Skip to content
אתר זה לא תומך בגרסאות ישנות של אינטרנט אקספלורר
מומלץ להשתמש בדפדפן גוגל כרום או פיירפוקס מוזילה
(או באינטרנט אקספלורר / edge עדכני)
Enjoy Learning Sanskrit tips, tools, resources and more...

योगवासिष्ठः       yogavāsiṣṭhaḥ - book-3, chapter-51

Use the following checkboxes to set the display options for this chapter (You can also control the display of each verse separately):
what would you like to see in each verse:
श्रीवसिष्ठ उवाच ।
हतो राजा हतो राजा प्रतिराजेन संयुगे ।
इतिशब्दे समुद्भूते राष्ट्रमासीद्भयाकुलम् ॥ १ ॥
śrīvasiṣṭha uvāca ,
hato rājā hato rājā pratirājena saṃyuge ,
itiśabde samudbhūte rāṣṭramāsīdbhayākulam 1
1. śrīvasiṣṭhaḥ uvāca hataḥ rājā hataḥ rājā pratirājena
saṃyuge iti śabde samudbhūte rāṣṭram āsīt bhayākulam
1. śrīvasiṣṭhaḥ uvāca saṃyuge pratirājena rājā hataḥ rājā
hataḥ iti śabde samudbhūte rāṣṭram bhayākulam āsīt
1. Śrī Vasiṣṭha said: 'The king is slain! The king is slain by the rival king in battle!' When this cry arose, the kingdom became agitated with fear.
भाण्डोपस्करभाराढ्यं विद्रवच्छकटव्रजम् ।
साक्रन्दार्तकलत्राढ्यं द्रवन्नागरदुर्गमम् ॥ २ ॥
bhāṇḍopaskarabhārāḍhyaṃ vidravacchakaṭavrajam ,
sākrandārtakalatrāḍhyaṃ dravannāgaradurgamam 2
2. bhāṇḍopaskārabhārāḍhyam vidravat śakaṭavrajam
sākrandārtakalatrāḍhyam dravat nāgaradurgamam
2. bhāṇḍopaskārabhārāḍhyam vidravat śakaṭavrajam
sākrandārtakalatrāḍhyam dravat nāgaradurgamam
2. The kingdom was a scene bustling with loads of goods and equipment, filled with multitudes of fleeing carts, crowded with distressed women crying out, and rendered impassable by fleeing citizens.
पलायमानसाक्रन्दं मार्गाहृतवधूगणम् ।
अन्योन्यलुण्ठनव्यग्रलोकलग्नमहाभयम् ॥ ३ ॥
palāyamānasākrandaṃ mārgāhṛtavadhūgaṇam ,
anyonyaluṇṭhanavyagralokalagnamahābhayam 3
3. palāyamānasākrandam mārgāhṛtavadhūgaṇam
anyonyaluṇṭhanavyagralokalagnamahābhayam
3. palāyamānasākrandam mārgāhṛtavadhūgaṇam
anyonyaluṇṭhanavyagralokalagnamahābhayam
3. The populace was fleeing with lamentations, with groups of women being seized from the roads, and overwhelmed by great fear, as people were busy with mutual looting.
परराष्ट्रजनानीकताण्डवोल्लाससारवम् ।
निरधिष्ठितमातङ्गहयवीरपतज्जनम् ॥ ४ ॥
pararāṣṭrajanānīkatāṇḍavollāsasāravam ,
niradhiṣṭhitamātaṅgahayavīrapatajjanam 4
4. pararāṣṭrajanānīkatāṇḍavollāsasāravam
niradhiṣṭhitamātaṅgahayavīrapatatjanam
4. pararāṣṭrajanānīkatāṇḍavollāsasāravam
niradhiṣṭhitamātaṅgahayavīrapatatjanam
4. It was filled with the exuberant destructive dance of the armies of foreign people, and with uncontrolled elephants, horses, and falling warriors.
कपाटपाटनोड्डीनकोशान्तरवघर्घरम् ।
लुण्ठितासंख्यकौशेयप्रावृताभिभटोद्भटम् ॥ ५ ॥
kapāṭapāṭanoḍḍīnakośāntaravaghargharam ,
luṇṭhitāsaṃkhyakauśeyaprāvṛtābhibhaṭodbhaṭam 5
5. kapāṭapāṭanoḍḍīnakośāntaravaghargharam
luṇṭhitāsaṅkhyakauśeyaprāvṛtābhibhaṭodbhaṭam
5. kapāṭapāṭanoḍḍīnakośāntaravaghargharam
luṇṭhitāsaṅkhyakauśeyaprāvṛtābhibhaṭodbhaṭam
5. It was characterized by the rattling sound resounding from within treasuries as doors were broken, and by formidable warriors covered with countless plundered silk garments.
