दिगन्तानिवाततान् ॥ ११ ॥
प्राग्वत्कल्पपरावृत्तौ द्यौर्दिगन्तानिवाततान् ॥ ११ ॥
dehānvipaścitāṃ saṃviddadarśa caturo'pi sā ,
prāgvatkalpaparāvṛttau dyaurdigantānivātatān 11
prāgvatkalpaparāvṛttau dyaurdigantānivātatān 11
11.
dehān vipaścitām saṃvit dadarśa caturaḥ api sā
prāgvat kalpapārāvṛttau dyauḥ digantān iva ātatān
prāgvat kalpapārāvṛttau dyauḥ digantān iva ātatān
11.
sā saṃvit vipaścitām caturaḥ api dehān dadarśa
prāgvat kalpapārāvṛttau dyauḥ digantān iva ātatān
prāgvat kalpapārāvṛttau dyauḥ digantān iva ātatān
11.
That consciousness (saṃvit) saw even the four bodies of the wise ones, extended like the sky to the horizons at the turning of an eon, just as it was before.
आतिवाहिकसंवित्तेस्तेऽव्योम्नि व्योमतात्मकाः ।
आधिभौतिकदेहत्वभावान्ददृशुरग्रतः ॥ १२ ॥
आधिभौतिकदेहत्वभावान्ददृशुरग्रतः ॥ १२ ॥
ātivāhikasaṃvitteste'vyomni vyomatātmakāḥ ,
ādhibhautikadehatvabhāvāndadṛśuragrataḥ 12
ādhibhautikadehatvabhāvāndadṛśuragrataḥ 12
12.
ātivāhikasaṃvitteḥ te avyomni vyomatātmakāḥ
ādhibhautikadehatvabhāvān dadṛśuḥ agrataḥ
ādhibhautikadehatvabhāvān dadṛśuḥ agrataḥ
12.
te ātivāhikasaṃvitteḥ vyomatātmakāḥ avyomni
agrataḥ ādhibhautikadehatvabhāvān dadṛśuḥ
agrataḥ ādhibhautikadehatvabhāvān dadṛśuḥ
12.
For their subtle consciousness (saṃvit), whose very nature was ethereal, they saw before them, even in that non-space, the states of having gross physical bodies.
अस्यात्मकत्वेऽविद्येयं कियती स्यादितीक्षितुम् ।
चत्वारोऽपि प्रवृत्तास्ते संस्कारवशतः पुरः ॥ १३ ॥
चत्वारोऽपि प्रवृत्तास्ते संस्कारवशतः पुरः ॥ १३ ॥
asyātmakatve'vidyeyaṃ kiyatī syāditīkṣitum ,
catvāro'pi pravṛttāste saṃskāravaśataḥ puraḥ 13
catvāro'pi pravṛttāste saṃskāravaśataḥ puraḥ 13
13.
asya ātmakatve avidyā iyam kiyatī syāt iti īkṣitum
catvāraḥ api pravṛttāḥ te saṃskāravaśataḥ puraḥ
catvāraḥ api pravṛttāḥ te saṃskāravaśataḥ puraḥ
13.
te catvāraḥ api asya ātmakatve iyam avidyā kiyatī
syāt iti īkṣitum saṃskāravaśataḥ puraḥ pravṛttāḥ
syāt iti īkṣitum saṃskāravaśataḥ puraḥ pravṛttāḥ
13.
To ascertain how much this ignorance (avidyā) would be in the essential nature (ātmakatva) of these (bodies), even those four, by the power of their inherent impressions (saṃskāra), proceeded forth.
दृश्यदर्शनयोरुर्वीमण्डलानुभवाकृतेः ।
निष्ठां द्रष्टुमविद्याया भ्रेमुर्द्वीपान्तराणि ते ॥ १४ ॥
निष्ठां द्रष्टुमविद्याया भ्रेमुर्द्वीपान्तराणि ते ॥ १४ ॥
dṛśyadarśanayorurvīmaṇḍalānubhavākṛteḥ ,
niṣṭhāṃ draṣṭumavidyāyā bhremurdvīpāntarāṇi te 14
niṣṭhāṃ draṣṭumavidyāyā bhremurdvīpāntarāṇi te 14
14.
dṛśyadarśanayoḥ urvīmaṇḍalānubhavaākṛteḥ
niṣṭhām draṣṭum avidyāyā bhremuḥ dvīpāntarāṇi te
niṣṭhām draṣṭum avidyāyā bhremuḥ dvīpāntarāṇi te
14.
te avidyāyā niṣṭhām draṣṭum dṛśyadarśanayoḥ
urvīmaṇḍalānubhavaākṛteḥ dvīpāntarāṇi bhremuḥ
urvīmaṇḍalānubhavaākṛteḥ dvīpāntarāṇi bhremuḥ
14.
