योगवासिष्ठः
yogavāsiṣṭhaḥ
-
book-7, chapter-30
श्रीवसिष्ठ उवाच ।
अहंतैव पराऽविद्या निर्वाणपदरोधिनी ।
तयैवान्विष्यते मूढैस्तदित्युन्मत्तचेष्टितम् ॥ १ ॥
अहंतैव पराऽविद्या निर्वाणपदरोधिनी ।
तयैवान्विष्यते मूढैस्तदित्युन्मत्तचेष्टितम् ॥ १ ॥
śrīvasiṣṭha uvāca ,
ahaṃtaiva parā'vidyā nirvāṇapadarodhinī ,
tayaivānviṣyate mūḍhaistadityunmattaceṣṭitam 1
ahaṃtaiva parā'vidyā nirvāṇapadarodhinī ,
tayaivānviṣyate mūḍhaistadityunmattaceṣṭitam 1
1.
śrīvasiṣṭha uvāca | ahaṃtā eva parā avidyā nirvāṇapadarādhinī
| tayā eva anviṣyate mūḍhaiḥ tat iti unmattaceṣṭitam ||
| tayā eva anviṣyate mūḍhaiḥ tat iti unmattaceṣṭitam ||
1.
śrīvasiṣṭha uvāca ahaṃtā eva parā avidyā,
nirvāṇapadarādhinī tayā eva mūḍhaiḥ tat anviṣyate iti unmattaceṣṭitam
nirvāṇapadarādhinī tayā eva mūḍhaiḥ tat anviṣyate iti unmattaceṣṭitam
1.
Śrī Vasiṣṭha said: The ego-sense (ahaṃtā) itself is the supreme ignorance (avidyā), obstructing the state of liberation (nirvāṇa). To seek [liberation] through that very [ego-sense] by deluded individuals is indeed the behavior of a madman.
अहंतैवालमज्ञानादज्ञत्वस्य निदर्शनम् ।
न हि तज्ज्ञस्य शान्तस्य ममाहमिति विद्यते ॥ २ ॥
न हि तज्ज्ञस्य शान्तस्य ममाहमिति विद्यते ॥ २ ॥
ahaṃtaivālamajñānādajñatvasya nidarśanam ,
na hi tajjñasya śāntasya mamāhamiti vidyate 2
na hi tajjñasya śāntasya mamāhamiti vidyate 2
2.
ahaṃtā eva alam ajñānāt ajñatvasya nidarśanam | na
hi tat-jñasya śāntasya mama aham iti vidyate ||
hi tat-jñasya śāntasya mama aham iti vidyate ||
2.
ahaṃtā eva ajñānāt ajñatvasya nidarśanam alam
hi tat-jñasya śāntasya mama aham iti na vidyate
hi tat-jñasya śāntasya mama aham iti na vidyate
2.
The ego-sense (ahaṃtā) itself is indeed the ultimate proof of ignorance (ajñatva), stemming from [spiritual] ignorance (ajñāna). For, in the case of one who knows That [Reality] (tat-jña) and is tranquil (śānta), the notions of 'mine' and 'I' (aham) do not exist.
अहंतामलमुत्सृज्य निर्वाणः खमिवामलः ।
सदेहमपदेहं वा ज्ञस्तिष्ठति गतज्वरः ॥ ३ ॥
सदेहमपदेहं वा ज्ञस्तिष्ठति गतज्वरः ॥ ३ ॥
ahaṃtāmalamutsṛjya nirvāṇaḥ khamivāmalaḥ ,
sadehamapadehaṃ vā jñastiṣṭhati gatajvaraḥ 3
sadehamapadehaṃ vā jñastiṣṭhati gatajvaraḥ 3
3.
ahaṃtāmalam utsṛjya nirvāṇaḥ kham iva amalaḥ
sadeham apadeham vā jñaḥ tiṣṭhati gatajvaraḥ
sadeham apadeham vā jñaḥ tiṣṭhati gatajvaraḥ
3.
jñaḥ ahaṃtāmalam utsṛjya kham iva amalaḥ nirvāṇaḥ
sadeham vā apadeham vā gatajvaraḥ tiṣṭhati
sadeham vā apadeham vā gatajvaraḥ tiṣṭhati
3.
Having abandoned the impurity of ego, the enlightened one (jña), who is like the spotless sky and has attained final liberation (nirvāṇa), remains free from distress, whether embodied or disembodied.
न तथा शरदाकाशं न तथा स्तिमितोऽर्णवः ।
पूर्णेन्दुमध्यं न तथा यथा ज्ञः परिराजते ॥ ४ ॥
पूर्णेन्दुमध्यं न तथा यथा ज्ञः परिराजते ॥ ४ ॥
na tathā śaradākāśaṃ na tathā stimito'rṇavaḥ ,
pūrṇendumadhyaṃ na tathā yathā jñaḥ parirājate 4
pūrṇendumadhyaṃ na tathā yathā jñaḥ parirājate 4
4.
na tathā śaradākāśam na tathā stimitaḥ arṇavaḥ
pūrṇendumadhyam na tathā yathā jñaḥ parirājate
pūrṇendumadhyam na tathā yathā jñaḥ parirājate
4.
śaradākāśam tathā na,
stimitaḥ arṇavaḥ tathā na,
pūrṇendumadhyam tathā na,
yathā jñaḥ parirājate
stimitaḥ arṇavaḥ tathā na,
pūrṇendumadhyam tathā na,
yathā jñaḥ parirājate
4.
The autumn sky does not shine forth to the same degree, nor does a calm ocean, nor the orb of the full moon, as the enlightened one (jña) brilliantly shines.
