योगवासिष्ठः
yogavāsiṣṭhaḥ
-
book-7, chapter-123, verse-5
दक्षिणो यक्षनगरे संप्रेक्ष्येक्षुरसार्णवे ।
शिक्षादक्षिणयाक्षिप्य यक्षिण्या कामुकीकृतः ॥ ५ ॥
शिक्षादक्षिणयाक्षिप्य यक्षिण्या कामुकीकृतः ॥ ५ ॥
dakṣiṇo yakṣanagare saṃprekṣyekṣurasārṇave ,
śikṣādakṣiṇayākṣipya yakṣiṇyā kāmukīkṛtaḥ 5
śikṣādakṣiṇayākṣipya yakṣiṇyā kāmukīkṛtaḥ 5
5.
dakṣiṇaḥ yakṣanagare samprekṣya ikṣurasārṇave
śikṣādakṣiṇayā ākṣipya yakṣiṇyā kāmukīkṛtaḥ
śikṣādakṣiṇayā ākṣipya yakṣiṇyā kāmukīkṛtaḥ
5.
dakṣiṇaḥ yakṣanagare ikṣurasārṇave samprekṣya
śikṣādakṣiṇayā ākṣipya yakṣiṇyā kāmukīkṛtaḥ
śikṣādakṣiṇayā ākṣipya yakṣiṇyā kāmukīkṛtaḥ
5.
Dakṣiṇa, in the city of the Yakṣas, which was like an ocean of sugarcane juice, having observed well, was made passionate by a Yakṣiṇī who captivated him with her skillful instruction.
Words meanings summery:
(Scroll down for elaborated words morphology)
- दक्षिणः (dakṣiṇaḥ) - The proper name of a person, Dakṣiṇa. (southern; right; clever; a proper name (Dakṣiṇa))
- यक्षनगरे (yakṣanagare) - in the city of Yakṣas
- सम्प्रेक्ष्य (samprekṣya) - having seen, having observed, having perceived, having examined thoroughly
- इक्षुरसार्णवे (ikṣurasārṇave) - in the ocean of sugarcane juice
- शिक्षादक्षिणया (śikṣādakṣiṇayā) - by skillful instruction, by dexterity in teaching/training
- आक्षिप्य (ākṣipya) - having captivated, having drawn away (attention/mind) (having thrown towards, having attracted, having captivated, having rejected, having insulted)
- यक्षिण्या (yakṣiṇyā) - by a Yakṣiṇī (female Yakṣa)
- कामुकीकृतः (kāmukīkṛtaḥ) - made amorous, made desirous, made passionate
Words meanings and morphology
दक्षिणः (dakṣiṇaḥ) - The proper name of a person, Dakṣiṇa. (southern; right; clever; a proper name (Dakṣiṇa))
(proper noun)
Nominative, masculine, singular of dakṣiṇa
dakṣiṇa - south, right (side), clever, skillful, name of a person.
यक्षनगरे (yakṣanagare) - in the city of Yakṣas
(noun)
Locative, neuter, singular of yakṣanagara
yakṣanagara - city of Yakṣas
Compound type : tatpuruṣa (yakṣa+nagara)
- yakṣa – a class of benevolent but sometimes mischievous nature spirits, guardians of treasures
noun (masculine) - nagara – city, town
noun (neuter)
सम्प्रेक्ष्य (samprekṣya) - having seen, having observed, having perceived, having examined thoroughly
(indeclinable)
absolutive
Formed from root `īkṣ` (to see) with prefixes `sam-pra` and suffix `-ya`.
Prefixes: sam+pra
Root: īkṣ (class 1)
इक्षुरसार्णवे (ikṣurasārṇave) - in the ocean of sugarcane juice
(noun)
Locative, masculine, singular of ikṣurasārṇava
ikṣurasārṇava - ocean of sugarcane juice
Compound type : ṣaṣṭhī-tatpuruṣa (ikṣu+rasa+arṇava)
- ikṣu – sugarcane
noun (masculine) - rasa – juice, sap, essence, taste, sentiment
noun (masculine) - arṇava – ocean, sea
noun (masculine)
शिक्षादक्षिणया (śikṣādakṣiṇayā) - by skillful instruction, by dexterity in teaching/training
(noun)
Instrumental, feminine, singular of śikṣādakṣiṇā
śikṣādakṣiṇā - skill in instruction, adeptness in teaching
Compound type : tatpuruṣa (śikṣā+dakṣiṇā)
- śikṣā – instruction, teaching, training, learning
noun (feminine) - dakṣiṇā – skill, dexterity, cleverness, gift (to a guru)
noun (feminine)
आक्षिप्य (ākṣipya) - having captivated, having drawn away (attention/mind) (having thrown towards, having attracted, having captivated, having rejected, having insulted)
(indeclinable)
absolutive
Formed from root `kṣip` (to throw) with prefix `ā` and suffix `-ya`.
Prefix: ā
Root: kṣip (class 6)
यक्षिण्या (yakṣiṇyā) - by a Yakṣiṇī (female Yakṣa)
(noun)
Instrumental, feminine, singular of yakṣiṇī
yakṣiṇī - a female Yakṣa, a female nature spirit.
Feminine form of Yakṣa.
कामुकीकृतः (kāmukīkṛtaḥ) - made amorous, made desirous, made passionate
(adjective)
Nominative, masculine, singular of kāmukīkṛta
kāmukīkṛta - made passionate, made amorous
Past Passive Participle (for `kṛta`)
Formed by `kāmukī` (passionate female) + `kṛta` (made). Can be interpreted as a compound where `kāmukī` is the state into which something is `kṛta`.
Compound type : karmadhāraya (kāmukī+kṛta)
- kāmukī – an amorous or passionate woman, desirous
adjective/noun (feminine) - kṛta – done, made, performed
adjective (masculine)
Past Passive Participle
Derived from root `kṛ` (to do, make) with suffix -ta.
Root: kṛ (class 8)
Note: The subject `dakṣiṇaḥ` is the one who *was made* passionate.