They wandered to other continents to discern the ultimate nature (niṣṭhā) of ignorance (avidyā), which assumes the form of the experience of the earthly realm, encompassing both what is seen and the act of seeing.
द्वीपसप्तकमुल्लङ्घ्य समहार्णवसप्तकम् ।
विपश्चित्पश्चिमः प्राप घनभूमौ जनार्दनम् ॥ १५ ॥
विपश्चित्पश्चिमः प्राप घनभूमौ जनार्दनम् ॥ १५ ॥
dvīpasaptakamullaṅghya samahārṇavasaptakam ,
vipaścitpaścimaḥ prāpa ghanabhūmau janārdanam 15
vipaścitpaścimaḥ prāpa ghanabhūmau janārdanam 15
15.
dvīpasaptakam ullaṅghya samahārṇavasaptakam
vipaścit paścimaḥ prāpa ghanabhūmau janārdanam
vipaścit paścimaḥ prāpa ghanabhūmau janārdanam
15.
paścimaḥ vipaścit dvīpasaptakam samahārṇavasaptakam
ullaṅghya ghanabhūmau janārdanam prāpa
ullaṅghya ghanabhūmau janārdanam prāpa
15.
A wise man from the west, having crossed the seven continents and the seven great oceans, reached Janardana in a dense land.
तस्मादनुपमं ज्ञानं समासाद्य दिगन्तरे ।
तस्मिन्नेव समाधाने सोऽतिष्ठद्वर्षपञ्चकम् ॥ १६ ॥
तस्मिन्नेव समाधाने सोऽतिष्ठद्वर्षपञ्चकम् ॥ १६ ॥
tasmādanupamaṃ jñānaṃ samāsādya digantare ,
tasminneva samādhāne so'tiṣṭhadvarṣapañcakam 16
tasminneva samādhāne so'tiṣṭhadvarṣapañcakam 16
16.
tasmāt anupamam jñānam samāsādya digantare
tasmin eva samādhāne sa atiṣṭhat varṣapañcakam
tasmin eva samādhāne sa atiṣṭhat varṣapañcakam
16.
sa tasmāt anupamam jñānam samāsādya digantare
tasmin eva samādhāne varṣapañcakam atiṣṭhat
tasmin eva samādhāne varṣapañcakam atiṣṭhat
16.
Having obtained incomparable knowledge from him (Janardana), he remained for five years in that very profound meditation (samādhi) in a distant region.
ततो देहं परित्यज्य चित्ते सत्तामुपागते ।
स तत्प्राण इवाकाशं परं निर्वाणमाययौ ॥ १७ ॥
स तत्प्राण इवाकाशं परं निर्वाणमाययौ ॥ १७ ॥
tato dehaṃ parityajya citte sattāmupāgate ,
sa tatprāṇa ivākāśaṃ paraṃ nirvāṇamāyayau 17
sa tatprāṇa ivākāśaṃ paraṃ nirvāṇamāyayau 17
17.
tataḥ deham parityajya citte sattām upāgate
sa tatprāṇa iva ākāśam param nirvāṇam āyayau
sa tatprāṇa iva ākāśam param nirvāṇam āyayau
17.
tataḥ deham parityajya citte sattām upāgate
sa tatprāṇa iva ākāśam param nirvāṇam āyayau
sa tatprāṇa iva ākāśam param nirvāṇam āyayau
17.
Then, having abandoned the body, and with his consciousness (citta) having attained supreme existence, he achieved ultimate liberation (nirvāṇa) just as his vital breath merges into space.
पूर्वः पर्वणि शीतांशुबिम्बपार्श्वे स्थितं वपुः ।
चिन्तयंश्चिरमुन्नष्टदेहश्चन्द्रपुरे स्थितः ॥ १८ ॥
चिन्तयंश्चिरमुन्नष्टदेहश्चन्द्रपुरे स्थितः ॥ १८ ॥
pūrvaḥ parvaṇi śītāṃśubimbapārśve sthitaṃ vapuḥ ,
cintayaṃściramunnaṣṭadehaścandrapure sthitaḥ 18
cintayaṃściramunnaṣṭadehaścandrapure sthitaḥ 18
18.
pūrvaḥ parvaṇi śītāṃśubimbapārśve sthitam vapuḥ
cintayan ciram unnaṣṭadehaḥ candrapure sthitaḥ
cintayan ciram unnaṣṭadehaḥ candrapure sthitaḥ
18.
pūrvaḥ śītāṃśubimbapārśve parvaṇi sthitam vapuḥ
ciram cintayan unnaṣṭadehaḥ candrapure sthitaḥ
ciram cintayan unnaṣṭadehaḥ candrapure sthitaḥ
18.
