योगवासिष्ठः
yogavāsiṣṭhaḥ
-
book-6, chapter-98
शिखिध्वज उवाच ।
चित्तं नास्तीति मे बोधो यथा युक्त्या स्फुटं भवेत् ।
तामन्यामथवा ब्रूहि बुद्धं न निपुणं मया ॥ १ ॥
चित्तं नास्तीति मे बोधो यथा युक्त्या स्फुटं भवेत् ।
तामन्यामथवा ब्रूहि बुद्धं न निपुणं मया ॥ १ ॥
śikhidhvaja uvāca ,
cittaṃ nāstīti me bodho yathā yuktyā sphuṭaṃ bhavet ,
tāmanyāmathavā brūhi buddhaṃ na nipuṇaṃ mayā 1
cittaṃ nāstīti me bodho yathā yuktyā sphuṭaṃ bhavet ,
tāmanyāmathavā brūhi buddhaṃ na nipuṇaṃ mayā 1
1.
śikhidhvajaḥ uvāca cittam na
asti iti me bodhaḥ yathā yuktyā
sphuṭam bhavet tām anyām athavā
brūhi buddham na nipuṇam mayā
asti iti me bodhaḥ yathā yuktyā
sphuṭam bhavet tām anyām athavā
brūhi buddham na nipuṇam mayā
1.
śikhidhvajaḥ uvāca yathā yuktyā
cittam na asti iti me bodhaḥ
sphuṭam bhavet tām athavā anyām
brūhi mayā na nipuṇam buddham
cittam na asti iti me bodhaḥ
sphuṭam bhavet tām athavā anyām
brūhi mayā na nipuṇam buddham
1.
Śikhidhvaja said: "Please explain with reasoning how my understanding that the mind (citta) does not exist can become clear. Or, tell me another way, as it has not been skillfully understood by me."
कुम्भ उवाच ।
चित्तं नास्त्येव हे राजन्कदाचित्किंचन क्वचित् ।
यच्चेदं चित्तवद्भाति तद्ब्रह्माभिधमव्ययम् ॥ २ ॥
चित्तं नास्त्येव हे राजन्कदाचित्किंचन क्वचित् ।
यच्चेदं चित्तवद्भाति तद्ब्रह्माभिधमव्ययम् ॥ २ ॥
kumbha uvāca ,
cittaṃ nāstyeva he rājankadācitkiṃcana kvacit ,
yaccedaṃ cittavadbhāti tadbrahmābhidhamavyayam 2
cittaṃ nāstyeva he rājankadācitkiṃcana kvacit ,
yaccedaṃ cittavadbhāti tadbrahmābhidhamavyayam 2
2.
kumbhaḥ uvāca cittam na asti eva he rājan kadācit kiñcana
kvacit yat ca idam cittavat bhāti tat brahma abhidham avyayam
kvacit yat ca idam cittavat bhāti tat brahma abhidham avyayam
2.
kumbhaḥ uvāca he rājan kadācit kvacit kiñcana cittam na asti
eva yat ca idam cittavat bhāti tat brahma-abhidham avyayam
eva yat ca idam cittavat bhāti tat brahma-abhidham avyayam
2.
Kumbha said: "O King, the mind (citta) truly does not exist at all, anywhere or at any time. And that which appears like mind is verily that imperishable (avyaya) reality called Brahman (brahman)."
अतोऽज्ञानात्मकं यत्तज्जगदेव न विद्यते ।
तत्राहंत्वंतदित्यादिकल्पिताः कलनाः कुतः ॥ ३ ॥
तत्राहंत्वंतदित्यादिकल्पिताः कलनाः कुतः ॥ ३ ॥
ato'jñānātmakaṃ yattajjagadeva na vidyate ,
tatrāhaṃtvaṃtadityādikalpitāḥ kalanāḥ kutaḥ 3
tatrāhaṃtvaṃtadityādikalpitāḥ kalanāḥ kutaḥ 3
3.
ataḥ ajñānātmakam yat tat jagat eva na vidyate
tatra aham tvam tat ityādi kalpitāḥ kalanāḥ kutaḥ
tatra aham tvam tat ityādi kalpitāḥ kalanāḥ kutaḥ
3.
ataḥ yat ajñānātmakam tat jagat eva na vidyate
tatra aham tvam tat ityādi kalpitāḥ kalanāḥ kutaḥ
tatra aham tvam tat ityādi kalpitāḥ kalanāḥ kutaḥ
3.
Therefore, that world (jagat) which is intrinsically constituted by ignorance (ajñāna) simply does not exist. In that case, how can there be notions like 'I', 'you', 'that', and so forth, which are merely imagined constructs within it?
नास्त्येव जगदेवेदं यच्चेदं किंचनोदितम् ।
ब्रह्मैवास्तीह सकलं केन तद्बुध्यते कथम् ॥ ४ ॥
ब्रह्मैवास्तीह सकलं केन तद्बुध्यते कथम् ॥ ४ ॥
nāstyeva jagadevedaṃ yaccedaṃ kiṃcanoditam ,
brahmaivāstīha sakalaṃ kena tadbudhyate katham 4
brahmaivāstīha sakalaṃ kena tadbudhyate katham 4
4.
na asti eva jagat eva idam yat ca idam kiñcana uditam
brahma eva asti iha sakalam kena tat budhyate katham
brahma eva asti iha sakalam kena tat budhyate katham
4.
idam jagat eva na asti eva ca yat idam kiñcana uditam
iha sakalam brahma eva asti tat kena katham budhyate
iha sakalam brahma eva asti tat kena katham budhyate
4.
This world, and whatever little has appeared from it, truly does not exist. Only Brahman (brahman) exists here entirely. By whom, then, and how, is that (brahman) understood?
