वाल्मीकि-रामायणम्
vālmīki-rāmāyaṇam
-
book-5, chapter-45, verse-28
पराक्रमोत्साहविवृद्धमानसः समीक्षते मां प्रमुखागतः स्थितः ।
पराक्रमो ह्यस्य मनांसि कम्पयेत् सुरासुराणामपि शीघ्रकारिणः ॥२८॥
पराक्रमो ह्यस्य मनांसि कम्पयेत् सुरासुराणामपि शीघ्रकारिणः ॥२८॥
28. parākramotsāhavivṛddhamānasaḥ samīkṣate māṃ pramukhāgataḥ sthitaḥ ,
parākramo hyasya manāṃsi kampayet surāsurāṇāmapi śīghrakāriṇaḥ.
parākramo hyasya manāṃsi kampayet surāsurāṇāmapi śīghrakāriṇaḥ.
28.
parākramotsāhavivṛddhamānasaḥ
samīkṣate mām pramukha-āgataḥ sthitaḥ
parākramaḥ hi asya manāṃsi kampayet
sura-asurāṇām api śīghrakāriṇaḥ
samīkṣate mām pramukha-āgataḥ sthitaḥ
parākramaḥ hi asya manāṃsi kampayet
sura-asurāṇām api śīghrakāriṇaḥ
28.
parākramotsāhavivṛddhamānasaḥ
pramukha-āgataḥ sthitaḥ mām samīkṣate
hi asya parākramaḥ śīghrakāriṇaḥ
sura-asurāṇām api manāṃsi kampayet
pramukha-āgataḥ sthitaḥ mām samīkṣate
hi asya parākramaḥ śīghrakāriṇaḥ
sura-asurāṇām api manāṃsi kampayet
28.
With a mind enhanced by valor and enthusiasm, he stands directly before me, observing. Indeed, his prowess (parākrama) could make the minds of even the swift-acting gods and asuras tremble.
Words meanings summery:
(Scroll down for elaborated words morphology)
- पराक्रमोत्साहविवृद्धमानसः (parākramotsāhavivṛddhamānasaḥ) - whose mind is greatly increased/filled with valor and enthusiasm
- समीक्षते (samīkṣate) - observes, sees, looks at
- माम् (mām) - me
- प्रमुख-आगतः (pramukha-āgataḥ) - having come to the front, standing prominently
- स्थितः (sthitaḥ) - standing, situated
- पराक्रमः (parākramaḥ) - valor, prowess, might
- हि (hi) - indeed, surely, because
- अस्य (asya) - of him
- मनांसि (manāṁsi) - minds, thoughts
- कम्पयेत् (kampayet) - would make tremble, would shake
- सुर-असुराणाम् (sura-asurāṇām) - of gods and asuras
- अपि (api) - even, also
- शीघ्रकारिणः (śīghrakāriṇaḥ) - of those who act quickly, swift-acting
Words meanings and morphology
पराक्रमोत्साहविवृद्धमानसः (parākramotsāhavivṛddhamānasaḥ) - whose mind is greatly increased/filled with valor and enthusiasm
(adjective)
Nominative, masculine, singular of parākramotsāhavivṛddhamānasa
parākramotsāhavivṛddhamānasa - having a mind enhanced by valor and enthusiasm
Compound type : bahuvrīhi (parākrama+utsāha+vivṛddha+mānasa)
- parākrama – valor, prowess, might (parākrama)
noun (masculine)
Prefix: parā
Root: kram - utsāha – enthusiasm, energy, resolve
noun (masculine)
Prefix: ud
Root: sah - vivṛddha – increased, grown, mighty
adjective
Past Passive Participle
Prefix: vi
Root: vṛdh - mānasa – mind, mental
noun (neuter)
समीक्षते (samīkṣate) - observes, sees, looks at
(verb)
3rd person , singular, middle, present indicative (laṭ) of samīkṣ
Prefix: sam
Root: īkṣ (class 1)
माम् (mām) - me
(pronoun)
Accusative, singular of aham
aham - I
प्रमुख-आगतः (pramukha-āgataḥ) - having come to the front, standing prominently
(adjective)
Nominative, masculine, singular of pramukhāgata
pramukhāgata - come to the front, standing foremost
Compound type : tatpurusha (pramukha+āgata)
- pramukha – front, chief, foremost
noun (neuter)
Prefix: pra
Root: mukh - āgata – come, arrived
adjective
Past Passive Participle
Prefix: ā
Root: gam
स्थितः (sthitaḥ) - standing, situated
(adjective)
Nominative, masculine, singular of sthita
sthita - standing, situated, remaining
Past Passive Participle
Root: sthā (class 1)
पराक्रमः (parākramaḥ) - valor, prowess, might
(noun)
Nominative, masculine, singular of parākrama
parākrama - valor, prowess, heroism (parākrama)
Prefix: parā
Root: kram
हि (hi) - indeed, surely, because
(indeclinable)
अस्य (asya) - of him
(pronoun)
Genitive, masculine, singular of idam
idam - this
मनांसि (manāṁsi) - minds, thoughts
(noun)
Accusative, neuter, plural of manas
manas - mind, intellect, soul
कम्पयेत् (kampayet) - would make tremble, would shake
(verb)
3rd person , singular, active, optative (vidhiliṅ) of kamp
causative
Root: kamp (class 10)
सुर-असुराणाम् (sura-asurāṇām) - of gods and asuras
(noun)
Genitive, masculine, plural of surāsura
surāsura - gods and asuras
Compound type : dvandva (sura+asura)
- sura – god
noun (masculine) - asura – demon, anti-god
noun (masculine)
अपि (api) - even, also
(indeclinable)
शीघ्रकारिणः (śīghrakāriṇaḥ) - of those who act quickly, swift-acting
(adjective)
Genitive, masculine, plural of śīghrakārin
śīghrakārin - swift-acting, prompt in action
Compound type : upapada tatpurusha (śīghra+kārin)
- śīghra – swift, quick, speedy
adjective - kārin – acting, doing, making
adjective
Root: kṛ