The first son, while meditating for a long time on his body, which was situated beside the disc of the moon, eventually attained a state where his body vanished, and he resided in Candrapura.
दक्षिणः शाल्मलिद्वीपे राज्यमुत्सन्नशात्रवः ।
करोत्यद्यापि न सतो विस्मृतान्यविनिश्चयः ॥ १९ ॥
करोत्यद्यापि न सतो विस्मृतान्यविनिश्चयः ॥ १९ ॥
dakṣiṇaḥ śālmalidvīpe rājyamutsannaśātravaḥ ,
karotyadyāpi na sato vismṛtānyaviniścayaḥ 19
karotyadyāpi na sato vismṛtānyaviniścayaḥ 19
19.
dakṣiṇaḥ śālmalidvīpe rājyam utsannaśātravāḥ
karoti adyāpi na sataḥ vismṛtānyaviniścayaḥ
karoti adyāpi na sataḥ vismṛtānyaviniścayaḥ
19.
dakṣiṇaḥ utsannaśātravāḥ śālmalidvīpe rājyam
adyāpi karoti na sataḥ vismṛtānyaviniścayaḥ
adyāpi karoti na sataḥ vismṛtānyaviniścayaḥ
19.
The southern son, whose enemies were utterly destroyed, still rules the kingdom in Śālmalidvīpa even today, not for the sake of the good, having forgotten all other determinations.
उत्तरस्तरलास्फालकल्लोले सप्तमाम्बुधौ ।
सहस्रमेकं वर्षाणामुवास मकरोदरे ॥ २० ॥
सहस्रमेकं वर्षाणामुवास मकरोदरे ॥ २० ॥
uttarastaralāsphālakallole saptamāmbudhau ,
sahasramekaṃ varṣāṇāmuvāsa makarodare 20
sahasramekaṃ varṣāṇāmuvāsa makarodare 20
20.
uttaraḥ taralāsphālakallole saptamāmbudhau
sahasram ekam varṣāṇām uvāsa makarodare
sahasram ekam varṣāṇām uvāsa makarodare
20.
uttaraḥ taralāsphālakallole saptamāmbudhau
makarodare ekam sahasram varṣāṇām uvāsa
makarodare ekam sahasram varṣāṇām uvāsa
20.
The northern son lived for one thousand years in the belly of a sea monster, in the seventh ocean with its surging, crashing waves.
मकरोदरमांसाशी मृते मकरनायके ।
मकरोदरतोऽब्धेश्च निर्गतो मकरो यथा ॥ २१ ॥
मकरोदरतोऽब्धेश्च निर्गतो मकरो यथा ॥ २१ ॥
makarodaramāṃsāśī mṛte makaranāyake ,
makarodarato'bdheśca nirgato makaro yathā 21
makarodarato'bdheśca nirgato makaro yathā 21
21.
makarodaramāṃsāśī mṛte makaranāyake
makarodarataḥ abdheḥ ca nirgataḥ makaraḥ yathā
makarodarataḥ abdheḥ ca nirgataḥ makaraḥ yathā
21.
makarodaramāṃsāśī mṛte makaranāyake
makarodarataḥ ca abdheḥ nirgataḥ makaraḥ yathā
makarodarataḥ ca abdheḥ nirgataḥ makaraḥ yathā
21.
Eating the flesh from the belly of that sea monster, and when the lord of the sea monsters died, he (the northern son) emerged from the sea monster's belly and from the ocean, just like a (new) sea monster.
ततोऽशीतिसहस्राणि योजनानां घनावनिम् ।
हिमकल्पजलाम्भोधेरुल्लङ्घ्य सुघनोदरीम् ॥ २२ ॥
हिमकल्पजलाम्भोधेरुल्लङ्घ्य सुघनोदरीम् ॥ २२ ॥
tato'śītisahasrāṇi yojanānāṃ ghanāvanim ,
himakalpajalāmbhodherullaṅghya sughanodarīm 22
himakalpajalāmbhodherullaṅghya sughanodarīm 22
22.
tataḥ aśītisahasrāṇi yojanānām ghanāvanim
himakalpajalāmbhodheḥ ullaṅghya sughanodarīm
himakalpajalāmbhodheḥ ullaṅghya sughanodarīm
22.
tataḥ himakalpajalāmbhodheḥ aśītisahasrāṇi
yojanānām sughanodarīm ghanāvanim ullaṅghya
yojanānām sughanodarīm ghanāvanim ullaṅghya
22.