चित्रसंगरयुद्धस्य सैन्यस्याक्षुब्धता यथा ।
तथैव समता ज्ञस्य व्यवहारवतोपि च ॥ ५ ॥
तथैव समता ज्ञस्य व्यवहारवतोपि च ॥ ५ ॥
citrasaṃgarayuddhasya sainyasyākṣubdhatā yathā ,
tathaiva samatā jñasya vyavahāravatopi ca 5
tathaiva samatā jñasya vyavahāravatopi ca 5
5.
citrasaṅgarayuddhasya sainyasya akṣubdhatā yathā
tathā eva samatā jñasya vyavahāravataḥ api ca
tathā eva samatā jñasya vyavahāravataḥ api ca
5.
yathā citrasaṅgarayuddhasya sainyasya akṣubdhatā,
tathā eva vyavahāravataḥ api jñasya samatā
tathā eva vyavahāravataḥ api jñasya samatā
5.
Just as an army depicted in a painting of a battle remains undisturbed, so too does the enlightened one (jña) maintain equanimity, even while engaged in worldly activities.
निर्वाणैकतया ज्ञस्य वासनैव न वासना ।
लेखादामोपमा त्वब्धेरूर्म्यादि न जलेतरत् ॥ ६ ॥
लेखादामोपमा त्वब्धेरूर्म्यादि न जलेतरत् ॥ ६ ॥
nirvāṇaikatayā jñasya vāsanaiva na vāsanā ,
lekhādāmopamā tvabdherūrmyādi na jaletarat 6
lekhādāmopamā tvabdherūrmyādi na jaletarat 6
6.
nirvāṇaikatayā jñasya vāsanā eva na vāsanā
lekhādāmopamā tu abdheḥ ūrmi ādi na jala itarat
lekhādāmopamā tu abdheḥ ūrmi ādi na jala itarat
6.
jñasya nirvāṇaikatayā vāsanā eva na vāsanā [asti] [sā]
lekhādāmopamā [eva] tu abdheḥ ūrmyādi jala-itarat na [asti]
lekhādāmopamā [eva] tu abdheḥ ūrmyādi jala-itarat na [asti]
6.
For the enlightened one (jña), whose nature is solely one with final liberation (nirvāṇa), any latent mental impression (vāsanā) is not truly a binding impression. It is comparable to lines drawn on water; just as the waves and other manifestations of the ocean are, in essence, not separate from the water itself.
तरत्तरङ्गो जलधिर्जलमेव यथाखिलम् ।
दृश्योच्छूनमपि ब्रह्म तथा ब्रह्मैव नेतरत् ॥ ७ ॥
दृश्योच्छूनमपि ब्रह्म तथा ब्रह्मैव नेतरत् ॥ ७ ॥
tarattaraṅgo jaladhirjalameva yathākhilam ,
dṛśyocchūnamapi brahma tathā brahmaiva netarat 7
dṛśyocchūnamapi brahma tathā brahmaiva netarat 7
7.
tarattaraṅgaḥ jaladhiḥ jalam eva yathā akhilam
dṛśyocchūnam api brahma tathā brahma eva na itarat
dṛśyocchūnam api brahma tathā brahma eva na itarat
7.
yathā tarattaraṅgaḥ jaladhiḥ dṛśyocchūnam api akhilam jalam
eva tathā brahma dṛśyocchūnam api brahma eva na itarat
eva tathā brahma dṛśyocchūnam api brahma eva na itarat
7.
Just as the ocean, surging with many waves and appearing as a vast, expanded panorama, is entirely water and nothing else, so too Brahman, though manifest as the visible and expanded universe, is indeed Brahman (brahman) alone and not anything separate from it.
अन्तरस्तंगतोऽक्षुब्धो बहिरस्तंगतः शमी ।
विद्यते चोदितो यस्य स मुक्त इति कथ्यते ॥ ८ ॥
विद्यते चोदितो यस्य स मुक्त इति कथ्यते ॥ ८ ॥
antarastaṃgato'kṣubdho bahirastaṃgataḥ śamī ,
vidyate codito yasya sa mukta iti kathyate 8
vidyate codito yasya sa mukta iti kathyate 8
8.
antar astam-gataḥ akṣubdhaḥ bahiḥ astam-gataḥ śamī
vidyate coditaḥ yasya saḥ muktaḥ iti kathyate
vidyate coditaḥ yasya saḥ muktaḥ iti kathyate
8.
yasya antar astam-gataḥ akṣubdhaḥ bahiḥ astam-gataḥ
śamī coditaḥ vidyate saḥ muktaḥ iti kathyate
śamī coditaḥ vidyate saḥ muktaḥ iti kathyate
8.
He whose inner being (antar) has subsided and is undisturbed (akṣubdha), and whose outer being (bahiḥ) has also settled into tranquility (śamī), and who remains unagitated even when prompted by external stimuli (codita) - that person is said to be liberated (mokṣa).
अहंत्वसर्गरूपेण संवित्संविन्मये परे ।
स्फुरत्यम्भोम्भसीवातो नानातेयं किमात्मिका ॥ ९ ॥
स्फुरत्यम्भोम्भसीवातो नानातेयं किमात्मिका ॥ ९ ॥
ahaṃtvasargarūpeṇa saṃvitsaṃvinmaye pare ,
sphuratyambhombhasīvāto nānāteyaṃ kimātmikā 9
sphuratyambhombhasīvāto nānāteyaṃ kimātmikā 9
9.
ahaṃtva-sarga-rūpeṇa saṃvit saṃvinmaye pare sphurati
ambhaḥ ambhasi iva vātaḥ nānātā iyam kim-ātmikā
ambhaḥ ambhasi iva vātaḥ nānātā iyam kim-ātmikā
9.
vātaḥ ambhasi iva pare saṃvinmaye saṃvit
ahaṃtva-sarga-rūpeṇa sphurati iyam nānātā kim-ātmikā
ahaṃtva-sarga-rūpeṇa sphurati iyam nānātā kim-ātmikā
9.