महाप्रलयसर्गादावेवेदं नोदितं जगत् ।
निर्देशस्त्विदमित्यत्र त्वद्बोधाय मया कृतः ॥ ५ ॥
निर्देशस्त्विदमित्यत्र त्वद्बोधाय मया कृतः ॥ ५ ॥
mahāpralayasargādāvevedaṃ noditaṃ jagat ,
nirdeśastvidamityatra tvadbodhāya mayā kṛtaḥ 5
nirdeśastvidamityatra tvadbodhāya mayā kṛtaḥ 5
5.
mahāpralayasarga ādau eva eva idam na uditam jagat
nirdeśaḥ tu idam iti atra tvat bodhāya mayā kṛtaḥ
nirdeśaḥ tu idam iti atra tvat bodhāya mayā kṛtaḥ
5.
idam jagat mahāpralayasarga ādau eva eva na uditam
tu atra idam iti nirdeśaḥ mayā tvat bodhāya kṛtaḥ
tu atra idam iti nirdeśaḥ mayā tvat bodhāya kṛtaḥ
5.
Indeed, this world did not arise even at the very beginning of the great cosmic dissolution and subsequent creation. However, the designation "this" (idam), used here, has been made by me for your understanding.
उपादानात्मकादीनां कारणानामभावतः ।
अकारणं च भावानामशेषाणां त्वसंभवात् ॥ ६ ॥
अकारणं च भावानामशेषाणां त्वसंभवात् ॥ ६ ॥
upādānātmakādīnāṃ kāraṇānāmabhāvataḥ ,
akāraṇaṃ ca bhāvānāmaśeṣāṇāṃ tvasaṃbhavāt 6
akāraṇaṃ ca bhāvānāmaśeṣāṇāṃ tvasaṃbhavāt 6
6.
upādānātmakādīnām kāraṇānām abhāvataḥ
akāraṇam ca bhāvānām aśeṣāṇām tu asaṃbhavāt
akāraṇam ca bhāvānām aśeṣāṇām tu asaṃbhavāt
6.
upādānātmakādīnām kāraṇānām abhāvataḥ ca
aśeṣāṇām bhāvānām akāraṇam tu asaṃbhavāt
aśeṣāṇām bhāvānām akāraṇam tu asaṃbhavāt
6.
Due to the absence of material (upādāna) and other inherent causes, and also due to the impossibility of all effects existing without any cause.
एवमज्ञानबुद्ध्यात्म जगत्तस्मान्न विद्यते ।
तस्माद्यदिदमाभाति भासनं ब्रह्म नेतरत् ॥ ७ ॥
तस्माद्यदिदमाभाति भासनं ब्रह्म नेतरत् ॥ ७ ॥
evamajñānabuddhyātma jagattasmānna vidyate ,
tasmādyadidamābhāti bhāsanaṃ brahma netarat 7
tasmādyadidamābhāti bhāsanaṃ brahma netarat 7
7.
evam ajñānabuddhyātma jagat tasmāt na vidyate
tasmāt yat idam ābhāti bhāsanam brahma na itarat
tasmāt yat idam ābhāti bhāsanam brahma na itarat
7.
evam ajñānabuddhyātma jagat tasmāt na vidyate
tasmāt yat idam ābhāti bhāsanam brahma na itarat
tasmāt yat idam ābhāti bhāsanam brahma na itarat
7.
Therefore, this world, which is inherently of the nature of ignorant perception, does not truly exist. For this reason, what appears (to us) is merely an emanation of Brahman (brahman), and nothing else.
अनाख्येऽनाकृतौ देवे करोतीदमिति त्वसत् ।
भाषितं नोपपत्त्यात्म न सत्यं नानुभूयते ॥ ८ ॥
भाषितं नोपपत्त्यात्म न सत्यं नानुभूयते ॥ ८ ॥
anākhye'nākṛtau deve karotīdamiti tvasat ,
bhāṣitaṃ nopapattyātma na satyaṃ nānubhūyate 8
bhāṣitaṃ nopapattyātma na satyaṃ nānubhūyate 8
8.
anākhye anākṛtau deve karoti idam iti tu asat |
bhāṣitam na upapattyātma na satyam na anubhūyate ||
bhāṣitam na upapattyātma na satyam na anubhūyate ||
8.
anākhye anākṛtau deve idam karoti iti tu asat bhāṣitam.
(etat) na upapattyātma,
na satyam,
na anubhūyate.
(etat) na upapattyātma,
na satyam,
na anubhūyate.
8.
To say "this (world) is made" by a divine being (deva) who is nameless and formless is indeed a false assertion. Such a statement is not supported by reason, is not true, and is not experienced.
अनाख्योऽप्रतिघः स्वात्मा निराकारो य ईश्वरः ।
स करोति जगदिति हासायैव वचोऽधियाम् ॥ ९ ॥
स करोति जगदिति हासायैव वचोऽधियाम् ॥ ९ ॥
anākhyo'pratighaḥ svātmā nirākāro ya īśvaraḥ ,
sa karoti jagaditi hāsāyaiva vaco'dhiyām 9
sa karoti jagaditi hāsāyaiva vaco'dhiyām 9
9.
anākhyaḥ apratighaḥ svātmā nirākāraḥ yaḥ īśvaraḥ
| saḥ karoti jagat iti hāsāya eva vacaḥ adhiyām ||
| saḥ karoti jagat iti hāsāya eva vacaḥ adhiyām ||
9.
yaḥ anākhyaḥ apratighaḥ svātmā nirākāraḥ īśvaraḥ,
saḥ jagat karoti iti vacaḥ adhiyām hāsāya eva.
saḥ jagat karoti iti vacaḥ adhiyām hāsāya eva.
9.
The statement that the nameless, irresistible, self-existent (svātman), formless Lord (īśvara) creates the world is indeed a cause for laughter among the unwise.
अनेनैव प्रयोगेण राजंश्चित्तं न विद्यते ।
जगदेव न सत्साधो कुतश्चित्तादि तद्गतम् ॥ १० ॥
जगदेव न सत्साधो कुतश्चित्तादि तद्गतम् ॥ १० ॥
anenaiva prayogeṇa rājaṃścittaṃ na vidyate ,
jagadeva na satsādho kutaścittādi tadgatam 10
jagadeva na satsādho kutaścittādi tadgatam 10
10.
anena eva prayogeṇa rājan cittam na vidyate |
jagat eva na sat sādho kutaḥ citta-ādi tat-gatam ||
jagat eva na sat sādho kutaḥ citta-ādi tat-gatam ||
10.
rājan,
anena eva prayogeṇa cittam na vidyate.
sādho,
jagat eva na sat.
kutaḥ tat-gatam citta-ādi (vidyate)?
anena eva prayogeṇa cittam na vidyate.
sādho,
jagat eva na sat.
kutaḥ tat-gatam citta-ādi (vidyate)?