Then, having traversed eighty thousand yojanas of dense land, which was intensely layered, beyond the ocean whose waters resembled ice.
प्राप्तो दशसहस्राणि योजनानां महामहीम् ।
सौवर्णीं सुरसंचारसरणिं मृतवानसौ ॥ २३ ॥
सौवर्णीं सुरसंचारसरणिं मृतवानसौ ॥ २३ ॥
prāpto daśasahasrāṇi yojanānāṃ mahāmahīm ,
sauvarṇīṃ surasaṃcārasaraṇiṃ mṛtavānasau 23
sauvarṇīṃ surasaṃcārasaraṇiṃ mṛtavānasau 23
23.
prāptaḥ daśasahasrāṇi yojanānām mahāmahīm
sauvarṇīm surasaṃcārasaraṇim mṛtavān asau
sauvarṇīm surasaṃcārasaraṇim mṛtavān asau
23.
asau daśasahasrāṇi yojanānām sauvarṇīm
surasaṃcārasaraṇim mahāmahīm prāptaḥ mṛtavān
surasaṃcārasaraṇim mahāmahīm prāptaḥ mṛtavān
23.
He reached a great land, ten thousand yojanas in extent, golden, which served as a path for the movement of celestial beings, and then he died.
तस्यां भूमौ च मध्ये च विपश्चिन्नाकितामगात् ।
उत्तमामग्निमध्यस्थं क्षणात्काष्ठमिवाग्निताम् ॥ २४ ॥
उत्तमामग्निमध्यस्थं क्षणात्काष्ठमिवाग्निताम् ॥ २४ ॥
tasyāṃ bhūmau ca madhye ca vipaścinnākitāmagāt ,
uttamāmagnimadhyasthaṃ kṣaṇātkāṣṭhamivāgnitām 24
uttamāmagnimadhyasthaṃ kṣaṇātkāṣṭhamivāgnitām 24
24.
tasyām bhūmau ca madhye ca vipaścit nākitām agāt
uttamām agnimadhyastham kṣaṇāt kāṣṭham iva agnitām
uttamām agnimadhyastham kṣaṇāt kāṣṭham iva agnitām
24.
vipaścit tasyām bhūmau ca madhye ca uttamām nākitām agāt,
agnimadhyastham kāṣṭham kṣaṇāt agnitām iva (agāt)
agnimadhyastham kāṣṭham kṣaṇāt agnitām iva (agāt)
24.
In that land, and specifically in its central part, the discerning one attained supreme celestial nature, just as a log situated in the midst of fire instantly assumes the nature of fire.
प्रधानदेवो भूत्वासौ लोकालोकगिरिं गतः ।
अस्य भूमण्डलतरोरालवालमिव स्थितम् ॥ २५ ॥
अस्य भूमण्डलतरोरालवालमिव स्थितम् ॥ २५ ॥
pradhānadevo bhūtvāsau lokālokagiriṃ gataḥ ,
asya bhūmaṇḍalatarorālavālamiva sthitam 25
asya bhūmaṇḍalatarorālavālamiva sthitam 25
25.
pradhānadevaḥ bhūtvā asau lokālokagirim gataḥ
asya bhūmaṇḍalatoroḥ ālavālam iva sthitam
asya bhūmaṇḍalatoroḥ ālavālam iva sthitam
25.
asau pradhānadevaḥ bhūtvā asya bhūmaṇḍalatoroḥ
ālavālam iva sthitam lokālokagirim gataḥ
ālavālam iva sthitam lokālokagirim gataḥ
25.
Having become the chief deity, he went to the Lokāloka mountain, which was situated like the basin (for water) around the root of this tree of the terrestrial sphere.