Just as wind manifests within water, so too does consciousness (saṃvit) appear in the supreme (brahman), which is pure consciousness (saṃvinmaya), taking the form of the creation of the ego-sense (ahaṃtva-sarga). What then is the intrinsic nature (ātman) of this apparent manifoldness?
धूमस्य स्फुरतो व्योम्नि यथा गजरथादयः ।
व्यूहा धूमान्न ते भिन्नास्तथा सर्गाः परे पदे ॥ १० ॥
व्यूहा धूमान्न ते भिन्नास्तथा सर्गाः परे पदे ॥ १० ॥
dhūmasya sphurato vyomni yathā gajarathādayaḥ ,
vyūhā dhūmānna te bhinnāstathā sargāḥ pare pade 10
vyūhā dhūmānna te bhinnāstathā sargāḥ pare pade 10
10.
dhūmasya sphurataḥ vyomni yathā gaja-ratha-ādayaḥ
vyūhāḥ dhūmāt na te bhinnāḥ tathā sargāḥ pare pade
vyūhāḥ dhūmāt na te bhinnāḥ tathā sargāḥ pare pade
10.
yathā vyomni dhūmasya sphurataḥ gajarathādayaḥ vyūhāḥ
te dhūmāt na bhinnāḥ tathā pare pade sargāḥ na bhinnāḥ
te dhūmāt na bhinnāḥ tathā pare pade sargāḥ na bhinnāḥ
10.
Just as formations such as elephants and chariots, manifesting in the sky from smoke, are not distinct from that smoke, similarly, all creations (sargāḥ) in the supreme state (brahman) are not different from it.
संविद्भ्रान्तिविचारेण भ्रान्त्यलाभविलासिनः ।
विजयध्वं विषादं माऽऽगता ज्ञास्तज्ज्ञता हि वः ॥ ११ ॥
विजयध्वं विषादं माऽऽगता ज्ञास्तज्ज्ञता हि वः ॥ ११ ॥
saṃvidbhrāntivicāreṇa bhrāntyalābhavilāsinaḥ ,
vijayadhvaṃ viṣādaṃ mā''gatā jñāstajjñatā hi vaḥ 11
vijayadhvaṃ viṣādaṃ mā''gatā jñāstajjñatā hi vaḥ 11
11.
saṃvidbhrāntivicāreṇa bhrāntyalābhavilāsinaḥ
vijayadhvaṃ viṣādaṃ mā āgatāḥ jñāḥ tajjñatā hi vaḥ
vijayadhvaṃ viṣādaṃ mā āgatāḥ jñāḥ tajjñatā hi vaḥ
11.
jñāḥ saṃvidbhrāntivicāreṇa bhrāntyalābhavilāsinaḥ
viṣādaṃ mā āgatāḥ vijayadhvaṃ hi vaḥ tajjñatā
viṣādaṃ mā āgatāḥ vijayadhvaṃ hi vaḥ tajjñatā
11.
O knowers, who delight in the absence of illusion through the analysis of the illusion of consciousness! Conquer dejection; do not succumb to sadness, for that profound knowledge (tajjñatā) is indeed inherent in you.
अङ्कुरोऽनुभवत्यन्तर्वृक्षपत्रफलं यथा ।
तथा जगदहंत्वे ज्ञः स्वात्मा स्वात्मखमप्यलम् ॥ १२ ॥
तथा जगदहंत्वे ज्ञः स्वात्मा स्वात्मखमप्यलम् ॥ १२ ॥
aṅkuro'nubhavatyantarvṛkṣapatraphalaṃ yathā ,
tathā jagadahaṃtve jñaḥ svātmā svātmakhamapyalam 12
tathā jagadahaṃtve jñaḥ svātmā svātmakhamapyalam 12
12.
aṅkuraḥ anubhavati antar vṛkṣapatraphalaṃ yathā
tathā jagat ahaṃtve jñaḥ svātmā svātmakham api alam
tathā jagat ahaṃtve jñaḥ svātmā svātmakham api alam
12.
yathā aṅkuraḥ antar vṛkṣapatraphalaṃ anubhavati
tathā jñaḥ svātmā jagat ahaṃtve svātmakham api alam
tathā jñaḥ svātmā jagat ahaṃtve svātmakham api alam
12.
Just as a sprout experiences within itself the tree, its leaves, and fruit, similarly, the knower (jña), as the true self (svātman), completely encompasses the world, the sense of ego (ahaṅtva), and even the space of the self (svātmakham).
रूपालोकमनःसत्ता ज्वालार्चिष्विव दण्डता ।
सत्योपि च न सन्त्येता भ्रान्तेश्चित्ताबला इव ॥ १३ ॥
सत्योपि च न सन्त्येता भ्रान्तेश्चित्ताबला इव ॥ १३ ॥
rūpālokamanaḥsattā jvālārciṣviva daṇḍatā ,
satyopi ca na santyetā bhrānteścittābalā iva 13
satyopi ca na santyetā bhrānteścittābalā iva 13
13.
rūpālokamanassattā jvālārcīṣu iva daṇḍatā satyaḥ
api ca na santi etāḥ bhrānteḥ cittābalāḥ iva
api ca na santi etāḥ bhrānteḥ cittābalāḥ iva
13.
yathā jvālārcīṣu iva daṇḍatā tathā rūpālokamanassattā
etāḥ satyaḥ api ca na santi bhrānteḥ cittābalāḥ iva
etāḥ satyaḥ api ca na santi bhrānteḥ cittābalāḥ iva
13.