क्षुरिकोत्पाटितार्द्रान्त्रमृतराजगृहाङ्गनम् ।
राजान्तःपुरविश्रान्तचण्डालश्वपचोत्करम् ॥ ६ ॥
kṣurikotpāṭitārdrāntramṛtarājagṛhāṅganam ,
rājāntaḥpuraviśrāntacaṇḍālaśvapacotkaram 6
6. kṣurikotpaṭitārdhāntramṛtarājagṛhāṅganam
rājāntaḥpuraviśrāntacaṇḍālaśvapacotkaram
6. kṣurikotpaṭitārdhāntramṛtarājagṛhāṅganam
rājāntaḥpuraviśrāntacaṇḍālaśvapacotkaram
6. It was a scene with fresh entrails torn out by daggers in the courtyards of dead kings' palaces, and with multitudes of outcastes (caṇḍālas) and dog-eaters (śvapācas) resting in the king's inner palaces.
गृहापहृतभोज्यान्नभोजनोन्मुखपामरम् ।
सहेमहारवीरौघपादाहतरुदच्छिशु ॥ ७ ॥
gṛhāpahṛtabhojyānnabhojanonmukhapāmaram ,
sahemahāravīraughapādāhatarudacchiśu 7
7. gṛhāpahṛtabhojyānnabhojanonmukhapāmaram
sahemahāravīroghapādāhatarudatśiśu
7. gṛhāpahṛtabhojyānnabhojanonmukhapāmaram
sahemahāravīroghapādāhatarudatśiśu
7. It was a scene with low people (pāmaras) intent on eating the edible food plundered from houses, and with crying children kicked by the feet of hordes of warriors adorned with golden necklaces.
अपूर्वतरुणाक्रान्तकेशान्तःपुरिकाङ्गनम् ।
चोरहस्तच्युतानर्घ्यरत्नदन्तुरमार्गगम् ॥ ८ ॥
apūrvataruṇākrāntakeśāntaḥpurikāṅganam ,
corahastacyutānarghyaratnadanturamārgagam 8
8. apūrvataruṇākrāntakeśāntaḥpurikāṅganam
corahastacyutānarghyaratnadanturamārgagam
8. apūrvataruṇākrāntakeśāntaḥpurikāṅganam
corahastacyutānarghyaratnadanturamārgagam
8. A place where the tresses of the women in the inner chambers are adorned by exceptional young men, and whose roads are made uneven by priceless jewels that have slipped from the hands of thieves.
हयेभरथसंघट्टव्यग्रसामन्तमण्डलम् ।
अभिषेकोद्यमादेशपरमन्त्रिपुरःसरम् ॥ ९ ॥
hayebharathasaṃghaṭṭavyagrasāmantamaṇḍalam ,
abhiṣekodyamādeśaparamantripuraḥsaram 9
9. hayebharathasaṅghaṭṭavyagrasāmantamaṇḍalam
abhiṣekodyamādeśaparamantripuraḥsaram
9. hayebharathasaṅghaṭṭavyagrasāmantamaṇḍalam
abhiṣekodyamādeśaparamantripuraḥsaram
9. A place where the assembly of feudatory chiefs is bustling from the crowded jostling of horses, elephants, and chariots, and which is led by the chief minister, who is giving instructions for the preparations of the coronation (abhiṣeka).
राजधानीविनिर्माणसारम्भस्थपतीश्वरम् ।
कृतवातायनश्वभ्रनिपतद्राजवल्लभम् ॥ १० ॥
rājadhānīvinirmāṇasārambhasthapatīśvaram ,
kṛtavātāyanaśvabhranipatadrājavallabham 10
10. rājadhānīvinirmāṇasārambhasthapatīśvaram
kṛtavātāyanaśvabhranipatadrājavallabham
10. rājadhānīvinirmāṇasārambhasthapatīśvaram
kṛtavātāyanaśvabhranipatadrājavallabham
10. A place where the chief architects are actively engaged in the construction of the capital city, and where royal favorites are falling into the pits excavated for windows.
जयशब्दशतोद्धोषसिन्धुराजन्यनिर्भरम् ।
असंख्यनिजराजौघधृतसिन्धुकृतास्थिति ॥ ११ ॥
jayaśabdaśatoddhoṣasindhurājanyanirbharam ,
asaṃkhyanijarājaughadhṛtasindhukṛtāsthiti 11
11. jayaśabdaśatoddhoṣasindhurājanyanirbharamm
asaṅkhyanijarājaughadhṛtasindhukṛtāsthiti
11. jayaśabdaśatoddhoṣasindhurājanyanirbharamm
asaṅkhyanijarājaughadhṛtasindhukṛtāsthiti
11. A place filled with elephants and kings whose tumultuous sounds constitute hundreds of victory shouts; and whose established state has been brought about by countless multitudes of its own kings who uphold the Sindhu region.