स पञ्चाशत्सहस्राणि योजनानां समुन्नतः ।
आलोकलोकाचाराढ्यो भाग एकोऽस्य नेतरः ॥ २६ ॥
आलोकलोकाचाराढ्यो भाग एकोऽस्य नेतरः ॥ २६ ॥
sa pañcāśatsahasrāṇi yojanānāṃ samunnataḥ ,
ālokalokācārāḍhyo bhāga eko'sya netaraḥ 26
ālokalokācārāḍhyo bhāga eko'sya netaraḥ 26
26.
sa pañcāśat sahasrāṇi yojanānām samunnataḥ
ālokalokācārāḍhyaḥ bhāgaḥ ekaḥ asya na itaraḥ
ālokalokācārāḍhyaḥ bhāgaḥ ekaḥ asya na itaraḥ
26.
sa pañcāśat sahasrāṇi yojanānām samunnataḥ
asya ekaḥ bhāgaḥ ālokalokācārāḍhyaḥ itaraḥ na
asya ekaḥ bhāgaḥ ālokalokācārāḍhyaḥ itaraḥ na
26.
That [mountain] stands fifty thousand yojanas high. One part of it is endowed with the ways of the visible world, while the other is not.
लोकालोकशिरःप्राप्तं तारकामार्गसंस्थितम् ।
अधःस्थिता अपश्यंस्तमुच्चनक्षत्रशङ्कया ॥ २७ ॥
अधःस्थिता अपश्यंस्तमुच्चनक्षत्रशङ्कया ॥ २७ ॥
lokālokaśiraḥprāptaṃ tārakāmārgasaṃsthitam ,
adhaḥsthitā apaśyaṃstamuccanakṣatraśaṅkayā 27
adhaḥsthitā apaśyaṃstamuccanakṣatraśaṅkayā 27
27.
lokālokaśiraḥprāptam tārakāmārgasaṃsthitam
adhaḥsthitāḥ apaśyan tam uccanakṣatraśaṅkayā
adhaḥsthitāḥ apaśyan tam uccanakṣatraśaṅkayā
27.
adhaḥsthitāḥ tam lokālokaśiraḥprāptam
tārakāmārgasaṃsthitam uccanakṣatraśaṅkayā apaśyan
tārakāmārgasaṃsthitam uccanakṣatraśaṅkayā apaśyan
27.
Those situated below saw that (mountain), which reached the peak of the Lokāloka mountain and was located in the path of the stars, mistaking it for a high-flying star.
तस्मात्प्रदेशात्तत्पारे तमस्तस्य महागिरेः ।
चतुर्दिक्कं महाखातं नभः शून्यमनन्तकम् ॥ २८ ॥
चतुर्दिक्कं महाखातं नभः शून्यमनन्तकम् ॥ २८ ॥
tasmātpradeśāttatpāre tamastasya mahāgireḥ ,
caturdikkaṃ mahākhātaṃ nabhaḥ śūnyamanantakam 28
caturdikkaṃ mahākhātaṃ nabhaḥ śūnyamanantakam 28
28.
tasmāt pradeśāt tatpāre tamaḥ tasya mahāgireḥ
caturdikkam mahākhātam nabhaḥ śūnyam anantakam
caturdikkam mahākhātam nabhaḥ śūnyam anantakam
28.
tasmāt pradeśāt tatpāre tasya mahāgireḥ caturdikkam
tamaḥ mahākhātam nabhaḥ śūnyam anantakam
tamaḥ mahākhātam nabhaḥ śūnyam anantakam
28.
From that region, beyond that great mountain, was darkness on all four sides. It was a vast chasm, an empty and endless void.
ततो भूगोलकोऽयं हि समाप्तो वर्तुलाकृतिः ।
नभःशून्यं महाखातं ततस्तिमिरपूरितम् ॥ २९ ॥
नभःशून्यं महाखातं ततस्तिमिरपूरितम् ॥ २९ ॥
tato bhūgolako'yaṃ hi samāpto vartulākṛtiḥ ,
nabhaḥśūnyaṃ mahākhātaṃ tatastimirapūritam 29
nabhaḥśūnyaṃ mahākhātaṃ tatastimirapūritam 29
29.
tataḥ bhūgolakaḥ ayam hi samāptaḥ vartulākṛtiḥ
nabhaḥśūnyam mahākhātam tataḥ timirapūritam
nabhaḥśūnyam mahākhātam tataḥ timirapūritam
29.
tataḥ ayam hi vartulākṛtiḥ bhūgolakaḥ samāptaḥ
tataḥ nabhaḥśūnyam mahākhātam timirapūritam
tataḥ nabhaḥśūnyam mahākhātam timirapūritam
29.
Therefore, this terrestrial globe, spherical in shape, indeed ended. Beyond that, the empty sky, a vast chasm, was then filled with darkness.