10.
O King, by this very reasoning, the mind (citta) does not exist. O good one, the world (jagat) itself is not real; how then can the mind and other things associated with it exist?
चेतो हि वासनामात्रं वास्ये तु सति वासना ।
वास्यं जगत्तदेवासदतश्चित्तास्तिता कुतः ॥ ११ ॥
वास्यं जगत्तदेवासदतश्चित्तास्तिता कुतः ॥ ११ ॥
ceto hi vāsanāmātraṃ vāsye tu sati vāsanā ,
vāsyaṃ jagattadevāsadataścittāstitā kutaḥ 11
vāsyaṃ jagattadevāsadataścittāstitā kutaḥ 11
11.
cetaḥ hi vāsanā-mātram vāsye tu sati vāsanā |
vāsyām jagat tat eva asataḥ citta-astitā kutaḥ ||
vāsyām jagat tat eva asataḥ citta-astitā kutaḥ ||
11.
cetaḥ hi vāsanā-mātram.
tu vāsye sati (eva) vāsanā (bhavati).
vāsyām tat jagat eva.
asataḥ (jagat) kutaḥ citta-astitā (bhavati)?
tu vāsye sati (eva) vāsanā (bhavati).
vāsyām tat jagat eva.
asataḥ (jagat) kutaḥ citta-astitā (bhavati)?
11.
The mind (cetaḥ) is surely nothing but a latent impression (vāsanā). However, a latent impression (vāsanā) can exist only if there is an object (vāsya) for it to be impressed upon. That object (vāsya) is indeed the world (jagat). If the world itself is non-existent, then from where can the mind's (citta) existence arise?
यदिदं कचति ब्रह्म स्वयमात्मात्मनात्मनि ।
कृतं तस्यैव तेनैव चित्तमित्यादिनामकम् ॥ १२ ॥
कृतं तस्यैव तेनैव चित्तमित्यादिनामकम् ॥ १२ ॥
yadidaṃ kacati brahma svayamātmātmanātmani ,
kṛtaṃ tasyaiva tenaiva cittamityādināmakam 12
kṛtaṃ tasyaiva tenaiva cittamityādināmakam 12
12.
yat idam kacati brahma svayam ātmā ātmanā ātmani
kṛtam tasya eva tena eva cittam ityādi nāmakam
kṛtam tasya eva tena eva cittam ityādi nāmakam
12.
yat idam brahma svayam ātmā ātmanā ātmani kacati,
tasya eva tena eva cittam ityādi nāmakam kṛtam
tasya eva tena eva cittam ityādi nāmakam kṛtam
12.
That which manifests as this absolute reality (brahman) - the Self (ātman) itself, appearing by the Self (ātman) in the Self (ātman) - is precisely that which, by the Self (ātman), is designated as mind (citta) and so forth.
जगद्दृश्यमिदं वास्यं तदेवोत्पन्नमेव नो ।
कारणाभावतः पूर्वमेवातश्चित्तता कुतः ॥ १३ ॥
कारणाभावतः पूर्वमेवातश्चित्तता कुतः ॥ १३ ॥
jagaddṛśyamidaṃ vāsyaṃ tadevotpannameva no ,
kāraṇābhāvataḥ pūrvamevātaścittatā kutaḥ 13
kāraṇābhāvataḥ pūrvamevātaścittatā kutaḥ 13
13.
jagat dṛśyam idam vāsyam tat eva utpannam eva na
u kāraṇa-abhāvataḥ pūrvam eva ataḥ cittatā kutaḥ
u kāraṇa-abhāvataḥ pūrvam eva ataḥ cittatā kutaḥ
13.
idam dṛśyam jagat vāsyam tat eva utpannam eva na u.
pūrvam eva kāraṇa-abhāvataḥ,
ataḥ cittatā kutaḥ?
pūrvam eva kāraṇa-abhāvataḥ,
ataḥ cittatā kutaḥ?
13.
This visible world, being merely an appearance, is itself not truly born. Since there is no prior cause for it, how then can there be any 'mind-ness' (cittatā)?
अतश्चिद्व्योममात्रात्म परमाकाशनामकम् ।
स्फारं वेदनमेवेदं कचत्यस्ति कुतो जगत् ॥ १४ ॥
स्फारं वेदनमेवेदं कचत्यस्ति कुतो जगत् ॥ १४ ॥
ataścidvyomamātrātma paramākāśanāmakam ,
sphāraṃ vedanamevedaṃ kacatyasti kuto jagat 14
sphāraṃ vedanamevedaṃ kacatyasti kuto jagat 14
14.
ataḥ cit-vyoma-mātra-ātma parama-ākāśa-nāmakam
sphāram vedanam eva idam kacati asti kutaḥ jagat
sphāram vedanam eva idam kacati asti kutaḥ jagat
14.
ataḥ,
idam cit-vyoma-mātra-ātma parama-ākāśa-nāmakam sphāram vedanam eva kacati asti.
kutaḥ jagat?
idam cit-vyoma-mātra-ātma parama-ākāśa-nāmakam sphāram vedanam eva kacati asti.
kutaḥ jagat?
14.
Therefore, this very vast experience, which is merely the Self (ātman) of consciousness-space and is called the supreme space, shines forth. From where then could a world (jagat) truly exist?
यत्किंचित्परमाकाश ईषत्कचकचायते ।
चिदादर्शे न जातत्वान्न चित्तं नो जगत्क्रिया ॥ १५ ॥
चिदादर्शे न जातत्वान्न चित्तं नो जगत्क्रिया ॥ १५ ॥
yatkiṃcitparamākāśa īṣatkacakacāyate ,
cidādarśe na jātatvānna cittaṃ no jagatkriyā 15
cidādarśe na jātatvānna cittaṃ no jagatkriyā 15
15.
yat kiṃcit parama-ākāśe īṣat kacā-kacāyate
cit-ādarśe na jātatvāt na cittam na u jagat-kriyā
cit-ādarśe na jātatvāt na cittam na u jagat-kriyā
15.
cid-ādarśe yat kiṃcit parama-ākāśe īṣat kacā-kacāyate,
(tat) na jātatvāt,
na cittam,
na u jagat-kriyā (asti)
(tat) na jātatvāt,
na cittam,
na u jagat-kriyā (asti)
15.