The existence of form, light, and mind is like the appearance of a stick in the flames. Even though they appear to be real, these do not truly exist; they are like the powerless mental constructs (cittābalā) born of illusion (bhrānteḥ).
यथा सुखं यथारम्भं यथा नाशं यथोदयम् ।
यथा देशं यथा कालमजराः शान्तमास्यताम् ॥ १४ ॥
यथा देशं यथा कालमजराः शान्तमास्यताम् ॥ १४ ॥
yathā sukhaṃ yathārambhaṃ yathā nāśaṃ yathodayam ,
yathā deśaṃ yathā kālamajarāḥ śāntamāsyatām 14
yathā deśaṃ yathā kālamajarāḥ śāntamāsyatām 14
14.
yathā sukhaṃ yathārambhaṃ yathā nāśaṃ yathodayam
yathā deśaṃ yathā kālam ajarāḥ śāntaṃ āsyatām
yathā deśaṃ yathā kālam ajarāḥ śāntaṃ āsyatām
14.
ajarāḥ yathā sukhaṃ yathārambhaṃ yathā nāśaṃ
yathodayam yathā deśaṃ yathā kālam śāntaṃ āsyatām
yathodayam yathā deśaṃ yathā kālam śāntaṃ āsyatām
14.
O ageless ones (ajara)! Let one remain in peace, irrespective of comfort or discomfort, the beginning or the end, prosperity or adversity, place or time.
इष्टानिष्टोपलम्भेषु शान्तो व्यवहरन्नपि ।
शववन्नान्यतामन्तर्निर्वाणोऽनुभवत्यलम् ॥ १५ ॥
शववन्नान्यतामन्तर्निर्वाणोऽनुभवत्यलम् ॥ १५ ॥
iṣṭāniṣṭopalambheṣu śānto vyavaharannapi ,
śavavannānyatāmantarnirvāṇo'nubhavatyalam 15
śavavannānyatāmantarnirvāṇo'nubhavatyalam 15
15.
iṣṭāniṣṭopalambheṣu śāntaḥ vyavaharan api
śavavat na ānyatām antar nirvāṇaḥ anubhavati alam
śavavat na ānyatām antar nirvāṇaḥ anubhavati alam
15.
śāntaḥ nirvāṇaḥ iṣṭāniṣṭopalambheṣu vyavaharan
api śavavat antar ānyatām na alam anubhavati
api śavavat antar ānyatām na alam anubhavati
15.
Even while engaging with experiences, whether desired or undesired, a tranquil person, having attained final liberation (nirvāṇa), fully perceives no inner sense of otherness, remaining unresponsive like a corpse.
अमनोवासनाहंता धत्ते यच्च जगच्चिरम् ।
जीवतोऽजीवतश्चैव चिज्जीवः स परं पदम् ॥ १६ ॥
जीवतोऽजीवतश्चैव चिज्जीवः स परं पदम् ॥ १६ ॥
amanovāsanāhaṃtā dhatte yacca jagacciram ,
jīvato'jīvataścaiva cijjīvaḥ sa paraṃ padam 16
jīvato'jīvataścaiva cijjīvaḥ sa paraṃ padam 16
16.
amanovāsanāhantā dhatte yat ca jagat ciram
jīvataḥ ajīvataḥ ca eva cit jīvaḥ saḥ param padam
jīvataḥ ajīvataḥ ca eva cit jīvaḥ saḥ param padam
16.
saḥ cit jīvaḥ amanovāsanāhantā ca yat jagat
ciram jīvataḥ ajīvataḥ ca eva dhatte param padam
ciram jīvataḥ ajīvataḥ ca eva dhatte param padam
16.
That conscious individual soul (jīva), which is devoid of mental impressions (vāsanā) and ego (ahaṁtā), and which eternally sustains the world in both its living and non-living aspects, is indeed the supreme state (param padam).
सत्तैव जडवाहेन दुःखभाराय केवलम् ।
नृणां पाशावबद्धानां पोतकानामिवार्णवे ॥ १७ ॥
नृणां पाशावबद्धानां पोतकानामिवार्णवे ॥ १७ ॥
sattaiva jaḍavāhena duḥkhabhārāya kevalam ,
nṛṇāṃ pāśāvabaddhānāṃ potakānāmivārṇave 17
nṛṇāṃ pāśāvabaddhānāṃ potakānāmivārṇave 17
17.
sattā eva jaḍavāhena duḥkhabhārāya kevalam
nṛṇām pāśāvabaddhānām potakānām iva arṇave
nṛṇām pāśāvabaddhānām potakānām iva arṇave
17.
nṛṇām sattā eva jaḍavāhena kevalam duḥkhabhārāya
(bhavati) pāśāvabaddhānām potakānām iva arṇave
(bhavati) pāśāvabaddhānām potakānām iva arṇave
17.
For humans, mere existence, due to the weight of inertness (jaḍa), is exclusively a burden of suffering, like young animals bound by ropes in the ocean.
मोक्षसत्ता श्रयति तं नाज्ञानानुभवादिव ।
मृतेन यत्किल प्राप्यं जीवन्प्राप्नोति तत्कथम् ॥ १८ ॥
मृतेन यत्किल प्राप्यं जीवन्प्राप्नोति तत्कथम् ॥ १८ ॥
mokṣasattā śrayati taṃ nājñānānubhavādiva ,
mṛtena yatkila prāpyaṃ jīvanprāpnoti tatkatham 18
mṛtena yatkila prāpyaṃ jīvanprāpnoti tatkatham 18
18.
mokṣasattā śrayati tam na ajñānānubhavāt iva
mṛtena yat kila prāpyam jīvan prāpnoti tat katham
mṛtena yat kila prāpyam jīvan prāpnoti tat katham
18.
mokṣasattā tam śrayati na ajñānānubhavāt iva.
mṛtena yat kila prāpyam tat katham jīvan prāpnoti?
mṛtena yat kila prāpyam tat katham jīvan prāpnoti?
