वाल्मीकि-रामायणम्
vālmīki-rāmāyaṇam
-
book-6, chapter-75, verse-23
इति ब्रुवाणं संरब्धं परुषं रावणात्मजम् ।
हेतुमद्वाक्यमत्यर्थं लक्ष्मणः प्रत्युवाच ह ॥२३॥
हेतुमद्वाक्यमत्यर्थं लक्ष्मणः प्रत्युवाच ह ॥२३॥
23. iti bruvāṇaṃ saṃrabdhaṃ paruṣaṃ rāvaṇātmajam ,
hetumadvākyamatyarthaṃ lakṣmaṇaḥ pratyuvāca ha.
hetumadvākyamatyarthaṃ lakṣmaṇaḥ pratyuvāca ha.
23.
iti bruvāṇam saṃrabdham paruṣam rāvaṇātmajam
hetumat vākyam atyartham lakṣmaṇaḥ pratyuvāca ha
hetumat vākyam atyartham lakṣmaṇaḥ pratyuvāca ha
23.
lakṣmaṇaḥ iti bruvāṇam saṃrabdham paruṣam
rāvaṇātmajam atyartham hetumat vākyam pratyuvāca ha
rāvaṇātmajam atyartham hetumat vākyam pratyuvāca ha
23.
When the son of Ravana was speaking thus, enraged and harsh, Lakshmana replied to him with extremely meaningful words.
Words meanings summery:
(Scroll down for elaborated words morphology)
- इति (iti) - thus, in this manner, so
- ब्रुवाणम् (bruvāṇam) - speaking, saying
- संरब्धम् (saṁrabdham) - enraged, excited, furious
- परुषम् (paruṣam) - harsh, rough, cruel
- रावणात्मजम् (rāvaṇātmajam) - son of Ravana (Indrajit)
- हेतुमत् (hetumat) - meaningful, reasonable, indicative, motivated
- वाक्यम् (vākyam) - word, speech, sentence
- अत्यर्थम् (atyartham) - exceedingly, very much, extremely
- लक्ष्मणः (lakṣmaṇaḥ) - Lakshmana (name of Rama's brother)
- प्रत्युवाच (pratyuvāca) - replied, said in return
- ह (ha) - indeed, surely (particle)
Words meanings and morphology
इति (iti) - thus, in this manner, so
(indeclinable)
ब्रुवाणम् (bruvāṇam) - speaking, saying
(adjective)
Accusative, masculine, singular of bruvāṇa
bruvāṇa - speaking, saying
Present Active Participle (Ātmanepada)
Root: brū (class 2)
Note: Qualifies 'rāvaṇātmajam'.
संरब्धम् (saṁrabdham) - enraged, excited, furious
(adjective)
Accusative, masculine, singular of saṃrabdha
saṁrabdha - enraged, excited, furious; begun, started
Past Passive Participle
Prefix: sam
Root: rabh (class 1)
Note: Qualifies 'rāvaṇātmajam'.
परुषम् (paruṣam) - harsh, rough, cruel
(adjective)
Accusative, masculine, singular of paruṣa
paruṣa - harsh, rough, cruel, severe
Note: Qualifies 'rāvaṇātmajam'.
रावणात्मजम् (rāvaṇātmajam) - son of Ravana (Indrajit)
(proper noun)
Accusative, masculine, singular of rāvaṇātmaja
rāvaṇātmaja - son of Ravana (Indrajit)
Compound type : tatpuruṣa (rāvaṇa+ātmaja)
- rāvaṇa – Ravana (name of the demon king of Lanka)
proper noun (masculine) - ātmaja – son, born from oneself
noun (masculine)
Note: Object of 'pratyuvāca'.
हेतुमत् (hetumat) - meaningful, reasonable, indicative, motivated
(adjective)
Accusative, neuter, singular of hetumat
hetumat - meaningful, reasonable, indicative, motivated, having a cause
Note: Qualifies 'vākyam'.
वाक्यम् (vākyam) - word, speech, sentence
(noun)
Accusative, neuter, singular of vākya
vākya - word, speech, sentence, statement
Note: Object of 'pratyuvāca'.
अत्यर्थम् (atyartham) - exceedingly, very much, extremely
(indeclinable)
Note: Adverbial usage.
लक्ष्मणः (lakṣmaṇaḥ) - Lakshmana (name of Rama's brother)
(proper noun)
Nominative, masculine, singular of lakṣmaṇa
lakṣmaṇa - Lakshmana, having auspicious marks
Note: Subject of 'pratyuvāca'.
प्रत्युवाच (pratyuvāca) - replied, said in return
(verb)
3rd person , singular, active, perfect (liṭ) of prativac
Perfect tense
Prefix: prati
Root: vac (class 2)
ह (ha) - indeed, surely (particle)
(indeclinable)
Note: Expletive particle.