Whatever subtle flickering appears in the supreme space, in the mirror of consciousness - because it is not truly born, there is neither mind (citta) nor any activity of the world (jagat).
अहं त्वं जगदित्येषा प्रतिपत्तिर्न वास्तवी ।
मिथ्या स्वप्न इवाभाति नूनं मेऽशेषकारिणी ॥ १६ ॥
मिथ्या स्वप्न इवाभाति नूनं मेऽशेषकारिणी ॥ १६ ॥
ahaṃ tvaṃ jagadityeṣā pratipattirna vāstavī ,
mithyā svapna ivābhāti nūnaṃ me'śeṣakāriṇī 16
mithyā svapna ivābhāti nūnaṃ me'śeṣakāriṇī 16
16.
aham tvam jagat iti eṣā pratipattiḥ na vāstavī |
mithyā svapnaḥ iva ābhāti nūnam me aśeṣakāriṇī ||
mithyā svapnaḥ iva ābhāti nūnam me aśeṣakāriṇī ||
16.
nūnam aśeṣakāriṇī me,
aham tvam jagat iti eṣā pratipattiḥ vāstavī na,
svapnaḥ iva mithyā ābhāti.
aham tvam jagat iti eṣā pratipattiḥ vāstavī na,
svapnaḥ iva mithyā ābhāti.
16.
This understanding of 'I', 'you', and 'the world' is not truly real. It certainly appears false to me, the one who is complete and without any remainder, just like a dream.
वास्यस्य जगतोऽभावाद्यतो नास्त्येव वासना ।
अतस्तदात्मकं चित्तं कीदृशं क्व कुतः कथम् ॥ १७ ॥
अतस्तदात्मकं चित्तं कीदृशं क्व कुतः कथम् ॥ १७ ॥
vāsyasya jagato'bhāvādyato nāstyeva vāsanā ,
atastadātmakaṃ cittaṃ kīdṛśaṃ kva kutaḥ katham 17
atastadātmakaṃ cittaṃ kīdṛśaṃ kva kutaḥ katham 17
17.
vāsyasya jagataḥ abhāvāt yataḥ na asti eva vāsanā |
ataḥ tat-ātmakam cittam kīdṛśam kva kutaḥ katham ||
ataḥ tat-ātmakam cittam kīdṛśam kva kutaḥ katham ||
17.
yataḥ vāsyasya jagataḥ abhāvāt,
(ataḥ) vāsanā eva na asti.
ataḥ tat-ātmakam cittam kīdṛśam kva kutaḥ katham (asti/bhavati)?
(ataḥ) vāsanā eva na asti.
ataḥ tat-ātmakam cittam kīdṛśam kva kutaḥ katham (asti/bhavati)?
17.
Since the world (jagat) as an object of experience does not truly exist, there are certainly no latent mental impressions (vāsanā). Therefore, what kind of mind (citta) could exist, where could it be, from where could it arise, or how could it function, if it is constituted by such impressions?
अप्रबुद्धैरवगतं चित्तं दृश्यमिदं जगत् ।
असच्चित्तं निराकारं पूर्वमुत्पन्नमेव नो ॥ १८ ॥
असच्चित्तं निराकारं पूर्वमुत्पन्नमेव नो ॥ १८ ॥
aprabuddhairavagataṃ cittaṃ dṛśyamidaṃ jagat ,
asaccittaṃ nirākāraṃ pūrvamutpannameva no 18
asaccittaṃ nirākāraṃ pūrvamutpannameva no 18
18.
aprabuddhaiḥ avagatam cittam dṛśyam idam jagat |
asat cittam nirākāram pūrvam utpannam eva no ||
asat cittam nirākāram pūrvam utpannam eva no ||
18.
aprabuddhaiḥ idam dṛśyam jagat cittam avagatam.
asat nirākāram cittam pūrvam eva no utpannam.
asat nirākāram cittam pūrvam eva no utpannam.
18.
This perceived world is understood as the mind (citta) by the unenlightened. However, the mind (citta) is truly non-existent and formless, and it was never even created in the first place.
नोत्पन्नं कारणाभावात्सर्गादावेव सर्वदा ।
लोकशास्त्रानुभवतो न च दृश्यस्य वस्तुनः ॥ १९ ॥
लोकशास्त्रानुभवतो न च दृश्यस्य वस्तुनः ॥ १९ ॥
notpannaṃ kāraṇābhāvātsargādāveva sarvadā ,
lokaśāstrānubhavato na ca dṛśyasya vastunaḥ 19
lokaśāstrānubhavato na ca dṛśyasya vastunaḥ 19
19.
na utpannam kāraṇābhāvāt sargādau eva sarvadā |
lokaśāstrānubhavataḥ na ca dṛśyasya vastunaḥ ||
lokaśāstrānubhavataḥ na ca dṛśyasya vastunaḥ ||
19.
(tat cittam) kāraṇābhāvāt na utpannam,
sargādau eva sarvadā (na utpannam),
lokaśāstrānubhavataḥ ca na (utpannam),
dṛśyasya vastunaḥ (ca na utpannam).
sargādau eva sarvadā (na utpannam),
lokaśāstrānubhavataḥ ca na (utpannam),
dṛśyasya vastunaḥ (ca na utpannam).
19.
It (the mind) was not created because of the absence of a cause, not even at the very beginning of creation. And it does not arise from the experience of the world or scriptures, nor from any visible object.
अनादित्वमजत्वं वा स्थैर्यं वाप्युपपद्यते ।
साकारस्यास्य जगतः स्थूलस्य प्रतिघाकृतेः ॥ २० ॥
साकारस्यास्य जगतः स्थूलस्य प्रतिघाकृतेः ॥ २० ॥
anāditvamajatvaṃ vā sthairyaṃ vāpyupapadyate ,
sākārasyāsya jagataḥ sthūlasya pratighākṛteḥ 20
sākārasyāsya jagataḥ sthūlasya pratighākṛteḥ 20
20.
anāditvam ajatvam vā sthairyam vā api upapadyate
sākārasya asya jagataḥ sthūlasya pratighākṛteḥ
sākārasya asya jagataḥ sthūlasya pratighākṛteḥ
20.