18.
The very existence of final liberation (mokṣa) is found in such a person, not as if it originates from the experience of ignorance. How can a living person (jīvan) indeed attain that which is conventionally thought to be attainable only by the dead?
यद्यत्संकल्पयते तत्तत्संकल्पादेव नाशभाक् ।
न संभवति यत्रैतत्तत्सत्यं पदमक्षयम् ॥ १९ ॥
न संभवति यत्रैतत्तत्सत्यं पदमक्षयम् ॥ १९ ॥
yadyatsaṃkalpayate tattatsaṃkalpādeva nāśabhāk ,
na saṃbhavati yatraitattatsatyaṃ padamakṣayam 19
na saṃbhavati yatraitattatsatyaṃ padamakṣayam 19
19.
yadyat saṅkalpayate tattat saṅkalpāt eva nāśabhāk
na saṃbhavati yatra etat tat satyam padam akṣayam
na saṃbhavati yatra etat tat satyam padam akṣayam
19.
yadyat saṅkalpayate tattat saṅkalpāt eva nāśabhāk
yatra etat na saṃbhavati tat satyam akṣayam padam
yatra etat na saṃbhavati tat satyam akṣayam padam
19.
Whatever one conceives or resolves, that very thing, originating from such a conception, is certainly subject to destruction. Where this perishing does not occur, that is the true, imperishable state.
नान्यो न चाहमस्मीति भावनान्निर्भयो भव ।
सत्यं युक्तं भवत्येतद्विषमप्यमृतं यथा ॥ २० ॥
सत्यं युक्तं भवत्येतद्विषमप्यमृतं यथा ॥ २० ॥
nānyo na cāhamasmīti bhāvanānnirbhayo bhava ,
satyaṃ yuktaṃ bhavatyetadviṣamapyamṛtaṃ yathā 20
satyaṃ yuktaṃ bhavatyetadviṣamapyamṛtaṃ yathā 20
20.
na anyaḥ na ca aham asmi iti bhāvanāt nirbhayaḥ bhava
satyam yuktam bhavati etat viṣam api amṛtam yathā
satyam yuktam bhavati etat viṣam api amṛtam yathā
20.
aham anyaḥ na ca asmi na iti bhāvanāt nirbhayaḥ bhava
etat satyam yuktam bhavati yathā viṣam api amṛtam
etat satyam yuktam bhavati yathā viṣam api amṛtam
20.
"Neither is there another, nor am I (a separate entity)" – through this profound contemplation, become fearless. This truth becomes truly unified, just as poison itself becomes nectar.
जडं देहादि चित्तान्तं विचार्य सकलं वपुः ।
लभ्यते नाहमस्मीति तस्मान्नास्मीति सत्यता ॥ २१ ॥
लभ्यते नाहमस्मीति तस्मान्नास्मीति सत्यता ॥ २१ ॥
jaḍaṃ dehādi cittāntaṃ vicārya sakalaṃ vapuḥ ,
labhyate nāhamasmīti tasmānnāsmīti satyatā 21
labhyate nāhamasmīti tasmānnāsmīti satyatā 21
21.
jaḍam dehādi cittāntam vicārya sakalam vapuḥ
labhyate na aham asmi iti tasmāt na asmi iti satyatā
labhyate na aham asmi iti tasmāt na asmi iti satyatā
21.
dehādi cittāntam sakalam jaḍam vapuḥ vicārya na
aham asmi iti labhyate tasmāt na asmi iti satyatā
aham asmi iti labhyate tasmāt na asmi iti satyatā
21.
Having thoroughly analyzed this entire inert form, from the physical body (deha) up to the mind (citta), one realizes, "I am not this." Therefore, the truth is, "I am not."
शान्ताशेषविशेषाणामहंतान्ताविचारणात् ।
केवलं मुक्ततोदेति न तु किंचिद्विनश्यति ॥ २२ ॥
केवलं मुक्ततोदेति न तु किंचिद्विनश्यति ॥ २२ ॥
śāntāśeṣaviśeṣāṇāmahaṃtāntāvicāraṇāt ,
kevalaṃ muktatodeti na tu kiṃcidvinaśyati 22
kevalaṃ muktatodeti na tu kiṃcidvinaśyati 22
22.
śāntāśeṣaviśeṣāṇām ahaṃtā anta āvicāraṇāt
kevalam muktatā udeti na tu kiñcit vinaśyati
kevalam muktatā udeti na tu kiñcit vinaśyati
22.
śāntāśeṣaviśeṣāṇām ahaṃtā anta āvicāraṇāt
kevalam muktatā udeti tu kiñcit na vinaśyati
kevalam muktatā udeti tu kiñcit na vinaśyati
22.
For those whose remaining distinctions are completely pacified, only liberation (mokṣa) arises from the thorough investigation into the cessation of ego (ahaṃtā), and truly nothing is destroyed.