तत्रालिकज्जलतमालनभोन्तरालनीलं तमो न च मही न च जंगमादि ।
नालम्बनं न च मनागपि वस्तुजातं किंचित्कदाचिदपि संभवतीति विद्धि ॥ ३० ॥
नालम्बनं न च मनागपि वस्तुजातं किंचित्कदाचिदपि संभवतीति विद्धि ॥ ३० ॥
tatrālikajjalatamālanabhontarālanīlaṃ tamo na ca mahī na ca jaṃgamādi ,
nālambanaṃ na ca manāgapi vastujātaṃ kiṃcitkadācidapi saṃbhavatīti viddhi 30
nālambanaṃ na ca manāgapi vastujātaṃ kiṃcitkadācidapi saṃbhavatīti viddhi 30
30.
tatra āli-kajjala-tamāla-nabho-antarāla-nīlam
tamaḥ na ca mahī na ca jaṅgama-ādi
na ālambanam na ca manāk api vastu-jātam
kiñcit kadācit api saṃbhavati iti viddhi
tamaḥ na ca mahī na ca jaṅgama-ādi
na ālambanam na ca manāk api vastu-jātam
kiñcit kadācit api saṃbhavati iti viddhi
30.
viddhi iti tatra āli-kajjala-tamāla-nabho-antarāla-nīlam
tamaḥ na ca mahī na ca
jaṅgama-ādi na ca ālambanam na ca manāk api
kiñcit vastu-jātam kadācit api saṃbhavati
tamaḥ na ca mahī na ca
jaṅgama-ādi na ca ālambanam na ca manāk api
kiñcit vastu-jātam kadācit api saṃbhavati
30.
Understand this: In that state, there is darkness, deep blue like a streak of collyrium, the tamala tree, or the space within the sky. Neither the earth nor any moving beings exist there. There is no support whatsoever, nor does any kind of object or created thing arise even slightly, at any time.
Links to all chapters:
vairāgya prakaraṇa
Chapter 1
Chapter 2
Chapter 3
Chapter 4
Chapter 5
Chapter 6
Chapter 7
Chapter 8
Chapter 9
Chapter 10
Chapter 11
Chapter 12
Chapter 13
Chapter 14
Chapter 15
Chapter 16
Chapter 17
Chapter 18
Chapter 19
Chapter 20
Chapter 21
Chapter 22
Chapter 23
Chapter 24
Chapter 25
Chapter 26
Chapter 27
Chapter 28
Chapter 29
Chapter 30
Chapter 31
Chapter 32
Chapter 33
mumukṣu prakaraṇa
utpatti prakaraṇa
Chapter 1
Chapter 2
Chapter 3
Chapter 4
Chapter 5
Chapter 6
Chapter 7
Chapter 8
Chapter 9
Chapter 10
Chapter 11
Chapter 12
Chapter 13
Chapter 14
Chapter 15
Chapter 16
Chapter 17
Chapter 18
Chapter 19
Chapter 20
Chapter 21
Chapter 22
Chapter 23
Chapter 24
Chapter 25
Chapter 26
Chapter 27
Chapter 28
Chapter 29
Chapter 30
Chapter 31
Chapter 32
Chapter 33
Chapter 34
Chapter 35
Chapter 36
Chapter 37
Chapter 38
Chapter 39
Chapter 40
Chapter 41
Chapter 42
Chapter 43
Chapter 44
Chapter 45
Chapter 46
Chapter 47
Chapter 48
Chapter 49
Chapter 50
Chapter 51
Chapter 52
Chapter 53
Chapter 54
Chapter 55
Chapter 56
Chapter 57
Chapter 58
Chapter 59
Chapter 60
Chapter 61
Chapter 62
Chapter 63
Chapter 64
Chapter 65
Chapter 66
Chapter 67
Chapter 68
Chapter 69
Chapter 70
Chapter 71
Chapter 72
Chapter 73
Chapter 74
Chapter 75
Chapter 76
Chapter 77
Chapter 78
Chapter 79
Chapter 80
Chapter 81
Chapter 82
Chapter 83
Chapter 84
Chapter 85
Chapter 86
Chapter 87
Chapter 88
Chapter 89
Chapter 90
Chapter 91
Chapter 92
Chapter 93
Chapter 94
Chapter 95
Chapter 96
Chapter 97
Chapter 98
Chapter 99
Chapter 100
Chapter 101
Chapter 102
Chapter 103
Chapter 104
Chapter 105
Chapter 106
Chapter 107
Chapter 108
Chapter 109
Chapter 110
