वाल्मीकि-रामायणम्
vālmīki-rāmāyaṇam
-
book-1, chapter-59, verse-12
स्रुवमुद्यम्य सक्रोधस्त्रिशङ्कुमिदमब्रवीत् ।
पश्य मे तपसो वीर्यं स्वार्जितस्य नरेश्वर ॥१२॥
पश्य मे तपसो वीर्यं स्वार्जितस्य नरेश्वर ॥१२॥
12. sruvamudyamya sakrodhastriśaṅkumidamabravīt ,
paśya me tapaso vīryaṃ svārjitasya nareśvara.
paśya me tapaso vīryaṃ svārjitasya nareśvara.
12.
sruvam udyamya sakrodhaḥ triśaṅkum idam abravīt
paśya me tapasaḥ vīryam svārjitasya nareśvara
paśya me tapasaḥ vīryam svārjitasya nareśvara
12.
sakrodhaḥ sruvam udyamya idam triśaṅkum abravīt
nareśvara me svārjitasya tapasaḥ vīryam paśya
nareśvara me svārjitasya tapasaḥ vīryam paśya
12.
Full of anger, raising the sacrificial ladle, he said this to Triśaṅku: "O king of men, behold the power (vīrya) of my self-acquired asceticism (tapas)!"
Words meanings summery:
(Scroll down for elaborated words morphology)
- स्रुवम् (sruvam) - sacrificial ladle
- उद्यम्य (udyamya) - having raised, having lifted
- सक्रोधः (sakrodhaḥ) - angry, with anger
- त्रिशङ्कुम् (triśaṅkum) - Triśaṅku (a king)
- इदम् (idam) - this (word, statement)
- अब्रवीत् (abravīt) - he said, he spoke
- पश्य (paśya) - see! behold!
- मे (me) - my, of me
- तपसः (tapasaḥ) - of asceticism, of penance
- वीर्यम् (vīryam) - power, strength, valor
- स्वार्जितस्य (svārjitasya) - of self-acquired, of self-earned
- नरेश्वर (nareśvara) - O king of men
Words meanings and morphology
स्रुवम् (sruvam) - sacrificial ladle
(noun)
Accusative, masculine, singular of sruva
sruva - a large wooden spoon or ladle used in sacrificial ceremonies
Root: sru (class 1)
उद्यम्य (udyamya) - having raised, having lifted
(indeclinable)
Absolutive (Gerund)
From ud-√yam + lyap (absolutive suffix)
Prefix: ud
Root: yam (class 1)
सक्रोधः (sakrodhaḥ) - angry, with anger
(adjective)
Nominative, masculine, singular of sakrodha
sakrodha - with anger, angry
Compound type : bahuvrihi (sa+krodha)
- sa – with, accompanied by
indeclinable - krodha – anger, wrath
noun (masculine)
Root: krodh (class 1)
Note: Agrees with the implied subject (Viśvāmitra).
त्रिशङ्कुम् (triśaṅkum) - Triśaṅku (a king)
(proper noun)
Accusative, masculine, singular of triśaṅku
triśaṅku - name of a king of the Ikṣvāku dynasty
इदम् (idam) - this (word, statement)
(pronoun)
Accusative, neuter, singular of idam
idam - this, this one (neuter)
Note: Refers to the following statement.
अब्रवीत् (abravīt) - he said, he spoke
(verb)
3rd person , singular, active, imperfect (laṅ) of brū
Root: brū (class 2)
पश्य (paśya) - see! behold!
(verb)
2nd person , singular, active, imperative (loṭ) of dṛś
Root dṛś forms present stem paśya
Root: dṛś (class 1)
मे (me) - my, of me
(pronoun)
Genitive, singular of asmad
asmad - I, me (first person pronoun)
तपसः (tapasaḥ) - of asceticism, of penance
(noun)
Genitive, neuter, singular of tapas
tapas - asceticism (tapas), penance, spiritual austerity, heat
Root: tap (class 1)
वीर्यम् (vīryam) - power, strength, valor
(noun)
Accusative, neuter, singular of vīrya
vīrya - valor, power, energy, strength
स्वार्जितस्य (svārjitasya) - of self-acquired, of self-earned
(adjective)
Genitive, neuter, singular of svārjita
svārjita - self-acquired, earned by oneself
Past Passive Participle
Compound of sva (self) and ārjita (acquired, P.P.P. from ā-√ṛj)
Compound type : tatpurusha (sva+ārjita)
- sva – self, one's own
pronoun - ārjita – acquired, gained, earned
adjective
Past Passive Participle
From ā-√ṛj + kta (past passive participle suffix)
Prefix: ā
Root: ṛj (class 1)
Note: Agrees with tapasaḥ.
नरेश्वर (nareśvara) - O king of men
(noun)
Vocative, masculine, singular of nareśvara
nareśvara - king of men, ruler
Compound type : tatpurusha (nara+īśvara)
- nara – man, human being
noun (masculine) - īśvara – lord, master, ruler, god
noun (masculine)
Root: īś (class 2)
Note: Addressing King Triśaṅku.