योगवासिष्ठः
yogavāsiṣṭhaḥ
-
book-7, chapter-134, verse-49
हा कल्पद्रुमकाञ्चनामललतानिःसंधिबन्धाचल क्रौञ्चद्वीपविरिञ्चहंसनलिनीनीरन्ध्रदिग्जालक ।
यातः क्वेह कदम्बकाननदरीविश्रान्तविद्याधरीक्रीडाकोविदनागरामरगृह त्वं पुष्करद्वीपक ॥ ४९ ॥
यातः क्वेह कदम्बकाननदरीविश्रान्तविद्याधरीक्रीडाकोविदनागरामरगृह त्वं पुष्करद्वीपक ॥ ४९ ॥
hā kalpadrumakāñcanāmalalatāniḥsaṃdhibandhācala krauñcadvīpaviriñcahaṃsanalinīnīrandhradigjālaka ,
yātaḥ kveha kadambakānanadarīviśrāntavidyādharīkrīḍākovidanāgarāmaragṛha tvaṃ puṣkaradvīpaka 49
yātaḥ kveha kadambakānanadarīviśrāntavidyādharīkrīḍākovidanāgarāmaragṛha tvaṃ puṣkaradvīpaka 49
49.
hā kalpadrumakāñcanāmalalatāniḥsaṃdhibandhācala
krauñcadvīpaviriñcahaṃsananalinīnīrandhradigjālaka
yātaḥ kva iha kadambakānanadarīviśrāntavidyādharīkrīḍākovidanāgarāmaragṛha
tvam puṣkaradvīpaka
krauñcadvīpaviriñcahaṃsananalinīnīrandhradigjālaka
yātaḥ kva iha kadambakānanadarīviśrāntavidyādharīkrīḍākovidanāgarāmaragṛha
tvam puṣkaradvīpaka
49.
hā kalpadrumakāñcanāmalalatāniḥsaṃdhibandhācala
krauñcadvīpaviriñcahaṃsananalinīnīrandhradigjālaka
tvam puṣkaradvīpaka
kadambakānanadarīviśrāntavidyādharīkrīḍākovidanāgarāmaragṛha kva iha yātaḥ
krauñcadvīpaviriñcahaṃsananalinīnīrandhradigjālaka
tvam puṣkaradvīpaka
kadambakānanadarīviśrāntavidyādharīkrīḍākovidanāgarāmaragṛha kva iha yātaḥ
49.
Alas, O mountain where pure golden vines of wish-granting trees are bound without interruption! O Krauñcadvīpa, where the dense expanse of directions is adorned with Brahmā's swans and lotus lakes! O Puṣkaradvīpa, you who were the abode of the gods, where refined inhabitants, expert in sports with Vidyādharīs, rested in the caves of Kadamba forests—where have you gone from here?
Words meanings summery:
(Scroll down for elaborated words morphology)
- हा (hā) - Alas! Oh!
- कल्पद्रुमकाञ्चनामललतानिःसंधिबन्धाचल (kalpadrumakāñcanāmalalatāniḥsaṁdhibandhācala) - O mountain where pure golden vines of wish-granting trees are bound without interruption
- क्रौञ्चद्वीपविरिञ्चहंसननलिनीनीरन्ध्रदिग्जालक (krauñcadvīpaviriñcahaṁsananalinīnīrandhradigjālaka) - O Krauñcadvīpa, where the dense expanse of directions is adorned with Brahmā's swans and lotus lakes
- यातः (yātaḥ) - gone
- क्व (kva) - where?
- इह (iha) - here, in this world
- कदम्बकाननदरीविश्रान्तविद्याधरीक्रीडाकोविदनागरामरगृह (kadambakānanadarīviśrāntavidyādharīkrīḍākovidanāgarāmaragṛha) - O abode of gods, where urbane people skilled in sports with Vidyādharīs rested in the caves of Kadamba forests
- त्वम् (tvam) - you
- पुष्करद्वीपक (puṣkaradvīpaka) - O Puṣkaradvīpa
Words meanings and morphology
हा (hā) - Alas! Oh!