भोगत्यागविचारात्मपौरुषान्नान्यदत्र हि ।
उपयुज्यत इत्यज्ञाः स्वात्मैवाशु प्रणम्यताम् ॥ २३ ॥
उपयुज्यत इत्यज्ञाः स्वात्मैवाशु प्रणम्यताम् ॥ २३ ॥
bhogatyāgavicārātmapauruṣānnānyadatra hi ,
upayujyata ityajñāḥ svātmaivāśu praṇamyatām 23
upayujyata ityajñāḥ svātmaivāśu praṇamyatām 23
23.
bhogatyāgavicārātmapauruṣāt na anyat atra hi
upayujyate iti ajñāḥ svātmā eva āśu praṇamyatām
upayujyate iti ajñāḥ svātmā eva āśu praṇamyatām
23.
atra hi bhogatyāgavicārātmapauruṣāt anyat na
upayujyate iti ajñāḥ svātmā eva āśu praṇamyatām
upayujyate iti ajñāḥ svātmā eva āśu praṇamyatām
23.
Indeed, here, nothing else is useful apart from the human effort (pauruṣa) which involves discriminating between enjoyment (bhoga) and renunciation (tyāga) concerning the true self (ātman). Therefore, O ignorant ones, quickly revere your own true self (ātman).
निर्वासनं मननमेवमुदाहरन्ति मोक्षं विना भवति तन्न च जातु बोधात् ।
सन्नो जगद्भ्रम इतीह परः प्रबोधो न प्रत्ययोऽत्र यदतः सुचिराय बन्धः ॥ २४ ॥
सन्नो जगद्भ्रम इतीह परः प्रबोधो न प्रत्ययोऽत्र यदतः सुचिराय बन्धः ॥ २४ ॥
nirvāsanaṃ mananamevamudāharanti mokṣaṃ vinā bhavati tanna ca jātu bodhāt ,
sanno jagadbhrama itīha paraḥ prabodho na pratyayo'tra yadataḥ sucirāya bandhaḥ 24
sanno jagadbhrama itīha paraḥ prabodho na pratyayo'tra yadataḥ sucirāya bandhaḥ 24
24.
nirvāsanam mananam evam udāharanti mokṣam
vinā bhavati tat na ca jātu bodhāt sat
naḥ jagadbhramaḥ iti iha paraḥ prabodhaḥ na
pratyayaḥ atra yataḥ ataḥ sucirāya bandhaḥ
vinā bhavati tat na ca jātu bodhāt sat
naḥ jagadbhramaḥ iti iha paraḥ prabodhaḥ na
pratyayaḥ atra yataḥ ataḥ sucirāya bandhaḥ
24.
evam nirvāsanam mananam mokṣam udāharanti.
tat mokṣam vinā na bhavati ca jātu bodhāt na (bhavati).
iha paraḥ prabodhaḥ jagadbhramaḥ sat naḥ iti.
yataḥ atra pratyayaḥ na (asti),
ataḥ sucirāya bandhaḥ (asti).
tat mokṣam vinā na bhavati ca jātu bodhāt na (bhavati).
iha paraḥ prabodhaḥ jagadbhramaḥ sat naḥ iti.
yataḥ atra pratyayaḥ na (asti),
ataḥ sucirāya bandhaḥ (asti).
24.
They declare that contemplation (manana) devoid of latent impressions (vāsanā) is liberation (mokṣa). That (liberation) does not arise without true liberation, nor ever from mere intellectual knowledge (bodha). Here, the supreme realization (prabodha) is that the world-illusion (jagat-bhrama) is not real. Because conviction (pratyaya) in this truth is lacking, therefore, there is bondage (bandha) for a very long time.
जगदहमसदित्युपेत्य सम्यग्जनधनदारशरीरनिर्व्यपेक्षः ।
भवति हि स च चेतनस्वरूपः परिमितखं खलु नान्यथास्ति मुक्तिः ॥ २५ ॥
भवति हि स च चेतनस्वरूपः परिमितखं खलु नान्यथास्ति मुक्तिः ॥ २५ ॥
jagadahamasadityupetya samyagjanadhanadāraśarīranirvyapekṣaḥ ,
bhavati hi sa ca cetanasvarūpaḥ parimitakhaṃ khalu nānyathāsti muktiḥ 25
bhavati hi sa ca cetanasvarūpaḥ parimitakhaṃ khalu nānyathāsti muktiḥ 25
25.
jagat aham asat iti upetya samyak
janadhanadāraśarīranirvyapekṣaḥ bhavati
hi saḥ ca cetanasvarūpaḥ parimitakham
khalu na anyathā asti muktiḥ
janadhanadāraśarīranirvyapekṣaḥ bhavati
hi saḥ ca cetanasvarūpaḥ parimitakham
khalu na anyathā asti muktiḥ
25.
samyak jagat aham asat iti upetya,
janadhanadāraśarīranirvyapekṣaḥ (yaḥ),
hi saḥ ca cetanasvarūpaḥ bhavati.
khalu anyathā na muktiḥ asti,
(na ca) parimitakham (asti).
janadhanadāraśarīranirvyapekṣaḥ (yaḥ),
hi saḥ ca cetanasvarūpaḥ bhavati.
khalu anyathā na muktiḥ asti,
(na ca) parimitakham (asti).
25.
Having truly understood that 'the world (jagat) and I are unreal (asat)', one becomes indifferent (nirvyapekṣa) to people (jana), wealth (dhana), wife (dāra), and body (śarīra). Indeed, such a one becomes of the nature of pure consciousness (cetana-svarūpa). Truly, liberation (mokṣa) is not otherwise (than this state), and it is certainly not limited space.
