योगवासिष्ठः
yogavāsiṣṭhaḥ
-
book-7, chapter-19, verse-28
पञ्चाशदनिलस्कन्धा एकोनाः प्राणवायवः ।
मार्तण्डमण्डलं चण्डं पित्तं जठरपावकः ॥ २८ ॥
मार्तण्डमण्डलं चण्डं पित्तं जठरपावकः ॥ २८ ॥
pañcāśadanilaskandhā ekonāḥ prāṇavāyavaḥ ,
mārtaṇḍamaṇḍalaṃ caṇḍaṃ pittaṃ jaṭharapāvakaḥ 28
mārtaṇḍamaṇḍalaṃ caṇḍaṃ pittaṃ jaṭharapāvakaḥ 28
28.
pañcāśat ekonāḥ anilaskandhāḥ prāṇavāyavaḥ
mārtanḍamaṇḍalam caṇḍam pittam jaṭharapāvakaḥ
mārtanḍamaṇḍalam caṇḍam pittam jaṭharapāvakaḥ
28.
ekonāḥ pañcāśat anilaskandhāḥ prāṇavāyavaḥ
caṇḍam mārtanḍamaṇḍalam pittam jaṭharapāvakaḥ
caṇḍam mārtanḍamaṇḍalam pittam jaṭharapāvakaḥ
28.
The forty-nine branches of wind are the vital breaths (prāṇavāyu). The fierce orb of the sun is its bile, and also its digestive fire.
Words meanings summery:
(Scroll down for elaborated words morphology)
- पञ्चाशत् (pañcāśat) - fifty
- एकोनाः (ekonāḥ) - forty-nine (i.e., fifty less one) (minus one, one less, lacking one)
- अनिलस्कन्धाः (anilaskandhāḥ) - branches/masses of wind
- प्राणवायवः (prāṇavāyavaḥ) - vital breaths, vital airs (prāṇavāyu)
- मार्तन्डमण्डलम् (mārtanḍamaṇḍalam) - orb of the sun, solar disk
- चण्डम् (caṇḍam) - fierce, violent, formidable, passionate
- पित्तम् (pittam) - bile, gall (one of the three humors)
- जठरपावकः (jaṭharapāvakaḥ) - digestive fire, gastric fire
Words meanings and morphology
पञ्चाशत् (pañcāśat) - fifty
(numeral)
एकोनाः (ekonāḥ) - forty-nine (i.e., fifty less one) (minus one, one less, lacking one)
(adjective)
Nominative, masculine, plural of ekona
ekona - one less, lacking one
Compound type : tatpuruṣa (eka+ūna)
- eka – one
numeral/pronoun (masculine) - ūna – less, deficient, lacking
adjective (masculine)
Past Passive Participle
Derived from root un (to lessen, decrease)
Root: ūn (class 1)
अनिलस्कन्धाः (anilaskandhāḥ) - branches/masses of wind
(noun)
Nominative, masculine, plural of anilaskandha
anilaskandha - branch or division of wind
Compound type : tatpuruṣa (anila+skandha)
- anila – wind, air; a deity of wind
noun (masculine) - skandha – shoulder, trunk, branch, mass, section
noun (masculine)
प्राणवायवः (prāṇavāyavaḥ) - vital breaths, vital airs (prāṇavāyu)
(noun)
Nominative, masculine, plural of prāṇavāyu
prāṇavāyu - vital breath, life-air (a category of bio-energies in the body)
Compound type : tatpuruṣa (prāṇa+vāyu)
- prāṇa – life-breath, vital energy, air, spirit
noun (masculine)
Derived from root an (to breathe) with prefix pra.
Prefix: pra
Root: an (class 2) - vāyu – wind, air, vital air, god of wind
noun (masculine)
Root: vā (class 2)
मार्तन्डमण्डलम् (mārtanḍamaṇḍalam) - orb of the sun, solar disk
(noun)
Nominative, neuter, singular of mārtanḍamaṇḍala
mārtanḍamaṇḍala - the orb of the sun, solar disk
Compound type : tatpuruṣa (mārtanḍa+maṇḍala)
- mārtanḍa – the sun, the sun-god
noun (masculine) - maṇḍala – circle, orb, disk, sphere
noun (neuter)
चण्डम् (caṇḍam) - fierce, violent, formidable, passionate
(adjective)
Nominative, neuter, singular of caṇḍa
caṇḍa - fierce, violent, impetuous, terrible
पित्तम् (pittam) - bile, gall (one of the three humors)
(noun)
Nominative, neuter, singular of pitta
pitta - bile, gall; one of the three bodily humors (doṣa)
जठरपावकः (jaṭharapāvakaḥ) - digestive fire, gastric fire
(noun)
Nominative, masculine, singular of jaṭharapāvaka
jaṭharapāvaka - digestive fire, gastric fire
Compound type : tatpuruṣa (jaṭhara+pāvaka)
- jaṭhara – belly, abdomen, stomach
noun (neuter) - pāvaka – fire; purifying, sacred fire
noun (masculine)
Derived from root pū (to purify)
Root: pū (class 1)