How can beginninglessness, birthlessness, or permanence be justified for this concrete, gross world (jagat) that inherently offers resistance?
समस्तकारणाभावाल्लोकशास्त्रानुभूतिभिः ।
युज्यन्ते च निराकर्तुं न महाप्रलयादयः ॥ २१ ॥
युज्यन्ते च निराकर्तुं न महाप्रलयादयः ॥ २१ ॥
samastakāraṇābhāvāllokaśāstrānubhūtibhiḥ ,
yujyante ca nirākartuṃ na mahāpralayādayaḥ 21
yujyante ca nirākartuṃ na mahāpralayādayaḥ 21
21.
samasta-kāraṇa-abhāvāt loka-śāstra-anubhūtibhiḥ
yujyante ca nirākartum na mahā-pralaya-ādayaḥ
yujyante ca nirākartum na mahā-pralaya-ādayaḥ
21.
Great cosmic dissolutions (mahāpralaya) and similar events cannot be refuted, as their occurrence is supported by the absence of all [sustaining] causes and by experiences (anubhūti) derived from both common knowledge and scriptures (śāstra).
शास्त्रानुभववेदार्थसिद्धान्तैस्ते त्रयोऽपि वा ।
प्रलयाश्च न सन्तीति वक्त्युन्मत्तक एव च ॥ २२ ॥
प्रलयाश्च न सन्तीति वक्त्युन्मत्तक एव च ॥ २२ ॥
śāstrānubhavavedārthasiddhāntaiste trayo'pi vā ,
pralayāśca na santīti vaktyunmattaka eva ca 22
pralayāśca na santīti vaktyunmattaka eva ca 22
22.
śāstra-anubhava-veda-artha-siddhāntaiḥ te trayaḥ api
vā pralayāḥ ca na santi iti vakti unmattakaḥ eva ca
vā pralayāḥ ca na santi iti vakti unmattakaḥ eva ca
22.
Those three [types of] dissolutions (pralaya) are indeed established by the conclusive doctrines (siddhānta) found in scriptures (śāstra), experience, and the meaning of the Vedas. Thus, only a madman (unmattaka) would assert that they do not exist.
लोकः शास्त्राणि वेदाश्च प्रमाणं यस्य नो मतेः ।
असद्भ्यो ह्यतिमूढः स सज्जनस्तं न संश्रयेत् ॥ २३ ॥
असद्भ्यो ह्यतिमूढः स सज्जनस्तं न संश्रयेत् ॥ २३ ॥
lokaḥ śāstrāṇi vedāśca pramāṇaṃ yasya no mateḥ ,
asadbhyo hyatimūḍhaḥ sa sajjanastaṃ na saṃśrayet 23
asadbhyo hyatimūḍhaḥ sa sajjanastaṃ na saṃśrayet 23
23.
lokaḥ śāstrāṇi vedāḥ ca pramāṇam yasya naḥ mateḥ
asadbhyaḥ hi ati-mūḍhaḥ saḥ sajjanaḥ tam na saṃśrayet
asadbhyaḥ hi ati-mūḍhaḥ saḥ sajjanaḥ tam na saṃśrayet
23.
Indeed, he whose intellect (mati) does not accept common knowledge, scriptures (śāstra), and the Vedas as valid sources of knowledge (pramāṇa) is more deluded than the wicked. A virtuous person (sajjana) should not rely on such an individual.
न च सप्रतिघस्यास्य दृश्यस्याप्रतिघं क्वचित् ।
कारणं भवितुं शक्तं साकारस्य निराकृति ॥ २४ ॥
कारणं भवितुं शक्तं साकारस्य निराकृति ॥ २४ ॥
na ca sapratighasyāsya dṛśyasyāpratighaṃ kvacit ,
kāraṇaṃ bhavituṃ śaktaṃ sākārasya nirākṛti 24
kāraṇaṃ bhavituṃ śaktaṃ sākārasya nirākṛti 24
24.
na ca sa-pratighasya asya dṛśyasya a-pratigham
kvacit kāraṇam bhavitum śaktam sā-kārasya nir-ākṛti
kvacit kāraṇam bhavitum śaktam sā-kārasya nir-ākṛti
24.
nir-ākṛti kvacit asya sa-pratighasya dṛśyasya
sā-kārasya a-pratigham kāraṇam bhavitum na ca śaktam
sā-kārasya a-pratigham kāraṇam bhavitum na ca śaktam
24.
And nowhere can formlessness (nirākṛti) be capable of being the unimpeded (apratigham) cause of this visible, resistant, and embodied [world].
इत्थमालक्ष्यमाणं तत्तदेवं सततं मुने ।
न च नार्थक्रियाकारि भवेन्नेत्थमिदं जगत् ॥ २५ ॥
न च नार्थक्रियाकारि भवेन्नेत्थमिदं जगत् ॥ २५ ॥
itthamālakṣyamāṇaṃ tattadevaṃ satataṃ mune ,
na ca nārthakriyākāri bhavennetthamidaṃ jagat 25
na ca nārthakriyākāri bhavennetthamidaṃ jagat 25
25.
ittham ālakṣyamāṇam tat tat eva evam satatam mune na
ca na artha-kriyā-kāri bhavet na ittham idam jagat
ca na artha-kriyā-kāri bhavet na ittham idam jagat
25.
mune,
ittham ālakṣyamāṇam tat tat evam satatam (vartate).
ca (tat) na artha-kriyā-kāri na bhavet.
idam jagat ittham na (syāt).
ittham ālakṣyamāṇam tat tat evam satatam (vartate).
ca (tat) na artha-kriyā-kāri na bhavet.
idam jagat ittham na (syāt).
25.
O sage, that very thing (tat tat), being perceived in this manner and constantly thus, is certainly not without practical efficacy. Were it not so, this world would not exist.