ग्रामान्तरसमाक्रान्तविद्रवद्राजवल्लभम् ।
मण्डलान्तरसंजातनगरग्रामलुण्ठनम् ॥ १२ ॥
grāmāntarasamākrāntavidravadrājavallabham ,
maṇḍalāntarasaṃjātanagaragrāmaluṇṭhanam 12
12. grāmāntarasamākrāntavidravadrājavallabham
maṇḍalāntarasaṃjātanagaragrāmaluṇṭhanam
12. grāmāntarasamākrāntavidravadrājavallabham
maṇḍalāntarasaṃjātanagaragrāmaluṇṭhanam
12. This describes a kingdom where royal favorites fled, having been attacked by (people from) other villages; and where towns and villages were plundered by (people from) other regions.
अनन्तचोरमोषार्थरुद्धमार्गगमागमम् ।
महानुभाववैधुर्यसनीहारदिनातपम् ॥ १३ ॥
anantacoramoṣārtharuddhamārgagamāgamam ,
mahānubhāvavaidhuryasanīhāradinātapam 13
13. anantacoramoṣārtharuddhamārgagamāgamam
mahānubhāvavaidhuryasanihāradinātapaṃ
13. anantacoramoṣārtharuddhamārgagamāgamam
mahānubhāvavaidhuryasanihāradinātapaṃ
13. With obstructed roads and access for endless theft and plunder; and where the days' bright sunshine was obscured by mist, reflecting the decline or absence of noble persons (mahānubhāva).
मृतबन्धुजनाक्रन्दैर्मृततूर्यरवैरपि ।
हयेभरथशब्दैश्च पिण्डग्राह्यघनध्वनि ॥ १४ ॥
mṛtabandhujanākrandairmṛtatūryaravairapi ,
hayebharathaśabdaiśca piṇḍagrāhyaghanadhvani 14
14. mṛtabandhujanākrandaiḥ mṛtatūryaravaiḥ api
hayebharathaśabdaiḥ ca piṇḍagrāhyaghanadhvani
14. mṛtabandhujanākrandaiḥ mṛtatūryaravaiḥ api
hayebharathaśabdaiḥ ca piṇḍagrāhyaghanadhvani
14. By the lamentations of relatives of the deceased, and also by the sounds of silenced musical instruments, and by the noises of horses, elephants, and chariots, a dense sound, perceptible as a single mass, (arose).
सिन्धुदेवो जयत्येकच्छत्रभूमण्डलाधिपः ।
इत्यनन्तरमारेभे भेर्यः प्रतिपुरं तदा ॥ १५ ॥
sindhudevo jayatyekacchatrabhūmaṇḍalādhipaḥ ,
ityanantaramārebhe bheryaḥ pratipuraṃ tadā 15
15. sindhudevaḥ jayati ekachatrabhūmaṇḍalādhipaḥ
iti anantaram ārabhe bheryaḥ pratipuram tadā
15. sindhudevaḥ ekachatrabhūmaṇḍalādhipaḥ jayati
iti anantaram tadā pratipuram bheryaḥ ārabhe
15. "Sindhudeva, the sole ruler of the entire earth under a single umbrella, is victorious!" Thus, immediately afterwards, the drums began to sound in every town at that time.
राजधानीं विवेशाथ सिन्धुरुद्धुरकन्धरः ।
प्रजाः स्रष्टुं युगस्यान्ते मनुर्जगदिवापरः ॥ १६ ॥
rājadhānīṃ viveśātha sindhuruddhurakandharaḥ ,
prajāḥ sraṣṭuṃ yugasyānte manurjagadivāparaḥ 16
16. rājadhānīm viveśa atha sindhuḥ uddhurakandharaḥ
prajāḥ sraṣṭum yugasya ante manuḥ jagat iva aparaḥ
16. sindhuḥ uddhurakandharaḥ atha rājadhānīm viveśa
yugasya ante aparaḥ manuḥ jagat prajāḥ sraṣṭum iva
16. Then Sindhu, with his neck held high, entered the capital, like another Manu at the end of an age (yuga), intending to create new generations of people for the world.