Links to all chapters:
vairāgya prakaraṇa
Chapter 1
Chapter 2
Chapter 3
Chapter 4
Chapter 5
Chapter 6
Chapter 7
Chapter 8
Chapter 9
Chapter 10
Chapter 11
Chapter 12
Chapter 13
Chapter 14
Chapter 15
Chapter 16
Chapter 17
Chapter 18
Chapter 19
Chapter 20
Chapter 21
Chapter 22
Chapter 23
Chapter 24
Chapter 25
Chapter 26
Chapter 27
Chapter 28
Chapter 29
Chapter 30
Chapter 31
Chapter 32
Chapter 33
mumukṣu prakaraṇa
utpatti prakaraṇa
Chapter 1
Chapter 2
Chapter 3
Chapter 4
Chapter 5
Chapter 6
Chapter 7
Chapter 8
Chapter 9
Chapter 10
Chapter 11
Chapter 12
Chapter 13
Chapter 14
Chapter 15
Chapter 16
Chapter 17
Chapter 18
Chapter 19
Chapter 20
Chapter 21
Chapter 22
Chapter 23
Chapter 24
Chapter 25
Chapter 26
Chapter 27
Chapter 28
Chapter 29
Chapter 30
Chapter 31
Chapter 32
Chapter 33
Chapter 34
Chapter 35
Chapter 36
Chapter 37
Chapter 38
Chapter 39
Chapter 40
Chapter 41
Chapter 42
Chapter 43
Chapter 44
Chapter 45
Chapter 46
Chapter 47
Chapter 48
Chapter 49
Chapter 50
Chapter 51
Chapter 52
Chapter 53
Chapter 54
Chapter 55
Chapter 56
Chapter 57
Chapter 58
Chapter 59
Chapter 60
Chapter 61
Chapter 62
Chapter 63
Chapter 64
Chapter 65
Chapter 66
Chapter 67
Chapter 68
Chapter 69
Chapter 70
Chapter 71
Chapter 72
Chapter 73
Chapter 74
Chapter 75
Chapter 76
Chapter 77
Chapter 78
Chapter 79
Chapter 80
Chapter 81
Chapter 82
Chapter 83
Chapter 84
Chapter 85
Chapter 86
Chapter 87
Chapter 88
Chapter 89
Chapter 90
Chapter 91
Chapter 92
Chapter 93
Chapter 94
Chapter 95
Chapter 96
Chapter 97
Chapter 98
Chapter 99
Chapter 100
Chapter 101
Chapter 102
Chapter 103
Chapter 104
Chapter 105
Chapter 106
Chapter 107
Chapter 108
Chapter 109
Chapter 110
Chapter 111
Chapter 112
Chapter 113
Chapter 114
Chapter 115
Chapter 116
Chapter 117
Chapter 118
Chapter 119
Chapter 120
Chapter 121
Chapter 122
sthiti prakaraṇa
Chapter 1
Chapter 2
Chapter 3
Chapter 4
Chapter 5
Chapter 6
Chapter 7
Chapter 8
Chapter 9
Chapter 10
Chapter 11
Chapter 12
Chapter 13
Chapter 14
Chapter 15
Chapter 16
Chapter 17
Chapter 18
Chapter 19
Chapter 20
Chapter 21
Chapter 22
Chapter 23
Chapter 24
Chapter 25
Chapter 26
Chapter 27
Chapter 28
Chapter 29
Chapter 30
Chapter 31
Chapter 32
Chapter 33
Chapter 34
Chapter 35
Chapter 36
Chapter 37
Chapter 38
Chapter 39
Chapter 40
Chapter 41
Chapter 42
Chapter 43
Chapter 44
Chapter 45
Chapter 46
Chapter 47
Chapter 48
Chapter 49
Chapter 50
Chapter 51
Chapter 52
Chapter 53
Chapter 54
Chapter 55
Chapter 56
Chapter 57
Chapter 58
Chapter 59
Chapter 60
Chapter 61
Chapter 62
upaśama prakaraṇa
Chapter 1
Chapter 2
Chapter 3
Chapter 4
Chapter 5
Chapter 6
Chapter 7
Chapter 8
Chapter 9
Chapter 10
Chapter 11
Chapter 12
Chapter 13
Chapter 14
Chapter 15
Chapter 16
Chapter 17
Chapter 18
Chapter 19
Chapter 20
Chapter 21
Chapter 22
Chapter 23
Chapter 24
Chapter 25
Chapter 26
Chapter 27
Chapter 28
Chapter 29
Chapter 30
Chapter 31
Chapter 32
Chapter 33
Chapter 34
Chapter 35
Chapter 36
Chapter 37
Chapter 38
Chapter 39
Chapter 40
Chapter 41
Chapter 42
Chapter 43
Chapter 44
Chapter 45
Chapter 46
Chapter 47
Chapter 48
Chapter 49
Chapter 50
Chapter 51
Chapter 52
Chapter 53
Chapter 54
Chapter 55
Chapter 56
Chapter 57
Chapter 58
Chapter 59
Chapter 60
Chapter 61
Chapter 62
Chapter 63
Chapter 64
Chapter 65
Chapter 66
Chapter 67
Chapter 68
Chapter 69
Chapter 70
Chapter 71
Chapter 72
Chapter 73
Chapter 74
Chapter 75
Chapter 76
Chapter 77
Chapter 78
Chapter 79
Chapter 80
Chapter 81
Chapter 82
Chapter 83
Chapter 84
Chapter 85
Chapter 86
Chapter 87
Chapter 88
Chapter 89
Chapter 90
Chapter 91
Chapter 92
Chapter 93
nirvāṇa prakaraṇa (bhāga 1)
Chapter 1
Chapter 2
Chapter 3
Chapter 4
Chapter 5
Chapter 6
Chapter 7
Chapter 8
Chapter 9
Chapter 10
Chapter 11
Chapter 12
Chapter 13
Chapter 14
Chapter 15
Chapter 16
Chapter 17
Chapter 18
Chapter 19
Chapter 20
Chapter 21
