वाल्मीकि-रामायणम्
vālmīki-rāmāyaṇam
-
book-6, chapter-68, verse-16
गृहीतमूर्धजां दृष्ट्वा हनूमान्दैन्यमागतः ।
दुःखजं वारिनेत्राभ्यामुत्सृजन्मारुतात्मजः ।
अब्रवीत् परुषं वाक्यं क्रोधाद् रक्षोऽधिपात्मजम् ॥१६॥
दुःखजं वारिनेत्राभ्यामुत्सृजन्मारुतात्मजः ।
अब्रवीत् परुषं वाक्यं क्रोधाद् रक्षोऽधिपात्मजम् ॥१६॥
16. gṛhītamūrdhajāṃ dṛṣṭvā hanūmāndainyamāgataḥ ,
duḥkhajaṃ vārinetrābhyāmutsṛjanmārutātmajaḥ ,
abravīt paruṣaṃ vākyaṃ krodhād rakṣo'dhipātmajam.
duḥkhajaṃ vārinetrābhyāmutsṛjanmārutātmajaḥ ,
abravīt paruṣaṃ vākyaṃ krodhād rakṣo'dhipātmajam.
16.
gṛhīta-mūrdhajām dṛṣṭvā hanūmān dainyam
āgataḥ duḥkha-jam vāri netrābhyām
utsṛjan mārutātmajaḥ abravīt paruṣam
vākyam krodhāt rakṣaḥ-adhipa-ātmajam
āgataḥ duḥkha-jam vāri netrābhyām
utsṛjan mārutātmajaḥ abravīt paruṣam
vākyam krodhāt rakṣaḥ-adhipa-ātmajam
16.
gṛhīta-mūrdhajām dṛṣṭvā hanūmān dainyam
āgataḥ mārutātmajaḥ netrābhyām
duḥkha-jam vāri utsṛjan krodhāt
rakṣaḥ-adhipa-ātmajam paruṣam vākyam abravīt
āgataḥ mārutātmajaḥ netrābhyām
duḥkha-jam vāri utsṛjan krodhāt
rakṣaḥ-adhipa-ātmajam paruṣam vākyam abravīt
16.
Seeing her seized by the hair, Hanumān became distressed. Shedding tears born of sorrow from his eyes, the son of the wind (Marutātmaja) spoke harsh words to the son of the lord of Rākṣasas (Indrajit) out of anger.
Words meanings summery:
(Scroll down for elaborated words morphology)
- गृहीत-मूर्धजाम् (gṛhīta-mūrdhajām) - seized by the hair of the head
- दृष्ट्वा (dṛṣṭvā) - having seen
- हनूमान् (hanūmān) - Hanumān
- दैन्यम् (dainyam) - misery, distress
- आगतः (āgataḥ) - came, attained, reached, became
- दुःख-जम् (duḥkha-jam) - born of sorrow, caused by grief
- वारि (vāri) - tears (water, tears)
- नेत्राभ्याम् (netrābhyām) - from both eyes
- उत्सृजन् (utsṛjan) - shedding, emitting
- मारुतात्मजः (mārutātmajaḥ) - Hanumān (son of the wind god) (son of Maruta (wind god), Hanumān)
- अब्रवीत् (abravīt) - he spoke, he said
- परुषम् (paruṣam) - harsh, rough
- वाक्यम् (vākyam) - word, speech
- क्रोधात् (krodhāt) - from anger, out of anger
- रक्षः-अधिप-आत्मजम् (rakṣaḥ-adhipa-ātmajam) - to Indrajit (son of Rāvaṇa) (to the son of the lord of Rākṣasas)
Words meanings and morphology
गृहीत-मूर्धजाम् (gṛhīta-mūrdhajām) - seized by the hair of the head
(adjective)
Accusative, feminine, singular of gṛhīta-mūrdhajā
gṛhīta-mūrdhajā - one whose hair of the head has been seized
Compound type : bahuvrīhi (gṛhīta+mūrdhaja)
- gṛhīta – seized, taken, held
adjective (masculine)
Past Passive Participle
Root: grah (class 9) - mūrdhaja – hair of the head
noun (masculine)
दृष्ट्वा (dṛṣṭvā) - having seen
(indeclinable)
Absolutive
Root: dṛś (class 1)
हनूमान् (hanūmān) - Hanumān
(proper noun)
Nominative, masculine, singular of hanūmat
hanūmat - Hanumān (name of the monkey-god)
दैन्यम् (dainyam) - misery, distress
(noun)
Accusative, neuter, singular of dainya
dainya - misery, wretchedness, distress
आगतः (āgataḥ) - came, attained, reached, became
(adjective)
Nominative, masculine, singular of āgata
āgata - come, arrived, obtained
Past Passive Participle
Prefix: ā
Root: gam (class 1)
दुःख-जम् (duḥkha-jam) - born of sorrow, caused by grief
(adjective)
Accusative, neuter, singular of duḥkha-ja
duḥkha-ja - born of sorrow
Compound type : tatpuruṣa (duḥkha+ja)
- duḥkha – sorrow, pain, suffering
noun (neuter) - ja – born, produced from
adjective (masculine)
Root: jan (class 4)
वारि (vāri) - tears (water, tears)
(noun)
Accusative, neuter, singular of vāri
vāri - water
नेत्राभ्याम् (netrābhyām) - from both eyes
(noun)
Instrumental, neuter, dual of netra
netra - eye
उत्सृजन् (utsṛjan) - shedding, emitting
(adjective)
Nominative, masculine, singular of utsṛjat
utsṛjat - shedding, emitting, abandoning
Present Active Participle
Prefix: ut
Root: sṛj (class 6)
मारुतात्मजः (mārutātmajaḥ) - Hanumān (son of the wind god) (son of Maruta (wind god), Hanumān)
(proper noun)
Nominative, masculine, singular of mārutātmaja
mārutātmaja - son of Maruta, Hanumān
Compound type : tatpuruṣa (māruta+ātmaja)
- māruta – wind, god of wind
noun (masculine) - ātmaja – son, born of oneself
noun (masculine)
Root: jan (class 4)
अब्रवीत् (abravīt) - he spoke, he said
(verb)
3rd person , singular, active, imperfect past (laṅ) of brū
Root: brū (class 2)
परुषम् (paruṣam) - harsh, rough
(adjective)
Accusative, neuter, singular of paruṣa
paruṣa - harsh, rough, cruel
वाक्यम् (vākyam) - word, speech
(noun)
Accusative, neuter, singular of vākya
vākya - word, speech, sentence
क्रोधात् (krodhāt) - from anger, out of anger
(noun)
Ablative, masculine, singular of krodha
krodha - anger, wrath
रक्षः-अधिप-आत्मजम् (rakṣaḥ-adhipa-ātmajam) - to Indrajit (son of Rāvaṇa) (to the son of the lord of Rākṣasas)
(noun)
Accusative, masculine, singular of rakṣaḥ-adhipa-ātmaja
rakṣaḥ-adhipa-ātmaja - son of the lord of Rākṣasas
Compound type : tatpuruṣa (rakṣas+adhipa+ātmaja)
- rakṣas – Rākṣasa, demon
noun (neuter) - adhipa – lord, chief
noun (masculine) - ātmaja – son, born of oneself
noun (masculine)
Root: jan (class 4)