Skip to content
אתר זה לא תומך בגרסאות ישנות של אינטרנט אקספלורר
מומלץ להשתמש בדפדפן גוגל כרום או פיירפוקס מוזילה
(או באינטרנט אקספלורר / edge עדכני)
Enjoy Learning Sanskrit tips, tools, resources and more...
7,163

योगवासिष्ठः       yogavāsiṣṭhaḥ - book-7, chapter-163, verse-12

संवित्प्रवृत्तिमर्थेषु विरुद्धेषु विवर्जयन् ।
अर्जयञ्छमसंतोषौ यः स्थितः स जितेन्द्रियः ॥ १२ ॥
saṃvitpravṛttimartheṣu viruddheṣu vivarjayan ,
arjayañchamasaṃtoṣau yaḥ sthitaḥ sa jitendriyaḥ 12
12. saṃvitpravṛttim artheṣu viruddheṣu vivarjayan
arjayan śamasaṃtoṣau yaḥ sthitaḥ sa jitendriyaḥ
12. yaḥ viruddheṣu artheṣu saṃvitpravṛttim vivarjayan śamasaṃtoṣau arjayan sthitaḥ,
sa jitendriyaḥ
12. Abandoning the inclination of consciousness (saṃvit) towards contradictory objects, and cultivating tranquility (śama) and contentment (saṃtoṣa)—he who remains in such a state is indeed one who has conquered his senses (jitendriya).

Words meanings summery:

(Scroll down for elaborated words morphology)

  • संवित्प्रवृत्तिम् (saṁvitpravṛttim) - the inclination/tendency/activity of consciousness (saṃvit)
  • अर्थेषु (artheṣu) - in objects, in purposes, in meanings
  • विरुद्धेषु (viruddheṣu) - in conflicting, in opposing, in contrary (objects)
  • विवर्जयन् (vivarjayan) - abandoning, avoiding, excluding
  • अर्जयन् (arjayan) - acquiring, earning, gaining
  • शमसंतोषौ (śamasaṁtoṣau) - tranquility and contentment
  • यः (yaḥ) - who, he who
  • स्थितः (sthitaḥ) - standing, situated, abiding, remaining
  • (sa) - he, that
  • जितेन्द्रियः (jitendriyaḥ) - one who has conquered his senses, master of senses

Words meanings and morphology

संवित्प्रवृत्तिम् (saṁvitpravṛttim) - the inclination/tendency/activity of consciousness (saṃvit)
(noun)
Accusative, feminine, singular of saṃvitpravṛtti
saṁvitpravṛtti - tendency/activity of consciousness (saṃvit)
Compound type : tatpurusha (saṃvid+pravṛtti)
  • saṃvid – consciousness, awareness
    noun (feminine)
  • pravṛtti – activity, inclination, tendency
    noun (feminine)
    Prefix: pra
    Root: vṛt (class 1)
अर्थेषु (artheṣu) - in objects, in purposes, in meanings
(noun)
Locative, masculine, plural of artha
artha - object, purpose, meaning, wealth
विरुद्धेषु (viruddheṣu) - in conflicting, in opposing, in contrary (objects)
(adjective)
Locative, masculine, plural of viruddha
viruddha - opposed, contradictory, contrary, obstructed
Past Passive Participle
From root rudh with vi.
Prefix: vi
Root: rudh (class 7)
विवर्जयन् (vivarjayan) - abandoning, avoiding, excluding
(adjective)
Nominative, masculine, singular of vivarjayat
vivarjayat - abandoning, avoiding, excluding
Present Active Participle
From root vṛj with vi. Causative stem varjay.
Prefix: vi
Root: vṛj (class 1)
अर्जयन् (arjayan) - acquiring, earning, gaining
(adjective)
Nominative, masculine, singular of arjayat
arjayat - acquiring, earning, gaining
Present Active Participle
From root ṛj (to obtain, acquire). Causative stem arjay.
Root: ṛj (class 1)
शमसंतोषौ (śamasaṁtoṣau) - tranquility and contentment
(noun)
Accusative, masculine, dual of śamasaṃtoṣa
śamasaṁtoṣa - tranquility and contentment
Compound type : dvandva (śama+saṃtoṣa)
  • śama – tranquility, calm, peace
    noun (masculine)
    Root: śam (class 4)
  • saṃtoṣa – contentment, satisfaction
    noun (masculine)
    Prefix: sam
    Root: tuṣ (class 4)
यः (yaḥ) - who, he who
(pronoun)
Nominative, masculine, singular of yad
yad - which, who, what
स्थितः (sthitaḥ) - standing, situated, abiding, remaining
(adjective)
Nominative, masculine, singular of sthita
sthita - standing, situated, remaining, firm
Past Passive Participle
From root sthā.
Root: sthā (class 1)
(sa) - he, that
(pronoun)
Nominative, masculine, singular of tad
tad - that, it, he, she
जितेन्द्रियः (jitendriyaḥ) - one who has conquered his senses, master of senses
(noun)
Nominative, masculine, singular of jitendriya
jitendriya - one who has conquered his senses
Compound type : bahuvrihi (jita+indriya)
  • jita – conquered, subdued
    adjective (masculine)
    Past Passive Participle
    Root: ji (class 1)
  • indriya – sense, organ of sense
    noun (neuter)