वाल्मीकि-रामायणम्
vālmīki-rāmāyaṇam
-
book-5, chapter-45, verse-15
स तैः शरैर्मूर्ध्नि समं निपातितैः क्षरन्नसृग्दिग्धविवृत्तलोचनः ।
नवोदितादित्यनिभः शरांशुमान् व्यराजतादित्य इवांशुमालिकः ॥१५॥
नवोदितादित्यनिभः शरांशुमान् व्यराजतादित्य इवांशुमालिकः ॥१५॥
15. sa taiḥ śarairmūrdhni samaṃ nipātitaiḥ kṣarannasṛgdigdhavivṛttalocanaḥ ,
navoditādityanibhaḥ śarāṃśumān vyarājatāditya ivāṃśumālikaḥ.
navoditādityanibhaḥ śarāṃśumān vyarājatāditya ivāṃśumālikaḥ.
15.
saḥ taiḥ śaraiḥ mūrdhni samam nipātitaiḥ
kṣarat-asṛk-digdha-vivṛtta-locanaḥ
nava-udita-āditya-nibhaḥ śara-aṃśumān
vyarājat ādityaḥ iva aṃśumālikaḥ
kṣarat-asṛk-digdha-vivṛtta-locanaḥ
nava-udita-āditya-nibhaḥ śara-aṃśumān
vyarājat ādityaḥ iva aṃśumālikaḥ
15.
saḥ taiḥ śaraiḥ mūrdhni samam nipātitaiḥ
kṣarat-asṛk-digdha-vivṛtta-locanaḥ
nava-udita-āditya-nibhaḥ śara-aṃśumān
vyarājat ādityaḥ iva aṃśumālikaḥ
kṣarat-asṛk-digdha-vivṛtta-locanaḥ
nava-udita-āditya-nibhaḥ śara-aṃśumān
vyarājat ādityaḥ iva aṃśumālikaḥ
15.
Struck simultaneously on the head by those arrows, his rolling eyes smeared with flowing blood, he (Hanuman) resembled the newly risen sun. Radiant with arrows like rays, he shone like the sun with its garland of rays.
Words meanings summery:
(Scroll down for elaborated words morphology)
- सः (saḥ) - he (Hanuman) (he, that)
- तैः (taiḥ) - by those (arrows) (by those)
- शरैः (śaraiḥ) - by arrows
- मूर्ध्नि (mūrdhni) - on the head
- समम् (samam) - simultaneously (simultaneously, evenly, equally)
- निपातितैः (nipātitaiḥ) - by those struck down (by those struck down, felled)
- क्षरत्-असृक्-दिग्ध-विवृत्त-लोचनः (kṣarat-asṛk-digdha-vivṛtta-locanaḥ) - whose rolling eyes were smeared with flowing blood
- नव-उदित-आदित्य-निभः (nava-udita-āditya-nibhaḥ) - resembling the newly risen sun
- शर-अंशुमान् (śara-aṁśumān) - radiant with arrows (having arrows as rays, radiant with arrows)
- व्यराजत् (vyarājat) - shone (shone, glittered)
- आदित्यः (ādityaḥ) - sun
- इव (iva) - like, as if
- अंशुमालिकः (aṁśumālikaḥ) - sun with a garland of rays (having a garland of rays, sun)
Words meanings and morphology
सः (saḥ) - he (Hanuman) (he, that)
(pronoun)
Nominative, masculine, singular of tad
tad - that, he, she, it
तैः (taiḥ) - by those (arrows) (by those)
(pronoun)
Instrumental, masculine, plural of tad
tad - that, he, she, it
शरैः (śaraiḥ) - by arrows
(noun)
Instrumental, masculine, plural of śara
śara - arrow
Root: śṝ (class 9)
मूर्ध्नि (mūrdhni) - on the head
(noun)
Locative, masculine, singular of mūrdhan
mūrdhan - head, skull
समम् (samam) - simultaneously (simultaneously, evenly, equally)
(indeclinable)
निपातितैः (nipātitaiḥ) - by those struck down (by those struck down, felled)
(adjective)
Instrumental, masculine, plural of nipātita
nipātita - struck down, felled, caused to fall
Past Passive Participle
from ni-pat (to fall) in causative
Prefix: ni
Root: pat (class 1)
Note: modifies 'śaraiḥ'
क्षरत्-असृक्-दिग्ध-विवृत्त-लोचनः (kṣarat-asṛk-digdha-vivṛtta-locanaḥ) - whose rolling eyes were smeared with flowing blood
(adjective)
Nominative, masculine, singular of kṣarat-asṛk-digdha-vivṛtta-locana
kṣarat-asṛk-digdha-vivṛtta-locana - having eyes smeared with flowing blood
Compound type : bahuvrīhi (kṣarat+asṛj+digdha+vivṛtta+locana)
- kṣarat – flowing, dripping
adjective (masculine)
Present Active Participle
from kṣar (to flow)
Root: kṣar (class 1) - asṛj – blood
noun (neuter) - digdha – smeared, covered
adjective (masculine)
Past Passive Participle
from dih (to smear)
Root: dih (class 4) - vivṛtta – turned back, rolling, open
adjective (masculine)
Past Passive Participle
from vi-vṛt (to turn)
Prefix: vi
Root: vṛt (class 1) - locana – eye, seeing
noun (neuter)
from loc (to see)
Root: loc (class 10)
Note: Describes Hanuman
नव-उदित-आदित्य-निभः (nava-udita-āditya-nibhaḥ) - resembling the newly risen sun
(adjective)
Nominative, masculine, singular of nava-udita-āditya-nibha
nava-udita-āditya-nibha - resembling the newly risen sun
Compound type : tatpuruṣa (nava+udita+āditya+nibha)
- nava – new, fresh
adjective (masculine) - udita – risen, ascended
adjective (masculine)
Past Passive Participle
from ud-i (to rise)
Prefix: ud
Root: i (class 2) - āditya – sun, descendant of Aditi
noun (masculine) - nibha – resembling, like
adjective (masculine)
Note: Describes Hanuman
शर-अंशुमान् (śara-aṁśumān) - radiant with arrows (having arrows as rays, radiant with arrows)
(adjective)
Nominative, masculine, singular of śara-aṃśumat
śara-aṁśumat - having arrows as rays, radiant with arrows
Compound type : bahuvrīhi (śara+aṃśumat)
- śara – arrow
noun (masculine)
Root: śṝ (class 9) - aṃśumat – rayed, radiant, sun
adjective (masculine)
from aṃśu (ray) + matup
Note: Describes Hanuman
व्यराजत् (vyarājat) - shone (shone, glittered)
(verb)
3rd person , singular, active, past imperfect (laṅ) of rāj
Imperfect, 3rd Person, Singular, Parasmaipada
from vi-rāj (to shine forth)
Prefix: vi
Root: rāj (class 1)
आदित्यः (ādityaḥ) - sun
(noun)
Nominative, masculine, singular of āditya
āditya - sun, descendant of Aditi
इव (iva) - like, as if
(indeclinable)
अंशुमालिकः (aṁśumālikaḥ) - sun with a garland of rays (having a garland of rays, sun)
(adjective)
Nominative, masculine, singular of aṃśumālika
aṁśumālika - having a garland of rays, sun
from aṃśu (ray) + mālā (garland) + -ka
Compound type : bahuvrīhi (aṃśu+mālā)
- aṃśu – ray, beam of light
noun (masculine)
Root: aṃś (class 1) - mālā – garland, string
noun (feminine)