Chapter 111
Chapter 112
Chapter 113
Chapter 114
Chapter 115
Chapter 116
Chapter 117
Chapter 118
Chapter 119
Chapter 120
Chapter 121
Chapter 122
sthiti prakaraṇa
Chapter 1
Chapter 2
Chapter 3
Chapter 4
Chapter 5
Chapter 6
Chapter 7
Chapter 8
Chapter 9
Chapter 10
Chapter 11
Chapter 12
Chapter 13
Chapter 14
Chapter 15
Chapter 16
Chapter 17
Chapter 18
Chapter 19
Chapter 20
Chapter 21
Chapter 22
Chapter 23
Chapter 24
Chapter 25
Chapter 26
Chapter 27
Chapter 28
Chapter 29
Chapter 30
Chapter 31
Chapter 32
Chapter 33
Chapter 34
Chapter 35
Chapter 36
Chapter 37
Chapter 38
Chapter 39
Chapter 40
Chapter 41
Chapter 42
Chapter 43
Chapter 44
Chapter 45
Chapter 46
Chapter 47
Chapter 48
Chapter 49
Chapter 50
Chapter 51
Chapter 52
Chapter 53
Chapter 54
Chapter 55
Chapter 56
Chapter 57
Chapter 58
Chapter 59
Chapter 60
Chapter 61
Chapter 62
upaśama prakaraṇa
Chapter 1
Chapter 2
Chapter 3
Chapter 4
Chapter 5
Chapter 6
Chapter 7
Chapter 8
Chapter 9
Chapter 10
Chapter 11
Chapter 12
Chapter 13
Chapter 14
Chapter 15
Chapter 16
Chapter 17
Chapter 18
Chapter 19
Chapter 20
Chapter 21
Chapter 22
Chapter 23
Chapter 24
Chapter 25
Chapter 26
Chapter 27
Chapter 28
Chapter 29
Chapter 30
Chapter 31
Chapter 32
Chapter 33
Chapter 34
Chapter 35
Chapter 36
Chapter 37
Chapter 38
Chapter 39
Chapter 40
Chapter 41
Chapter 42
Chapter 43
Chapter 44
Chapter 45
Chapter 46
Chapter 47
Chapter 48
Chapter 49
Chapter 50
Chapter 51
Chapter 52
Chapter 53
Chapter 54
Chapter 55
Chapter 56
Chapter 57
Chapter 58
Chapter 59
Chapter 60
Chapter 61
Chapter 62
Chapter 63
Chapter 64
Chapter 65
Chapter 66
Chapter 67
Chapter 68
Chapter 69
Chapter 70
Chapter 71
Chapter 72
Chapter 73
Chapter 74
Chapter 75
Chapter 76
Chapter 77
Chapter 78
Chapter 79
Chapter 80
Chapter 81
Chapter 82
Chapter 83
Chapter 84
Chapter 85
Chapter 86
Chapter 87
Chapter 88
Chapter 89
Chapter 90
Chapter 91
Chapter 92
Chapter 93
nirvāṇa prakaraṇa (bhāga 1)
Chapter 1
Chapter 2
Chapter 3
Chapter 4
Chapter 5
Chapter 6
Chapter 7
Chapter 8
Chapter 9
Chapter 10
Chapter 11
Chapter 12
Chapter 13
Chapter 14
Chapter 15
Chapter 16
Chapter 17
Chapter 18
Chapter 19
Chapter 20
Chapter 21
Chapter 22
Chapter 23
Chapter 24
Chapter 25
Chapter 26
Chapter 27
Chapter 28
Chapter 29
Chapter 30
Chapter 31
Chapter 32
Chapter 33
Chapter 34
Chapter 35
Chapter 36
Chapter 37
Chapter 38
Chapter 39
Chapter 40
Chapter 41
Chapter 42
Chapter 43
Chapter 44
Chapter 45
Chapter 46
Chapter 47
Chapter 48
Chapter 49
Chapter 50
Chapter 51
Chapter 52
Chapter 53
Chapter 54
Chapter 55
Chapter 56
Chapter 57
Chapter 58
Chapter 59
Chapter 60
Chapter 61
Chapter 62
Chapter 63
Chapter 64
Chapter 65
Chapter 66
Chapter 67
Chapter 68
Chapter 69
Chapter 70
Chapter 71
Chapter 72
Chapter 73
Chapter 74
Chapter 75
Chapter 76
Chapter 77
Chapter 78
Chapter 79
Chapter 80
Chapter 81
Chapter 82
Chapter 83
Chapter 84
Chapter 85
Chapter 86
Chapter 87
Chapter 88
Chapter 89
Chapter 90
Chapter 91
Chapter 92
Chapter 93
Chapter 94
Chapter 95