तस्मादिदं निरंशस्य चिद्व्योम्नोऽप्रतिघाकृतेः ।
निराकृतेरनन्तस्य पूर्वात्पूर्वनिरंशतः ॥ २६ ॥
निराकृतेरनन्तस्य पूर्वात्पूर्वनिरंशतः ॥ २६ ॥
tasmādidaṃ niraṃśasya cidvyomno'pratighākṛteḥ ,
nirākṛteranantasya pūrvātpūrvaniraṃśataḥ 26
nirākṛteranantasya pūrvātpūrvaniraṃśataḥ 26
26.
tasmāt idam nir-aṃśasya cit-vyomnaḥ a-pratigha-ākṛteḥ
nir-ākṛteḥ anantasya pūrvāt pūrva-nir-aṃśataḥ
nir-ākṛteḥ anantasya pūrvāt pūrva-nir-aṃśataḥ
26.
tasmāt idam nir-aṃśasya cit-vyomnaḥ a-pratigha-ākṛteḥ
nir-ākṛteḥ anantasya pūrvāt pūrva-nir-aṃśataḥ (āgatam)
nir-ākṛteḥ anantasya pūrvāt pūrva-nir-aṃśataḥ (āgatam)
26.
Therefore, this [manifestation] is from the indivisible, from the consciousness-space, from that whose nature is unimpeded, from the formless, from the infinite, and from the primal, indivisible source.
ब्रह्मणः सर्वरूपस्य शान्तस्यात्तस्य यत्समम् ।
स्वत एवात्मकचनं सर्गप्रलयरूपधृक् ॥ २७ ॥
स्वत एवात्मकचनं सर्गप्रलयरूपधृक् ॥ २७ ॥
brahmaṇaḥ sarvarūpasya śāntasyāttasya yatsamam ,
svata evātmakacanaṃ sargapralayarūpadhṛk 27
svata evātmakacanaṃ sargapralayarūpadhṛk 27
27.
brahmaṇaḥ sarva-rūpasya śāntasya āttasya yat samam
svataḥ eva ātma-kacanam sarga-pralaya-rūpa-dhṛk
svataḥ eva ātma-kacanam sarga-pralaya-rūpa-dhṛk
27.
brahmaṇaḥ sarva-rūpasya śāntasya āttasya yat samam svataḥ
eva ātma-kacanam sarga-pralaya-rūpa-dhṛk (bhavati)
eva ātma-kacanam sarga-pralaya-rūpa-dhṛk (bhavati)
27.
It is the uniform, spontaneous self-manifestation (ātma-kacanam) of (brahman), who has all forms, is tranquil, and has embraced all; and it assumes the form of creation and dissolution.
स्वकं वपुश्च तेनैव ज्ञातं जगदिव क्षणात् ।
क्षणान्तरानुबुद्धं सद्ब्रह्मैवास्ते निरात्मनि ॥ २८ ॥
क्षणान्तरानुबुद्धं सद्ब्रह्मैवास्ते निरात्मनि ॥ २८ ॥
svakaṃ vapuśca tenaiva jñātaṃ jagadiva kṣaṇāt ,
kṣaṇāntarānubuddhaṃ sadbrahmaivāste nirātmani 28
kṣaṇāntarānubuddhaṃ sadbrahmaivāste nirātmani 28
28.
svakam vapuḥ ca tena eva jñātam jagat iva kṣaṇāt
kṣaṇāntara anubuddham sat brahma eva āste nirātmani
kṣaṇāntara anubuddham sat brahma eva āste nirātmani
28.
ca tena eva svakam vapuḥ jagat iva kṣaṇāt jñātam.
kṣaṇāntara anubuddham sat brahma eva nirātmani āste.
kṣaṇāntara anubuddham sat brahma eva nirātmani āste.
28.
And one's own form, like the world, is known in an instant by that (consciousness). In a subsequent moment, the true (brahman) alone is understood to exist, without an individual self (ātman).
ब्रह्मैवेदमतः सर्वं क्वचिन्न जगदादिधीः ।
क्वाचित्तादि क्वचित्तादि क्व द्वैतैक्यादिकल्पना ॥ २९ ॥
क्वाचित्तादि क्वचित्तादि क्व द्वैतैक्यादिकल्पना ॥ २९ ॥
brahmaivedamataḥ sarvaṃ kvacinna jagadādidhīḥ ,
kvācittādi kvacittādi kva dvaitaikyādikalpanā 29
kvācittādi kvacittādi kva dvaitaikyādikalpanā 29
29.
brahma eva idam ataḥ sarvam kvacit na jagat ādi dhīḥ
kva citta ādi kva citta ādi kva dvaita aikya ādi kalpanā
kva citta ādi kva citta ādi kva dvaita aikya ādi kalpanā
29.
ataḥ idam sarvam brahma eva.
kvacit jagat ādi dhīḥ na.
kva citta ādi? kva citta ādi? kva dvaita aikya ādi kalpanā?
kvacit jagat ādi dhīḥ na.
kva citta ādi? kva citta ādi? kva dvaita aikya ādi kalpanā?
29.
Therefore, all this is verily the absolute (brahman). Nowhere is there any notion of the world (jagat) and so on. Where then is the mind (citta) and so on? And where is the conception of duality or unity and so on?
सर्वं निरालम्बमजं प्रशान्तमनादिरित्यात्म यथास्थितं सत् ।
इदं तु नानेव न चाप्यनाना यथास्थितं तिष्ठ सुकाष्ठमौनम् ॥ ३० ॥
इदं तु नानेव न चाप्यनाना यथास्थितं तिष्ठ सुकाष्ठमौनम् ॥ ३० ॥
sarvaṃ nirālambamajaṃ praśāntamanādirityātma yathāsthitaṃ sat ,
idaṃ tu nāneva na cāpyanānā yathāsthitaṃ tiṣṭha sukāṣṭhamaunam 30
idaṃ tu nāneva na cāpyanānā yathāsthitaṃ tiṣṭha sukāṣṭhamaunam 30
30.
sarvam nirālambam ajam praśāntam
anādiḥ iti ātman yathāsthitam sat
idam tu nānā iva na ca api anānā
yathāsthitam tiṣṭha sukāṣṭhamaunam
anādiḥ iti ātman yathāsthitam sat
idam tu nānā iva na ca api anānā
yathāsthitam tiṣṭha sukāṣṭhamaunam
30.
sarvam nirālambam ajam praśāntam anādiḥ iti ātman yathāsthitam sat.
tu idam nānā iva na ca api anānā.
yathāsthitam sukāṣṭhamaunam tiṣṭha.
tu idam nānā iva na ca api anānā.
yathāsthitam sukāṣṭhamaunam tiṣṭha.