(indeclinable)
कल्पद्रुमकाञ्चनामललतानिःसंधिबन्धाचल (kalpadrumakāñcanāmalalatāniḥsaṁdhibandhācala) - O mountain where pure golden vines of wish-granting trees are bound without interruption
(noun)
Vocative, masculine, singular of kalpadrumakāñcanāmalalatāniḥsaṃdhibandhācala
kalpadrumakāñcanāmalalatāniḥsaṁdhibandhācala - a mountain (acala) where pure (amala), golden (kāñcana) vines (latā) of wish-granting trees (kalpadruma) are bound (bandha) without joints/interruption (niḥsaṃdhi)
Compound type : bahuvrihi (kalpadruma+kāñcana+amala+latā+niḥsaṃdhi+bandha+acala)
- kalpadruma – wish-granting tree, mythical tree of paradise
noun (masculine) - kāñcana – golden, made of gold
adjective (neuter) - amala – pure, spotless, clear
adjective (masculine) - latā – creeper, vine
noun (feminine) - niḥsaṃdhi – without connection, without joint, continuous
adjective (masculine)
Prefix: nis - bandha – binding, bond, knot
noun (masculine) - acala – mountain, immobile
noun (masculine)
क्रौञ्चद्वीपविरिञ्चहंसननलिनीनीरन्ध्रदिग्जालक (krauñcadvīpaviriñcahaṁsananalinīnīrandhradigjālaka) - O Krauñcadvīpa, where the dense expanse of directions is adorned with Brahmā's swans and lotus lakes
(noun)
Vocative, neuter, singular of krauñcadvīpaviriñcahaṃsananalinīnīrandhradigjālaka
krauñcadvīpaviriñcahaṁsananalinīnīrandhradigjālaka - O net of directions (digjālaka) of Krauñcadvīpa, made dense (nīrandhra) by the lotus lakes (nalinī) and swans (haṃsa) of Brahmā (viriñca)
Compound type : tatpurusha (krauñcadvīpa+viriñca+haṃsa+nalinī+nīrandhra+diś+jālaka)
- krauñcadvīpa – Krauñca island (one of the mythical continents)
proper noun (masculine) - viriñca – Brahmā (creator god)
proper noun (masculine) - haṃsa – swan, goose
noun (masculine) - nalinī – lotus pond, lotus
noun (feminine) - nīrandhra – dense, compact, without gaps, full
adjective (masculine)
Prefix: nis - diś – direction, quarter of the sky
noun (feminine) - jālaka – net, lattice, collection, multitude
noun (neuter)
यातः (yātaḥ) - gone
(adjective)
Nominative, masculine, singular of gata
gata - gone, departed
Past Passive Participle
from √gam (to go)
Root: gam (class 1)
Note: Agrees with 'tvam puṣkaradvīpaka'.
क्व (kva) - where?
(indeclinable)
इह (iha) - here, in this world
(indeclinable)
कदम्बकाननदरीविश्रान्तविद्याधरीक्रीडाकोविदनागरामरगृह (kadambakānanadarīviśrāntavidyādharīkrīḍākovidanāgarāmaragṛha) - O abode of gods, where urbane people skilled in sports with Vidyādharīs rested in the caves of Kadamba forests
(noun)
Vocative, neuter, singular of kadambakānanadarīviśrāntavidyādharīkrīḍākovidanāgarāmaragṛha
kadambakānanadarīviśrāntavidyādharīkrīḍākovidanāgarāmaragṛha - an abode of gods (amaragṛha) where refined persons (nāgara) skilled (kovida) in sports (krīḍā) with Vidyādharīs (vidyādharī) rested (viśrānta) in the caves (darī) of Kadamba forests (kadambakānana)
Compound type : bahuvrihi (kadambakānana+darī+viśrānta+vidyādharī+krīḍā+kovida+nāgara+amaragṛha)
- kadamba – Kadamba tree (Neolamarckia cadamba)
noun (masculine) - kānana – forest, grove, wood
noun (neuter) - darī – cave, cavern
noun (feminine) - viśrānta – rested, reposed, ceased
adjective (masculine)
Past Passive Participle
from vi-√śram (to rest)
Prefix: vi
Root: śram (class 4) - vidyādharī – female Vidyādhara (celestial nymph with magical powers)
noun (feminine) - krīḍā – play, sport, game
noun (feminine) - kovida – skilled, expert, wise
adjective (masculine) - nāgara – urbane, civilized, refined person
adjective (masculine) - amara – immortal, god
noun (masculine) - gṛha – house, abode, dwelling
noun (neuter)
त्वम् (tvam) - you
(pronoun)
Nominative, singular of tvad
tvad - you
पुष्करद्वीपक (puṣkaradvīpaka) - O Puṣkaradvīpa
(proper noun)
Vocative, masculine, singular of puṣkaradvīpaka
puṣkaradvīpaka - Puṣkaradvīpa (one of the mythical continents)
diminutive suffix -ka applied to Puṣkaradvīpa, or simply vocative form
Compound type : tatpurusha (puṣkara+dvīpa)
- puṣkara – lotus, blue lotus; name of a mythical island
noun (neuter) - dvīpa – island, continent
noun (masculine)