Chapter 96
Chapter 97
Chapter 98
Chapter 99
Chapter 100
Chapter 101
Chapter 102
Chapter 103
Chapter 104
Chapter 105
Chapter 106
Chapter 107
Chapter 108
Chapter 109
Chapter 110
Chapter 111
Chapter 112
Chapter 113
Chapter 114
Chapter 115
Chapter 116
Chapter 117
Chapter 118
Chapter 119
Chapter 120
Chapter 121
Chapter 122
Chapter 123
Chapter 124
Chapter 125
Chapter 126
Chapter 127
Chapter 128
nirvāṇa prakaraṇa (bhāga 2) (current book)
Chapter 1
Chapter 2
Chapter 3
Chapter 4
Chapter 5
Chapter 6
Chapter 7
Chapter 8
Chapter 9
Chapter 10
Chapter 11
Chapter 12
Chapter 13
Chapter 14
Chapter 15
Chapter 16
Chapter 17
Chapter 18
Chapter 19
Chapter 20
Chapter 21
Chapter 22
Chapter 23
Chapter 24
Chapter 25
Chapter 26
Chapter 27
Chapter 28
Chapter 29
Chapter 30
Chapter 31
Chapter 32
Chapter 33
Chapter 34
Chapter 35
Chapter 36
Chapter 37
Chapter 38
Chapter 39
Chapter 40
Chapter 41
Chapter 42
Chapter 43
Chapter 44
Chapter 45
Chapter 46
Chapter 47
Chapter 48
Chapter 49
Chapter 50
Chapter 51
Chapter 52
Chapter 53
Chapter 54
Chapter 55
Chapter 56
Chapter 57
Chapter 58
Chapter 59
Chapter 60
Chapter 61
Chapter 62
Chapter 63
Chapter 64
Chapter 65
Chapter 66
Chapter 67
Chapter 68
Chapter 69
Chapter 70
Chapter 71
Chapter 72
Chapter 73
Chapter 74
Chapter 75
Chapter 76
Chapter 77
Chapter 78
Chapter 79
Chapter 80
Chapter 81
Chapter 82
Chapter 83
Chapter 84
Chapter 85
Chapter 86
Chapter 87
Chapter 88
Chapter 89
Chapter 90
Chapter 91
Chapter 92
Chapter 93
Chapter 94
Chapter 95
Chapter 96
Chapter 97
Chapter 98
Chapter 99
Chapter 100
Chapter 101
Chapter 102
Chapter 103
Chapter 104
Chapter 105
Chapter 106
Chapter 107
Chapter 108
Chapter 109
Chapter 110
Chapter 111
Chapter 112
Chapter 113
Chapter 114
Chapter 115
Chapter 116
Chapter 117
Chapter 118
Chapter 119
Chapter 120
Chapter 121
Chapter 122
Chapter 123
Chapter 124
Chapter 125
Chapter 126 (current chapter)
Chapter 127
Chapter 128
Chapter 129
Chapter 130
Chapter 131
Chapter 132
Chapter 133
Chapter 134
Chapter 135
Chapter 136
Chapter 137
Chapter 138
Chapter 139
Chapter 140
Chapter 141
Chapter 142
Chapter 143
Chapter 144
Chapter 145
Chapter 146
Chapter 147
Chapter 148
Chapter 149
Chapter 150
Chapter 151
Chapter 152
Chapter 153
Chapter 154
Chapter 155
Chapter 156
Chapter 157
Chapter 158
Chapter 159
Chapter 160
Chapter 161
Chapter 162
Chapter 163
Chapter 164
Chapter 165
Chapter 166
Chapter 167
Chapter 168
Chapter 169
Chapter 170
Chapter 171
Chapter 172
Chapter 173
Chapter 174
Chapter 175
Chapter 176
Chapter 177
Chapter 178
Chapter 179
Chapter 180
Chapter 181
Chapter 182
Chapter 183
Chapter 184
Chapter 185
Chapter 186
Chapter 187
Chapter 188
Chapter 189
Chapter 190
Chapter 191
Chapter 192
Chapter 193
Chapter 194
Chapter 195
Chapter 196
Chapter 197
Chapter 198
Chapter 199
Chapter 200
Chapter 201
Chapter 202
Chapter 203
Chapter 204
Chapter 205
Chapter 206
Chapter 207
Chapter 208
Chapter 209
Chapter 210
Chapter 211
Chapter 212
Chapter 213
Chapter 214
Chapter 215
Chapter 216