30.
All (this) is without support, unborn, perfectly tranquil, and without beginning - thus the self (ātman) exists as it is, truly. But this (world) is neither manifold nor non-manifold; remain just as it is, in a profound, log-like silence (dhyāna).
Links to all chapters:
vairāgya prakaraṇa
Chapter 1
Chapter 2
Chapter 3
Chapter 4
Chapter 5
Chapter 6
Chapter 7
Chapter 8
Chapter 9
Chapter 10
Chapter 11
Chapter 12
Chapter 13
Chapter 14
Chapter 15
Chapter 16
Chapter 17
Chapter 18
Chapter 19
Chapter 20
Chapter 21
Chapter 22
Chapter 23
Chapter 24
Chapter 25
Chapter 26
Chapter 27
Chapter 28
Chapter 29
Chapter 30
Chapter 31
Chapter 32
Chapter 33
mumukṣu prakaraṇa
utpatti prakaraṇa
Chapter 1
Chapter 2
Chapter 3
Chapter 4
Chapter 5
Chapter 6
Chapter 7
Chapter 8
Chapter 9
Chapter 10
Chapter 11
Chapter 12
Chapter 13
Chapter 14
Chapter 15
Chapter 16
Chapter 17
Chapter 18
Chapter 19
Chapter 20
Chapter 21
Chapter 22
Chapter 23
Chapter 24
Chapter 25
Chapter 26
Chapter 27
Chapter 28
Chapter 29
Chapter 30
Chapter 31
Chapter 32
Chapter 33
Chapter 34
Chapter 35
Chapter 36
Chapter 37
Chapter 38
Chapter 39
Chapter 40
Chapter 41
Chapter 42
Chapter 43
Chapter 44
Chapter 45
Chapter 46
Chapter 47
Chapter 48
Chapter 49
Chapter 50
Chapter 51
Chapter 52
Chapter 53
Chapter 54
Chapter 55
Chapter 56
Chapter 57
Chapter 58
Chapter 59
Chapter 60
Chapter 61
Chapter 62
Chapter 63
Chapter 64
Chapter 65
Chapter 66
Chapter 67
Chapter 68
Chapter 69
Chapter 70
Chapter 71
Chapter 72
Chapter 73
Chapter 74
Chapter 75
Chapter 76
Chapter 77
Chapter 78
Chapter 79
Chapter 80
Chapter 81
Chapter 82
Chapter 83
Chapter 84
Chapter 85
Chapter 86
Chapter 87
Chapter 88
Chapter 89
Chapter 90
Chapter 91
Chapter 92
Chapter 93
Chapter 94
Chapter 95
Chapter 96
Chapter 97
Chapter 98
Chapter 99
Chapter 100
Chapter 101
Chapter 102
Chapter 103
Chapter 104
Chapter 105
Chapter 106
Chapter 107
Chapter 108
Chapter 109
Chapter 110
Chapter 111
Chapter 112
Chapter 113
Chapter 114
Chapter 115
Chapter 116
Chapter 117
Chapter 118
Chapter 119
Chapter 120
Chapter 121
Chapter 122
sthiti prakaraṇa
Chapter 1
Chapter 2
Chapter 3
Chapter 4
Chapter 5
Chapter 6
Chapter 7
Chapter 8
Chapter 9
Chapter 10
Chapter 11
Chapter 12
Chapter 13
Chapter 14
Chapter 15
Chapter 16
Chapter 17
Chapter 18
Chapter 19
Chapter 20
Chapter 21
Chapter 22
Chapter 23
Chapter 24
Chapter 25
Chapter 26
Chapter 27
Chapter 28
Chapter 29
Chapter 30
Chapter 31
Chapter 32
Chapter 33
Chapter 34
Chapter 35
Chapter 36
Chapter 37
Chapter 38
Chapter 39
Chapter 40
Chapter 41
Chapter 42
Chapter 43
Chapter 44
Chapter 45
Chapter 46
Chapter 47
Chapter 48
Chapter 49
Chapter 50
Chapter 51
Chapter 52
Chapter 53
Chapter 54
Chapter 55
Chapter 56
Chapter 57
Chapter 58
Chapter 59
Chapter 60
Chapter 61
Chapter 62
upaśama prakaraṇa
Chapter 1
Chapter 2
Chapter 3
Chapter 4
Chapter 5
Chapter 6
Chapter 7
Chapter 8
Chapter 9
Chapter 10
Chapter 11
Chapter 12
Chapter 13
Chapter 14
Chapter 15
Chapter 16
Chapter 17
Chapter 18
Chapter 19
Chapter 20
Chapter 21
Chapter 22
Chapter 23
Chapter 24
Chapter 25
Chapter 26
Chapter 27
Chapter 28
Chapter 29
Chapter 30
Chapter 31
Chapter 32
Chapter 33
Chapter 34
Chapter 35
Chapter 36
Chapter 37
Chapter 38
Chapter 39
Chapter 40
Chapter 41
Chapter 42
Chapter 43
Chapter 44
Chapter 45
Chapter 46
Chapter 47
Chapter 48
Chapter 49
Chapter 50
Chapter 51
Chapter 52
Chapter 53
Chapter 54
Chapter 55
Chapter 56
Chapter 57
Chapter 58
Chapter 59
Chapter 60
Chapter 61
Chapter 62
Chapter 63
Chapter 64
Chapter 65
Chapter 66
Chapter 67
Chapter 68
Chapter 69
Chapter 70
Chapter 71
Chapter 72
Chapter 73
Chapter 74
Chapter 75
Chapter 76
Chapter 77
Chapter 78
Chapter 79
Chapter 80
Chapter 81
Chapter 82
Chapter 83
Chapter 84
Chapter 85
Chapter 86
Chapter 87
Chapter 88
Chapter 89
Chapter 90
Chapter 91
Chapter 92
Chapter 93
nirvāṇa prakaraṇa (bhāga 1) (current book)
Chapter 1
Chapter 2
Chapter 3
Chapter 4
Chapter 5
Chapter 6
Chapter 7
Chapter 8