प्रवृत्ता दशदिग्भ्योऽथ प्रवेष्टुं सैन्धवं पुरम् ।
कराः करिहयाकारै रत्नपूरा इवाम्बुधिम् ॥ १७ ॥
pravṛttā daśadigbhyo'tha praveṣṭuṃ saindhavaṃ puram ,
karāḥ karihayākārai ratnapūrā ivāmbudhim 17
17. pravṛttāḥ daśadigbhyaḥ atha praveṣṭum saindhavaṃ
puram karāḥ karihayaākāraiḥ ratnapūrāḥ iva ambudhim
17. atha daśadigbhyaḥ karihayaākāraiḥ karāḥ saindhavaṃ
puram praveṣṭum pravṛttāḥ ratnapūrāḥ ambudhim iva
17. Then, from all ten directions, tributes (kara) in the form of elephants and horses began to enter Sindhu's city, just as rivers laden with jewels flow into the ocean.
निबन्धनानि चिह्नानि शासनानि दिशं प्रति ।
क्षणान्निवेशयामासुर्मण्डलं प्रति मन्त्रिणः ॥ १८ ॥
nibandhanāni cihnāni śāsanāni diśaṃ prati ,
kṣaṇānniveśayāmāsurmaṇḍalaṃ prati mantriṇaḥ 18
18. nibandhanāni cihnāni śāsanāni diśam prati
kṣaṇān niveśayāmāsuḥ maṇḍalam prati mantriṇaḥ
18. mantriṇaḥ kṣaṇān nibandhanāni cihnāni śāsanāni
diśam prati maṇḍalam prati niveśayāmāsuḥ
18. The ministers swiftly established regulations, symbols, and decrees throughout every direction and every region.
उदभूदचिरेणैव देशे देशे पुरे पुरे ।
जीविते मरणे माने नियमोऽयमतो यथा ॥ १९ ॥
udabhūdacireṇaiva deśe deśe pure pure ,
jīvite maraṇe māne niyamo'yamato yathā 19
19. udabhūt acireṇa eva deśe deśe pure pure
jīvite maraṇe māne niyamaḥ ayam ataḥ yathā
19. acireṇa eva deśe deśe pure pure jīvite
maraṇe māne ayam niyamaḥ ataḥ yathā udabhūt
19. Consequently, a rule (niyama) regarding life, death, and honor swiftly arose in every country and every city, thereby becoming universally established.
अथ शेमुर्निमेषेण देशोपप्लवविभ्रमाः ।
प्रशान्तोत्पातपवनाः पदार्थावृत्तयो यथा ॥ २० ॥
atha śemurnimeṣeṇa deśopaplavavibhramāḥ ,
praśāntotpātapavanāḥ padārthāvṛttayo yathā 20
20. atha śemuḥ nimeṣeṇa deśopaplavavibhramāḥ
praśāntotpātapavanāḥ padārthāvṛttayaḥ yathā
20. atha deśopaplavavibhramāḥ nimeṣeṇa śemuḥ
yathā praśāntotpātapavanāḥ padārthāvṛttayaḥ
20. Then, in an instant, the disturbances and confusions afflicting the region ceased, just as the movements of objects subside when agitated winds have completely calmed.
सौम्यतामाजगामाशु देशो दशदिगन्वितः ।
क्षीरोदः क्षुभितावर्तो द्रागिवोद्धृतमन्दरः ॥ २१ ॥
saumyatāmājagāmāśu deśo daśadiganvitaḥ ,
kṣīrodaḥ kṣubhitāvarto drāgivoddhṛtamandaraḥ 21
21. saumyatām ājagāma āśu deśaḥ daśadiganvitaḥ
kṣīrodaḥ kṣubhitāvartaḥ drāk iva uddhṛtamandaraḥ
21. deśaḥ daśadiganvitaḥ āśu saumyatām ājagāma iva
kṣīrodaḥ kṣubhitāvartaḥ uddhṛtamandaraḥ drāk
21. The region, encompassing all ten directions, quickly attained tranquility, just as the agitated Ocean of Milk quickly became calm after the Mandara mountain was lifted out of it.
ववुरलकचयान्विलोलयन्तो मुखकमलालिकुलानि सैन्धवीनाम् ।
जललववलनाकुलाः समीरा अशिवगुणानिव सर्वतः क्षणेन ॥ २२ ॥
vavuralakacayānvilolayanto mukhakamalālikulāni saindhavīnām ,
jalalavavalanākulāḥ samīrā aśivaguṇāniva sarvataḥ kṣaṇena 22
22. vavuḥ alakacayān vilolayantaḥ
mukhakamalālikulāni saindhavīnām
jalalavavalanākulāḥ samīrāḥ
aśivaguṇān iva sarvataḥ kṣaṇena
22. jalalavavalanākulāḥ samīrāḥ
saindhavīnām mukhakamalālikulāni
alakacayān vilolayantaḥ sarvataḥ
kṣaṇena aśivaguṇān iva vavuḥ
22. The winds, carrying sprays of water and themselves agitated, blew from all directions in an instant, gently swaying the masses of curls on the lotus-like faces of the women of Sindh, as if dispelling all inauspicious qualities.