वाल्मीकि-रामायणम्
vālmīki-rāmāyaṇam
-
book-2, chapter-72, verse-18
स बली बलवत् क्रोधाद्गृहीत्वा पुरुषर्षभः ।
कैकेयीमभिनिर्भर्त्स्य बभाषे परुषं वचः ॥१८॥
कैकेयीमभिनिर्भर्त्स्य बभाषे परुषं वचः ॥१८॥
18. sa balī balavat krodhādgṛhītvā puruṣarṣabhaḥ ,
kaikeyīmabhinirbhartsya babhāṣe paruṣaṃ vacaḥ.
kaikeyīmabhinirbhartsya babhāṣe paruṣaṃ vacaḥ.
18.
saḥ balī balavat krodhāt gṛhītvā puruṣarṣabhaḥ
kaikeyīm abhinirbhartsya babhāṣe paruṣam vacaḥ
kaikeyīm abhinirbhartsya babhāṣe paruṣam vacaḥ
18.
saḥ balī puruṣarṣabhaḥ balavat krodhāt gṛhītvā
kaikeyīm abhinirbhartsya paruṣam vacaḥ babhāṣe
kaikeyīm abhinirbhartsya paruṣam vacaḥ babhāṣe
18.
That mighty, best among men, seized her in great anger, and having harshly rebuked Kaikeyī, he spoke harsh words.
Words meanings summery:
(Scroll down for elaborated words morphology)
- सः (saḥ) - he, that
- बली (balī) - mighty, strong, powerful
- बलवत् (balavat) - strongly, powerfully, with force
- क्रोधात् (krodhāt) - from anger, due to anger
- गृहीत्वा (gṛhītvā) - having seized, having taken, having grasped
- पुरुषर्षभः (puruṣarṣabhaḥ) - best of men, chief among men, bull among men
- कैकेयीम् (kaikeyīm) - Kaikeyī (accusative)
- अभिनिर्भर्त्स्य (abhinirbhartsya) - having strongly rebuked, having scolded harshly
- बभाषे (babhāṣe) - spoke, said
- परुषम् (paruṣam) - harsh, rough, cruel
- वचः (vacaḥ) - word, speech
Words meanings and morphology
सः (saḥ) - he, that
(pronoun)
Nominative, masculine, singular of tad
tad - that, he, she, it
बली (balī) - mighty, strong, powerful
(adjective)
Nominative, masculine, singular of balin
balin - strong, powerful, mighty, having strength
बलवत् (balavat) - strongly, powerfully, with force
(indeclinable)
Adverbial use of the stem of the possessive adjective balavat (from bala + matup).
क्रोधात् (krodhāt) - from anger, due to anger
(noun)
Ablative, masculine, singular of krodha
krodha - anger, wrath, rage
गृहीत्वा (gṛhītvā) - having seized, having taken, having grasped
(indeclinable)
Absolutive/Gerund
Formed from root grah (to seize) with the suffix tvā.
Root: grah (class 9)
पुरुषर्षभः (puruṣarṣabhaḥ) - best of men, chief among men, bull among men
(noun)
Nominative, masculine, singular of puruṣarṣabha
puruṣarṣabha - best of men, foremost among men
Compound type : Karmadhāraya (puruṣa+ṛṣabha)
- puruṣa – man, person, male, human being (puruṣa)
noun (masculine) - ṛṣabha – bull, chief, best, excellent one
noun (masculine)
कैकेयीम् (kaikeyīm) - Kaikeyī (accusative)
(proper noun)
Accusative, feminine, singular of kaikeyī
kaikeyī - Kaikeyī (proper name, queen of Ayodhyā)
अभिनिर्भर्त्स्य (abhinirbhartsya) - having strongly rebuked, having scolded harshly
(indeclinable)
Absolutive/Gerund
Formed from root bharts (to threaten, scold) with prefixes abhi and nir, and suffix lyaP.
Prefixes: abhi+nir
Root: bharts (class 10)
बभाषे (babhāṣe) - spoke, said
(verb)
3rd person , singular, middle, perfect (Liṭ) of bhāṣ
Root: bhāṣ (class 1)
परुषम् (paruṣam) - harsh, rough, cruel
(adjective)
Accusative, neuter, singular of paruṣa
paruṣa - rough, harsh, cruel, hard, stern
वचः (vacaḥ) - word, speech
(noun)
Accusative, neuter, singular of vacas
vacas - word, speech, saying