महाभारतः
mahābhārataḥ
-
book-1, chapter-129, verse-1
वैशंपायन उवाच ।
प्राणाधिकं भीमसेनं कृतविद्यं धनंजयम् ।
दुर्योधनो लक्षयित्व पर्यतप्यत दुर्मतिः ॥१॥
प्राणाधिकं भीमसेनं कृतविद्यं धनंजयम् ।
दुर्योधनो लक्षयित्व पर्यतप्यत दुर्मतिः ॥१॥
1. vaiśaṁpāyana uvāca ,
prāṇādhikaṁ bhīmasenaṁ kṛtavidyaṁ dhanaṁjayam ,
duryodhano lakṣayitva paryatapyata durmatiḥ.
prāṇādhikaṁ bhīmasenaṁ kṛtavidyaṁ dhanaṁjayam ,
duryodhano lakṣayitva paryatapyata durmatiḥ.
1.
vaiśaṃpāyanaḥ uvāca prāṇādhikam bhīmasenam kṛtavidyam
dhanañjayam duryodhanaḥ lakṣayitvā paryatapyata durmatiḥ
dhanañjayam duryodhanaḥ lakṣayitvā paryatapyata durmatiḥ
1.
Vaiśaṃpāyana said: The evil-minded Duryodhana, observing Bhīmasena, who was dearer than life (prāṇādhika), and Dhanañjaya (Arjuna), who was accomplished in knowledge (kṛtavidya), became distressed.
Words meanings summery:
(Scroll down for elaborated words morphology)
- वैशंपायनः (vaiśaṁpāyanaḥ) - Vaiśaṃpāyana
- उवाच (uvāca) - he said, spoke
- प्राणाधिकम् (prāṇādhikam) - dearer than life, more than life
- भीमसेनम् (bhīmasenam) - Bhīmasena (Bhīma)
- कृतविद्यम् (kṛtavidyam) - accomplished in knowledge, learned
- धनञ्जयम् (dhanañjayam) - Dhanañjaya (Arjuna)
- दुर्योधनः (duryodhanaḥ) - Duryodhana
- लक्षयित्वा (lakṣayitvā) - having observed, having perceived
- पर्यतप्यत (paryatapyata) - he lamented, he became distressed, he grieved
- दुर्मतिः (durmatiḥ) - evil-minded, foolish, ill-disposed
Words meanings and morphology
वैशंपायनः (vaiśaṁpāyanaḥ) - Vaiśaṃpāyana
(proper noun)
Nominative, masculine, singular of vaiśaṃpāyana
vaiśaṁpāyana - Vaiśaṃpāyana (a sage, narrator of Mahābhārata)
उवाच (uvāca) - he said, spoke
(verb)
3rd person , singular, active, Perfect (Lit) of vac
Root: vac (class 2)
प्राणाधिकम् (prāṇādhikam) - dearer than life, more than life
(adjective)
Accusative, masculine, singular of prāṇādhika
prāṇādhika - dearer than life, superior to life
Compound type : tatpuruṣa (prāṇa+adhika)
- prāṇa – life, breath, vital air
noun (masculine) - adhika – more, excessive, superior
adjective (masculine)
भीमसेनम् (bhīmasenam) - Bhīmasena (Bhīma)
(proper noun)
Accusative, masculine, singular of bhīmasena
bhīmasena - Bhīmasena (name of one of the Pāṇḍavas)
कृतविद्यम् (kṛtavidyam) - accomplished in knowledge, learned
(adjective)
Accusative, masculine, singular of kṛtavidya
kṛtavidya - learned, accomplished in knowledge
Compound type : bahuvrīhi (kṛta+vidya)
- kṛta – done, made, accomplished
adjective (neuter)
Past Passive Participle
root kṛ + kta
Root: kṛ (class 8) - vidya – knowledge, learning, science
noun (neuter)
Root: vid (class 4)
धनञ्जयम् (dhanañjayam) - Dhanañjaya (Arjuna)
(proper noun)
Accusative, masculine, singular of dhanañjaya
dhanañjaya - Dhanañjaya (an epithet of Arjuna, 'conqueror of wealth')
दुर्योधनः (duryodhanaḥ) - Duryodhana
(proper noun)
Nominative, masculine, singular of duryodhana
duryodhana - Duryodhana (eldest of the Kauravas)
लक्षयित्वा (lakṣayitvā) - having observed, having perceived
(indeclinable)
Causative form of root lakṣ
Root: lakṣ (class 10)
Note: Absolutive (gerund)
पर्यतप्यत (paryatapyata) - he lamented, he became distressed, he grieved
(verb)
3rd person , singular, middle, Imperfect (Laṅ) of tap
Prefix: pari
Root: tap (class 4)
दुर्मतिः (durmatiḥ) - evil-minded, foolish, ill-disposed
(adjective)
Nominative, masculine, singular of durmati
durmati - evil-minded, foolish, ill-disposed
Compound type : bahuvrīhi (dur+mati)
- dur – bad, ill, difficult
indeclinable - mati – mind, thought, intellect, intention
noun (feminine)
Root: man (class 4)