Chapter 9
Chapter 10
Chapter 11
Chapter 12
Chapter 13
Chapter 14
Chapter 15
Chapter 16
Chapter 17
Chapter 18
Chapter 19
Chapter 20
Chapter 21
Chapter 22
Chapter 23
Chapter 24
Chapter 25
Chapter 26
Chapter 27
Chapter 28
Chapter 29
Chapter 30
Chapter 31
Chapter 32
Chapter 33
Chapter 34
Chapter 35
Chapter 36
Chapter 37
Chapter 38
Chapter 39
Chapter 40
Chapter 41
Chapter 42
Chapter 43
Chapter 44
Chapter 45
Chapter 46
Chapter 47
Chapter 48
Chapter 49
Chapter 50
Chapter 51
Chapter 52
Chapter 53
Chapter 54
Chapter 55
Chapter 56
Chapter 57
Chapter 58
Chapter 59
Chapter 60
Chapter 61
Chapter 62
Chapter 63
Chapter 64
Chapter 65
Chapter 66
Chapter 67
Chapter 68
Chapter 69
Chapter 70
Chapter 71
Chapter 72
Chapter 73
Chapter 74
Chapter 75
Chapter 76
Chapter 77
Chapter 78
Chapter 79
Chapter 80
Chapter 81
Chapter 82
Chapter 83
Chapter 84
Chapter 85
Chapter 86
Chapter 87
Chapter 88
Chapter 89
Chapter 90
Chapter 91
Chapter 92
Chapter 93
Chapter 94
Chapter 95
Chapter 96
Chapter 97
Chapter 98 (current chapter)
Chapter 99
Chapter 100
Chapter 101
Chapter 102
Chapter 103
Chapter 104
Chapter 105
Chapter 106
Chapter 107
Chapter 108
Chapter 109
Chapter 110
Chapter 111
Chapter 112
Chapter 113
Chapter 114
Chapter 115
Chapter 116
Chapter 117
Chapter 118
Chapter 119
Chapter 120
Chapter 121
Chapter 122
Chapter 123
Chapter 124
Chapter 125
Chapter 126
Chapter 127
Chapter 128
nirvāṇa prakaraṇa (bhāga 2)
Chapter 1
Chapter 2
Chapter 3
Chapter 4
Chapter 5
Chapter 6
Chapter 7
Chapter 8
Chapter 9
Chapter 10
Chapter 11
Chapter 12
Chapter 13
Chapter 14
Chapter 15
Chapter 16
Chapter 17
Chapter 18
Chapter 19
Chapter 20
Chapter 21
Chapter 22
Chapter 23
Chapter 24
Chapter 25
Chapter 26
Chapter 27
Chapter 28
Chapter 29
Chapter 30
Chapter 31
Chapter 32
Chapter 33
Chapter 34
Chapter 35
Chapter 36
Chapter 37
Chapter 38
Chapter 39
Chapter 40
Chapter 41
Chapter 42
Chapter 43
Chapter 44
Chapter 45
Chapter 46
Chapter 47
Chapter 48
Chapter 49
Chapter 50
Chapter 51
Chapter 52
Chapter 53
Chapter 54
Chapter 55
Chapter 56
Chapter 57
Chapter 58
Chapter 59
Chapter 60
Chapter 61
Chapter 62
Chapter 63
Chapter 64
Chapter 65
Chapter 66
Chapter 67
Chapter 68
Chapter 69
Chapter 70
Chapter 71
Chapter 72
Chapter 73
Chapter 74
Chapter 75
Chapter 76
Chapter 77
Chapter 78
Chapter 79
Chapter 80
Chapter 81
Chapter 82
Chapter 83
Chapter 84
Chapter 85
Chapter 86
Chapter 87
Chapter 88
Chapter 89
Chapter 90
Chapter 91
Chapter 92
Chapter 93
Chapter 94
Chapter 95
Chapter 96
Chapter 97
Chapter 98
Chapter 99
Chapter 100
Chapter 101
Chapter 102
Chapter 103
Chapter 104
Chapter 105
Chapter 106
Chapter 107
Chapter 108
Chapter 109
Chapter 110
Chapter 111
Chapter 112
Chapter 113
Chapter 114
Chapter 115
Chapter 116
Chapter 117
Chapter 118
Chapter 119
Chapter 120
Chapter 121
Chapter 122
Chapter 123
Chapter 124
Chapter 125
Chapter 126
Chapter 127
Chapter 128
Chapter 129
Chapter 130
Chapter 131
Chapter 132
Chapter 133
Chapter 134
Chapter 135
Chapter 136
Chapter 137
Chapter 138
Chapter 139
Chapter 140
Chapter 141
Chapter 142
Chapter 143
Chapter 144
Chapter 145
Chapter 146
Chapter 147
Chapter 148
Chapter 149
Chapter 150
Chapter 151
Chapter 152
Chapter 153
Chapter 154
Chapter 155
Chapter 156
Chapter 157
Chapter 158
Chapter 159
Chapter 160
Chapter 161
Chapter 162
Chapter 163
Chapter 164
Chapter 165
Chapter 166
Chapter 167
Chapter 168
Chapter 169
Chapter 170
Chapter 171
Chapter 172
Chapter 173
Chapter 174
Chapter 175
Chapter 176
Chapter 177
Chapter 178
Chapter 179
Chapter 180
Chapter 181
Chapter 182
Chapter 183
Chapter 184
Chapter 185
Chapter 186
Chapter 187
Chapter 188
Chapter 189
Chapter 190
Chapter 191
Chapter 192
Chapter 193
Chapter 194
Chapter 195
Chapter 196
Chapter 197
Chapter 198
Chapter 199
Chapter 200
Chapter 201
Chapter 202
Chapter 203
Chapter 204
Chapter 205
Chapter 206
Chapter 207
Chapter 208
Chapter 209
Chapter 210
Chapter 211
Chapter 212
Chapter 213
Chapter 214
Chapter 215
Chapter 216