Chapter 22
Chapter 23
Chapter 24
Chapter 25
Chapter 26
Chapter 27
Chapter 28
Chapter 29
Chapter 30
Chapter 31
Chapter 32
Chapter 33
Chapter 34
Chapter 35
Chapter 36
Chapter 37
Chapter 38
Chapter 39
Chapter 40
Chapter 41
Chapter 42
Chapter 43
Chapter 44
Chapter 45
Chapter 46
Chapter 47
Chapter 48
Chapter 49
Chapter 50
Chapter 51
Chapter 52
Chapter 53
Chapter 54
Chapter 55
Chapter 56
Chapter 57
Chapter 58
Chapter 59
Chapter 60
Chapter 61
Chapter 62
Chapter 63
Chapter 64
Chapter 65
Chapter 66
Chapter 67
Chapter 68
Chapter 69
Chapter 70
Chapter 71
Chapter 72
Chapter 73
Chapter 74
Chapter 75
Chapter 76
Chapter 77
Chapter 78
Chapter 79
Chapter 80
Chapter 81
Chapter 82
Chapter 83
Chapter 84
Chapter 85
Chapter 86
Chapter 87
Chapter 88
Chapter 89
Chapter 90
Chapter 91
Chapter 92
Chapter 93
Chapter 94
Chapter 95
Chapter 96
Chapter 97
Chapter 98
Chapter 99
Chapter 100
Chapter 101
Chapter 102
Chapter 103
Chapter 104
Chapter 105
Chapter 106
Chapter 107
Chapter 108
Chapter 109
Chapter 110
Chapter 111
Chapter 112
Chapter 113
Chapter 114
Chapter 115
Chapter 116
Chapter 117
Chapter 118
Chapter 119
Chapter 120
Chapter 121
Chapter 122
Chapter 123
Chapter 124
Chapter 125
Chapter 126
Chapter 127
Chapter 128
nirvāṇa prakaraṇa (bhāga 2) (current book)
Chapter 1
Chapter 2
Chapter 3
Chapter 4
Chapter 5
Chapter 6
Chapter 7
Chapter 8
Chapter 9
Chapter 10
Chapter 11
Chapter 12
Chapter 13
Chapter 14
Chapter 15
Chapter 16
Chapter 17
Chapter 18
Chapter 19
Chapter 20
Chapter 21
Chapter 22
Chapter 23
Chapter 24
Chapter 25
Chapter 26
Chapter 27
Chapter 28
Chapter 29
Chapter 30 (current chapter)
Chapter 31
Chapter 32
Chapter 33
Chapter 34
Chapter 35
Chapter 36
Chapter 37
Chapter 38
Chapter 39
Chapter 40
Chapter 41
Chapter 42
Chapter 43
Chapter 44
Chapter 45
Chapter 46
Chapter 47
Chapter 48
Chapter 49
Chapter 50
Chapter 51
Chapter 52
Chapter 53
Chapter 54
Chapter 55
Chapter 56
Chapter 57
Chapter 58
Chapter 59
Chapter 60
Chapter 61
Chapter 62
Chapter 63
Chapter 64
Chapter 65
Chapter 66
Chapter 67
Chapter 68
Chapter 69
Chapter 70
Chapter 71
Chapter 72
Chapter 73
Chapter 74
Chapter 75
Chapter 76
Chapter 77
Chapter 78
Chapter 79
Chapter 80
Chapter 81
Chapter 82
Chapter 83
Chapter 84
Chapter 85
Chapter 86
Chapter 87
Chapter 88
Chapter 89
Chapter 90
Chapter 91
Chapter 92
Chapter 93
Chapter 94
Chapter 95
Chapter 96
Chapter 97
Chapter 98
Chapter 99
Chapter 100
Chapter 101
Chapter 102
Chapter 103
Chapter 104
Chapter 105
Chapter 106
Chapter 107
Chapter 108
Chapter 109
Chapter 110
Chapter 111
Chapter 112
Chapter 113
Chapter 114
Chapter 115
Chapter 116
Chapter 117
Chapter 118
Chapter 119
Chapter 120
Chapter 121
Chapter 122
Chapter 123
Chapter 124
Chapter 125
Chapter 126
Chapter 127
Chapter 128
Chapter 129
Chapter 130
Chapter 131
Chapter 132
Chapter 133
Chapter 134
Chapter 135
Chapter 136
Chapter 137
Chapter 138
Chapter 139
Chapter 140
Chapter 141
Chapter 142
Chapter 143
Chapter 144
Chapter 145
Chapter 146
Chapter 147
Chapter 148
Chapter 149
Chapter 150
Chapter 151
Chapter 152
Chapter 153
Chapter 154
Chapter 155
Chapter 156
Chapter 157
Chapter 158
Chapter 159
Chapter 160
Chapter 161
Chapter 162
Chapter 163
Chapter 164
Chapter 165
Chapter 166
Chapter 167
Chapter 168
Chapter 169
Chapter 170
Chapter 171
Chapter 172
Chapter 173
Chapter 174
Chapter 175
Chapter 176
Chapter 177
Chapter 178
Chapter 179
Chapter 180
Chapter 181
Chapter 182
Chapter 183
Chapter 184
Chapter 185
Chapter 186
Chapter 187
Chapter 188
Chapter 189
Chapter 190
Chapter 191
Chapter 192
Chapter 193
Chapter 194
Chapter 195
Chapter 196
Chapter 197
Chapter 198
Chapter 199
Chapter 200
Chapter 201
Chapter 202
Chapter 203
Chapter 204
Chapter 205
Chapter 206
Chapter 207
Chapter 208
Chapter 209
Chapter 210
Chapter 211
Chapter 212
Chapter 213
Chapter 214
Chapter 215
Chapter 216